194

W bardzo pozytywny sposób pokazano także stosunki pol­skich żydów z chrześcijanami. Miejscowy rabin znakomicie do­gaduje się z chrześcijańskimi sąsiadami. Proboszcz (zręcznie za-* grany przez Henry'ego Traversa, pamiętanego jako bełkoczący anioł w Its a WonderfulLife Franka Capry) jest jego najbliższym przyjacielem - są właściwie nierozłączni. Gdy nazisci zajmują wieś, polscy chrześcijanie próbują pomóc żydowskim współ­mieszkańcom i obronić ich przed okrucieństwem nazistów po­mimo wielkiego ryzyka dla nich samych. Choć jedyny większy bunt jest wyłącznie sprawą żydów, chrześcijanie go wspierają - rabin umiera niemal na rękach księdza.

W tle wielokrotnie wybrzmiewają motywy z polskiego hymnu narodowego. Wójt co prawda próbuje dogadać się z Grimmem, ale robi to z tchórzostwa, nie z nielojalności, a co więcej, jest jedynym bankrutem moralnym we wsi. Na końcu filmu, przy dźwięku podnoszących na duchu słów o postawieniu złoczyńców przed obliczem wymiaru sprawiedliwości, w ostat­niej scenie pokazano wywieszone obok siebie flagi Stanów Zjed­noczonych, Wielkiej Brytanii, Związku Sowieckiego i Polski⁶². Przedstawienie sowieckiego sztandaru, jak zauważył dziennikarz Glenn Lovell, „odzwierciedla politykę Frontu Ludowego w tym czasie jako prosowieckic". Sowieci są najwyraźniej równopraw­nymi członkami koalicji sprawiedliwych.

Polacy w None Shall Escape nie są tak wysławiani jak Nor­wegowie, Czesi czy Rosjanie w hollywoodzkich produkcjach.

^ń2 Ostatnie słowa Grimma to „powstaniemy znowu i będziemy ciągle po­wstawać"; następnie narrator podsumowuje, że „wszyscy nazisci to Wil­helmowie Grimmowie". Są to dość toporne próby zasugerowania, że film jest czymś, czym nie jest. Nie obnaża on korumpującego działania nazi­zmu ani nie krytykuje narodu niemieckiego; stanowi studium podłej isto­ty ludzkiej. Ani scenarzysta, ani reżyser nie chcieli nakręcić takiego filmu,

ostatnie sekundy zaś wydają się rozpaczliwą próbą ocaienia go przed kon­sekwencjami ich szaleństwa.

VX^/ przeciwieństwie do innych filmów pokazujących niemiecką nkupację, ten, osadzony w Polsce, nie opiewa zjednoczonego liontu oporu wobec najeźdźcy. W None Shall Escape jedynym 1'olakiem próbującym czynnie przeciwstawić się nazistom jest pokiereszowany w walce żołnierz, odchodzący już od zmysłów. N ie mamy tu do czynienia ze zjednoczoną falangą bohaterskiego •.przeciwu, jaką przypisywano na przykład Norwegom w Edge of l i/irkness, Czechom w Hangmen Also Die czy Rosjanom w The North Star. W gruncie rzeczy w ogóle nie ma polskiego pod-/ i ćmią, ciągle pomijanego przez Hollywood. Choć Polacy nie \.\ przedstawieni negatywnie, nie wynosi się ich też do roli na-mdu bohaterów⁶³. None Shall Escape nie stara się sławić pol-•kiego oporu; żaden amerykański film tego nie robił. Nie jest io jednak atak na Polaków, w przeciwieństwie do In Our Time. Wielu spośród twórców filmu pozostawiło wspomnienia, ale /aden nie wyjaśnił tego dość zachowawczego przedstawienia. Musimy zatem zdać się na domysły.

Po pierwsze, film miał traktować o cierpieniach Żydów; Polska jest tłem, nie tematem. Stąd pozytywny wizerunek Po­laków służy tylko wyraźniejszemu zaznaczeniu nikczemności i irimma. Dramatycznym i moralnym punktem kulminacyjnym filmu jest scena śmierci rabina, wywołująca potężne emocje. Film /. pewnością pokazuje pozytywnie przyjaźń polskich żydów z chrze-m ijanami, ale przedstawienie tych stosunków w inny sposób przeczyłoby jego celom. Idylla przed 1939 roku czyni horror okupacji straszniejszym, a zagrożenie, jakie nazizm stwarza dla przyzwoitych ludzi na całym świecie, bardziej widocznym.

Jest parę niezbyt pochlebnych aspektów. Wielokrotnie mowa o tym, że wojna skończyła się „w trzy tygodnie". W rzeczywistości walki trwały od l września do 6 października. Córka bohaterki, heroicznej wdowy, roman­suje z młodym nazistą, mimo że Niemcy dopiero co zabili jej ojca. Ten mało wiarygodny wątek i kilka innych gaf należy bez wątpienia przypisać pośpiesznej produkcji i wadliwemu scenariuszowi.

195