Zagadnienia metafilozoficzne

Skrypt na egzamin dla EWSIE

Filozofia jako nauka.

Poznanie filozoficzne jest poznaniem naukowym.

Poznanie naukowe jest to każde poznanie racjonalne, systematycznie zaplanowane, kierowane celem poznawczym, którym jest wiedza o istocie jakiegoś gatunku lub rodzaju zjawisk bądź rzeczy.

Elementy strukturalne nauki.

Każdą naukę charakteryzują:

- przedmiot materialny nauki, czyli to, co jest dane do zbadania.

- przedmiot formalny nauki, czyli jej aspekt; to, pod jakim kątem badamy to, co jest dane do zbadania.

- metoda naukowa, czyli sposób zdobywania wiedzy naukowej; zespół przepisów określających sposób badania tego, co jest dane do zbadania.

- zadania nauki, czyli to czemu ma służyć poznanie naukowe.

Podział nauk:

Nauki dzielimy na:

- empiryczne

- formalne

- humanistyczne

- filozoficzne

Nauki filozoficzne:

Przedmiot materialny - byt, czyli wszystko to, co istnieje

Przedmiot formalny - istnienie i istota bytu, tj. wszystko to, co sprawia, że ten byt istnieje, oraz to, co sprawia, że ten byt jest taki, jaki jest (czyli, że jest tym, a nie innym bytem).

Metoda naukowa - obserwacja, czynności intelektualne takie jak dedukcja i indukcja (zależnie od kierunku filozoficznego i działu filozofii).

Zadania nauki: zależnie od kierunku filozoficznego i działu filozofii.

Działy filozofii:

1. Filozofia bytu: najogólniejsza teoria rzeczywistości zwana też metafizyką bądź ontologią. Filozofia bytu jest nauką filozoficzną zajmującą się każdą kategorią bytu („bytem jako bytem”). W jej skład wchodzą tzw. metafizyki szczegółowe, których przedmiotem materialnym są poszczególne kategorie bytu.

1. Filozofia przyrody - przedmiotem jej jest byt materialny. Zajmuje się takimi problemami jak np. natura i geneza świata, życia, itp.

2. Filozofia człowieka (antropologia filozoficzna): jest to filozofia o szczególnej kategorii bytu jakim jest człowiek. Antropologia filozoficzna zajmuje się np. związkami pomiędzy ciałem i duszą, zmysłami i rozumem, rozumem i wolą, rozważa problem celu istnienia człowieka, przeznaczenia itp.

3. Filozofia Boga: według tradycji zajmuje się szczególną kategorią bytu jakim jest Absolut (czyli Bóg). W jej skład wchodzą np. argumenty wskazujące na konieczność istnienia Boga.

2. Filozofia poznania:

1. Teoria poznania - bada ludzkie poznanie w aspekcie jego prawdziwości. Szuka ostatecznego uzasadnienia prawdziwości poznania.

2. Filozofia nauki: refleksja nad językiem, metodą i podstawowymi wspólnymi założeniami różnych nauk. W jej skład wchodzą również takie dziedziny szczegółowe jak np. filozofia matematyki, filozofia fizyki, itp.

3. Filozofia wartości:

1. Aksjologia - nauka filozoficzna, której przedmiotem są wartości. Aksjologia zajmuje się badaniem natury wartości, kryteriami wartości, rodzajem wartości, hierarchią wartości oraz sposobami poznawania wartości.

2. Etyka - nauka filozoficzna, która zajmuje się ocenami i normami dotyczącymi postępowania ludzkiego. Jej zadaniem jest ostateczne wyjaśnienie faktu działania moralnego, sformułowanie zasadniczych norm moralnych. Ponadto, etyka wskazuje genezę zła moralnego i sposoby jego zwalczania. Nazwa Etyka bywa też używana na oznaczenie systemu moralnego. W języku potocznym zaś, oznacza zazwyczaj zespół ocen i norm moralnych, przyjętych w określonej społeczności.

3. Estetyka - jest teorią wartości estetycznych, artystycznych, teorii sztuki, teorii percepcji artystycznej, teorii procesu twórczego. Estetyka podejmuje analizy definicji piękna, zagadnienie wartości piękna, wartościowania i oceny przedmiotów estetycznych, problem przeżycia estetycznego, itp.

