8.

Organy Unii Gospodarczej i Walutowej

8.1. Wprowadzenie¹

Celem Wspólnot Europejskich było początkowo utworzenie wspólnego rynku, tj. strefy wolnego handlu uzupełnionej o niektóre wspólne polityki, np. rolną czy transportową. Jednak już w 1969 r. (w tzw. raporcie Barra) za­proponowano ściślejszą koordynację polityki gospodarczej i walutowej w ra­mach Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej. Podczas szczytu europejskiego w Hadze w grudniu 1969 r. głowy rządów i państw zdecydowały, że utworzenie unii gospodarczej i walutowej stanie się oficjalnym celem integracji europej­skiej. Grupa pod przewodnictwem Pierre'a Wernera miała przygotować raport przedstawiający sposób osiągnięcia tego celu. Wówczas jednak nie udało się zrealizować planu, głównie z powodu kryzysu naftowego i osłabienia walut.

Idea odżyła w 1979 r., kiedy to - za namową Francji i Niemiec - utworzono Europejski System Walutowy, oparty na zasadzie ustalonych, jednak margi­nalnie zmiennych kursów walut. Do systemu przystąpiły wszystkie państwa członkowskie z wyjątkiem Zjednoczonego Królestwa. Kursy wymiany walut opierały się na ECU, a ich zmiany musiały się zawierać w marginesie 2,25% (z wyjątkiem włoskiego lira, dla którego margines wynosił 6%).

W 1985 r. okazało się, że pełne korzyści, jakie wspólnotowy rynek wewnętrz­ny mógłby przynieść, nie będą możliwe do osiągnięcia, dopóki zmieniają się kursy walut. W czerwcu 1988 r. szczyt państw członkowskich WE w Hanowerze zapoczątkował prace komitetu kierowanego przez późniejszego Przewodniczą­cego Komisji Europejskiej Jacques'a Delorsa. Zadaniem komitetu było zapro­ponowanie wprowadzenia ścisłej unii gospodarczej i walutowej.

Raport Delorsa przewidywał wprowadzenie unii w trzech etapach. Na jego podstawie szczyt państw członkowskich WE w Madrycie zdecydował w dniu l czerwca 1989 r. o rozpoczęciu pierwszego etapu unii gospodarczej i walutowej z dniem 1 lipca 1990 r. W grudniu 1989 r. szczyt w Strasburgu zwołał kon­ferencję międzyrządową w celu ustalenia poprawek do TEWG, niezbędnych do ustanowienia unii gospodarczej i walutowej. Konferencja doprowadziła do podpisania w 1992 r. w Maastricht Traktatu o Unii Europejskiej.

Co do istoty unia gospodarcza jest formą integracji, w której państwa człon­kowskie koordynują swoje krajowe polityki gospodarcze i dokonują harmo­nizacji tych polityk, które mają wpływ na warunki konkurencji na rynkach narodowych. Przedmiotem takiej harmonizacji są przede wszystkim polityka podatkowa, pieniężna i społeczna. W tym zakresie TFUE przewiduje dwa zasadnicze mechanizmy: procedurę wzajemnego monitorowania sytuacji go­spodarczej państw członkowskich (art. 121 TFUE) oraz procedurę unikania nadmiernego deficytu budżetowego (art. 126 TFUE).

Istotą unii walutowej jest z kolei pełna liberalizacja przepływu kapitału mię­dzy tworzącymi ją państwami, integracja usług bankowych i finansowych, za­mrożenie kursów walut tworzących ją państw i wprowadzenie wspólnej waluty.

Traktat z Maastricht, wprowadzający zmiany do TWE, postanowił o wpro­wadzeniu Unii Gospodarczej i Walutowej (UGiW) w trzech etapach:

• Pierwszy etap: 1 lipca 1990 r. - 31 grudnia 1993 r. Zniesiono wszelką kontrolę wymiany walut i tym samym wprowadzono pełną swobodę przepływu kapitału. Wzmocniono kooperację pomiędzy bankami cen­tralnymi dotyczącą unii monetarnej, jak również wprowadzono zakaz uprzywilejowanego dostępu instytucji publicznych do wsparcia finan­sowego banku.

• Drugi etap: l stycznia 1994 r. - 31 grudnia 1998 r. Stworzono wówczas infrastrukturę instytucjonalną Unii Gospodarczej i Walutowej. Powstał Europejski Instytut Walutowy, odpowiedzialny za pogłębienie współ­pracy pomiędzy niezależnymi bankami centralnymi krajów członkow­skich. W dniu 16 grudnia 1995 r. ustalono nazwę nowej waluty - euro. W czerwcu 1997 r. Rada Europejska uzgodniła Pakt Stabilności i Wzro­stu oraz nowy mechanizm wymiany walut (ERM II). W maju 1998 r. po­stanowiono, że wraz z dniem 1 stycznia 1999 r. 11 państw członkowskich² przejdzie do trzeciego etapu Unii Gospodarczej i Walutowej. W czerwcu tego samego roku powstał Europejski Bank Centralny.

• Trzeci etap: od 1 stycznia 1999 r. zamrożono kursy wymiany walut narodowych względem euro. Powołano do życia Europejski System Banków Centralnych. W dniu l stycznia 2001 r. do Unii Gospodarczej i Walutowej przyłączyła się Grecja. W styczniu 2002 r. do obiegu wpro­wadzono monety i banknoty euro. W kolejnych latach wspólny pieniądz przyjęły również: Słowenia (jako pierwsze z nowych państw członkowskich - l stycznia 2007 r.) oraz Cypr i Malta (l stycznia 2008 r.), a także (Słowacja od l stycznia 2009 r.).

W Traktacie ustanowiono warunki uczestnictwa w Unii Gospodarczej i Walutowej (tzw. kryteria konwergencji):

• stabilność cen (krajowa stopa inflacji nie może przekraczać o więcej niż 1,5 pkt proc. stopy inflacji trzech najlepszych pod tym względem

państw UGiW), .

