PRZEDMIOT POLITYKI SPOŁ.
Od początków swego istnienia (przeszło 100 lat) jest nastawiona na poszukiwanie sposobów rozwiązywania najpilniejszych problemów społ.Nawiązuje do działalności praktycznej, jak i określenia dyscypliny naukowej, a sfery te są ze sobą ściśle powiązane. Praktyka społ. stwarza zapotrzebowanie na rozwój nauki, która z kolei daje podstawy do działalności praktycznej. Praktyka społ. jest sztuką godzenia potrzeb społ. z ograniczonymi środkami i możliwościami.
Stosowane są różne pojęcia: polityka społ. - polityka socjalna - polityka społ.-gosp., które w Polsce stosowane są zamiennie.Istnieją: Ministerstwo Pracy i Polityki Społ., Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, Komisja Sejmowa Polityki Społ., w uczelniach: przedmiot - Polityka społ., miesięcznik.Ostatnio pojawia się łączenie: polityka społ.-gosp. ze względu na silne powiązania ekonomiczne.
Polityka społ. powstała najpierw jako nauka praktyczna
-J. Auleytner i Adam Kurzynowski - najbardziej aktualne pojęcie polityki społ.racjonalna działalność państwa i innych podmiotów, zmierzająca do kształtowania ogólnych warunków bytu i pracy ludności, pożądanych struktur społ. oraz stosunków społ.--kultur, mających na celu najbardziej efektywne i sprawiedliwe zaspakajanie potrzeb obywateli, ich rodzin oraz całego społeczeństwa na poziomie możliwym do realizacji w danym okresie.
Celem p. społ. jest przyczynianie się do powstawania postępu społ. Postęp społ. to ogół zmian warunków życia społ. i sposobów działania ludzi, które sprzyjają rozwojowi człowieka i społeczeństwa.
P. społ. jako nauka powstała w celu poszukiwania sposobów rozwiązywania najpilniejszych problemów społ. w celu łagodzenia konfliktów i napięć społ. Jest dziedziną bardzo młodą. Jak podaje prof. Sumpińska, trwają ciągle dyskusje nad przedmiotem jej badań, a nawet nad charakterem dociekań naukowych; nie ma dyskusji co do istnienia kwestii społ., ale są różnice zdań co do sposobów ich rozwiązywania i potrzeby ich rozwiązywania oraz przyczyn ich powstawania.Przedmiot badań i ich ujęcie w poszczególnych kwestiach zmienia się zależnie od uwarunkowań i zmian, które pojawiają się w życiu społ. i gosp. Zmiany powstają także na skutek-badań naukowych w tych poszczególnych kwestiach. Nauka i praktyka są czynnikami zmian wżyciu społ., rozpoznają zagrożenia i proponują rozwiązania. Z uwagi na różnorodność zagadnień polityka społ. współpracuje i jest powiązana z wieloma innymi naukami, np. z:
- ekonomią bo polityka społ. wyłoniła się z niej jako dyscyplina badająca społ. skutki rozwoju gosp. oraz z uwagi na cel - poprawa warunków życia i podniesienie jego poziomu, jak też z uwagi na zatrudnienie, bezrobocie, system ubezpieczeń społ., ochronę młodocianych, płace, urlopy
- statystyką gdyż posiada stosunkowo dużą siłę rozpoznawczą pobudzającą do zmian poprzez analizę pewnych danych statystycznych, np. spisów ludności, mieszkań, kwalifikacji ludności, struktury zatrudnienia
- historią bo opisuje i bada pewne tendencje, porównując stare i nowe kwestie społ.
- prawem wiele kwestii społ. wymaga regulacji prawnej, np. ubezpieczenia społ., pomoc społ.
-socjologią jej dorobek wykorzystuje się dla prognozowania kierunków przemian społ.
- demografią która dostarcza danych do kierunków działań na kilka pokoleń naprzód, np. do planowania infrastruktury szkolnej, systemu ubezpieczeń społ., rynku pracy
- pedagogiką ponieważ wiele kwestii społ. ma związek z edukacją, z oświatą, bo gospodarka wymaga coraz bardziej wykwalifikowanej kadry
- medycyną gdyż interesuje się diagnozą stanu zdrowia społeczeństwa, dostępnością do służby zdrowia.
Polityka społ. poszukuje rozwiązań, które mogą wzmocnić działania polityków oraz organizacji, najczęściej na rzecz grup słabych pod względem ekonomicznym.