Wszystkie definicje zamieszczone powyżej wiążą się z tzw. klasycznym rozumieniem filozofii. Od tego klasycznego ujęcia problemu czym jest filozofia istnieje oczywiście wiele odstępstw.

Rozumienie filozofii często zmieniało się na przestrzeni dziejów kultury i samej filozofii. Ponadto, do filozofii - zależnie od okoliczności - zalicza się bądź nie, oprócz filozofii kręgu kultury Zachodniej, również myśl, która ukształtowała się w starożytnych Chinach i starożytnych Indiach.

Wartość klasycznego ujęcia tego, czym jest filozofia polega na tym, że trwa ono bez przerwy co najmniej od czasów Arystotelesa aż do dziś.

Zagadnienie dziejów filozofii

Dzieje filozofii Zachodu można przedstawić historycznie bądź tematycznie.

Historyczny podział dziejów filozofii

W pierwszym przypadku kryterium prezentacji są epoki przyjęte w historii powszechnej. Zgodnie z tym dzieje filozofii dzielimy na:

1. filozofię starożytną,

2. filozofię średniowieczną,

3. filozofię nowożytną,

4. filozofię współczesną.

Oczywiście powyższy podział można przedstawić również bardziej szczegółowo.

Tematyczny podział dziejów filozofii

W przypadku gdy do prezentacji dziejów filozofii przyjmiemy kryterium tematyczne, mówimy o trzech zasadniczych epokach w filozofii:

1. filozofia przedmiotu,

2. filozofia podmiotu

3. filozofia podmiotowości.

W pewnym stopniu „epoki tematyczne” te pokrywają się z „epokami historycznymi” w dziejach filozofii. Filozofia przedmiotu rozwijała się zwłaszcza w ramach filozofii starożytnej i średniowiecznej. Filozofia podmiotu panowała głównie w nowożytności. Filozofia podmiotowości to z kolei przede wszystkim filozofia współczesna.

Ad. a) W filozofii przedmiotu przedmiotem badanym jest świat rzeczy realnych, istniejących niezależnie od podmiotu (tzw. rzeczywistość przedmiotowa, transcendentna względem poznającego). Punktem wyjścia filozofii przedmiotu są dane doświadczenia zewnętrznego (człowiek jest tutaj wzięty jako część przyrody). Podmiot jest bierny w procesie poznania, niczego nie dodaje do rzeczywistości. Poznaje świat rzeczy bezpośrednio, jest w stanie odczytać jego istotne cechy. Filozofią pierwszą jest tu filozofia bytu, pozostałe działy filozofii są nadbudowane na filozofii bytu. Mówiąc krótko: w filozofii przedmiotu badanie rozpoczynamy od rzeczywistości przedmiotowej. Filozofia przedmiotu panowała głównie w starożytności i średniowieczu.

Ad. b) Filozofia podmiotu to filozofia, która również z założenia ma się zajmować rzeczywistością przedmiotową (transcendentną, niezależną od podmiotu poznającego). Jej punktem wyjścia jest jednak nie sam świat rzeczy, ale treści świadomości poznającego (np. wrażenia). Racją takiego sposobu uprawiania filozofii jest pogląd mówiący, że podmiot jest aktywny w procesie poznania, więc może niejako konstruować przedmiot poznawany. Filozofią pierwszą jest tutaj filozofia poznania - dopiero na niej nadbudowuje się filozofię bytu i inne działy filozofii. Filozofia podmiotu to przede wszystkim filozofia nowożytna: najważniejsi jej przedstawiciele to: Kartezjusz, David Hume, Immanuel Kant, Edmund Husserl.

Ad. c) Filozofia podmiotowości z kolei w punkcie wyjścia umieszcza człowieka jako niepowtarzalną jednostkę strukturalną świata. Racją ku temu jest przekonanie, że egzystencja człowieka (podmiotu poznającego) wraz z charakterystycznymi dla niej problemami (emocje, tęsknoty, fakt śmiertelności człowieka, momenty graniczne w życiu człowieka) silnie wpływa na sposób percepcji rzeczywistości. Filozofia podmiotowości nazywana jest filozofią egzystencjalistyczną, ponieważ w centrum swych zainteresowań umieszcza człowieka i jego egzystencję. Filozofia podmiotowości bywa też nazywana filozofią antropologiczną, gdyż antropologia jest tutaj filozofią pierwszą, poprzedzającą filozofię bytu i filozofię poznania. Filozofia podmiotowości to zwłaszcza filozofia współczesna.

---