Wawrzyniec Awe

Wyprawa rosyjska i upadek Napoleona.

Rosja idzie tam, gdzie ciągnie ją jej fatalność, jej przeznaczenie musi się

wypełnić. Czyż sądzi, że ulegliśmy zwyrodnieniu? Czyż przestaliśmy być

żołnierzami spod Austerlitz? Stawia nas między hańbą a wojną. Wybór nie może

ulegać dla nas ulegać wątpliwości; marsz więc naprzód! Przejdźmy Niemen!

Przenieśmy na jej obszary wojnę! - oto fragment odezwy Napoleona do Wielkiej

Armii.

Od dłuższego już czasu zaczęliśmy ze strony cesarza Francuzów doznawać

postępowania, które dowodziło nieprzyjaznych jego względem Rosji zamiarów;

atoli spodziewaliśmy się, że zmienimy je, posługując się łagodnemi i pokojowemi

środkami. [...] Jednakowoż nie straciliśmy jeszcze nadziei dojścia do pojednania

i, zatrzymując się u granic Naszego Cesarstwa i nie łamiąc pokoju, byliśmy

gotowi do obrony. Wszystkie jednak użyte przez Nas łagodne środki nie zdołały

zapewnić Nam owego upragnionego pokoju. Cesarz Francuzów wypowiedział

Nam pierwszy wojnę, atakując nagle Nasze wojsko pod Kownem; wiedząc więc,

że nic nie zdoła go skłonić do poparcia Naszych pokojowych pragnień, nie

mamy przeto innej rady, jak wezwać pomocy Wszechmogącego, świadka i

mściciela prawdy, i przeciwstawić Nasze siły siłom nieprzyjaciela.

Zbędne jest przypominać komendantom korpusów, szefom i żołnierzom ich

obowiązki i wzywać do dzielności. Krew walecznych Słowian płynie w naszych

żyłach. Wojownicy! Brońcie religii, ojczyzny i niepodległości! Będę z wami! Bóg

jest przeciw napastnikowi! - Aleksander I - odezwa do wojska rosyjskiego.

Obie odezwy ukazały się w czerwcu 1812 roku, wtedy bowiem Wielka

Armia Napoleona rozpoczęła marsz w głąb carskiej Rosji. Co leżało u podstaw

konfliktu? Cofnijmy się do roku 1806, dokładniej do 21 listopada, do Berlina.

Tam Bonaparte podjął decyzję o ogłoszeniu blokady kontynentalnej. Blokada

była ciosem wymierzonym w Wielką Brytanię, trzecim z kolei. Pierwszym była

próba opanowania Egiptu (części Turcji) - 1798, nieudana. Drugim plan desantu

na Wyspy Brytyjskie - zduszona w zarodku przez admirała Horatio Nelsona pod

Trafalgarem. (1805). Flota angielska pokonała wtedy flotę francusko-hiszpańską

a Nelson własną śmiercią kupił Anglii bezpieczeństwo. Z braku możliwości

militarnej ekspansji Napoleon postanowił wyniszczyć ją gospodarczo. Blokada

kontynentalna zakazywała kontaktów handlowych z Wielką Brytanią -

przestrzegały jej wszystkie państwa podbite lub zależne od cesarza

francuskiego. W roku 1807 w wyniku traktatu podpisanego w Tylży, pomiędzy

Francją a Rosją Aleksander I zobowiązał się przestrzegać blokady. Pojawiła się

wielka kość niezgody w stosunkach tych dwóch państw. Rosja była przede

wszystkim eksporterem zboża, którego ważnym rynkiem zbytu była właśnie

Anglia. Mnożyły się przypadki łamania blokady kontynentalnej. W roku 1810

Rosja wznowiła kontakty handlowe ze statkami neutralnymi - w praktyce

oznaczało to kres blokady. Napoleon zaś snuł plany wielkich podbojów,

podporządkowania sobie Rosji, europejskich posiadłości tureckich. W tej

sytuacji Europa kurczyła się. Stała się za ciasna dla pary: Napoleon, Aleksander.

Pozostać mógł tylko jeden.

Rok 1812 rozpoczął się pod znakiem przygotowań wojennych. Napoleon

dysponował około 700 tys. żołnierzy. Skład jego armii był zróżnicowany: 300

tys. Francuzów, 180 tys. Niemców, 90 tys. Polaków (armia Księstwa

Warszawskiego), 130 tys. innych narodowości. Wielu z nich nie miało

motywacji aby walczyć o praktycznie nie swoje interesy. Armia napoleońska

przekroczywszy granicę pod Kownem parła do przodu. Kolejni dowódcy armii

rosyjskiej, Michaił Barclay de Tolly oraz jego następca, Michaił Kutuzow

stosowali podobną taktykę - unikali decydującego starcia z liczniejszym

przeciwnikiem. Rozstrzygnięcia nie przyniosła bitwa o Smoleńsk

(17.VIII.1812), zdobyty przez Wielką Armię ani bitwa pod Borodino

(7.IX.1812), która otworzyła jej drogę do Moskwy.

