Diagnoza w pracy socjalnej - diagnoza decyzyjna  

• opis wyników badania określonego wycinka rzeczywistości, zawierający elementy, które są istotne z punktu widzenia praktycznego.  
  (E.A.Mazurkiewicz)

Podstawowe techniki diagnozy w pracy socjalnej i pedagogicznej 

• Metoda indywidualnych przypadków i rodzin: wywiad środowiskowy, obserwacja, analiza dokumentów urzędowych

• Metoda grupowa: wywiady indywidualne i grupowe, obserwacja, techniki socjometryczne, techniki psychodramatyczne

• Metoda środowiskowa: lustracja społeczna, wywiady fokusowe

Diagnoza to nie tylko rozpoznawanie sytuacji, ale także pierwszy etap dostarczania wsparcia, wzmacniania, wprowadzania zmian. 
 
W pracy socjalnej diagnozą powinien być objęty nie tylko sam jej obiekt, ale także jego środowisko społeczne, otoczenie.

Diagnozy cząstkowe wg Stefana Ziemskiego 

• klasyfikacyjna

• genetyczna

• znaczenia

• fazy

• prognostyczna

Wywiad środowiskowy - przedmiot diagnozy 

• cechy psychiczne (np. poziom praktycznej wiedzy, aspiracje), fizyczne (np. stan zdrowia, stopień niepełnosprawności, uzależnienia), społeczne (np. sytuacja rodzinna, wykształcenie, aktywność zawodowa) i demograficzne (wiek, płeć)  badanych osób;

• relacje wewnątrz rodziny (np. konflikty, trudności wychowawcze w stosunku do dzieci, wzajemne wsparcie członków rodziny);

• poziom i sposób korzystania badanych z urządzeń społecznych dostępnych w środowisku (np. uczęszczanie dzieci do szkoły, wizyty u lekarzy, korzystanie ze świadczeń pomocy społecznej);

• nieformalne kontakty ze środowiskiem (np. jakość kontaktów sąsiedzkich, korzystanie z pomocy, dostarczanie innym pomocy),

• opinie samych zainteresowanych na temat różnych elementów ich życiowej sytuacji (np. czego potrzebują, co mogą uzyskać samodzielnie, a w czym potrzebują pomocy),

• w badaniach uzupełniających wywiad środowiskowy - opinie osób z ich środowiska (np. sąsiadów, nauczycieli, lekarza).

.................................................

Diagnoza w pracy socjalnej i jej rodzaje. Diagnoza socjalna- to rozpoznanie przyczyn niepokojącego stanu danej jednostki lub sił jednostki i jej najbliższego środowiska, na którym można oprzeć postępowanie pomocnicze, przywracające stan pożądany. W tej diagnozie istotne jest ujawnienie splotu okoliczności decydujących trudnej syt. Jednostki (ubóstwie, niedostosowaniu, patologii, itp.) i wskazania czynników dominujących. Wyróżniamy diagnozę całościową, na którą składać się będą różne rodzaje diagnoz i częściową, zorientowaną na określony rodzaj diagnozy (np. prognostyczną). Rodzaje diagnoz: klasyfikacyjna, genetyczna, całościowa, fazy i rozwojowa (prognostyczna).

..................................................

1)Diagnostyka w pedagogice społecznej

Diagnoza-rozpoznanie, rozróżnienie

*zebranie potrzebnych danych

*krytyczne opracowanie na drodze rozumowania

Diagnoza rozwinięta:

(Ziemski dzieli ją na diagnozę cząstkową)

-aspekt identyfikacyjny (diagnoza przyporządkowująca, klasyfikacyjna lub typologiczna)

-genetyczne

-celowości

-fazy

-rozwojowa(prognostyczna)

Diagnoza w pedagogice społecznej- opis wyników badania określonego wycinka rzeczywistości, dokonany na podstawie zebranych i ocenionych danych z różnych źródeł, przy czym rozwinięte rozpoznanie obejmuje opis poszczególnego złożonego stanu i jego genezę lub przyczyny, oraz wyjaśnienie znaczenia i etapu rozwoju, a także w rozpoznaniu decyzyjnym- ocenę możliwości zmiany (lub utrzymania) w kierunku pedagogicznym pożądanym./Ziemski

Zastosowanie diagnozy:

-bezpośrednio w procesie wychowania

-w poradnictwie pedagogicznym, w doradztwie, ekspertyzie

-w działalności organizatorskiej np. w kierowaniu zespołami ludzkimi.

