Rysowanie towarzyszy dziecku od najwcześniejszych lat. Brakuje mu bowiem słów, by wyrazić to, co czuje. Rysując uczy się, odkrywa samego siebie. Przez akt graficzny wyraża własny świat emocjonalny, który ewaluuje w miarę jak dziecko nabiera świadomości i zmienia się. Odnajduje w nim ukryte pytania, radości, lęki, miłość i strach.
Rysunek dziecka to przesłanie, swobodna twórczość, wyrażająca się w spontanicznym języku symboli. Umiejętność rozszyfrowania w odpowiednim momencie owego przesłania, które za każdym razem jest inne i niepowtarzalne, pozwoli wzbogacić więź łączącą nas z dzieckiem oraz pomóc w rozwijaniu własnych możliwości w miarę jak będą dawały o sobie znać.
Rysowanie nie wymaga wiele czasu, nie wzbudza lęku, jest naturalną przyjemnością a dostarcza obszernego materiału do interpretacji. Dziecięce rysunki wielokrotnie dostarczały mi klucza do przeżyć dziecka. Dzięki tym obrazkom odkryłam nowe możliwości postrzegania i rozpoznawania dziecięcych sygnałów, które były odzwierciedleniem aktualnych wydarzeń, ukazywały takie treści, do których wcześniej nie miałam dostępu.
Każde zdrowo rozwijające się dziecko przechodzi przez następujące fazy rysowania:
bazgranie (1,5- 2 lata) Jest pierwszym okresem w rozwoju plastycznym człowieka. Polega na bezładnym stawianiu pojedynczych, prostych lub łamiących się kresek. Dziecko w tym okresie przeważnie nie patrzy na papier w trakcie rysowania. Długość i kierunek kresek zależy od budowy dłoni i ramienia, temperamentu, nastroju dziecka. Okres bazgrania najczęściej jest niedoceniany , a to niezwykle ważny etap. Psycholodzy porównują tę fazę do gaworzenia, która jest warunkiem koniecznym, by rozwinęła się mowa.
gryzmolenie (2-4 lata) "Gryzmoły" są podstawą każdego języka obrazkowego. Rozwija się on, podobnie jak język werbalny, według własnych praw, mając własną, przekonywującą i wewnętrzną logikę.
Gryzmolenie to niekończące się kreślenie linii, spirali, bez odrywania kredki od papieru. Jest poruszanie kredki w różne strony, poziomo, pionowo, bez końca jednej linii do drugiej, także w formie krzyżującej się; jest to wicie się, zygzakowanie, kołysanie się linii; są to też punkciki albo kreseczki, krótkie rytmiczne, ucięte ruchy kredki"
Około trzeciego roku życia dziecko dorysowuje kreski do linii już istniejącej. Powstają tzw. głowonogi. Ich charakterystyczną cechą jest głowa w kształcie nieregularnego koła lub kwadratu. Poszczególne elementy rozmieszczone są przez dziecko początkowo na głowie, bez jakiegokolwiek sensu. Dziecko śledzi ruch posuwającej się kredki.
preschematyzm (4-6 lat) To, okres w którym w sobie tylko właściwy sposób dziecko rysuje dom, psa, drzewa i ludzkie postaci (głowonogi maja już owale wypełnione kropeczkami i kreskami symbolizującymi oczy, nos, usta). Zdanie dziecka co do tego co chce przedstawić na rysunku, może zmieniać się w trakcie pracy. Dzieci w wieku przedszkolnym przedstawiają w rysunkach wszystkie nurtujące je problemy, bez względu na stopień trudności wykonania.
schematyzm (7-9lat) W szkole dziecko zaczyna rysować "na temat" (podejmuje prace, mając określoną wizję). Zaczynają zauważać dekoracyjność układów rytmicznych i odgrywający związek między kolorem a przedmiotem. Powstają kompozycje wielofigurowe powiązane ze sobą w zależności przestrzennej. Dzieci intuicyjnie zaczynają stosować perspektywę.
Najczęściej spotykanym tematem prac plastycznych w klasie pierwszej jest rysunek rodziny. Nauczyciele robią to jakby z przyzwyczajenia, nie oglądają ich „oczami dziecka”, nie analizują i nie wyciągają wniosków.
