„Style oddziaływania wychowawczego nauczyciela”
Wielu pedagogów i psychologów uważa, iż nauczyciel pełni podstawową rolę w systemie oświatowo-wychowawczym i to właśnie on stanowi ogniwo zasadnicze procesu nauczania. Rolę kierowniczą w procesie nauczania realizuje nauczyciel za pomocą konkretnych zachowań składających się na styl kierowania. Oznacza to kierowanie zespołem ludzkim, które polega na realizacji określonych celów i zadań, zgodnie z przyjętymi normami i zasadami procesu kształcenia. Tak oto wyróżniamy:
1.Styl autokratyczny
2.Styl demokratyczny
3.Styl liberalny.
Styl autokratyczny - charakteryzuje się kierowaniem zachowania dziecka w sposób autorytatywny poprzez formułowanie poleceń do wykonania. Mogą to być nakazy bądź zakazy. Dziecko dowiaduje się co powinno, a czego nie powinno robić, wychowawca zaś oczekuje zachowania zgodnego z wydanymi poleceniami. Realizację ich ściśle kontroluje, przy czym wykonanie polecenia uważa na ogół za zjawisko normalne, któremu poświęca mało uwagi, natomiast koncentruje się na przypadkach niewykonania polecenia i ingeruje wówczas poprzez kary. Stąd ten rodzaj wzmocnień (karanie) jest znacznie częstszy w postępowaniu autokratycznym niż nagradzanie.
Autokratyczny styl pracy nauczyciela można określić przy pomocy charakterystycznych zachowań nauczyciela wobec uczniów. Są one następujące:
1. Nauczyciel stopniowo informuje uczniów o każdym kroku, jaki mają uczynić - takie zachowanie prowadzi do tego, że dzieci są na lekcji mało aktywne oraz pozbawione możliwości wysuwania własnych inicjatyw i pomysłów.
2. Nauczyciel jest nietolerancyjny wobec myśli i pomysłów uczniowskich - takie zachowanie ogranicza uczniom swobodę poszukiwań, swobodę wyboru działania, nie daje dzieciom prawa do wyrażania siebie, prawa do własnych sądów.
3. Nauczyciel jest nieustępliwy i obowiązkowy w wydawaniu poleceń - wymaga natychmiastowego posłuszeństwa. Staje się dla dziecka ośrodkiem planowania i przewidywania.
4. Nauczyciel przecina dyskusje uczniowskie nawet wtedy, gdy dotyczą spraw szkolnych -takie postępowanie powoduje, ze uczniowie stają się bierni, unikają wyrażania własnych postaw i poglądów.
5. Nauczyciel na ogół częściej dyryguje niż kieruje uczniami uczestnicząc w ich pracach - staje się dla dziecka osobą, która zawsze wie lepiej, wszystko umie, nic jej nie zaskoczy, a jednocześnie jest jedyną osobą, która wie, co będzie następnym krokiem w działaniu, co prowadzi do tego, że dzieci są mało aktywne.
6. Nauczyciel tłumi propozycje, rady, uwagi, sugestie pojawiające się w zespole uczniowskim nigdy nie wycofuje się z zajmowanego stanowiska, nawet jeżeli proszą o to uczniowie - akie zachowanie nauczyciela powoduje, że uczniowie przestają występować z własnymi inicjatywami, brak jest współdziałania i współpracy nauczyciela z uczniami.
7. W kontaktach nauczyciela autokraty z uczniami dominują polecenia, rozkazy, żądania, krytyka, nagany, sarkazm i uwagi - przymuszanie dzieci do określonych działań powoduje u nich wzrost agresywności, a także narusza ich godność osobistą i wyzwala chęć odegrania się na nauczycielu. U dzieci pojawia się uczucie uzależnienia, które może być źródłem obaw i lęku.
8. Nauczyciel często posługuje się karami, krzykiem i grożeniem - stara się wzbudzić w zespole uczniowskim uczucie respektu i strachu przed sobą. Troszczy się o to, aby uchodzić w oczach zespołu uczniowskiego za groźnego i surowego, choć sprawiedliwego, którego uwagi nic nie ujdzie. Sprawuje kontrolę za pomocą sankcji i kar, wywołując u dzieci lęk.
