EKONOMIA

Rola państwa w gospodarce

Państwo

• Złożona, zróżnicowana wewnętrznie, wieloszczeblowa struktura administracyjna społeczeństwa zamieszkującego określone terytorium kraju, która dysponuje władzą ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą

• Centralne i lokalne instytucje oraz urzędy publiczne, których działalność związana jest z funkcjonowaniem danego systemu społeczno-gospodarczego

Poglądy na rolę państwa w gospodarce

• Nurt liberalny – koncepcja „państwa minimum”

• Zapoczątkowany przez ekonomię klasyczną (A. Smith, D. Ricardo), kontynuowany przez ekonomię neoklasyczną (A. Marshall)

• Postuluje ograniczenie roli państwa w gospodarce do niezbędnego minimum

• Państwo pełni rolę „nocnego stróża”

• Jego działania ograniczają się do:

• Zabezpieczenia ładu i porządku publicznego

• Obrony narodowej

• Określenia i ochrony własności prywatnej

• Wychodzi z założenia, że rynek jest doskonałym regulatorem

• Znajduje odzwierciedlenie we współczesnych kierunkach myśli ekonomicznej (np. monetaryzm, nowa ekonomia klasyczna, ekonomia podaży), które popierają:

• Prywatną przedsiębiorczość

• Wolny konkurencyjny rynek

• Postulują rolę państwa jedynie w tworzeniu i podtrzymaniu ładu prawno-politycznego zapewniającego funkcjonowanie wolnego rynku

• Nurt interwencjonalistyczny – nawiązuje do koncepcji J. Keynesa:

• Państwo powinno aktywnie oddziaływać na procesy gospodarcze, rozwiązywać problemy wynikające ze słabości rynku oraz niepełnego wykorzystania czynników produkcji (głównie zasobów pracy)

Interwencjonizm państwowy

• Polityka państwa nastawiona na regulowanie przez państwo całego mechanizmu gospodarczego, a w szczególności przeciwdziałanie kryzysom gospodarczym

• W rozwiniętej gospodarce rynkowej państwo odgrywa coraz większą rolę, gdyż:

• Rząd nie może ograniczać się jedynie do perswazji (np. że trzeba dbać o środowisko, pomagać biednym , bronić granic) – potrzebne są przepisy prawne i środki służące realizacji celów społecznych

• Wzrasta rola państwa poprzez:

• Wzrost podatków i wydatków publicznych

• Wzrost udziału transferów i świadczeń w dochodzie narodowym

Argumenty za rolą państwa:

• konieczność zabezpieczenia systemu gospodarczego od strony instytucjonalno – prawnej,

• niedoskonałości rynku i konkurencji (niepełna informacja, niedoskonała mobilność czynników produkcji, tendencje monopolistyczne, itp.

• występowanie negatywnych efektów zewnętrznych (zanieczyszczenie, degradacja środowiska),

• istnienie dóbr publicznych (latarnie, chodniki, oświetlenie ulic, armia, policja, straż pożarna) mało opłacalnych dla sektora prywatnego;

• istnienie dóbr szczególnie niekorzystnych społecznie (alkohol, narkotyki, tytoń) lub szczególnie korzystnych (szczepionki, książki);

• występowanie takich zjawisk, jak wahania koniunktury, bezrobocie, inflacja – państwo działa stabilizująco;

• istnienie ludzi pozbawionych opieki;

• powstanie zbyt dużych, nieakceptowanych społecznie różnic w dochodach – funkcja redystrybucyjna

Argumenty przeciw roli państwa:

• pojawianie się stanów nierównowagi na rynku (niedoborów lub nadwyżek) w efekcie interwencjonizmu państwa (głównie za pomocą cen);

• zniekształcone informacje;

• mniejsza elastyczność systemu; rynkowego;

• wysokie koszty interwencjonizmu państwowego przy niewielkiej niekiedy skuteczności działań;

• nieprzewidywalność państwa (rządu);

• ograniczenie wolności jednostki.

Klasyczne funkcje państwa:

• Ekonomiczne

• Społeczne

• Polityczne

Ekonomiczne funkcje państwa:

• Funkcja alokacyjna – polega na podejmowaniu działań sprzyjających optymalnej (społecznie pożądanej) alokacji zasobów gospodarczych;

• Funkcja stabilizacyjna polega na podejmowaniu przez państwo działań stabilizujących gospodarkę, w tym:

• Utrzymywaniu wysokiego tempa wzrostu,

• Zmniejszeniu amplitudy wahań koniunkturalnych

• Zwiększaniu wykorzystania zasobów w gospodarce

• Ograniczaniu bezrobocia i inflacji

• Funkcja redystrybucyjna – polega na działaniach zmierzających do niwelowania zbyt dużych i nieakceptowanych społecznie różnic w dochodach oraz pomoc ludziom starszym, chorym i upośledzonym, którzy nie są w stanie radzić sobie sami; główne instrumenty to:

• System podatkowy

• System zabezpieczenia społecznego

• Funkcja legislacyjna – polega na tworzeniu odpowiedniego ładu prawno - instytucjonalnego

Państwo ma do dyspozycji określone instrumenty realizacji celów makroekonomicznych:

• Polityka pieniężna

• Polityka fiskalna

• Polityka cen i dochodów

• Instrumenty prawne (akty prawne dotyczące monopoli, spraw socjalnych, pracy, itp.)

POLITYKA MONETARNA (PIENIĘŻNA)

PIENIĄDZ – to powszechnie akceptowany towar, za pomocą którego dokonywana jest wymiana produktów i usług.