Cele działania zorganizowanego/ Le Chatelier

-postawienie jednego i ściśle określonego celu

-zbadanie środków i warunków, które trzeba zastosować aby osiągnąć cel

-przygotowanie środków i warunków

-urzeczywistnienie

-kontrola otrzymanych wyników i wyciąganie z nich wniosków

Diagnoza decyzyjna-opis wyników badania określonego wycinaka rzeczywistości, zawierający elementy, które są istotne z punktu widzenia działania praktycznego.

Techniki diagnozy:

• Metoda indywidualnych przypadków i rodzin: wywiad środowiskowy, obserwacja, analiza dokumentów urzędowych

• Metoda grupowa: wywiady, obserwacja, techniki socjometryczne

• Metoda środowiskowa: lustracja społeczna

..................................................................................................

E. Trafiałek: Środowisko społeczne i praca socjalna.

3. Diagnoza społeczna

Znajomość środowiska i implikatorów jego funkcjonalności bądź dysfunkcyjności stanowi podstawę wszelkich działań pracownika so­cjalnego. Musi on znać teren, na którym ma podejmować działania, a przede wszystkim musi mieć pełne rozeznanie, co do potrzeb śro­dowiska lokalnego. Charakteryzuje się ono bowiem zawsze niepowta­rzalnymi cechami oraz specyficznym obszarem potencjalnych proble­mów i niezaspokojonych potrzeb. Rozpoznaniu ich służy diagnoza społeczna.

Diagnoza - to rozpoznanie badanego stanu rzeczy na podstawie objawów i prawidłowości. W odniesieniu do działań społecznych to także dotarcie do źródeł stwierdzonych zjawisk. Ważną kwestią jest odpowiedni dobór metody pracy socjalnej (środowiskowej) i skorelo­wanie jej z diagnozą. Najczęściej stosowana jest metoda indywidual­nego przypadku. Należy jednak pamiętać, że podopiecznego nie moż­na wyizolować z jego środowiska - potrzebna jest zatem kompleksowa, pełna wiedza o jego właściwościach i specyfice. Do opracowania pełnej, rzetelnej diagnozy pracownikowi potrzebne są przepisy i aktualna ustawa, określająca komu i w jakich sytuacjach można udzie­lać pomocy i w jakiej formie ta pomoc może być świadczona. Praca środowiskowa zawsze rozpoczyna się i kończy diagnozą społeczną. Każdy bowiem etap pracy, każda forma udzielonej pomocy stale po­winny być oceniane pod względem skuteczności i w fazie końcowej diagnozowane w celu ustalenia następnych, niezbędnych działań.

Ze względu na przedmiot, wyróżnia się diagnozę:

- indywidualnego przypadku (analiza sytuacji bytowej człowieka i ocena możliwości udzielenia mu pomocy przewidzianej przepisa­mi),

- grupową (analiza warunków bytu rodziny, źródeł jej utrzymania, poziomu zaspokojenia potrzeb, kierunków ewentualnej kompensa­cji),

- środowiska lokalnego (zakres zapotrzebowania na pomoc społecz­ną w środowisku, dzielnicy, osiedlu, wsi, miasteczku, określenie możliwości samopomocy, rozeznanie potencjału społeczności lo­kalnej).

Dość specyficznym rodzajem diagnozy (kryterium: przedmiot) jest ocena konkretnej placówki, instytucji, na przykład domu pomocy społecznej. To połączona diagnoza grupy społecznej i społeczności lo­kalnej .