Kiedy dziecko rysuje, należy je uważnie obserwować. Ważne jest, bowiem, w jakiej kolejności powstają postaci, jaki jest nacisk ołówka czy kredki, mimika twarzy w trakcie pracy. A oglądając gotową pracę powinniśmy odpowiedzieć sobie na pytanie: Jakie uczucia wywołuje we mnie ten obraz? Następną czynnością jest rozmowa z dzieckiem, zadajemy mu pytania i obserwujemy reakcję dziecka podczas odpowiadania:
Opowiedz mi coś o tej rodzinie, kto jest na tym rysunku?
Kto jest najmilszy w tej rodzinie, dlaczego?
Kto jest najmniej miły, dlaczego?
Komu jest najlepiej, kto jest najbardziej szczęśliwy?
Komu jest najgorzej, kto jest najmniej szczęśliwy?
Co byś zmienił w tej rodzinie?
Dlaczego nie narysowałeś…?
Każdy obrazek odzwierciedla elementy osobowości autora. Ale interpretacja zależy zawsze od punktu widzenia obserwatora. Dlatego każdy obraz dopuszcza różne interpretacje, ważny jest więc wcześniejszy wywiad środowiskowy. Dopiero analiza zdobytych wiadomości i zaobserwowanych spostrzeżeń pozwoli nam wypracować wnioski do dalszej pracy.
W ANALIZIE RYSUNKU PRZYJMUJE SIĘ KRYTERIA
Kolejność rysowania postaci
- postać rysowana w pierwszej kolejności świadczy o tym, że jest to osoba najważniejsza w rodzinie, z którą się dziecko identyfikuje lub ta osoba ma władzę w rodzinie, przejawia postawy autokratyczne
-gdy jest jako pierwsza rysowana osoba z rodzeństwa- świadczy to o uprzywilejowanej pozycji brata lub siostry w rodzinie, a rodzice koncentrują się na rodzeństwie
- jeśli pierwsza rysowana babcia lub dziadek- to dziecko ma silniejszy związek z nimi niż z rodzicami, albo są zakłócone relacje z matką, ojcem
- osoba rysowana w ostatniej kolejności- świadczy o tym, że nie zajmuje ona ważnego miejsca w rodzinie, brak jest więzi emocjonalnej z tą osobą, brak z nią kontaktów
Przedstawianie osób znaczących
- w centrum umieszczona jest osoba najbardziej znacząca, jest ona większa, dziecko rysuje ją bardzo starannie, dobierając różnorodne kolory, dziecko dorysowuje tej osobie ładne przedmioty np. .kokardki, kolczyki. Rysuje tę osobę najdłużej, poświęca jej najwięcej czasu
- osoby mało znaczące dziecko rysuje w zdenerwowaniu, pośpiechu, umieszcza je w rogu kartki a nie w centrum, rysuje tę osobę 2-3 kolorami, niestarannie i mało czasu poświęca na narysowanie tej osoby
Relatywna wielkość postaci
- jeśli narysowana osoba jest powiększona, są u niej elementy agresywne ( duże zęby, rozczochrane włosy), to ta osoba przejawia agresję wobec dziecka czy członków rodziny
- jeśli narysowana osoba jest powiększona bez akcentów agresji( np. mama królewna), to świadczy to o więzi emocjonalnej dziecka z tą osobą
jeśli dziecko pomniejsza postać, to świadczy to o pomniejszaniu wartości tej osoby wobec dziecka
jeśli dziecko przedstawia osobę jako „ fruwającą”, to dziecko ma zaburzone bezpieczeństwo, chciałoby uciec z domu
jeśli dziecko rysuje osobie krótkie ręce, oznacza to trudności w nawiązywaniu kontaktów np. z ojcem, matką
jeśli dziecko rysuje ręce w górze, to oznacza że może ono być maltretowane, że są stosowane kary wobec tego dziecka
jeśli dziecko rysuje siebie z rękoma do góry, to jest to „ krzyk dziecka”( potrzebuje ono miłości, akceptacji)
brak na rysunku dłoni oznacza brak więzi emocjonalnej
