Wojny polsko-krzyżackie 1308-1521
Wojna 1308-1309
Początek konfliktowi polsko-krzyżackiemu dało podstępne zajęcie przez
Krzyżaków w 1308-1309 Gdańska i Pomorza Gdańskiego. Władysław I
Łokietek usiłował odzyskać utracone terytoria na drodze sądowej (przed sądem
papieskim, 1320). Mimo korzystnego dla Polski wyroku Krzyżacy nie zwrócili
Pomorza. Przygotowując się do wojny, Łokietek zawarł sojusz z księciem
litewskim Giedyminem. Krzyżacy sprzymierzyli się z królem czeskim
Wacławem II.
Wojna 1327-1332
Walki wybuchły w 1326, gdy Krzyżacy złupili Kujawy i zawarli przymierze
przeciwko Polsce z księciem płockim Wacławem. 1327 Władysław Łokietek
poprowadził wyprawę odwetową i zmusił Wacława do uznania zwierzchnictwa
polskiego. Posiłkowany przez Giedymina i króla węgierskiego Karola Roberta,
Łokietek spustoszył 1328 ziemie krzyżackie aż po rzekę Osę. Także Krzyżacy
jeszcze dwukrotnie najeżdżali ziemie polskie, zajmując bądź paląc liczne miasta
na ziemi kujawskiej, w 1329 zajmując ziemię dobrzyńską. Wspólne wystąpienie
Giedymina i Łokietka w 1330 doprowadziło do zawarcia pokoju i częściowego
zwrotu zagrabionych ziem polskich. Pokój okazał się nietrwały i już w roku
następnym walki wybuchły na nowo. Mimo zwycięstwa pod Płowcami w 1331,
wojna dowiodła słabości militarnej strony polskiej. W rok później Krzyżacy
zajęli Kujawy i utrzymali je do 1343, kiedy zostały zwrócone wraz z ziemią
dobrzyńską Kazimierzowi III Wielkiemu na mocy postanowień pokoju
kaliskiego.
Wojna 1409-1411
Wojna polsko-krzyżacka rozpoczęła się z nową siłą za panowania Władysława
II Jagiełły. Stroną wypowiadającą wojnę i dokonującą najazdu na ziemie polskie
był Zakon Krzyżacki, który zajął ziemię dobrzyńską. Walki rozpoczęły się w
1409, w roku następnym doszło do rozstrzygającej bitwy pod Grunwaldem,
zakończonej zwycięstwem polsko-litewskim. Drugie wielkie zwycięstwo w tej
wojnie odnieśli Polacy pod Koronowem. W wyniku "wielkiej wojny 1409-
1411" Polska odzyskała (pokój toruński 1411) ziemię dobrzyńską, a Litwa
Żmudź, do której praw Krzyżacy zrzekli się w Melnie (1422).
Kolejne wojny prowadzone przez Władysława II Jagiełłę (1414 tzw. głodowa,
1422 tzw. golubska) przyniosły Polsce niewielkie korzyści terytorialne.
Wojna 1431-1435
W wyniku tajnego porozumienia pomiędzy wielkim księciem litewskim, bratem
Jagiełły Świdrygiełłą, a Krzyżakami w 1431 doszło do najazdu krzyżackiego na
ziemie polskie oraz do zajęcia przez nich Kujaw i ziemi dobrzyńskiej. W wojnie
tej króla polskiego wspomagali czescy husyci. Walki zakończyły się zawarciem
w 1433 dwunastoletniego rozejmu w Łęczycy. Wojna na terenach litewskich
trwała do 1435, kiedy Krzyżacy zostali pobici przez wojska polsko-litewskie
pod Wiłkomierzem. Kończący wojnę pokój w Brześciu Kujawskim (1435) nie
spowodował żadnych zmian terytorialnych.
Wojna trzynastoletnia 1454-1466
Kolejnym etapem zmagań polsko-krzyżackich była wojna trzynastoletnia 1454-
1466, prowadzona za panowania Kazimierza IV Jagiellończyka, która
przyniosła całkowite złamanie potęgi Zakonu. Bezpośrednią przyczyną
wybuchu konfliktu stała się skierowana do Kazimierza IV Jagiellończyka prośba
Związku Pruskiego o wzięcie w opiekę ziem pruskich. Król wypowiedział
wojnę Zakonowi Krzyżackiemu i w kilkanaście dni później, 6 marca 1454,
ogłosił akt inkorporacji Prus do Królestwa Polskiego.
Powstanie zorganizowane przez członków Związku Pruskiego doprowadziło w
ciągu miesiąca do usunięcia załóg krzyżackich z większości miast pruskich. Pod
panowaniem Krzyżaków pozostały jedynie: Malbork, Sztum i Chojnice.
Wyprawa wojenna Kazimierza IV Jagiellończyka do Prus na czele pospolitego
ruszenia rozpoczęła się od klęski pod Chojnicami (18 września 1454).
W 1457, po wypłaceniu przez Polaków zaległego, nie zapłaconego przez Zakon
żołdu, wojska zaciężne poddały twierdzę Malbork. Po objęciu dowództwa nad
siłami królewskimi przez Piotra Dunina i pokonaniu Krzyżaków w bitwie pod
Żarnowcem (1462) strona polska zdobyła zdecydowaną przewagę.
Gdańsk i Elbląg we własnym zakresie i własnym kosztem zorganizowały flotę
kaperską, która skutecznie blokowała dostawy materiałów wojennych dla
Zakonu drogą morską. Strona krzyżacka poprosiła o pokój, który został
podpisany w 1466 w Toruniu (toruński pokój 1466). W wyniku wojny Polska
odzyskała Pomorze Gdańskie oraz ziemie: chełmińską, michałowską i
warmińską.
Wojna 1519-1521
Ostatnią fazą konfliktu polsko-krzyżackiego była wojna, która rozegrała się
1519-1521 za panowania Zygmunta I Starego. Wielki mistrz Zakonu Albrecht
Hohenzollern odmówił złożenia hołdu Polsce licząc na poparcie cesarza, książąt
niemieckich, wielkiego księcia moskiewskiego i papieża. Zygmunt I Stary
wysłał przeciwko Krzyżakom hetmana H. Firleja na czele wojsk zaciężnych,
które podeszły pod Królewiec. 1521 zawarto rozejm. 1525 podpisano traktat
pokojowy, nastąpiła likwidacja Zakonu, a Albrecht Hohenzollern złożył w
Krakowie hołd lenny Zygmuntowi I Staremu.