Praca socjalna to ustawiczne poszukiwanie problemów i potencja­łu. Idea pomocy społecznej osadzona jest na zasadzie doprowadzania do samodzielnego funkcjonowania osób i ich rodzin, a w szerszym rozumieniu - także społeczności lokalnych. Nie może się ograniczać do opisu środowiska, problemów danej grupy, czy niezaspokojonych potrzeb jednostek - ma także służyć zaplanowaniu działań prowadzą­cych do poprawy sytuacji, do zmiany, do ulepszeń. Właściwie na wszystkich etapach pracy, czyli w trakcie;

- gromadzenia danych,

- planowania,

- realizacji,

- oceny efektów (ewaluacji), weryfikacji,

- podjęcia kolejnych działań pomocowych, prowadzonych zgodnie z zasadami prakseologii (sprawnego działa­nia, skutecznego działania) - do diagnozy należy ustawicznie powra­cać. To trzon, podstawa racjonalnego i skutecznego działania wspie­rającego oraz kompensacyjnego. Jedną z przyczyn niewłaściwego działania jest nieznajomość zasad przeprowadzania diagnozy lub brak pełnych informacji. Nie wystarczy na przykład opis cech cha­rakteru potencjalnego podopiecznego, opis problemów - trzeba po­znać ich źródła, przyczyny, warunki wcześniejszego życia, wykszta­łcenie, zainteresowania, skłonności, relacje z otoczeniem. Diagnoza wymaga też działań weryfikacyjnych - nie wystarczy wywiad z osobą deklarującą problemy, trzeba przeprowadzić rozeznanie w środowi­sku domowym, sąsiedzkim, a niekiedy i w szerszym - lokalnym. Ważny jest zatem typ diagnozy. Ze względu na typ diagnozę dzieli się na:

- diagnozę genetyczną (przyczynową) - to szukanie genezy zja­wiska. Etapy to: klasyfikacja zjawiska, ocena i wskazanie przy­czyn;

- diagnozę prognostyczną - przewidywanie skutków ewentualnej pomocy na podstawie uzyskanych danych, ocena w jakim kierun­ku następują zmiany, poprawa lub pogorszenie sytuacji;

- diagnozę znaczenia (trudna) - polega na określeniu, jaki wpływ ma zarejestrowana sytuacja na warunki życia, funkcjonowanie osoby i ewentualnie jej rodziny, jakie konsekwencje może spowodować zarejestrowany stan - to pomaga w zastosowaniu odpowiednich środków pomocy;

- diagnozę fazy, czyli etapu (związaną z diagnozą prognostyczną) - wyznacza sugestie co do optymalnych kierunków interwencji na określonym etapie rozwoju zjawiska bądź problemu jednostkowego;

- diagnozę kwalifikacyjną, czyli typologiczną - pomaga zakwali­fikować dany stan do określonej formy pomocy społecznej, do ka­tegorii: ubóstwo, bezdomność, bezradność, niepełnosprawność, cho­roba, samotność bądź inne.

Dane do wszelkich typów diagnoz gromadzone są przez pracow­nika socjalnego przez:

- obserwację,

- wywiad środowiskowy (dwustronna aktywność),

- lustrację terenową,

- analizę dokumentów.

Obserwacja może być jawna lub ukryta. Ukryta zewnętrzna to obserwacja „incognito" w domu lub miejscu pobytu podopiecznego. Najczęściej stosuje się jednak obserwację zewnętrzną, jawną, poprzez nawiązanie bezpośredniego kontaktu z grupą, jednostką! środowiskiem lokalnym.

Wywiad środowiskowy także może mieć charakter jawny bądź ukryty. Pracownik socjalny prowadzi wywiad jawny, gdy na przykład gromadzi informacje w trakcie pobytu osoby w ośrodku pomocy spo­łecznej. Podstawę rozmowy stanowi wówczas kwestionariusz wywia­du. Może to też być zwykła rozmowa. Celem uzupełnienia i zwery­fikowania tak zdobytych informacji korzysta się jednak dodatkowo z innych źródeł: danych będących w dyspozycji pielęgniarki środo­wiskowej, urzędu gminy, zakładu pracy, szkoły, z rozmów przeprowa­dzonych w środowisku lokalnym itp.

