SOCJOMETRIA
POMOC DOBREGO WYCHOWAWCY
Socjometria to gałąź socjologii, w której wypracowano i rozwinięto mierzalne techniki badań społecznych. Badania te zostały zapoczątkowane w USA w celu kontroli adaptacji imigrantów do nowego otoczenia i stosunków zaistniałych pomiędzy nowymi i zasiedziałymi obywatelami.
W Polsce badania socjometryczne wykorzystywane są do monitorowania relacji społecznych występujących w zespole klasowym, grupie rówieśniczej.
Ostatnie badania wskazują, iż zdrowy klimat w klasie szkolnej jest ściśle związany ze statusem społecznym poszczególnych jednostek. Szczególnie istotne jest odszukanie dzieci nie akceptowanych przez rówieśników. To społeczne odrzucenie rodzi bowiem wiele problemów społeczno - emocjonalnych na terenie klasy. Dzieci dotknięte brakiem akceptacji przez rówieśników mogą być zaliczane do grupy „ryzyka społecznego”. Gdy taki stan utrzymuje się zbyt długo, tworzą się osobowości socjopatyczne. Stąd też konieczność poznawania stosunków społecznych w grupie i wyszukiwania jednostek z niskim statusem społecznym.
Doświadczeni nauczyciele, wychowawcy wiedzą, że klasa to coś więcej niż zbiór pojedynczych osobowości.. Mają oni świadomość istnienia podgrup, klik, specyficznych przyjaźni oraz funkcjonowania nieformalnych przywódców. Wiedzą o tym, że niektóre dzieci są lubiane bardziej, a inne mniej, a niektóre nawet odrzucane. Rozpoznanie wzorów akceptacji i negacji wewnątrzgrupowej ma służyć:
lepszemu kierowaniu klasą,
sterowaniu procesami w niej zachodzącymi
wzmacnianiu zmian pozytywnych,
tłumieniu objawów negatywnych.
Wiele relacji międzyosobniczych ma charakter subtelny i przez to trudny do wykrycia. Wskazane jest poparcie socjometrii innymi metodami i technikami badawczymi jak np.:
celową i pogłębioną obserwacją
ankietą
wywiadem
skałą ocen
analizą wytworów uczniowskich.
WYBRANE TECHNIKI SOCJOMETRYCZNE
Układ stosunków społecznych w klasie można badać za pomocą techniki
J.L MORENO i techniki „ZGADNIJ KTO”.
TECHNIKA J.L MORENO
Technika socjometryczna J L Moreno jest pomiarem stosunków „przyciągania”, czyli sympatii, przyjaźni, zaufania oraz stosunków „odpychania” tj. opartych na uczuciach antypatii, wrogości, uprzedzeń.
Technika ta może być zastosowana w każdej grupie, w tym również w klasie szkolnej. Polega ona na tym, że uczniom poleca się wypisanie pod własnym nazwiskiem nazwisk swych kolegów i koleżanek z uwzględnieniem pewnej sytuacji społecznej zawartej w danym pytaniu.
Sposób postępowania.
Ułożenie pytań z wyborem pozytywnym lub negatywnym.
Mam kłopoty w odrabianiu lekcji - kogo poproszę o pomoc?
Lecę w kosmos w dwuosobowej kabinie - z kim chciałbym w niej przebywać?
Nie powierzę jemu (jej) żadnej tajemnicy!
Nie chciałabym siedzieć z nią (nim) w jednej ławce
Budowa bazy danych - osobno dla wyborów pozytywnych i osobno dla wskazań negatywnych.
Skonstruowanie matrycy wskazań pozytywnych i negatywnych- akceptacja znak „+”, odrzucenie znak „-”.
Po dokonaniu wpisów do matrycy zliczamy u dołu ilość wskazań pozytywnych i negatywnych..
Budowa diagramu słupkowego.
Wykreślanie tarczy „byczego oka”- wykorzystując dane z matrycy, umieszczamy znak każdego dziecka w odpowiednim kręgu tarczy.
Wykreślenie socjogramu.
Socjogram to graficzne przedstawienie wyników badań socjometrycznych. Każda osobę zaznaczamy odpowiednim symbolem i nadanym numerem, akceptację- linią ciągłą, odrzucenie - linią przerywaną. Ułatwieniem jest zastosowanie różnych kolorów dla poszczególnych wyborów. Dla uzyskania większej przejrzystości proponuje się ilustrowanie każdego z pytań kwestionariusza osobno.
7. Analiza socjogramu. Ta osoba, która uzyska największą liczbę wyborów pozytywnych zostaje „gwiazdą socjometryczną”.
Technika „Zgadnij kto” polega na wypisywaniu przez poszczególnych członków grupy, tych dzieci, które pasują do konkretnego pytania. W prezentowanej technice możemy posługiwać się wyłącznie pytaniami ukazującymi pozytywne zachowania uczniów.