• stabilność kursu walutowego (członek UGiW musi wykazać stabil­ność kursu w ramach ERM przez ostatnie dwa lata bez dokonywania dewaluacji względem waluty któregoś z państw UGiW),

• konwergencja długoterminowych stóp procentowych (te stopy nie mogą przekraczać o więcej niż 2 pkt proc. przeciętnej dla trzech naj­lepszych pod tym względem państw UGiW),

• niski deficyt budżetowy (nie może przekroczyć 3% PKB),

• niski dług publiczny (nie może przekroczyć 60% PKB).

8.2. Europejski Bank Centralny

Europejski Bank Centralny (EBC) jest jedną z instytucji UE i głównym ogniwem Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC), w skład któ­rego wchodzą także krajowe banki centralne. Poprzednikiem EBC był utwo­rzony w styczniu 1994 r. Europejski Instytut Walutowy (EIW). Instytut został przekształcony w Europejski Bank Centralny w czerwcu 1998 r.

ESBC nie ma osobowości prawnej ani własnych organów. Jest kierowany przez organy decyzyjne EBC.

Osobowość prawną ma natomiast EBC. Posiada on w każdym z państw członkowskich zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych o najszer­szym zakresie przyznanym przez ustawodawstwa krajowe osobom prawnym. Może on zwłaszcza nabywać i zbywać mienie ruchome i nieruchome oraz stawać przed sądem. Siedziba EBC znajduje się we Frankfurcie nad Menem.

EBC działa na podstawie TFU E (art. 127-144), Statutu ESBC i EBC, dołą­czonego jako protokół do Traktatów, oraz regulaminów wewnętrznych³.

W relacjach między EBC i innymi podmiotami obowiązuje zasada nieza­leżności - przy wykonywaniu uprawnień oraz zadań i obowiązków, które zo­stały im powierzone na podstawie Traktatów i Statutu ESBC, EBC ani członek któregokolwiek z jego organów decyzyjnych nie zwracają się o instrukcje ani ich nie przyjmują od instytucji czy organów Unii, rządów państw członkow­skich ani jakiegokolwiek innego organu. Instytucje i organy Unii oraz rządy państw członkowskich zobowiązują się respektować tę zasadę i nie dążyć do wywierania wpływu na członków organów decyzyjnych EBC przy wykony­waniu ich zadań.

Kapitał EBC wynosi 5 760 652 402,58 euro. Kapitał ten może zostać podwyż­szony o kwotę określoną przez Radę Prezesów. Do subskrybowania kapitału EBC i rozporządzania nim są uprawnione wyłącznie krajowe banki centralne. Procentowy udział każdego krajowego banku centralnego w kluczu kapitało­wym EBC odpowiada sumie połowy udziału danego państwa członkowskiego w całkowitej liczbie ludności i połowy jego udziału w produkcie krajowym brutto UE. I tak np. udział Deutsche Bundesbanku wynosi 18,9373%, a Na­rodowego Banku Polskiego - 4,8954%⁴.

8.2.1. Struktura wewnętrzna

Organami wewnętrznymi Europejskiego Banku Centralnego są: Rada Prezesów, Zarząd oraz Rada Ogólna.

8.2.1.1. Rada Prezesów

Rada Prezesów EBC składa się z członków Zarządu i prezesów krajowych banków centralnych państw należących do strefy euro. Rada Prezesów nie jest organem kadencyjnym. Jej skład zależy od tego, kto aktualnie zajmuje stanowisko prezesa banku centralnego w każdym z państw członkowskich należących do strefy euro oraz stanowisko w Zarządzie EBC.

Rada Prezesów:

• uchwala wytyczne i podejmuje decyzje niezbędne do zapewnienia wykonania zadań powierzonych ESBC,

• ustala politykę pieniężną Unii, łącznie z odpowiednimi decyzjami w sprawach pośrednich celów pieniężnych, podstawowych stóp pro­centowych i wielkości rezerw w ESBC, oraz określa wytyczne ko­nieczne do ich realizacji.

O ile w Statucie nie przewidziano inaczej, Rada Prezesów stanowi zwykłą większością głosów członków mających prawo do głosowania. W przypadku równej liczby głosów decydujący jest głos Przewodniczącego. W celu umożli­wienia głosowania Radzie Prezesów wymagane jest kworum dwóch trzecich członków mających prawo do głosowania. Jeżeli nie osiągnięto kworum, Prze­wodniczący może zwołać posiedzenie nadzwyczajne, na którym decyzje mogą być podejmowane bez względu na kworum.

W celu podjęcia niektórych decyzji głosy członków Rady Prezesów są wa­żone jednak zgodnie z udziałami krajowych banków centralnych w subskry­bowanym kapitale EBC. Waga głosów członków Zarządu wynosi zero. Decyzja wymagająca większości kwalifikowanej zostaje podjęta, jeżeli głosy za jej przy­jęciem stanowią co najmniej dwie trzecie subskrybowanego kapitału EBC i zo­stały dodane przez co najmniej połowę akcjonariuszy. Decyzja Rady 2003/223/ WE⁵ modyfikuje obecny sposób głosowania w Radzie Prezesów. Nowe reguły mają mieć zastosowanie od dnia, w którym liczba prezesów krajowych banków centralnych w Radzie Prezesów przekroczy 18⁶ (obecnie liczba państw, które przyjęły wspólną walutę i są reprezentowane w Radzie Prezesów, wynosi 15).

8.2.1.2. Zarząd

Zarząd EBC składa się z Prezesa, wiceprezesa i czterech innych członków. Są oni mianowani przez Radę Europejską stanowiącą większością kwalifiko­waną, na zalecenie Rady i po konsultacji z Parlamentem Europejskim oraz z Radą Prezesów EBC, spośród osób o uznanym autorytecie i doświadczeniu zawodowym w dziedzinie pieniądza lub bankowości.

Mandat członków Zarządu trwa osiem lat i nie jest odnawialny. Członka­mi Zarządu mogą być tylko obywatele państw członkowskich UE. Od 2003 r. prezesem EBC jest Jean-Claude Trichet.

Jeśli członek Zarządu nie spełnia już warunków koniecznych do wyko­nywania swoich funkcji lub dopuścił się poważnego uchybienia, Trybunał Sprawiedliwości może go zdymisjonować na wniosek Rady Prezesów lub Za­rządu.