Lustracja terenowa. Stosuje się ją w diagnozie społeczności lo­kalnej (wprowadzona i spopularyzowana w Stanach Zjednoczonych Ameryki w latach dwudziestych przez Mary Richmond). Lustracja powinna być przeprowadzona przez zespół specjalistów z różnych dzie­dzin: urbanistę, architekta, pedagoga, socjologa, psychologa, pracow­nika socjalnego, rehabilitanta, lekarza. Celem lustracji jest zdobycie możliwie pełnej wiedzy o środowisku i jego specyfice. Ważna jest znajomość ukształtowania terenu, lokalizacji i funkcjonalność insty­tucji, z których potencjalni podopieczni będą korzystać, kadry odpo­wiedzialnej za udzielanie wsparcia społecznego, wiedza o ich kom­petencjach i umiejętnościach oraz znajomość liderów środowiska lokalnego, traktowanych jako partnerów do prowadzenia skutecznej, racjonalnej działalności.

Analiza dokumentów służy pozyskiwaniu danych bezpośrednio związanych z dochodami i warunkami bytowymi oraz stanem zdro­wia podopiecznego: odcinki świadczeń społecznych (rent, emerytur), zaświadczenia o dochodach członków rodziny, świadectwa lekarskie o stanie zdrowia i przebiegu leczenia (dotyczące zarówno chorób prze­wlekłych, inwalidztwa, jak i wszelkiego typu uzależnień), historia cho­roby (karta zdrowia).

Istnieją trzy rodzaje błędów, najczęściej popełnianych przez pra­cownika socjalnego w trakcie wywiadu i obserwacji. Klasyfikuje się je jako:

I - sytuacyjne,

II - socjologiczne.

III - psychologiczne.

Ad I - diagnozowanie może być zakłócone:

- obecnością osób trzecich,

- limitowaniem czasu przeznaczonego na rozmowę (nie można się spieszyć),

- zachwianą sprawnością podopiecznego:

- ograniczoną sprawnością zmysłów (leki),

- niezrozumieniem pytań (często spotykany jest analfabetyzm wtórny i funkcjonalny).

Ad II - diagnozowanie może być także zakłócone:

- zachowaniem pracownika socjalnego,

- jego nieodpowiednim wyglądem.

Ad III - diagnozowanie może być wypaczone:

- subiektywizmem pracownika,

- utożsamianiem się z podopiecznym.

Pracownik socjalny nie może oceniać, krytykować, wartościować środowiska, do którego wchodzi. Musi unikać ocen moralnych, etycz­nych - ma być bezstronny, obiektywny, ale przy tym rozważny, empatyczny, budzący zaufanie. Obowiązuje zasada; „gość na chwilę, widzi na milę". Już pierwsza wizyta może dostarczyć wiele informacji o podopiecznym, warunkach jego życia, rodzinie, kulturze, preferencjach, zainteresowaniach, atmosferze wychowawczej, stosunkach wewnątrzrodzinnych. Uczy się wszystko: zapach domu, wygląd pomieszczeń, liczba mieszkańców, sposób komunikowania się osób, dekoracje, książki, ga­zety, odgłosy, atmosfera, wyposażenie - ludzie i rzeczy.

........................................

PRACA SOCJALNA

Art. 45. 1. Praca socjalna świadczona jest na rzecz poprawy funkcjonowania osób i rodzin w ich środowisku społecznym. Praca socjalna prowadzona jest:

  1)   z osobami i rodzinami w celu rozwinięcia lub wzmocnienia ich aktywności i samodzielności życiowej;

  2)   ze społecznością lokalną w celu zapewnienia współpracy i koordynacji działań instytucji i organizacji istotnych dla zaspokajania potrzeb członków społeczności.

2. Praca socjalna może być prowadzona w oparciu o kontrakt socjalny.

3. W pracy socjalnej wykorzystuje się właściwe tej działalności metody i techniki, stosowane z poszanowaniem godności osoby i jej prawa do samostanowienia.

4. Praca socjalna świadczona jest osobom i rodzinom bez względu na posiadany dochód.

---