FUNKCJONOWANIE DZIECKA W GRUPIE RÓWIEŚNICZEJ
Środowisko społeczne, J. Szczepański określa jako „ogół jednostek, kręgów społecznych, grup i innych zbiorowości, z którymi osobnik styka się w ciągu swego życia i które wywierają wpływ na jego zachowanie”. W środowisku tym są nawiązywane kontakty interpersonalne, które stwarzają możliwości oddziaływania na środowisko, a równocześnie za ich pośrednictwem środowisko oddziałuje na zachowanie się jednostki.
Grupa jest społeczną formacją, która składa się z pewnej liczby osób pozostających we wzajemnych bardziej lub mniej określonych pozycjach i rolach, która ma własny system wartości i norm regulujących zachowanie poszczególnych członków co najmniej w sprawach ważnych dla grupy. To najmniej trzy osoby powiązane systemem stosunków uregulowanych przez instytucje, posiadające pewne wspólne wartości i oddzielone od innych zbiorowości pewną zasadą odrębności, która wyróżnia ich od innych grup i na podstawie której inni ludzie, nie należący do grypy, są określani jako „oni”, jako „obcy”.
Ważną dla dziecka rolę odgrywa również uczestnictwo w działalności różnych grup dziecięcych i młodzieżowych określanych mianem grup rówieśniczych.
Gdy dziecko podejmuje naukę szkolną odkrywa, że jest członkiem społeczności dziecięcej. Coraz ważniejsze stają się dla niego oddziaływania ze strony rówieśników. Kontakty z kolegami, nawiązywane w tym okresie przyjaźnie czy pozycja w grupie określana statutem socjometrycznym często przesądzają o dalszym rozwoju.
Rówieśnicy stanowią dla każdego dziecka ważny punkt odniesienia w kształtowaniu postaw i stosunku do siebie oraz świata. Im większa identyfikacja z grupą rówieśniczą, tym bardziej prawdopodobne, że wpływy grupy na jednostkę są bardzo znaczące.
D.C. Dunphy wyróżnił 4 fazy w procesie kształtowania się grup rówieśniczych:
faza poprzedzająca tworzenie się grupy właściwej - powstają jednopłciowe paczki;
początek paczek heteroseksualnych - nastawienie do innych paczek jest antagonistyczne;
członkowie paczki o wysokim statusie nawiązują indywidualne kontakty z członkami innych paczek - można należeć do więcej niż jednej paczki;
wyodrębnianie się w grupie par przyjaciół.
Funkcje wychowawcze grup rówieśniczych:
wpływanie na przebieg procesów interpersonalnych, kształtowanie postaw aktywności, zaspokajanie potrzeb więzi z otoczeniem,
zaspokajanie aspiracji w zakresie społecznej aprobaty i uznania przez członków grupy,
współzawodnictwo rozwijające tendencję do rywalizacji - rozbudzenie zainteresowań oraz potrzeb kontaktów towarzyskich,
zaspokojenie potrzeb emocjonalnych,
wypełnienie wolnego czasu”.
Ponadto można powiedzieć, iż grupy rówieśnicze w pewnym sensie zastępują rodzinę, stabilizują osobowość dziecka, wzbudzają poczucie własnej wartości, określają standardy zachowania, zapewniają „bezpieczeństwo wynikające z liczebności” oraz rozwijają społeczne kompetencje jednostki.
Struktura socjometryczna
Grupy społeczne tworzone są co najmniej z trzech powodów:
Silna potrzeba afiliacji (przebywania z innymi) i przynależności społecznej - łatwo i chętnie tworzą więzi z innymi nawet w niesprzyjających warunkach, utrzymują je pomimo kosztów, z trudem je zrywają, jeszcze gorzej znoszą ich brak, a wiele najważniejszych uczuć i myśli koncentruje się na relacjach z innymi.
Grupa udziela swoim członkom wsparcie społeczne rozumiane jako interakcje, dzięki którym ludzie nawzajem sobie pomagają tworzą sieć kontaktów i związków spostrzeganych jako źródło akceptacji, troski i ewentualnej pomocy w razie potrzeby.
Grupy umożliwiają realizację przedsięwzięć, których jednostka nigdy nie byłaby w stanie zrealizować z powodu ich rozmiarów i stopnia komplikacji.
Każda z grup wykształca zazwyczaj także pewną strukturę (organizację wewnętrzną), określaną przez układ stosunków interpersonalnych.
Struktura władzy, gdzie poszczególne pozycje zajmowane w grupie wiążą ze sobą stosunki władzy.
Struktura komunikowania się, w której stosunki wiążące poszczególne pozycje określane są przez ilość przekazywanych informacji i liczbę kanałów informacyjnych łączących poszczególne pozycje.
Struktura awansu, gdzie powiązania pomiędzy poszczególnymi pozycjami uwarunkowane są możliwością obejmowania wyższych pozycji w strukturze grupy.
Struktura socjometryczna, w której poszczególne pozycje wiążą ze sobą stosunki lubienia się, nielubienia lub odrzucenia czyli atrakcyjności, pozytywnych i negatywnych postaw interpersonalnych.
Twórcą socjometrii był J. Moreno, który twierdził, że źródłem działań ludzi są stosunki emocjonalne przyciągania lub odrzucania między poszczególnymi jednostkami, jednostkami i grupami oraz poszczególnymi grupami.
Technika socjometryczna polega na zadawaniu pytań członkom grupy o to, z kim chcieliby wykonywać jakąś czynność (wybór pozytywny), a kogo woleliby unikać (wybór negatywny). Następnie otrzymane wyniki grupuje się w postaci tabeli socjometrycznej lub przedstawia się w sposób graficzny za pomocą socjogramu. Analiza socjogramów doprowadziła badaczy do wyróżnienia typowych elementów struktur socjometrycznych i rodzajów tych struktur.
Wyróżnia się:
„parę”, kiedy dwie osoby wybierają się wzajemnie;
„łańcuch”, gdy osoba a wybiera osobę B, ta wybiera osobę C i tak dalej;
„gwiazdę”- jest to struktura, w której jedna z osób otrzymuje bardzo dużo wyborów, ale ich nie odwzajemnia;
„sieć”- struktura, w której wszyscy członkowie wybierają wszystkich;
„klikę”- jest podgrupą wzajemnie wybierających się osób, które będąc członkami jakiejś większej grupy, odrzucają jej pozostałych członków.
Konstruowanie socjogramów umożliwia nie tylko rozpoznanie struktury występującej w danej grupie, ale także ocenę zajmowanej przez dziecka pozycji. Wśród możliwych pozycji znajdują się:
gwiazda - osoba ciesząca się w grupie największą popularnością, która w badaniu socjometrycznym uzyskała wiele pozytywnych i niewiele negatywnych wyborów, lider;
satelita - osoba akceptująca w największym stopniu gwiazdę;
jednostka obojętna-osoba odizolowana, nie dostrzegana przez grupę, ignorowana, która w badaniu uzyskała niewielką ilość wyborów zarówno pozytywnych jak i negatywnych;
polaryzacja
jednostka izolowana
jednostka odrzucona- osoba nie akceptowana, nie lubiana, która w pomiarze socjometrycznym otrzymała nieliczne wybory pozytywne i liczne negatywne.
3