Zarząd realizuje politykę pieniężną zgodnie z wytycznymi i postanowie­niami Rady Prezesów. W tych ramach Zarząd udziela niezbędnych instrukcji krajowym bankom centralnym. Zarząd może ponadto uzyskać w drodze dele­gacji pewne uprawnienia, o ile zadecyduje tak Rada Prezesów.

Każdy członek Zarządu obecny osobiście na posiedzeniach ma prawo głosu i dysponuje w tym celu jednym głosem. Z zastrzeżeniem odmiennych postanowień Zarząd stanowi zwykłą większością oddanych głosów. W przy­padku jednakowej liczby głosów przeważa głos Prezesa.

8.2.1.3. Rada Ogólna

Rada Ogólna Europejskiego Banku Centralnego składa się z Prezesa i wi­ceprezesa EBC oraz prezesów krajowych banków centralnych, także z państw nienależących do strefy euro. Pozostali członkowie Zarządu mogą uczestniczyć w posiedzeniach Rady Ogólnej, ale bez prawa do głosowania. Radzie Ogólnej EBC przewodniczy Prezes lub, w razie jego nieobecności, wiceprezes EBC. Sekretariat Rady Ogólnej jest zapewniony przez EBC.

Rada Ogólna wykonuje przede wszystkim zadania przejściowe, niegdyś wykonywane przez Europejski Instytut Walutowy, które z powodu objęcia derogacją niektórych państw członkowskich muszą być nadal realizowane w trzecim etapie unii walutowej. W szczególności Rada Ogólna:

• pełni funkcję doradczą w przygotowaniach do zniesienia derogacji, wspomaga wszelkie przygotowania niezbędne do nieodwołalnego usta­lenia kursów walut państw członkowskich objętych derogacją,

• wspiera gromadzenie informacji statystycznych oraz działalność spra­wozdawczą EBC,

• bierze udział w sporządzaniu raportów rocznych EBC,

• bierze udział w ustalaniu zasad koniecznych do normalizacji procedur rachunkowych i sprawozdawczych stosowanych przez krajowe banki centralne,

• uczestniczy w podejmowaniu wszelkich działań związanych z okreś­leniem klucza subskrypcji kapitału EBC innych niż te określone w Traktacie,

• bierze udział w ustalaniu warunków zatrudnienia personelu EBC.

8.2.2. Funkcje

Funkcje Europejskiego Banku Centralnego należy postrzegać przez pry­zmat celu i zadań Europejskiego Systemu Banków Centralnych.

Celem ESBC jest utrzymywanie stabilności cen i wspieranie ogólnych polityk gospodarczych w UE.

Podstawowe zadania ESBC polegają na: definiowaniu i urzeczywist­nianiu polityki pieniężnej Unii, przeprowadzaniu operacji walutowych, utrzymywaniu oficjalnych rezerw walutowych państw członkowskich i zarządzaniu nimi oraz popieraniu sprawnego funkcjonowania syste­mów płatniczych.

W ramach wskazanego celu i przedstawionych zadań ESBC do EBC należy w szczególności:

• wytyczanie polityki w zakresie wspólnej waluty - obejmuje to definio­wanie stabilności cen, sposób analizy ryzyka inflacyjnego itp.;

• podejmowanie decyzji, koordynacja i monitorowanie operacji polity­ki pieniężnej - EBC przekazuje krajowym bankom centralnym szcze­gółowe instrukcje dotyczące operacji (wartość, czas, termin itp.) oraz sprawdza, czy zostały wykonane pomyślnie;

• uchwalanie aktów prawnych - organy decyzyjne EBC są uprawnione, w ściśle określonym zakresie, do wydawania aktów prawnych mających na celu zapewnienie konsekwentnego wykonywania zdecentralizowa­nych operacji przez krajowe banki centralne; mogą one ponadto, także w określonym zakresie, uchwalać akty prawne obowiązujące podmioty indywidualne;

• zatwierdzanie emisji banknotów, w tym strategiczne planowanie oraz koordynacja produkcji i emisji banknotów euro - EBC koordynuje po­nadto prowadzone prace badawczo-rozwojowe, a także działania związa­ne z bezpieczeństwem i jakością produkcji banknotów euro; przy EBC działa Centrum Analiz Fałszerstw, zajmujące się analizą i klasyfikacją falsyfikatów euro i prowadzące centralną bazę danych w tym zakresie, a także Międzynarodowe Centrum Przeciwdziałania Fałszerstwom, uczestniczące we współpracy banków centralnych z całego świata, dzia­łające pod egidą grupy G-W;

• przeprowadzanie interwencji na rynkach walutowych, w razie po­trzeby wspólnie z poszczególnymi krajowymi bankami centralnymi - obejmują one kupno i sprzedaż papierów wartościowych na rynkach walutowych;

• współpraca międzynarodowa i europejska - aby przedstawiać swoje poglądy na szczeblu międzynarodowym i europejskim, EBC uczestniczy w spotkaniach na różnych forach; jako jedyny bank centralny na świecie uzyskał status obserwatora przy Międzynarodowym Funduszu Waluto­wym (MFW) i obecnie bierze udział we wszystkich posiedzeniach Za­rządu MFW w sprawach istotnych dla Unii Gospodarczej i Walutowej; EBC bierze także udział w spotkaniach grup G-7 i G-20 oraz Forum Stabilności Finansowej; na szczeblu Unii Europejskiej prezes EBC jest regularnie zapraszany na spotkania Eurogrupy (zob. niżej);

• funkcja doradcza - EBC jest konsultowany w sprawie każdego pro­jektowanego aktu Unii w dziedzinach podlegających jego kompeten­cji, a także przez władze krajowe w sprawie każdego projektu regulacji w dziedzinach podlegających jego kompetencji;

• gromadzenie informacji statystycznych - EBC, wspomagany przez kra­jowe banki centralne, gromadzi niezbędne informacje statystyczne bądź to od właściwych władz krajowych, bądź bezpośrednio od podmiotów gospodarczych; przyczynia się w ten sposób do harmonizacji, w miarę potrzeb, reguł i praktyk rządzących gromadzeniem, tworzeniem i upo­wszechnianiem informacji statystycznej w dziedzinie podlegającej kom­petencji EBC.

