Siły zbrojne RP w zarządzaniu kryzysowym.
- Pojęcie i istota kryzysu,
- Zarządzanie kryzysowe
- Charakterystyka współczesnych zagrożeń
- Stany nadzwyczajne
- Status Sił Zbrojnych RP
- Użycie Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej
Słowo „kryzys” wywodzi się z greckiego słowa „krisis”. Oznacza on punkt zwrotny, przełomowy, moment rozstrzygający oraz jakościową zmianę układu.
Według słownika terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego kryzys jest to sytuacja powstała w wyniku załamania się stabilnego dotąd procesu rozwoju grożąca utratą inicjatywy i koniecznością godzenia się na przyjmowanie niekorzystnych warunków, wymagająca podjęcia zdecydowanych wszechstronnych kroków zaradczych.
Wyróżniamy także kryzys międzynarodowy, który jest stanem destabilizacji, niepewności i napięcia w stosunkach między stronami sporu międzynarodowego.
Kryzys oznacza także rozwój wydarzeń wewnętrznych lub zewnętrznych, stanowiących bezpośrednie zagrożenie żywotnych interesów społeczeństwa (państwa) i następujących tak szybko, iż wymuszają one na władzach politycznych natychmiastowe pojęcie przez nie nadzwyczajnych działań.
Można stwierdzić, że istotą kryzysu jest kulminacyjna faza narastającej sytuacji zagrożenia, powstającą w wyniku pojawiających się niespodziewanie okoliczności. W fazie prawdziwej lub odczuwalnej utraty kontroli nad rozwijającą się sytuacją oraz braku koncepcji na jej opanowanie.
Poprzez zarządzanie kryzysowe należy rozumieć działalność organów administracji publicznej, która jest elementem kierowania bezpieczeństwem narodowym, która polega na zapobieganiu sytuacjom kryzysowym, przygotowaniu do przejmowania nad nimi kontroli w drodze zaplanowanych działań, reagowaniu w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowych oraz na odtwarzaniu infrastruktury lub przywróceniu jej pierwotnego charakteru.
Poprzez wspomnianą powyżej sytuacje kryzysową należy rozumieć sytuację będącą następstwem zagrożenia i prowadzącą w konsekwencji do zerwania lub znacznego naruszenia więzów społecznych przy równoczesnym poważnym zakłóceniu w funkcjonowaniu instytucji publicznej, jednak w takim stopniu, że użyte środki niezbędne do zapewnienia lub przywrócenia bezpieczeństwa nie uzasadniają wprowadzenia żadnego stanu nadzwyczajnego.
Poprzez wymienione w definicji zarządzania kryzysowego pojęcie infrastruktura krytyczna należy rozumieć systemy oraz wchodzące w ich skład powiązane ze sobą funkcjonalne obiekty. Do tych obiektów zalicza się następujące obiekty: budowlane, urządzenia, instalacje, usługi kluczowe dla bezpieczeństwa państwa i jego obywateli oraz służące zapewnieniu sprawnego funkcjonowania organów administracji publicznej. Infrastruktura krytyczna obejmuje następujące systemy:
- zaopatrzenia w energię i paliwa,
- łączności sieci teleinformatycznych,
- finansowe,
- zaopatrzenia w żywność i wodę.
- ochrony zdrowia,
- transportowe i komunikacyjne,
- ratownicze,
- zapewniające ciągłość działania administracji publicznej,
- produkcji, składowania, przechowywania i promieniotwórczych w tym rurociągi substancji niebezpiecznych.
Współczesne zagrożenia bezpieczeństwa narodowego można określić jako potencjalne lub istniejące zjawiska, sytuacje bądź działania godzące w wartości i interesy narodowe, stwarzające niebezpieczeństwo dla: życia i zdrowia, warunków bytu, mienia i środowiska oraz destrukcji organizacji życia społecznego i państwowego, a także zniweczenia możliwości rozwoju.