Nauczanie polityki społ. ma służyć podnoszeniu świadomości i kształtowania lepszego rozumienia otaczającego nas świata, a jednocześnie być pomocne w przygotowaniu praktycznych rozwiązań tych problemów społ.
Rozwój polityki społ. jako dyscypliny naukowej, jako odrębnej i samodzielnej dyscypliny nastąpił w połowie XIXw. pod wpływem:
1)układów stosunków społ., jaki towarzyszył powstawaniu przemysłu fabrycznego, a które polegały głównie na koncentracji środków produkcji i powstawaniu proletariatu;
w konsekwencji powstała zależność od przedsiębiorców, a ponadto pojawiły się nadużycia w gospodarowaniu pracą ludzką, np, wydłużony czas pracy, zatrudnianie kobiet i dzieci jako tańszej siły roboczej, brak ubezpieczeń społ., prymitywne warunki bytu i pracy
2)poziom nauk społ. rozwój filozofii, historii, prawa, ekonomii umożliwiło podjęcie badań kwestii społ., ich publikację, co pociągnęło za sobą krytykę kapitalizmu i uświadomienie społeczności pracującej o potrzebach i możliwościach ich zaspokojenia; zaczęły powstawać związki zawodowe i partie polit, jak również zaczęły narastać różne konflikty, w których" rozwiązywanie zaczęło włączać się państwo i pojawiły się 2 kierunki: reformatorski rewolucyjny.
Polityka społ. jako nauka optowała za kierunkiem reformatorskim, było to myślenie burżuazyjne, które traktowało ustrój kapitalistyczny jako naturalny porządek rzeczy, wymagający jednak pewnych korekt, czyli chodziło głównie o złagodzenie dysproporcji społ. przez podejmowanie następujących działań:
- skrócenie czasu pracy
- ochronę kobiet i młodocianych
- zapobieganie wypadkom przy pracy
- tworzenie ubezpieczeń społ.
- ochrona zdrowia
- organizowanie robót publ. w celu likwidacji bezrobocia
- budowa tanich mieszkań.
W ramach kierunku reformatorskiego powstały 2 reformizmy:
1.utopijny polegał na apelu do kapitalistów jako właścicieli środków produkcji o poprawę istniejącej sytuacji w ich zakładach pracy, ale wartość tego ruchu polegała na uświadomieniu robotników i społeczności o ich trudnej sytuacji
2.pragmatyczny był wielokrotnie modyfikowany; główne znaczenie odegrał w okresie międzywojennym; wykorzystał stale rosnącą role państwa w rozwiązywaniu problemów społ. z obawy, że niezadowolenie społ. mogłoby doprowadzić do upadku ustroju kapitalistycznego; stał się teoretyczną podstawą późniejszych reform socjalnych w państwach kapitalistycznych, w których zaczęły powstawać programy zabezpieczenia socjalno -bytowego społeczeństwa; obecnie istnieją 3 problemy, z którymi żadne państwo nie może sobie poradzić:
- znaczne zróżnicowanie materialne
- patologia społ.
- bezrobocie.
Jednak są pewne elementy, które udało się państwu rozwiązać, np. obowiązkowe świadczenia z tytułu ubezpieczeń społ., powstanie funduszów dla bezrobotnych, pomoc społ.
UWARUNKOWANIA 3 doktryny mające znaczenie w rozwoju polityki społ., które objaśniały zmienną rzeczywistość i przyjmowały pewne systemy wartości, to:
1.liberalizm to system bogacenia się i wolności własności prywatnej; rozpatruje szansę rozwoju indywidualizmu i przedsiębiorczości
2.katolicyzm to system, który obecny był i jest;
postulował programowy umiar rozwiązywania pewnych kwestii społ.;
w okresie powojennym przeciwstawiał się krzywdzie społ., ale nie wnioskował
o zmianę sposobu gospodarowania środkami, a po II wojnie światowej
przeciwstawiał się biurokratyzacji gospodarki i całego życia publ.
3.socjalizm to system odrzucający nierówności społ. jako regułę; l zasady równości i wspólnej własności miały wpływ na rozwój powojennej polityki
społ. i wg nich całe społeczeństwo ma szansę na rozwój i awans społ.
Pojawiły się 3 teorie:
1.agregatywna '-różne doktryny traktowały o jej celach i miały charakter pluralistyczny; jej reprezentant prof. Antoni Rajkiewicz uważał, że polityka społ. to nie jest zbiór luźnych kwestii społ., lecz uporządkowana koncepcja ich szczegółowych opracowań monograficznych, które stanowią jedną całość agregatywna wydał pracę zbiorową pod swoim autorstwem „Polityka społ." (1974r., 3 wydania) i był to w latach 70 i 80 jedyny podręcznik z tego przedmiotu, w którym wskazał obszary, jakimi powinna się zająć polityka społ.