8.3. Komitet Ekonomiczno-Finansowy

Artykuł 134 TFUE ustanawia Komitet Ekonomiczno-Finansowy (KEF) "w celu wspierania koordynacji polityk państw członkowskich w pełnym za­kresie niezbędnym do funkcjonowania rynku wewnętrznego". Komitet działa na podstawie swojego statutu⁷.

8.3.1. Skład

Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej przewiduje, że państwa człon­kowskie, Komisja i Europejski Bank Centralny mianują nie więcej niż po dwóch członków Komitetu. Szczegółowe przepisy dotyczące składu i powoły­wania członków Komitetu określa decyzja Rady 98/743/WE z dnia 21 grudnia 1998 r.⁸. Stanowi ona, że państwa członkowskie, Komisja i Europejski Bank Centralny mianują po dwóch członków Komitetu Ekonomiczno-Finansowe­go. Mogą one również mianować po dwóch zastępców członków Komitetu.

Członkowie Komitetu i zastępcy wybierani są spośród ekspertów o naj­wyższych kompetencjach w dziedzinie gospodarki i finansów. Decyzja Rady precyzuje, że dwaj członkowie Komitetu, mianowani przez państwa człon­kowskie, wybierani są odpowiednio spośród wyższych urzędników admini­stracji i krajowego banku centralnego. Zastępcy wybierani są na tych samych warunkach.

8.3.2. Funkcje

Do zadań Komitetu Ekonomiczno-Finansowego należy:

• wydawanie opinii na żądanie Rady lub Komisji bądź z inicjatywy własnej dla tych instytucji,

• śledzenie sytuacji gospodarczej i finansowej państw członkowskich i Unii oraz regularne składanie Radzie i Komisji sprawozdań na ten temat,

• przyczynianie się do przygotowania prac Rady w zakresie określonym w Traktatach oraz wykonywanie innych zadań doradczych i przygo­towawczych, które są mu powierzane przez Radę,

• badanie, przynajmniej raz w roku, sytuacji w dziedzinie przepływów kapitału i swobody płatności wynikających ze stosowania Traktatów i środków przyjętych przez Radę.

Komitet może w szczególności:

• na użytek Rady przeglądy rozwoju kursu walutowego euro,

• tworzyć ramy, w których może być przygotowywany i kontynuowany dialog między Radą i EBC, na poziomie wyższych urzędników z mi­nisterstw, krajowych banków centralnych, Komisji oraz EBC.

Oprócz powyższych zadań, tak długo jak istnieją państwa członkowskie objęte derogacją, Komitet śledzi sytuację pieniężną i finansową oraz ogólny system płatności tych państw członkowskich i regularnie składa Radzie i Ko­misji sprawozdania na ten temat.

8.3.3. Struktura wewnętrzna i organizacja pracy

Zgodnie ze Statutem KEF, Komitet wybiera większością głosów spośród swoich członków, będących wyższymi urzędnikami w krajowych administra­cjach, Przewodniczącego na okres dwóch lat. W przypadku gdy Przewod­niczący nie może wypełniać swoich obowiązków, jest on zastępowany przez wiceprzewodniczącego Komitetu, którego wybiera się według takich samych reguł.

Przewodniczący Komitetu:

• reprezentuje Komitet na zewnątrz,

• może być upoważniony przez Komitet do składania sprawozdań z dyskusji oraz wydawania ustnych komentarzy do opinii i komu­nikatów,

• jest odpowiedzialny za utrzymywanie kontaktów Komitetu z Parla­mentem Europejskim.

Komitet jest zwoływany przez Przewodniczącego z jego inicjatywy albo na wniosek Rady, Komisji lub co najmniej czterech członków Komitetu.

Komitet zbiera się w dwóch konfiguracjach:

• z udziałem członków administracji, narodowych banków central­nych, Komisji oraz EBC,

• z udziałem członków administracji, Komisji oraz EBC.

Komitet w swoim pełnym składzie dokonuje regularnie przeglądu zagad­nień, w stosunku do których oczekuje się udziału w posiedzeniach członków narodowego banku centralnego.

Komitet jest wspomagany przez Sekretariat, działający pod kierunkiem sekretarza. Sekretarz jest wyznaczany przez Komisję po konsultacjach z Ko­mitetem.

Opinie, sprawozdania lub komunikaty przyjmuje się większością gło­sów członków, jeżeli wymagane jest głosowanie. Każdy członek Komitetu dysponuje jednym głosem. Kiedy jednak wydawana jest porada lub opinia w kwestiach, w odniesieniu do których decyzję może podjąć Rada, członkowie banków centralnych, gdy są obecni, oraz Komisja mogą uczestniczyć w dys­kusjach, lecz nie mogą brać udziału w głosowaniu.

8.4. Eurogrupa

Nieformalnym elementem infrastruktury decyzyjnej w zakresie polityki gospodarczej i pieniężnej jest tzw. Eurogrupa. Jej powstanie wiąże się z przy­jęciem w 1997 r. Paktu Stabilności i Wzrostu. Eurogrupa jest nieformalnym forum uzgodnień ministrów właściwych do spraw gospodarczych i finanso­wych państw strefy euro.

Podstawą funkcjonowania Eurogrupy była rezolucja Rady Europejskiej w sprawie koordynacji polityki gospodarczej na trzecim etapie UGiW oraz w sprawie art. 109 i 109b TWE (opublikowana jako załącznik do konkluzji Prezydencji z Luksemburga, 12-13 grudnia 1993 r.). W dokumencie przewi­dziano, że ministrowie państw uczestniczących w strefie euro mogą się ze sobą nieformalnie spotykać w celu omówienia kwestii związanych z ich wspólną, szczególną odpowiedzialnością za jednolitą walutę. Komisja i Europejski Bank Centralny - jeżeli to właściwe - będą zapraszane do udziału w tych spotkaniach.