Występuje sześć grup współczesnych zagrożeń bezpieczeństwa narodowego są to:
Zagrożenia bezpieczeństwa wynikające z postępu naukowo technicznego. Jest to zagrożenie objawiające się środkami masowego rażenia takimi jak: broń jądrowa, broń chemiczna, toksyczne środki przemysłowe, a także zagrożone aktami terroru samochody, samoloty czy pociągi.
Degradacja środowiska naturalnego. Do tej grupy zaliczyć można zjawisko takie jak ocieplanie globalne, którego konsekwencja obejmuje znaczny wzrost temperatury, podnoszenie mórz i oceanów, pustynnienie, zakłócenie naturalnego rytmu i wielkości opadów, wymieranie gatunków.
Gwałtownie rozszerzający się zakres zagrożeń społecznych. Jednym z podstawowych problemów jest bezrobocie.
Zagrożenie terrorystyczne. Terroryzm jest to przemyślane użycie przemocy lub zagrożenia w celu wywołania strachu.
Zagrożenie militarne. Jest ono rozumiane jako potencjalne lub istniejące niebezpieczeństwo użycia przemocy zbrojnej.
Stan organizacji bezpieczeństwa narodowego i międzynarodowego.
Występuje także stan nadzwyczajny, który jest stanem szczególnego zagrożenia. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej przewiduje trzy rodzaje stanów nadzwyczajnych:
- stan wojenny,
- stan klęski żywiołowej,
- stan wyjątkowy.
Może on być wprowadzony, jeżeli zwykłe środki konstytucyjne są niewystarczające. Na podstawie ustawy, w drodze rozporządzenia, które to podlega dodatkowemu podaniu do publicznej wiadomości.
W czasie stanu nadzwyczajnego nie mogą być zmieniane: konstytucja, ordynacja wyborcze do Sejmu, Senatu i organów samorządu terytorialnego, a także ustawa o wyborze Prezydenta RP oraz ustawy o stanu nadzwyczajnego oraz w ciągu 90 dni po jego zakończeniu nie może być skrócona kadencja Sejmu ani przeprowadzane referendum ogólnokrajowe. Nie mogą być przeprowadzane wybory do Sejmu, Senatu, organów samorządowych oraz wybory Prezydenta RP ich kadencje ulegają przedłużeniu.
Siły Zbrojne to podstawowy element systemu obronności państwa. Służą ochronie niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej i niepodzielności jej terytorium oraz zapewnieniu bezpieczeństwa i nienaruszalności jej granic. W ramach tej funkcji wykonują zadania wynikające ze Strategii Obronności Rzeczypospolitej Polskiej, skonkretyzowane w Polityczno-Strategicznej Dyrektywie Obronnej i w stosownych narodowych i sojuszniczych planach operacyjnych.
Podstawowym zadaniem Siły Zbrojnej RP jest zapewnienie zdolności państwa do obrony oraz utrzymywanie gotowości do przeciwstawienia się agresji w ramach zobowiązań sojuszniczych. Status Sił Zbrojnych w Rzeczypospolitej Polskiej reguluje ustawa o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej. Artykuł 3 tej ustawy mówi, że Siły Zbrojne stoją na straży suwerenności i niepodległości Narodu Polskiego oraz jego bezpieczeństwa i pokoju. Mogą też brać udział w zwalczaniu klęsk żywiołowych i likwidacji ich skutków, działaniach antyterrorystycznych, akcjach poszukiwawczych oraz ratowania życia ludzkiego, a także w oczyszczaniu terenu z materiałów wybuchowych i niebezpiecznych pochodzenia wojskowego oraz ich unieszkodliwianiu. W Skład Sił Zbrojnych wchodzą: Wojska lądowe, Siły Powietrzne, Marynarka Wojenna.