9. Nauczyciel narzuca dzieciom własne tematy i problemy, które często nie są dla ucznia interesujące, nie wiążą się z jego aktualnymi potrzebami i możliwościami.
10. Nauczyciel autokrata stosuje najczęściej metody podające - ograniczają one uczniom możliwość poszukiwań i wysuwania własnych pomysłów.
Styl demokratyczny - zakłada istnienie znacznie większej swobody i charakteryzuje się unikaniem wydawania bezwzględnych poleceń narzucanych z góry. Ustaleń dokonuje się wspólnie z dziećmi, duże znaczenie przypisując rzeczywistemu aprobowaniu przez nie obowiązujących postanowień. We wzmacnianiu większą uwagę przywiązuje się do nagród niż do kar. Dużo czasu poświęca się na przekonywanie, perswazję. Nie oczekuje się od dzieci bezwzględnego podporządkowania, wynikającego wyłącznie z faktu, że uzyskały one określone polecenia. Szczególną uwagę zwraca się na to, by dzieci były przekonane o słuszności pożądanego i podejmowanego działania. Stąd szeroka argumentacja i dyskutowanie.
Demokratyczny styl pracy nauczyciela określają następujące zachowania:
1. Nauczyciel wymienia poglądy z uczniami, ośmiela ich do wyrażania własnych opinii - stwarza uczniom warunki do swobodnej pracy, co sprzyja kształtowaniu ekspresji, pobudza inwencję twórczą i pomysłowość Nauczyciel demokrata, postępując w taki sposób, zaspokaja potrzebę wolności, która wiąże się z prawem dziecka do wyrażania siebie, z prawem do własnych sądów.
2. Nauczyciel zachęca uczniów do podejmowania decyzji - takie postępowanie staje się źródłem pozytywnych emocji w stosunku do nauczyciela, zwiększa inicjatywę i samodzielność uczniów.
3. Nauczyciel dąży do oparcia własnych stosunków z wychowankami na uczuciach sympatii i zaufaniu - tworzy zatem życzliwą atmosferę i więź emocjonalną. W odpowiedzi na życzliwość nauczyciela uczniowie starają się odpowiadać także życzliwością, pracują solidnie, wytrwale, wzrasta u uczniów poczucie odpowiedzialności za własne czyny, taka atmosfera charakterystyczna dla pracy nauczyciela demokraty sprzyja twórczej pomysłowości ucznia.
4. Nauczyciel w małym stopniu ingeruje w pracę uczniów - pozostawia im duży margines swobody w zakresie określania swych zadań oraz sposobów ich realizacji. Swoboda i samodzielność w podejmowaniu i realizowaniu zadań pomagają dziecku w poznawaniu siebie samego - swoich mocnych i słabych stron, co z kolei pomaga też w rozumieniu innych. Samodzielne zdobywanie doświadczeń sprzyja rozwojowi procesów poznawczych i wyobraźni, uwrażliwia na otaczający świat i ukierunkowuje zainteresowania.
5. Nauczyciel troszczy się o dobro poszczególnych uczniów i całej klasy - uwzględnia ich własne możliwości i potrzeby. Wychodzi naprzeciw potrzebom i zainteresowaniom uczniów, zapewnia im zaspokojenie podstawowych potrzeb psychicznych, szczególnie potrzeby bezpieczeństwa.
6. W kontaktach nauczyciela z uczniami dominują pytania, pochwały, zachęty, prośby, apele, nagrody, omawianie planów i osiągnięć oraz przedmiotów wspólnych zainteresowań. Nauczyciel przyjmuje rolę doradcy, przewodnika, inspiruje do twórczych działań.
7. Nauczyciel demokrata stosuje metody problemowe, poszukujące i badawcze. Wymienione metody składają się na nauczanie aktywizujące, a realizacja metod aktywizujących ma na celu kształtowanie człowieka twórczego.