Od chwili wejścia w życie Traktatu z Lizbony Eurogrupa zyskuje umoco­wanie w postanowieniach TFUE, którego art. 137 stanowi, że "szczegóły do­tyczące spotkań ministrów państw członkowskich, których walutą jest euro, są ustalone w Protokole w sprawie Eurogrupy". Protokół ten przewiduje (wart. 1) "nieformalne spotkania" ministrów państw członkowskich, których walutą jest euro, zwoływanych "w miarę potrzeby". Zapewnia on udział Komisji w tych spotkaniach oraz możliwość zapraszania EBC. Spotkania mają być przygoto­wane przez przedstawicieli ministrów finansów państw członkowskich grupy euro oraz Komisji. Państwa członkowskie grupy wybierają Przewodniczącego grupy na okres dwóch i pół roku (art. 2 protokołu).

Eurogrupa jest więc nieformalną podgrupą w obrębie Rady ECOFIN (jej węższym składem). W jej ramach ministrowie państw strefy euro uzgadniają wspólne lub skoordynowane stanowiska, przedstawiane następnie na posie­dzeniach pełnej Rady ECOFIN.

________________________________________

1Szerzej na ten temat zob.: tom XII - Unia Gospodarcza i Walutowa - aspekty instytucjonalne i prawne.

2 Spośród krajów Piętnastki" do Unii Gospodarczej i Walutowej nie przystąpiły: Szwecja, Dania, Grecja i Zjednoczone Królestwo.

3 Regulamin EBC, decyzja EBC/2004/2, 2004/2S7/WE z dnia 19 lutego 2004 L, Dz. Urz. UE 2004 L 80/33 (zm. decyzją EBC/2009/S, Dz.Urz. UE 2009 L 100/10); regu­lamin Zarządu EBC, decyzja EBC/1999/7 z dnia 12 października 1999 r., Dz. Urz. WE 1999 L 314/34; regulamin Rady Ogólnej EBC, decyzja EBC/2004/12 z dnia 17 czerwca 2004 L, Dz. Urz. UE 2004 L 230/61.

4 Decyzja EBC/2008/23 z dnia 12 grudnia 2008 r. dotycząca procentowego udzia­łu krajowych banków centralnych w kluczu subskrypcji kapitału EBC, Dz. Urz. UE 2009 L 21/66.

5 Dz. Urz. UE 2003 L 83/66.

6 Zob.: decyzja EBC 2009/5/WE, EBC/2008/29 dotycząca opóźnienia rozpoczęcia stosowania systemu rotacyjnego w Radzie Prezesów Europejskiego Banku Central­nego, Dz. Urz. UE 2009 L 3/4.

7 Decyzja Rady 2003/476/WE z dnia 18 czerwca 2003 r. w sprawie nowelizacji Statutu Komitetu Ekonomiczno-Finansowego, Dz. Urz. UE 2003 L 158/58.

8 Dz. Urz. WE 1998 L 358/109.

9.

Europejski Bank Inwestycyjny

9.1. Wprowadzenie

Europejski Bank Inwestycyjny (EBI) jest bankiem międzypaństwowym. Istnieje od 1958 r. Działa na podstawie Traktatu o funkcjonowaniu Unii Eu­ropejskiej (art. 308-309), własnego statutu, który jako protokół jest dołączony do Traktatów, oraz na podstawie regulaminu wewnętrznego przyjętego przez Radę Gubernatorów. Bank ma siedzibę w Luksemburgu.

W każdym z państw członkowskich Bank ma zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych o naj szerszym zakresie przyznanym przez ustawodaw­stwa krajowe osobom prawnym. Może on w szczególności nabywać lub zbywać mienie ruchome i nieruchome oraz stawać przed sądem.

Członkami Banku są państwa członkowskie UE. Kapitał banku wynosi 232 392 989 000 euro. Jest on subskrybowany przez państwa członkowskie w zróż­nicowanej wielkości. Największy udział mają Niemcy, Francja, Włochy i Zjedno­czone Królestwo (po 37 578 019 000 euro), najmniejszy - Malta (98 429 500 euro). Na Polskę przypada 4 810 160 500 euro¹. Wielkość kapitału subskrybowanego przez każde z państw ma znaczenie z punktu widzenia wagi głosu, jakim przed­stawiciele danego państwa dysponują w organach wewnętrznych Banku.

9.2. Struktura wewnętrzna i organizacja pracy

Europejskim Bankiem Inwestycyjnym kierują i zarządzają Rada Gu­bernatorów, Rada Dyrektorów i Komitet Zarządzający.

9.2.1. Rada Gubernatorów

Rada Gubernatorów składa się z ministrów wyznaczonych przez państwa członkowskie. Zwykle są to ministrowie finansów. Rada Gubernatorów nie jest organem kadencyjnym, jej skład zależy od tego, kto aktualnie zajmuje stanowisko odpowiedniego ministra w rządzie państwa członkowskiego.

Rada Gubernatorów ustala ogólne wytyczne polityki kredytowej Banku i zapewnia wykonanie tych wytycznych. Ponadto Rada Gubernatorów:

• podejmuje decyzje o podwyższeniu subskrybowanego kapitału,

• wykonuje uprawnienia w odniesieniu do pożyczek specjalnych,

• wykonuje uprawnienia w odniesieniu do mianowania i dymisjonowania

członków Rady Dyrektorów i Komitetu Zarządzającego,

• zatwierdza roczne sprawozdanie Rady Dyrektorów,

• zatwierdza roczny bilans i rachunek zysków i strat,

• zatwierdza regulamin wewnętrzny Banku.

O ile Statut nie przewiduje inaczej, decyzje Rady Gubernatorów są podej­mowane większością głosów jej członków. Większość ta musi reprezentować co najmniej 50% subskrybowanego kapitału. Gdy statut wymaga większości kwalifikowanej, do głosowania Rady Gubernatorów mają zastosowanie posta­nowienia TFUE dotyczące głosowania w Radzie UE.

9.2.2. Rada Dyrektorów

Rada Dyrektorów składa się z 28 dyrektorów i 18 zastępców. Dyrektorów mianuje Rada Gubernatorów na okres pięciu lat, po jednym nominowanym przez każde państwo członkowskie oraz jednego nominowanego przez Komi­sję. Zastępcy dyrektorów są mianowani przez Radę Gubernatorów na okres pięciu lat. Niektóre państwa mają prawo do dwóch zastępców (państwa o naj­większym subskrybowanym kapitale), inne dzielą prawo do zastępcy z inny­mi państwami (np. Polska, Bułgaria, Czechy, Cypr, Węgry, Malta, Słowenia i Słowacja mają prawo do nominowania, za wspólnym porozumieniem, trzech zastępców).