2. systemizująca-W. Szubert i J. Rosner wprowadzili pewien system i uważali; że polityka społ. Winna zajmować się zagadnieniami z punktu widzenia człowieka i społeczności, a system został powołany do zaspokajania potrzeb ludzkich, które decydując rozwoju i prawidłowym funkcjonowaniu społeczeństwa; potrzeby, które trzeba zabezpieczyć, wg Szuberta, to:
- potrzeby ekonomiczne i psychologiczne
- potrzeby obiektywne i subiektywne
- kwestie zdrowia
- kwestie dochodów z pracy
- potrzeby mieszkaniowe
- potrzeby wypoczynku
- potrzeby dzieci, młodzieży, ludzi w wieku produkcyjnym i poprodukcyjnym, kobiet
-potrzeby rodzin w przekroju terytorialnym (miast i wsi) i zawodowym;
w kontekście potrzeb i ich zaspokajania uwzględnia Szubert podmioty do ich rozwiązywania, tj. poszczególne ministerstwa
3.ogólna-M. Olędzki twierdził, że przedmiotem polityki społ. jest sterowanie budową socjalistycznej struktury społ.; tzn. celowa działalność państwa i innych podmiotów w kierunku zmian w różnych strukturach społ. o nachyleniu marksistowskim. Wiązałnaukę z praktyką i wierzył, że jeżeli nauka ukształtuje pewne modele struktury społto praktyka wykorzysta i zrealizuje te zmiany strukturalne
Podmioty polityki społ.
polityka społ. jest wielowarstwowa i ma wiele podmiotów: są to instytucje i organizacje, których zadaniem jest stała realizacja celów polityki społ. Podmiot może być równocześnie przedmiotem jako instytucja powołana do rozwiązywania pewnych problemów.
Każdy podmiot można sklasyfikować w kilku grupach w zależności od kryteriów podziału podmiotów:
l podział wg kryterium terytorialnego
1. organizacje międzynarodowe, które zajmują się określonymi kwestiami socjalnymi w skali globalnej - podmioty globalne ogólnoświatowe powiązanezONZ,np. MOP
2. organizacje regionalne obejmujące jakiś obszar, np. UE, która powołała różne organizacje ponadnarodowe, np. Zielona i Biała Księga
3. organizacje krajowe to osoby prawne lub instytucje:
instytucje publ. porządkują życie społ., tworząc osłony socjalne, wyrównując zasady życiowe wg konstytucyjnej zasady równości - instytucje pozarządowe
uzupełniają działalność grup rządowych na rzecz najsłabszych; organizacje krajowe prowadzą działalność komplementarną (PCK, TPD, Polski Komitet Społ., „Caritas", „Monar", Polska Akcja Humanitarna)
II podział wg rodzajów publ. podmiotów
1.podmioty ustawodawcze (Sejm, Senat)
2.podmioty wykonawcze (RM, Prezydent)
3.podmioty kontrolne (NIK, RPO, PIP, Rada Ochrony Pracy)
4.podmioty sądownicze (Trybunał Konstyt, sądy pracy i ubezpieczeń społ.,)mają one związek z polityka społ., wpływając na nią, a poza nimi mamy:
5.fundusze społ., które intere|ująsię i rozwiązują pewne kwestie społ.-
fundusze:celowe, Pracy, Ubezpieczeń 'społ., Gwarancyjny, Świadczeń socjalnych, Niepełnosprawnych, Alimentacyjny, Kombatantów, Krajowy Fundusz , Mieszkań.
UWARUNKOWANIA POLITYKI SPOŁ., CZYLI ROZWÓJ
POLITYKI SPOŁ. ZALEŻY OD: /
1° rozwoju gosp. - uwarunkowania ekonomicznego
warunkiem powodzenia przemian jest zachowanie równowagi pomiędzy układem ekonom, a społ., przy czym w praktyce tych przemian wyraźnie występuje dominacja ekonomii. Zależności między zjawiskami społ. i gosp. dobrze wyjaśnia prof. Sycomski: rozwój ekonomiczny stwarza podstawę do rozwoju świadczeń społ., zaspokojenia potrzeb - im wyższy postęp społ., tym lepsze efekty ekonom., co stwarza obieg zamknięty, jedno dynamizuje drugie".