Sytuacja kryzysowa, kiedy osiąga stan jakościowy i ilościowy, jako że spełnia warunki do wprowadzenia któregokolwiek spośród przewidywanych konstrukcyjnie stanów nadzwyczajnych. W konsekwencji doprowadza do zerwania lub naruszenia więzów społecznych przy równoczesnym poważnym zakłóceniu w funkcjonowaniu instytucji publicznych, w takim stopniu, że konieczne będzie użycie szczególnych środków, niezbędnych do zapewnienia lub przywrócenia bezpieczeństwa. Przepisy przewidują tutaj użycie Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. Jeżeli w sytuacji kryzysowej użycie innych sił i środków jest niemożliwe lub może okazać się niewystarczające, o ile przepisy nie stanowią inaczej, Minister Obrony Narodowej, na wniosek wojewody, może przekazać do jego dyspozycji pododdziały lub oddziały Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, wraz ze skierowaniem ich do wykonywania zadań z zakresu zarządzania kryzysowego. Do tych zadań możemy zaliczyć:
- współudział w monitorowaniu zagrożeń,
- wykonywanie zadań poszukiwawczo-ratowniczych,
- ewakuowanie poszkodowanej ludności i mienia,
- wykonywanie zadań związanych z oceną skutków zjawisk zaistniałych na obszarze występowania zagrożeń,
- wykonywanie zadań mających na celu przygotowanie warunków do czasowego przebywania ewakuowanej ludności w wyznaczonych miejscach,
- izolowanie obszaru występowania zagrożeń lub miejsca prowadzenia akcji ratowniczej,
- wykonywanie prac zabezpieczających, ratowniczych i ewakuacyjnych przy zagrożonych obiektach budowlanych i zabytkach,
- prowadzenie prac wymagających użycia specjalistycznego sprzętu technicznego lub materiałów wybuchowych będących w zasobach Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej,
- usuwanie materiałów niebezpiecznych i ich unieszkodliwienie, z wykorzystaniem sił i środków będących na wyposażeniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej,
- likwidowanie skażeń chemicznych oraz skażeń i zakażeń biologicznych,
- usuwanie skażeń promieniotwórczych,
- wykonywanie zadań związanych z naprawą i odbudową infrastruktury technicznej,
- współudział w zapewnieniu przejezdności szlaków komunikacyjnych,
- udzielanie pomocy medycznej i wykonywanie zadań sanitarno-higienicznych i przeciwepidemicznych,
- wykonywanie zadań ujętych w wojewódzkim planie reagowania kryzysowego.
Siły Zbrojne mogą także działać poza granicami państwa. Użycie Sił Zbrojnych poza granicami państwa oznacza obecność jednostki wojskowej poza granicami państwa w celu udziału w: konflikcie zbrojnym lub dla wzmocnienia sił państwa oraz państw sojuszniczych, misji pokojowej i akcji zapobieżenia aktom terroryzmu lub ich skutkom. Pobyt Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej poza granicami państwa oznacza obecność jednostki wojskowej poza granicami państwa w celu udziału w: szkoleniach i ćwiczeniach wojskowych, akcjach ratowniczych, poszukiwawczych lub humanitarnych; przepisu tego nie stosuje się do akcji ratowniczych regulowanych przepisami o ratownictwie na morzu, oraz przedsięwzięciach reprezentacyjnych.
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, Warszawa 2002.
G. Michałowska, Mały słownik stosunków międzynarodowych, Warszawa 1996.
Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007r o zarządzaniu kryzysowym (Dz.U. z dnia 21 maja 2007r).
Jan Rajchel, Siły zbrojne RP w zarządzaniu kryzysowym, [w:] Kazimierz Rajchel (red.), Administracja bezpieczeństwa i porządku publicznego, Warszawa 2009.
Art. 3. ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 2004 Nr 241, poz. 2416 z późn. zm.)
Art. 25 ust. 3 ustawy z dnia 26 kwietnia 2007r. o zarządzaniu kryzysowym.
Jan Rajchel, Siły zbrojne RP w zarządzaniu kryzysowym, [w:] Kazimierz Rajchel (red.), Administracja bezpieczeństwa i porządku publicznego, Warszawa 2009.
1