Dyrektor może zostać zdymisjonowany przez Radę Gubernatorów, jeżeli nie spełnia już warunków niezbędnych do wykonywania swoich funkcji. Rada stanowi wówczas większością kwalifikowaną.

Rada Dyrektorów:

• ma wyłączne prawo podejmowania decyzji dotyczących udzielania pożyczek i związanych z nimi gwarancji,

• ustala oprocentowanie udzielanych pożyczek i marże z tytułu gwa­rancji,

• nadzoruje właściwe zarządzanie Bankiem oraz zapewnia kierowanie Bankiem zgodnie z postanowieniami Traktatu, Statutu EBI i ogól­nymi wytycznymi Rady Gubernatorów.

Na koniec roku budżetowego Rada Dyrektorów składa sprawozdanie Ra­dzie Gubernatorów i publikuje je po zatwierdzeniu. Jeżeli sprawozdanie roczne nie zostanie zatwierdzone, Rada Dyrektorów składa rezygnację.

Rada Dyrektorów Banku dysponuje także uprawnieniami, jakie art. 258 TFUE przyznaje Komisji. Dotyczy to kontroli wykonywania przez państwa członkowskie zobowiązań wynikających ze Statutu EBI i możliwości wniesie­nia skargi do Trybunału Sprawiedliwości.

Każdy dyrektor ma w Radzie Dyrektorów jeden głos. Decyzje Rady Dyrek­torów są co do zasady podejmowane co najmniej jedną trzecią głosów członków uprawnionych do głosowania, reprezentujących co najmniej 50% procent sub­skrybowanego kapitału. Większość kwalifikowana wymaga oddania osiemna­stu głosów "za" i 68% subskrybowanego kapitału.

9.2.3. Komitet Zarządzający

Komitet Zarządzający składa się z Przewodniczącego (obecnie jest nim Phi­lippe Maystadt) i ośmiu wiceprzewodniczących mianowanych na okres sześciu lat przez Radę Gubernatorów na wniosek Rady Dyrektorów. Ich mandat jest odnawialny. Rada Gubernatorów może jednomyślnie zmienić liczbę członków Komitetu Zarządzającego. Na wniosek Rady Dyrektorów, przyjęty większością kwalifikowaną, Rada Gubernatorów, stanowiąc również większością kwalifiko­waną, może zdymisjonować członka Komitetu Zarządzającego.

Komitet Zarządzający stanowi większością głosów, gdy wydaje opinie na temat propozycji dotyczących zaciągania i udzielania pożyczek oraz udzielania gwarancji. Komitet Zarządzający jest odpowiedzialny za bieżące działania Banku, pod kierownictwem przewodniczącego i nadzorem Rady Dyrekto­rów. Komitet Zarządzający opracowuje decyzje Rady Dyrektorów, zwłaszcza dotyczące zaciągania i udzielania pożyczek i gwarancji, a także zapewnia ich wykonanie.

Do Europejskiego Banku Inwestycyjnego, członków jego organów, jego pracowników i do przedstawicieli państw członkowskich biorących udział w jego działalności ma zastosowanie Protokół w sprawie przywilejów i im­munitetów.

9.3. Funkcje

Zadaniem Europejskiego Banku Inwestycyjnego jest przyczynianie się do zrównoważonego i stałego rozwoju wspólnego rynku w interesie Unii. W tym celu Bank, nie dążąc do osiągania zysków, udziela pożyczek i gwarancji, któ­re sprzyjają finansowaniu następujących projektów we wszystkich sektorach gospodarki:

• projekty zmierzające do rozwoju regionów mniej rozwiniętych,

• projekty modernizacji lub przekształcania przedsiębiorstw lub tworze­nia nowych dziedzin działalności, wynikające ze stopniowego ustana­wiania wspólnego rynku, które z uwagi na swoje rozmiary lub charakter nie mogą być całkowicie sfinansowane z różnych środków dostępnych w poszczególnych państwach członkowskich,

• projekty stanowiące przedmiot wspólnego zainteresowania kilku państw członkowskich, które z uwagi na swoje rozmiary lub charakter nie mogą być całkowicie sfinansowane z różnych środków dostępnych w poszcze­gólnych państwach członkowskich.

Poprzez wykonywanie swoich zadań Bank ułatwia finansowanie progra­mów inwestycyjnych w powiązaniu z pomocą funduszy strukturalnych i in­nych instrumentów finansowych Unii.

W ramach swoich zadań Bank udziela pożyczek swoim członkom, czy­li państwom członkowskim, oraz przedsiębiorstwom prywatnym i pu­blicznym na realizację projektów inwestycyjnych na europejskich terytoriach państw członkowskich, o ile nie jest możliwe uzyskanie środków z innych źródeł na rozsądnych warunkach.

W drodze odstępstwa Bank może (decyduje o tym Rada Gubernatorów większością kwalifikowaną-) udzielać pożyczki na projekty inwestycyjne re­alizowane w całości lub w części poza europejskimi terytoriami państw człon­kowskich. Udzielając pożyczki przedsiębiorstwu lub podmiotowi innemu niż państwo członkowskie, Bank uzależnia ją od udzielenia gwarancji przez pań­stwo członkowskie, na którego obszarze projekt będzie realizowany, lub innej odpowiedniej gwarancji.

Bankowi nie wolno w całości ani w części finansować żadnych projektów bez zgody państwa członkowskiego, na którego obszarze miałyby one być re­alizowane.

_____________________________________

I Decyzja Rady Gubernatorów z dnia 30 marca 2009 r. dotycząca zwiększenia kapitału Europejskiego Banku Inwestycyjnego, Dz. Urz. UE 2010 L 10/19.