. 2° demografii i polityki ludnościowej (gr. demos - lud, grapho - piszę, czyli nauka o ludności, którą opisujemy) Demografia o charakterze naukowym występuje od czasów pierwszych spisów ludności, a jej miernikami są takie współczynniki, jak: ~ ruch naturalny ,współczynnik zawierania małżeństw, współczynnik przyrostu naturalnego, czyli stosunek urodzeń do zgonów - badamy zjawisko w stosunku do ogółu ludności i obliczamy w % ~ gęstość zaludnienia stosunek liczby mieszkańców na danym terenie przypadający na 1 km2.
Przyszłe prognozy demograficzne związane są z badaniami prowadzonymi w skali światowej pr^ez ONZ, a w Polsce przez: Komitet Nauk Demograficznych PAN, GUS, Instytut Gospodarstwa Społ. - demografia łączy się ż geografią
ekonomią zabezpieczeniem społ., z działalnością oświatową dla planowania .wieloletniego
Polityka ludnościowa: staje się coraz bardziej złożona, gdyż rośnie globalnie liczba ludności i to nierównomiernie i dlatego podejmuje ona system przedsięwzięć mających na celu wywołanie pożądanych zmian w rozwoju i ruchu ludności. Polityka ludnościowa stanowi element polityki państwa, któraś drodze różnych aktów wprowadza środki mające na celu jej realizację. Cele polityki ludnościowej są realizowane za pomocą prognoz demograficznych. Aby zachować równowagę miedzy liczbą a strukturą i możliwościami społ.-gosp. polityka ludnościowa powinna koncentrować się na uruchamianiu czynników wzrostu lub ograniczenia liczby urodzeń.
3 typy polityki ludnościowej:
l pronatalistyczna (natus - urodzony) - są to działania zmierzające do zwiększenia ilości ludności z pominięciem jakościowej strony tego procesu
II antynatalistyczna - prowadzi do ograniczenia wzrostu ludności i
III neutralna - umiarkowana: dąży do zachowania istniejącej sytuacji ludnościowej, pozostawiając zagadnienie prokreacyjne rodzicom i organizacjom - dbanie o reprodukcję prostą
Procesy te są bardzo trudne i złożone, gdyż ludność stanowi podmiot, środek i cel działalności każdego państwa i państwo powinno reagować na zmiany ludnościowe -jak trudne i złożone są te działania warto pokazać na przestrzeni lat:
- w latach 1945-55 znaczny przyrost naturalny, okres kompensacji wojennej
- w latach 1956-60 to czas ograniczenia
- w latach 1960-71 okres polityki prenatalnej, stosowano zachęty
- lata 80 to czas stabilizacji
- lata 90 okres nowej polityki pronatalistycznej wspieranej doktryną Kościoła katolickiego.
Instrumenty polityki ludnościowej
a).administracyjno - prawne
- akty prawne promujące stosowanie oraz sprzedaż środków
antykoncepcyjnych
- wprowadzanie zakazów lub ^graniczenia zgody na aborcję
- określenie minimum wieku zawierania małżeństw
- akty prawne odnośnie uzyskania rozwodu
- ochrona kobiety ciężarnej
- prawo do przerwy w związku z urodzeniem dziecka
b).ekonomiczne
- wysokość, zasiłku wychowawczego
- zasiłki rodzinne na dzieci
- zasiłki z tytułu urodzenia dziecka
- zasiłki wychowawcze
- zasiłki na dzieci chore i niepełnosprawne
- dofinansowanie żłobków i przedszkoli
- stypendia dla dzieci i młodzieży uczącej się
c).wychowawcze
- zabieganie o wyższy prestiż rodzin wielodzietnych
- prowadzenie wychowania seksualnego w szkołach
- dostęp do odpowiedniej literatury dotyczącej życia w rodzinie.
Polityka ludnościowa ma charakter ciągły i długookresowy. Obejmuje również procesy migracyjne, które uregulowane są porozumieniami międzynarodowymi, zwłaszcza związane z nadmiarem lub deficytem siły roboczej. W polityce ludnościowej ważny jest dobór instrumentów wynikający z procesów demograficzn.