Styl liberalny - cechuje się brakiem programowej integracji, znamionuje przyzwalanie na obserwowane działania, czuwanie tylko nad tym, by dzieci nie zrobiły sobie krzywdy. Człowiek dorosły w zasadzie przyjmuje postawę biernego obserwatora. Dostarcza potrzebnych materiałów i udziela rad, gdy dzieci o nie proszą, stara się jednak nie narzucać niczego. Zapewnia się dzieciom jak największą swobodę działania, zakładając że jest to najkorzystniejsze dla ich rozwoju. Zwolennicy tego sposobu postępowania twierdzą, że liczne ograniczenia związane z innymi sposobami postępowania tłumią rozwój i prowadzą do wykształcenia niekorzystnych cech osobowości.
Liberalny styl pracy nauczyciela charakteryzują następujące zachowania nauczyciela w stosunku do uczniów:
1. Nauczyciel powstrzymuje się od działania w wielu sytuacjach, takie zachowanie daje dziecku dużo swobody, pozwala na samodzielne poszukiwania, które wzbogacają doświadczenia dziecka.
2. Nauczyciel ingeruje w sprawy dziecka od przypadku do przypadku. Sporadyczna ingerencja sprowadza się jedynie do ukierunkowania działań podejmowanych przez uczniów, co sprzyja ekspresji i twórczej pomysłowości.
3. Nauczyciel stwarza dziecku odpowiednie warunki do działania. Stworzenie warunków materialnych umożliwia dzieciom twórczą działalność z wykorzystaniem rozmaitych środków.
4. Nauczyciel okazuje zainteresowanie sprawami dziecka wtedy, gdy samo tego zażąda. Stwarza dzieciom możliwość samodzielnego rozwiązywania nurtujących je problemów, przy czym nie odmawia im osobistej pomocy i wsparcia, jeżeli o to proszą, co daje dziecku poczucie bezpieczeństwa i możliwość twórczych rozwiązań.
5. Nauczyciel bardzo rzadko podejmuje decyzje, nie stara się wpływać na określanie celów działań ani metod i środków tych działań, daje dzieciom prawo do odkrywania, nadawania znaczeń, porównywania i wyboru Uczniowie mają możliwość decydowania o celach, treściach, metodach i formach edukacji. Sprzyja to rzeczywistemu i pełnemu, nie skrępowanemu rozwojowi ich podmiotowości.
6. Nauczyciel aranżuje sytuacje dydaktyczno-wychowawcze tak, by uczniowie nadawali im ostateczny kształt: co?, jak?, jak długo?, z kim? i gdzie? będą robić. Stwarza uczniom tym samym warunki do podejmowania twórczych działań.
Style pracy nauczyciela z uczniami mającymi trudności w uczeniu się.:
Nauczyciel- reedukator przyjmuje demokratyczny styl kierowania grupą, jako najkorzystniejszą zasadę pracy z dzieckiem. Stwarza atmosferę życzliwości, serdeczności i zrozumienie, przywraca dziecku wiarę w siebie i swoje możliwości, zdobywa zaufanie i przekonuje je o celowości działania terapeutycznego. Dostarcza okazji do osiągania sukcesu przez ucznia, rozwija zainteresowanie dziecka pracą, stosuje wzmocnienia pozytywne. Reedukator powinien informować rodziców na bieżąco o rezultatach pracy z dzieckiem oraz eliminować negatywny stosunek do nauki, szkoły i kolegów.
Nauczyciel powinien zdawać sobie sprawę z faktu, że każdy przejaw zachowania ucznia w procesie nauczania jest reakcją na określone warunki i zachowania nauczyciela wobec uczniów.
Dory nauczyciel charakteryzuje się uczciwością, nie osądza, buduje zaufanie, jest wnikliwym obserwatorem, wrażliwy, uważny, komunikatywny, elastyczny, stanowczy, konsekwentny, pracując stosuje różne metody.
Pokazywanie uczniom i uczenie ich tego , że istnieje wiele dróg do realizacji danego celu , pokazywanie im , że można myśleć o tym samym problemie na wiele sposobów , ma wielką wartość . Często ludzie myślą i działają tylko w jeden określony sposób , nie wiedzą , że można zrobić coś inaczej . Świadomość możliwości wyboru może sprawić , że my wszyscy - nauczyciele , uczniowie i rodzice będziemy bardziej zadowoleni ze współpracy.
A więc szukajmy nowych , lepszych sposobów na pracę z młodzieżą , nie negując dotychczasowych .