2 Formułę głosowania większością kwalifikowaną wprowadził - w miejsce jedno­myślności - Traktat z Lizbony. Podczas Konferencji Międzyrządowej 2007 przeciwko tej propozycji wypowiadała się delegacja polska, która wskazywała na potrzebę zagwa­rantowania jednolitego stanowiska w ramach kształtującej się polityki energetycznej, zwłaszcza wobec głównych dostawców energii. Podtekst takiego nastawienia delegacji polskiej wobec powyższej propozycji był stosunkowo jednoznaczny: chodziło o zachowa­nie wpływu w przypadku podejmowania decyzji w EBI w sprawie udzielenia wsparcia finansowego na wspólne inwestycje z Rosją (sprawa rurociągu północnego). Zastrzeżenia delegacji polskiej nie zostały jednak poparte przez pozostałe państwa członkowskie.

6.

Trybunał Obrachunkowy

6.1. Wprowadzenie

Trybunał Obrachunkowy (ang. European Court of Auditors) status instytucji otrzymał dopiero w 1993 r., wraz z wejściem w życie Traktatu z Maastricht. Do tego czasu pod tą samą nazwą funkcjonował na podstawie Traktatu finansowe­go przyjętego w 1975 r. jako organ wspólnotowy, wcześniej zaś jako tzw. komisja obrachunkowa. Działa na podstawie Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europej­skiej (art. 285-287) i regulaminu wewnętrznego¹ oraz decyzji wykonawczej². Siedziba Trybunału Obrachunkowego znajduje się w Luksemburgu.

6.2. Skład i status członków

W skład Trybunału Obrachunkowego wchodzi jeden obywatel z każde­go państwa członkowskiego. Członkowie Trybunału są mianowani na okres sześciu lat. Kadencja członka Trybunału rozpoczyna się w dniu ustalonym w tym celu w akcie mianowania lub, w przypadku braku ustalonej daty, w dniu wydania tego aktu. Mandat członków Trybunału Obrachunkowego jest odnawialny.

Rada, stanowiąc większością kwalifikowaną po konsultacji z Parlamentem Europejskim, przyjmuje listę członków sporządzoną zgodnie z propozycjami każdego z państw członkowskich.

Członkowie Trybunału Obrachunkowego są wybierani spośród osób, które wchodzą lub wchodziły w swoich krajach w skład organów kontroli zewnętrz­nej lub które mają szczególne kwalifikacje do zajmowania tego stanowiska. Niezależność członków musi być niekwestionowana. Pierwszym obywatelem Polski zasiadającym w Trybunale był Jacek Uczkiewicz. 7 maja 2010 r. zastąpił go Augustyn Kubik.

Poza przypadkami normalnej wymiany lub śmierci funkcje członka Trybu­nału Obrachunkowego kończą się z chwilą jego rezygnacji lub dymisji, orze­czonej przez ETS.

Członkowie Trybunału Obrachunkowego mogą zostać zdymisjonowani (a także pozbawieni prawa do emerytury lub innych podobnych korzyści), gdy Trybunał Sprawiedliwości UE stwierdzi, na żądanie Trybunału Obrachun­kowego, że przestali odpowiadać wymaganym warunkom lub czynić zadość zobowiązaniom wynikającym z ich urzędu. Decyzja o przekazaniu sprawy do ETS w celu pozbawienia członka, którego dotyczą informacje, jego stano­wiska i/lub prawa do emerytury lub innych przysługujących mu świadczeń jest podejmowana w głosowaniu tajnym, większością czterech piątych głosów członków Trybunału Obrachunkowego. Członek, którego dotyczą informacje, nie bierze udziału w głosowaniu.

Członkowie Trybunału Obrachunkowego są w pełni niezależni w wyko­nywaniu swoich funkcji i działają w ogólnym interesie Unii. W wykonywaniu obowiązków nie zwracają się o instrukcje do żadnego rządu lub jakiegokolwiek organu ani ich nie przyjmują. Powstrzymują się od wszelkich czynności nie­zgodnych z charakterem ich stanowiska. Nie mogą podczas pełnienia funkcji prowadzić żadnej innej zarobkowej lub niezarobkowej działalności zawodowej. Przy obejmowaniu stanowisk uroczyście przysięgają szanować, w trakcie peł­nienia funkcji i po jego zakończeniu, zobowiązania z tego wynikające, zwłaszcza zaś zachować uczciwość i roztropność przy obejmowaniu pewnych stanowisk lub przyjmowaniu pewnych korzyści po zakończeniu pełnienia funkcji.

Do członków Trybunału Obrachunkowego stosuje się także postanowienia Protokołu w sprawie przywilejów i immunitetów, które mają zastosowanie do sędziów Trybunału Sprawiedliwości UE.

6.3. Struktura wewnętrzna i organizacja pracy

Członkowie Trybunału Obrachunkowego wybierają spośród siebie prezesa na okres trzech lat. Jego mandat jest odnawialny. Od stycznia 2008 r. prezesem Trybunału jest Vítor Manuel da Silva Caldeira.

Prezes zwołuje posiedzenia kolegium i przewodniczy im oraz odpowiada za właściwy ich przebieg, czuwa nad realizacją decyzji Trybunału Obrachun­kowego. Odpowiada on również za właściwe funkcjonowanie departamentów oraz za właściwe zarządzanie różnymi działaniami Trybunału. Wyznacza oso­bę do reprezentowania Trybunału we wszelkich postępowaniach spornych, w których Trybunał bierze udział. Prezes ponadto reprezentuje Trybunał w stosunkach zewnętrznych oraz w stosunkach z innymi instytucjami Unii i organami kontroli państw członkowskich.

W Trybunale są powołane grupy kontroli i komitety. Zadaniem grup kon­troli jest przygotowanie przyjęcia przez Trybunał dokumentów w zakresie kontroli. Na wniosek prezesa każdy z pozostałych członków Trybunału jest przydzielony do jednej grupy kontroli. Komitety są natomiast odpowiedzialne za zadania nieleżące w gestii grup kontroli.