To jest ktoś, kogo wszyscy bardzo lubią.
To jest ktoś, kto żyje w zgodzie ze wszystkimi i ma dużo przyjaciół.
To jest ktoś, kto potrafi wszystko dobrze zorganizować.
To jest ktoś, kto chętnie pomaga innym.
To jest ktoś, kto zawsze jest uśmiechnięty, zadowolony i nigdy nie narzeka.
Sposób postępowania -jak wyżej.
Technika szeregowania rangowego polega na ustalaniu kolejności danych według ważności.
Pytanie przykładowe: Uszereguj wg ważności wszystkie przedmioty w klasie - od najbardziej do najmniej lubianych. Przedmiotowi, który zajął najwyższe miejsce na liście przyznajemy największą możliwą do przyznania liczbę punktów ( 11 przedmiotów - 11pkt.).
Plebiscyt życzliwości i niechęci
1.Umożliwia wgląd w całokształt stosunków społecznych w klasie
2.Polega na wypisaniu przez uczniów nazwisk członków grupy, a następnie dopisaniu do nich ocen według skali np.:
++ bardzo lubię,
+ lubię, ale nie bardzo,
0 jest mi obojętny
- raczej nie lubię
-- bardzo nie lubię
Wskazówki, o których trzeba pamiętać przy konstruowaniu testów socjometrycznych.
Konstruowanie testu socjometrycznego, polega na sformułowaniu pytań w taki sposób, aby określały one jasno i wyraźnie kryteria wyboru.
Układając pytania należy przestrzegać określonych reguł.
Konstruowane pytania powinny:
Wskazywać na rodzaj i istotę aktywności zgodnie z którą ma być dokonany wybór
Opierać się na czynnościach lub sytuacjach bliskich dzieciom w określonym wieku
Opierać się na silnych, istotnych i względnie trwałych stosunkach interpersonalnych
Uwzględnione w pytaniach sytuacje mogą być rzeczywiste lub wymyślone, muszą jednak odnosić się do wszystkich członków danej klasy (grupy).
Pytania mogą dotyczyć wyborów pozytywnych i negatywnych. Podczas analizy należy uwzględniać 3-5.
Test powinien obejmować maksymalnie 5 pytań.
SCENARIUSZ WARSZTATÓW NA TEMAT: „SOCJOTECHNIKA - POMOC DOBREGO WYCHOWAWCY”.
Zapoznanie uczestników spotkania z tematem zajęć.
Przedstawienie socjometrii w ujęciu teoretycznym na podstawie literatury:
Mieczysław Łobocki - „Współudział uczniów w procesie dydaktyczno - wychowawczym”
Kazimierz Podgórecki - „Socjotechnika”
INTERNET
- Początki socjometrii w USA
- Socjometria w Polsce
Ukazanie sposobów zastosowania socjometrii w pracy wychowawczej nauczyciela. Poznanie struktur społecznych grupy, relacji międzyosobniczych, dzieci akceptowanych i negowanych.
Przedstawienie konieczności wspomagania socjometrii innymi metodami i technikami:
Pogłębiona obserwacja
Wywiad
Skala ocen
Analiza wytworów uczniów.
Zapoznanie (przypomnienie) nauczycieli z wybranymi technikami socjometrycznymi” i omówienie metodyki postępowania:
J.L Moreno
Zgadnij kto?
Szeregowanie rangowe
Plebiscyt życzliwości i niechęci.
Przedstawienie szczegółowego toku postępowania przy zastosowaniu techniki J.L. Moreno:
Sposób układania pytań
Budowa bazy danych
Konstruowanie matrycy
Budowa diagramu słupkowego
Wykreślanie „byczego oka”
Wykreślanie socjogramu
Analiza socjogramu.
Rozdanie uczestnikom przygotowanych materiałów.
Odpowiedzi na pytania, wymiana doświadczeń, wolna dyskusja.
Ewaluacja - ankiety dla uczestników zajęć.
15 01 2002
Ankieta dla nauczycieli SP nr 64 biorących udział w warsztatach na temat: „SOCJOTECHNIKA - POMOC DOBREGO WYCHOWAWCY”.
1.Czy według Koleżanki istnieje potrzeba stosowania socjometrii w pracy wychowawczej nauczyciela, dlaczego?
............................................................................................
............................................................................................
............................................................................................
2.Którą z technik socjometrycznych najchętniej wykorzystuje Pani w swojej pracy?
............................................................................................
............................................................................................
...........................................................................................
3.Do rozwiązania jakich problemów wykorzystuje Pani badania socjometryczne?................................................
...........................................................................................
...........................................................................................
............................................................................................
4.Czy o wynikach uzyskanych z pomocą technik socjometrycznych informuje Pani rodziców? Proszę uzasadnić.
..............................................................................................
...............................................................................................
................................................................................................
5. Czy zainteresował Panią temat dzisiejszych warsztatów? ...............................................................................................