4. Ozdabianie postaci
jeśli dziecko używa ciepłych kolorów, to świadczy to o więzi i zaspokojeniu potrzeb psychicznych w środowisku rodzinnym
jeśli dziecko używa zimnych kolorów, to świadczy to o braku miłości i bezpieczeństwa, dziecko żąda miłości, ale jej nie doznaje
Symbolika barw( jest ważna w diagnozie rodziny, a nie samego dziecka)
ciemny brąz, czarny oznacza brak ciepła, patologię w rodzinie
kolory jasne( żółty, różowy, niebieski) oznacza więź emocjonalną dziecka z rodziną
czerwony połączony z brązem, oznacza agresję w rodzinie, napięcie emocjonalne (ale w 10 kolejnych rysunkach)
Relacje w rodzinie
-rodzina przedstawiona poziomo, w jednym szeregu, trzymająca się za ręce, świadczy o głębokiej więzi emocjonalnej w tej rodzinie, wszyscy są szczęśliwi
- jeśli każdy członek rodziny jest w pewnej odległości od siebie, to świadczy to o braku kontaktów, o braku więzi emocjonalnej w tej rodzinie
-jeśli dziecko między członkami rodziny rysuje przedmioty( np. kota), to ważniejszy w tej rodzinie jest np. pies, kot niż to dziecko
-jeśli na rysunku ojciec, matka są przedstawieni w pozycji leżącej, narysowani kolorem czarnym lub brązowym, to świadczy to o braku zaspokojenia potrzeb dziecka, o jego smutku, a w rodzinie może być pijaństwo, narkomania
- narysowany ojciec z elementami seksualnymi( język, penis) lub ręka dziecka na pupie, pod sukienką, może świadczyć o molestowaniu seksualnym
-jeśli ojciec narysowany jest w pozycji lwa i trzyma w ręku kij lub kabel, może świadczyć o maltretowaniu dziecka
-narysowane piekło i języki , może świadczyć także o molestowaniu dziecka
-jeśli dziecko rysuje niemowlę w wózku i przekreśla je czarnym kolorem, to świadczy to zakłóceniu relacji w rodzinie, rywalizacji, o niejednakowym traktowaniu rodzeństwa.
Poniżej przedstawię listę znaków, symboli wg. Jollesa, będących wskaźnikami emocjonalnymi, ułatwiającymi interpretację rysunku;
1) Ręce - służą do zmiany lub kontrolowania otaczającego środowiska.
a) Złożone na piersiach - wrogość lub podejrzliwość.
b) Trzymanie za plecami - pragnienie kontrolowania złości, niechęć do kontaktów interpersonalnych
c) Brak - nieprzystosowanie, bezradność.
2) Stopy - poziom aktywności interpersonalnej.
a) Duże - dążenie do bezpieczeństwa lub męskości.
b) Małe - zależność, stłumione odczuwanie.
c) Brak - brak niezależności.
3) Palce
a) Długie i spiczaste - agresywność, wrogość.
b) Zaznaczone pętelkami lub pojedynczą kreską - pragnienie stłumienia agresywnych impulsów.
4) Głowa
a) Duża - Zaabsorbowanie światem wyobraźni, koncentracja na aktywności umysłowej.
b) Mała - osobowość obsesyjno - kompleksowa, poczucie niższości intelektualnej.
c) Odwrócona tyłem - tendencje paranoidalne lub schizoidalne.
5) Nogi
a) Brak - stłumienie, prawdopodobny lęk przed kastracją.
b) Różnice w wielkości - sprzeczne uczucia dotyczące niezależności.
c) Długie - Dążenie do autonomii.
d) Krótkie - Upośledzenie życia emocjonalnego.
6) Usta
a) Przesadnie podkreślone - niedojrzałość, agresywność oralne.
b) Bardzo duże - erotyzm oralny.
7) Ramiona
a) Nierówne - niestabilność emocjonalna.
b) Szerokie - zaabsorbowanie odczuwaną potrzebą siły.
c) Kwadratowe - nadmierna defensywność, wrogość w stosunku do innych ludzi.