Funkcje pieniądza:

• Środek wymiany

• Jednostka obrachunkowa (miernik wartości dóbr i usług)

• Środek płatniczy (zwolnienie ze zobowiązań

• Środek tezauryzacji

Popyt na pieniądz – to ilość pieniądza, na jaką istnieje zapotrzebowanie zgłaszane przez podmioty gospodarcze

Na popyt na pieniądz wpływa:

• Motyw transakcyjny – skłonność do utrzymywania zasobów pieniądza dla zapewnienia ciągłości wydatków,

• Motyw przezorności – wynika z chęci zabezpieczenia się przed nieprzewidzianym spadkiem dochodów w przyszłości,

• Motyw spekulacyjny – skłonność do utrzymywania zasobów pieniądza wynika z możliwość korzystnej zamiany na papiery wartościowe lub dobra materialne.

Podaż pieniądza - Ilość pieniądza wprowadzana do gospodarki (podlega regulacji państwa)

• Zależy od polityki BC i działalności banków komercyjnych (kredyty, pożyczki, lokaty, itp.)

Polityka monetarna – polityka BC
Instrumenty:

• Stopa rezerw obowiązkowych

• Stopa redyskontowa

• Operacje otwartego rynku

Polityka BC:

• Ekspansywna – zwiększenie ilości pieniądza na rynku w celu pobudzenia aktywności gospodarczej:

• obniżenie stopy rezerw obowiązkowych,

• obniżenie stopy redyskontowej,

• skup papierów wartościowych

• Restrykcyjna – zmniejszenie ilości pieniądza na rynku w celu „wyziębienia” gospodarki:

• podniesienie stopy rezerw obowiązkowych

• podniesienie stopy redyskontowej,

• sprzedaż papierów wartościowych

Polityka fiskalna - podatkowa

• Podatki: – przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne świadczenia pieniężne pobierane przez państwo na podstawie przepisów prawa, płacone przez osoby fizyczne i prawne

Klasyfikacja podatków:

1 Kryterium: przedmiot opodatkowania:

• Podatki dochodowe – pobierane od dochodów osobistych ludności oraz dochodów przedsiębiorstw i instytucji,

• Podatki konsumpcyjne (podatki od wydatków) – nakładane na towary i usługi będące przedmiotem obrotu:

• Podatek obrotowy

• VAT

• akcyza

• Podatki majątkowe – płacone od majątku (kapitału) i przeniesienia praw majątkowych

2 kryterium: sposób obciążeń:

• Podatki bezpośrednie – nakładane na majątek i dochody

• Podatki pośrednie – nakładane na wydatki, konsument płaci je „pośrednio” w cenie nabywanych dóbr i usług.

3 kryterium: sposób naliczania podatków:

• Podatki proporcjonalne – wszyscy podatnicy płacą ten sam % od dochodów,

• Podatki progresywne – osoby osiągające wyższe dochody płacą wyższą stopę podatkową,

• Podatki degresywne – wraz ze wzrostem dochodów maleje stopa podatkowa.

Krzywa Laffera:



Zasady systemu podatkowego wg
Adama Smitha:

• Podatki powinny być sprawiedliwe i nie powinny przekraczać możliwości podatnika,

• Wysokość podatków powinna być z góry określona,

• Sposób i warunki płatności powinny być wygodne dla płatnika,

• Podatki nie powinny wpływać hamująco na aktywność i przedsiębiorczość podatników.

BUDŻET PAŃSTWA

• To plan finansowy zawierający dochody i wydatki z budżetu państwa związane z realizacją przyjętej polityki gospodarczej, społecznej i obronnej.

Budżet państwa składa się z:

• dochodów i wydatków centralnych władz państwowych (budżet centralny),

• dochodów i wydatków władz lokalnych (budżety lokalne)

• ubezpieczeń społecznych

Zasady polityki budżetowej:

• Zasada rocznego budżetowania – plan dochodów i wydatków budżetowych obejmuje 1 rok;

• Zasada zupełności – budżet obejmuje wszystkie dochody i wydatki państwa;

• Zasada jedności – budżet państwa powinien tworzyć jedną całość;

• Zasada jawności – budżet państwa powinien być podany do publicznej wiadomości (zarówno na etapie uchwalania budżetu, jak i wykonania i kontroli);

• Zasada równowagi budżetowej – polega na dążeniu do tego, aby wpływy równoważyły wydatki.

Dochody do budżetu państwa:

• Podatki;

• Cła;

• Dochody ze sprzedaży prywatyzowanych przedsiębiorstw;

• Opłaty skarbowe, sądowe, notarialne.

Wydatki z budżetu państwa:

• Wydatki związane z pełnieniem przez państwo tradycyjnych funkcji, takich jak:

• obrona narodowa

• administracja

• wymiar sprawiedliwości

• Wydatki związane z realizacją celów społecznych:

• oświata, kultura

• ochrona zdrowia

• świadczenia socjalne

• Wydatki związane z pełnieniem funkcji interwencjonistycznych w gospodarce:

• subsydia

• wydatki transferowe

DEFICYT BUDŻETOWY:

• Nadwyżka wydatków nad dochodami w budżecie państwa

Sposoby łagodzenia:

1. Ograniczenia wydatków

2. Zwiększanie wpływów:

• podnoszenie podatków

• sprzedaż obligacji skarbu państwa i bonów skarbowych

• sprzedaż części majątku publicznego