Obie z militarnego punktu widzenia były zwycięskie dla armii francuskiej,

która za każdym razem zajmowała pole bitwy i zyskiwała możliwość dalszego

marszu. Z faktycznym zwycięstwem Napoleona zgodzić się nie można.

Mordercze batalie, szczególnie pod Borodino, gdzie z każdej ze stron zginęło

prawie 50 000 żołnierzy (Rosjanie wycofali się) zmniejszyły znacząco

liczebność jak i morale Wielkiej Armii. Należy zwrócić również uwagę na

działania partyzantki chłopskiej na tyłach. Rosjanie mogli stale utrzymywać siłę

swojej armii, Napoleon nie mógł liczyć na uzupełnienia. We wrześniu zajął on

Moskwę - rozpoczął się najgorszy koszmar jaki mógł mieć cesarz Francuzów.

Tego nie mógł przewidzieć, Moskwa płonęła. Napoleon słał propozycje

rokowań do Aleksandra, pozostały one bez odpowiedzi. W połowie

października, a więc po ponad miesięcznym pobycie w Moskwie wydał rozkaz

odwrotu. Podczas tego miesiąca Wielką Armię nękały choroby, głód, wczesna

zima. Odezwę z czerwca 1812 roku usłyszało prawie 700 tys., rozkaz odwrotu

jedynie 100 tys., powróciło z wyprawy rosyjskiej jedynie kilkadziesiąt tysięcy.

Reszta zginęła po drodze. Droga prowadziła praktycznie tymi samymi,

ogołoconymi z żywności w czerwcu, lipcu sierpniu i wrześniu terenami. Głód,

ostra rosyjska zima, ataki armii rosyjskiej i chłopów mocno przerzedziły szeregi

szczątkowej już Wielkiej Armii. Wielu zginęło podczas przeprawy przez

Berezynę (listopad 1812), zimną rzekę, przy 30-stopniowym mrozie, pod

ostrzałem rosyjskim. Warty odnotowania jest fakt, że oddziały polskie podczas

chaotycznego odwrotu odznaczały się karnością i bohaterstwem.

W grudniu pamiętnego roku 1812 Napoleon powrócił do Paryża

pozostawiając za sobą szczątkowy cień swej Wielkiej Armii. Europa poczęła

trząść się. Cały system państw zbudowany przez Bonapartego okazał się

wielkim domkiem z kart. Wystarczyła jedna porażka aby wyciągnąć jedną z

dolnych kart i cały gmach runął. Było to oczywiste, państwa siłą zdobyte i siłą

rządzone nie mogły być wierne cesarzowi, kiedy ten stracił tą siłę. Zawiązała się

kolejna koalicja antyfrancuska (VI) - Wielka Brytania, Rosja, Prusy, Szwecja i

wreszcie (od sierpnia 1813) Austria. Państwa Związku Reńskiego (Związek

Reński - związek 16 państw niemieckich, utworzony w 1806 roku, który przyjął

protektorat Napoleona) zaczęły zdradzać swojego protektora. Tymczasem

Napoleon, atakowany ze wszystkich stron - Anglicy w Hiszpanii i Holandii,

Rosjanie na wschodzie, Austriacy we Włoszech - przystąpił do tworzenia nowej

armii. Ta właśnie armia licząc około 200 tys. żołnierzy koło Lipska dnia 16

października stanęła naprzeciw armii koalicjantów liczniejszej o ponad 120 tys. Bitwa

rozstrzygnęła się 19 lipca, a więc po trzech dniach. Ze względu na ogromną

dysproporcję sił Napoleon aby wygrać potrzebował cudu. Cud się jednak nie

zdarzył. Cesarz Francuzów opuścił pole bitwy pokonany. Bitwa zwana bitwą

narodów (pod Lipskiem po obu stronach walczyli przedstawiciele prawie

wszystkich narodów europejskich) była główną przyczyną kresu hegemoni

francuskiej w Europie. W bitwie, osłaniając odwrót zginął w nurtach Elstery

książę Józef Poniatowski, do końca wierny cesarzowi. Pod koniec roku 1813 i

na początku 1814 miały jeszcze miejsce walki na ziemi francuskiej. Napoleon

zwyciężył kilkakrotnie lecz te zwycięstwa nie miały już znaczenia

strategicznego. Kiedy wojska koalicji wkraczały do Paryża cesarz Francuzów

bezwarunkowo abdykował (początkowo chciał abdykować na rzecz syna).

Człowiek, który decydował o losach milionów, tworzył i niszczył państwa 6

kwietnia 1814 roku dostał we władanie niewielką wysepkę Elbę zachowując

dożywotnio honorowy już tylko tytuł cesarza.

We Francji następuje restauracja Burbonów, powraca Ludwik XVII.

Zwycięzcy rozpoczynają dzielenie ponapoleońskiej Europy. Rozpoczyna się

kongres wiedeński. Wśród rozmów dyplomatów, dźwięku walca, zabaw i balów

powstają nowe granice, nowe zasady. Obradujący są spokojni - nikt z nich

przecież nie wie, że Napoleon Bonaparte raz jeszcze spędzi sen z ich powiek

("sto dni Napoleona").