3° uwarunkowań międzynarodowych jako czynników rozwoju, gdyż nie żyjemy w izolacji
do czynników międzynarodowych, które w pewnym sensie zobowiązują władze poszczególnych państw zalicza się zasadnicze dokumenty ONZ, Rady Europy, np. pakty, karty, konwencje pomiędzy krajami zawierającymi je- często mają one charakter uniwersalny, ponadnarodowy, np. w sprawach dotyczących: zacofania gosp., wyżywienia, ochrony środowiskowej itp. Ważniejsze dokumenty:
- Powszechna Deklaracja ONZ Praw Człowieka - 10.12.1946r. -jedno
z największych i najtrudniejszych osiągnięć ONZ
- Międzynarodowy Pakt Praw Gosp., Społ. i Kulturowych oraz Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych - stworzyły one swoistą całość i były pewnym kompromisem
- Deklaracja o Postępie Społ. i Rozwoju przyjęta przez ONZ w 1969r. -jedyny dokument ONZ podejmujący problematykę postępu społ.
- Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności
w 1950r. w Rzymie, podpisana przez Polskę w 1991 r, a ratyfikowana w 1993r.
- Karta Socjalna Wspólnoty Europejskiej - Strassburg 1989r. - Polska w 1991 r.
- Europejska Karta Społ. uzupełnia wcześniejsze dokumenty, podpisana w 1961 r.
w Turynie, a w 1965r. weszła w życie
~ Konwencja Międzynarodowej Organizacji Pracy powołana w 1919r. na konferencji
pokojowej w Wersalu, a Polska należy do krajów założycielskich
- Deklaracja Praw Dziecka przyjęta w 1980r. przez ONZ
- Karta Praw Rodziny - 1983r. .
4° potrzeb społ. pojęcie: potrzeby człowieka, a zwłaszcza społ. jest pojmowane różnie w zależności od dyscypliny naukowej. Polityce społ., najbardziej odpowiada definicja: potrzeba jako subiektywne odczucie braku, niezaspokojenia lub pożądania określonych przedmiotów lub warunków.
Dla polityki społ. wg W. Szuberta najważniejsze potrzeby to:
- potrzeba pracy zgodnej z kwalifikacjami
- odpowiedni dochód z pracy
- bezpieczne warunki pracy
- zabezpieczenia na wypadek niemożności zarobkowania lub niewystarczającego
dochodu z pracy — ubezpieczenia społ.
- ochrona zdrowia i pomoc zdrowotna
- odpowiednie warunki mieszkaniowe
- możliwości odpoczynku.
Mogą być inne klasyfikacje potrzeb pod kątem:
- środowiska pracy i miejsca zamieszkania
- wieku ludności osób w wieku przedprodukcyjnym dotyczące np. edukacji osób w wieku produkcyjnym dot. np. mieszkania, założenia rodziny, pracy osób w wieku poprodukcyjnym dot. np. lecznictwa, zabezpieczenia materialnego ~ pełni zdrowia psychicznego i fizycznego (np. Murray wyróżnił 27 potrzeb psych.)
- dziedziny psychologii.
Wg A. Masłowa istnieje hierarchiczny porządek w zaspokajaniu potrzeb: fizjologiczne, bezpieczeństwa, przynależności i miłości, prestiżu i uznania, samorealizacji, poznawcze i estetyczne.
T. Kocowski wymienia 34 potrzeby.
Polityka społ. koncentruje swą uwagę na potrzebach związanych z rolami człowieka w życiu społ., gosp, i rodzinnym.
Najbardziej popularne metody rozpoznawanie potrzeb:
-metoda genewska - dystansowa - opracowana w 1966r. przez Instytut Badań Społ. ONZ - za jej pomocą oblicza się pewne mierniki, które świadcząc poziomie życia ludności, np. dla obliczenia wskaźnika poziomu życia ludności należy wyodrębnić grupy potrzeb w zakresie mieszkania, wyżywienia, zdrowia, wykształcenia, rekreacji, zabezpieczenia materialnego; następnie ustala się mierniki ilościowe i jakościowe dla grup potrzeb i określa się dla nich wartości progowe - każdy uzyskany miernik dla danego kraju porównuje się do miernika progowego w skali 0-100, np. w oświacie powszechność dostępu do
szkół na wszystkich poziomach
-w ONZ wybrano jeszcze inny system, tj. wskaźników przy uwzględnieniu 3płaszczyzn potrzeb: - poziom dochodów ~ wydłużenie życia ludzkiego
~ wskaźnik skolaryzacji, tj. jaki % populacji w poszczególnych grupach wiekowych
kontynuuje naukę.