Od marca 2008 r. w Trybunale Obrachunkowym działają grupy kontro­li, których przedmiotem zainteresowania są następujące kwestie:

• zarządzanie zasobami naturalnymi i ich ochrona (kontrola finanso­wa, wykonywanie zadań, rybołówstwo, środowisko, zdrowie),

• polityki strukturalne, transport, badania naukowe i energia (kontrola finansowa i kontrola wykonania zadań),

• działania zewnętrzne (współpraca z krajami rozwijającymi się, po­lityka przedakcesyjna i polityka sąsiedztwa, Europejskie Fundusze Rozwoju),

• zasoby własne, operacje bankowe, wydatki administracyjne, insty­tucje i organy Unii, polityki wewnętrzne (m.in. polityki wewnętrzne Unii Europejskiej, pożyczki i operacje bankowe, agencje unijne i inne organy zdecentralizowane).

W Trybunale funkcjonuje ponadto horyzontalna grupa Koordynacja, Oce­na, Zapewnienie Jakości, Rozwój, Komunikacja. Jest ona odpowiedzialna za takie zagadnienia, jak: metodyka kontroli i wsparcie, kontrola jakości, komu­nikacja i sprawozdania, nadzór nad kontrolą oraz wsparcie kontroli finansowej i kontroli zgodności oraz wiarygodność rozliczeń i oświadczeń kierownictwa.

Za kwestie administracyjne wymagające decyzji Trybunału odpowiedzial­ny jest komitet administracyjny.

Kworum niezbędne przy obradach wynosi dwie trzecie członków. Trybu­nał Obrachunkowy, działając jako organ kolegialny, przyjmuje decyzje - co do zasady - po uprzednim ich rozpatrzeniu przez grupę kontroli lub komitet. Decyzje są zwykle przyjmowane większością głosów członków obecnych na posiedzeniu Trybunału, ale sprawozdania i opinie przyjmuje Trybunał więk­szością głosów członków. Jeżeli do podjęcia decyzji wymagana jest większość głosów członków obecnych podczas posiedzenia, to w przypadku równej liczby głosów przeważający jest głos przewodniczącego posiedzenia.

Trybunał podejmuje decyzje na posiedzeniach, z wyjątkiem procedury pi­semnej (Trybunał każdorazowo określa, które decyzje są przyjmowane w tej procedurze).

Na czele administracji Trybunału Obrachunkowego stoi sekretarz gene­ralny, wybierany przez Trybunał. Jest on odpowiedzialny przed Trybunałem i składa mu okresowe sprawozdania z realizacji swoich zobowiązań. Z upoważ­nienia Trybunału sekretarz jest odpowiedzialny za Sekretariat Trybunału, za zarządzanie personelem i administracją Trybunału, jak również za wszelkie inne zadania zlecone mu przez Trybunał.

6.4. Funkcje

Trybunał Obrachunkowy nie jest - wbrew nazwie - organem sądowym. Pełni funkcje organu kontroli finansowej, jest więc odpowiednikiem polskiej Najwyższej Izby Kontroli.

Podstawową i w praktyce jedyną funkcją Trybunału Obrachunkowego jest funkcja kontrolna. Trybunał Obrachunkowy:

• kontroluje rachunki wszystkich dochodów i wydatków Unii,

• kontroluje rachunki dochodów i wydatków wszystkich organów lub jednostek organizacyjnych utworzonych przez Unię, w zakresie, w ja­kim akt założycielski nie wyklucza takiej kontroli,

• pomaga Parlamentowi Europejskiemu i Radzie w sprawowaniu ich funkcji kontrolnych w zakresie wykonania budżetu,

• przedkłada Parlamentowi Europejskiemu i Radzie poświadczenie wiarygodności rachunków, jak również legalności i prawidłowości operacji leżących u ich podstaw.

Trybunał Obrachunkowy kontroluje legalność i prawidłowość dochodów i wydatków oraz upewnia się co do należytego zarządzania finansami. Czyniąc to, sygnalizuje w szczególności wszelkie nieprawidłowości. Kontrolę docho­dów przeprowadza na podstawie założeń dochodowych i płatności przekaza­nych Unii. Kontrolę wydatków przeprowadza na podstawie podjętych zobo­wiązań i dokonanych wypłat.

Kontrole dotyczą przede wszystkim dokumentów. W razie potrzeby są one przeprowadzane na miejscu w innych instytucjach Unii, w pomieszczeniach każdego organu zarządzającego dochodami i wydatkami w imieniu Unii oraz w państwach członkowskich, w tym w pomieszczeniach każdej osoby fizycznej lub prawnej otrzymującej płatności z budżetu.

Kontrolę w państwach członkowskich przeprowadza się w powiązaniu z krajowymi instytucjami kontrolnymi lub jeśli nie mają one niezbędnych uprawnień - z właściwymi służbami krajowymi. Trybunał Obrachunkowy oraz krajowe instytucje kontrolne państw członkowskich współpracują na zasadzie wzajemnego zaufania, zachowując swoją niezależność. Instytucje te lub służby zawiadamiają Trybunał Obrachunkowy, czy zamierzają uczestni­czyć w kontroli.

Inne instytucje Unii, organy zarządzające dochodami i wydatkami w imie­niu Unii, osoby fizyczne lub prawne otrzymujące płatności z budżetu oraz krajowe instytucje kontrolne bądź, jeśli nie mają one niezbędnych uprawnień - właściwe służby krajowe, przekazują Trybunałowi Obrachunkowemu, na jego żądanie, wszelkie dokumenty lub informacje niezbędne do wykonywania jego zadania.

Na Trybunale spoczywa obowiązek sprawozdawczy. Trybunał sporządza roczne sprawozdanie po zamknięciu każdego roku budżetowego. Sprawoz­danie to jest przesyłane innym instytucjom Unii i publikowane w Dzienniku Urzędowym UE wraz z odpowiedziami tych instytucji na uwagi Trybunału Obrachunkowego.

Trybunał Obrachunkowy może ponadto w każdej chwili przedstawiać swoje uwagi, zwłaszcza w formie sprawozdań specjalnych w poszczególnych spra­wach, oraz wydawać opinie na żądanie jednej z pozostałych instytucji Unii.

____________________________________________________

1 Dz. Urz. UE 2010 L 103/l.

2 Decyzja Nr 26-2010, http://eca.europa.eu/porial/pls/portal/docs/l/4460723.pdf