5 infrastruktury społ. Czynniki kształtujące :
1 ° społ. i ekonom, osiągnięcia rozwoju kraju oraz poziom i tempo wzrostu dochodów indywidualnych ludności
2° przemiany w systemie osadniczym, czyli stopień koncentracji ludności
3° demograficzny
4° postęp naukowo-techn.
5° zmiany w popycie na usługi
6° tworzenie urządzeń ze względu na pozyskanie odpowiedniej kadry.
Mierniki stopnia wyposażenia infrastruktury społ.:
1. charakteryzujący stopień wyposażenia danego obszaru w urządzenia
infrastruktury miernik - przeliczenie na 1 mieszkańca
2. charakteryzujący funkcjonowanie infrastruktury oraz ilościowe i jakościowe zaspokojenie potrzeb ,miernik - ilość wykonanych usług
3. orientujące o wynikach i efektach działalności infrastruktury miernik - ocena tu dąży się do wyszukania jednego syntetycznego miernika, np. miernik określający dystanse poszczególnych regionów do regionu, który ma dane najkorzystniejsze warunki lub do regionu średniej krajowej.
SPRAWA RODZINNA
Rodzina jako zagadnienie polityki społ. choć jest stosunkowo nowym tematem, to zajmuje bardzo ważne miejsce w problematyce polityki społ. ze względu na to, że jest przetrwalnikiem więzi rodowych i narodowych, a ich wzmacnianie jest najlepszym sposobem przeciwdziałania zjawiskom patologicznym. Rodzina uznawana jest za podstawowa komórkę społeczeństwa, gdyż:
- istnieje od początków ludzkości
- jest uniwersalna-we wszystkich społeczeństwach
- stanowi grupę, która rozwija się dzięki funkcji prokreacyjnej i dostarcza
członków
- zapewnia warunki dla rozwoju biopsychicznego
- przekazuje wartości kulturowe
- stanowi zbiorowość o wyjątkowej intymności i emocjonalnym powiązaniu ich
członków
- zapewnia materialne warunki bytu
- jest powiązana ściśle ze społeczeństwem, chociaż jest najstarszą! podstawową
społecznością to jej struktura zależy od społeczeństwa, w którym żyje.
Ochrona prawna rodziny jako podmiotu o charakterze:
- krajowym- na straży rodziny stoją* zabezpieczenie konstytucyjne, kodeks rodzinny i opiekuńczy, kodeks karny
- międzynarodowym- Karta Praw Człowieka, Karta Rodziny, ogłoszenie roku 1994 jako roku rodziny, w którym PAN zorganizowała konferencję na temat życia rodzin.
Potrzeby rodziny są zróżnicowane w zależności od dominujących cech w danej rodzinie, np. rodziny można podzielić wg kryteriów: -dochodowe
- środowiskowe (wielkich miast, miasteczek, wsi)
-wg pochodzenia społ. (inteligenckie, drobnomieszczańskie, robotnicze)
- wg zawodów (np. nauczycielskie, rolnicze)
- wg faz rozwoju
- wg składu (np. niepełne)
- wg stopnia zagrożenia społ. (np. narkomanów, przestępcze).
Fazy rozwoju rodziny:
przyjmuje się, że małżeństwo nie stanowi rodziny, a przekształca się w rodzinę z chwilą urodzenia się dziecka - fazy:
I -od zawarcia małżeństwa do urodzenia się pierwszego dziecka
II -od pierwszego dziecka do ostatniego
w fazie l i II następuje docieranie się małżonków - występuje sprawa mieszkania
i pożądana jest pomoc państwa - matka często rezygnuje z pracy i konieczne byłoby wsparcie finansowe
III -okres stabilizacji - od urodzenia się najmłodszego dziecka do chwili wyjścia
najstarszego
tu kwestia mieszkaniowa powinna być już rozwiązana, powoli dzieci dorastają
i pomoc finansowa nadal byłaby potrzebna, jak również żłobki, przedszkola
IV -okres zmniejszania się rodziny - dzieci stopniowo opuszczają dom rodzinny
w tej fazie dzieci dorastają zakładają własne rodziny i opuszczają dom lub
pozostają z rodzicami, co często rodzi konflikty - też przydałaby się pomoc finansowa państwa wszystkich -od wyjścia wszystkich dzieci do odejścia jednego z małżonków tu potrzebne jest zabezpieczenie społ., np. mieszkanie lub pomoc społ. dla ludzi starszych. Te fazy dotyczą rodziny normalnej, a dochodzą problemy samotnych matek,. rodzin przestępnych lub z niepełnosprawnymi dziećmi.