Zróżnicowanie i nierówności społeczne- Wykład 3 06.11.13r.

Struktury społeczne -zew. zróżnicowanie i nierówności społeczne w odniesieniu do określonego miejsca i czasu w Polsce. W kategoriach empirycznych- występuje wiele zmiennych np. wg płci, wykształcenie, pochodzenie etniczne. Struktury społeczne z punktu widzenia dostępu do ważnych społecznie zasobów (warstwy, klasowych, struktura społeczno-zawodowych), struktura społeczeństwa Polskiego oraz odniesieniu do UE.

Perspektywa klasowa i warstwowa

Historia:

*Przed 1945 rokiem Polska była społeczeństwem klasowym- to w społeczeństwie można było wskazać konkretne klasy:

-właściciele ziemscy

-burżuazja udział tych klas 2,5% dominują burżuazja przemysłowa

-chłopstwo-51%

-robotnicy-29%

-drobnomieszczanie -11%

-inteligencja-5,5%

Najbardziej liczebną klasą dzięki czemu można orzekać o typie społeczeństwa (etap rozwoju społeczeństwa) była klasa chłopska 51%. Mieliśmy odczynie ze społeczeństwem rolniczym i ten duży udział jest argument na rzecz tej tezy. Relatywnie duża klasa to to robotnicy ok. 29%, przemysł był rozwinięty (społeczeństwo dążyło do społeczeństwa kapitalistycznego). Pozostałe 2 gr o charakterze bardzo warstwowym określone przez stosunek do środków produkcji to drobnomieszczaństwo ok.11% specyficzna grupa, które posiada środki produkcji, organizuje je i pracuje. Ostania inteligencja - 5,5%

Na każdym stopniu układ występują procesy w rama społeczeństwa i na zew. Wśród uwarunkowań zew.:

-kryzys i reaktywnie niski pozom rozwoju przemysłu

-dominacja klasy chłopskiej- przeludnię wsi- konsekwencją jest niski poziom życia i niski pozom życia robotników.

Jest to społeczeństwo zamknięte niski poziom ruchliwości społecznej- przemieszczanie się członków w ramach pozycji społecznej - pozycja jest przepisana w niewielkim zakresie można ją zmienić.

* Okres po II wojnie światowe do przełomu transformacyjnego 1989r.

Zmiana ładu społecznego- zasadniczo odzwierciedlona w strukturze klas. Ład w senes ekonomicznym, odejście od gospodarki rynkowej w zamian gospodarka nakazowo-rozdzielcza. W miejsce demokracji - regulacje o charakterze totalitarnym czy autorytarnym. Ten etap od 45 do przełomu jest etap budowy społeczeństwa przemysłowego - hasła industrializacja i cały szereg procesów z nim związany maja odbicie w strukturze społecznej. Obok intensywnego uprzemysławiania mamy nasilone procesy migracyjne -przemieszczanie ludzi w przestrzeni geograficznej i przestrzeni społecznej - migracje związane ze zmianą granic po II wojnie światowej oraz mobilność społecznej migracja ze wsi do miast -1/3 Polaków zmieniła miejsce zamieszania.

Czynniki kształtujące strukturę klas -procesy kształtowania się struktury społecznej:

-w pierwszym okresie reformacja rolna i kolektywizacja, które w połączeni z przemysłem - likwidacja własności prywatnej a z 2 strony likwidacja wolnego rynku. Te procesy zaowocowały przewartościowaniem struktury kalowej. Znika klasa właścicieli ziemskich jak i klasa związana z własnością w sferze przemysłu. Ten segment zanika, zanika też segment tzw. starej klasy średniej-drobnomieszczaństwo. Dominujące są 2 klasy: robotnicza i chłopska stanowią pond 90% uwczesnego społeczeństwa polskiego. Te zjawiska pokazują jak ład społeczny kształtuje strukturę społeczną. 5-8% to reszta- to ta cześć inteligencji, pracujących umysłowych, pojedyncze przypadki drobnomieszczaństwa. Z rozbudowanego układu kasowego powstaje układ ograniczony do 3 segmentów: chłopi, robotniczy i reszta. Ten układ trwa do 89r.

Lata 60-70, 70-80, 80-89 to dekady Gomułki, Gierka i Jaruzelski.

60-70 XX mała stabilizacja - w tym okresie mamy odczynienia ze społeczeństwem przemysłowym, zaznacza się przewaga zatrudnienia w przemyśle w stosunku do zatrudnienia w rolnictwie, inny strukturalny (nie klasowy) efekt to migracja do miast. Ludzie mieszkający w miastach przewyższyli mieszkańców wsi po raz 1. Spadek tempa rozwoju, charakterystyczne dla tych lat jest zmniejszenie się różnic majątkowych - strukturalne spłaszczenie- różnice w sferze społeczeństwa się zmniejszył.

70-80 XX- Ograniczany liczebnie układ klasowy, ale obszar zmian które dokonują się w klasie robotniczej w skutek procesów tworzenia duży fabryk powstaje klasa - wielkoprzemysłowa klasa robotników. Zdaniem niektórych analityków to pękniecie w klasie robotniczej pochodzi z decyzji o charakterze politycznym, powiązane z decyzjami ekonomicznymi, ale przed wszystkim to charakter polityczny. Było to dążenie do monolitu jakim była klasa robotnicza. Pęknięcie na wielkoprzemysłową klasę robotniczą i robotników doprowadziło do - podziałów związanych z bogaceniem się ludzi. Dążono do skonfliktowania żeby klasa robotnicza nie była strukturą dominującą.

80-89 XX-ograniczy układ klasowy. Przechodzenia do społeczeństwa opartego na wiedzy, wzrost możliwości kształcenia, w efekcie zjawisko w „erze” Gierka, przenoszenie do bloków z kamienic, powszechna motoryzacja, powoduje w układzie 3 elementowym wzrasta udział prac umysłowych, następuje spadek zatrudnienia w rolnictwie i przemyśle- etap przejściowy.

*Okres transformacji

Restytucja pełnego układu klasowego. Nawiązuje do struktur klasowych społeczeństwa zachodu. Ten etap to przejście od społeczeństwa przemysłowego, do społeczeństwa kapitalistycznego i demokratyzacji życia, wektor przesunięcia od totalizmu do demokracji. Klasy:

-przedsiębiorcy-właściciele-klas wyższa

-zarysy segmentu klasy średniej- charakteryzuje się 2 segmentami:

1.strony stara klasa średnia-zagubione i anemicznie rozwijające się małe przedsiębiorstwa charakteryzujące się samozatrudnieniem właścicieli - forma samozatrudnienia jako forma aktywności zawodowej.

2.strony nowa klasa średnia - kształtuje się w wyniku procesów- eksperci, menagerowie. Następuje oddzielenie procesu produkcji od procesu zarzadzania

-robotnicy

-właściciele związani z rolnictwem - rolnicy ponieważ jest to gr związana z wolnym rynkiem produktów rolnych, sprzedaż tych produktów.

Odwołanie do 2 koncepcji:

1.Osobliwość struktury społecznej w ujęciu historycznym- Edmunda Lewandowskiego - jak się zmienia układ klasowy - okres przed II wojną światową społeczeństwo 1938-2008

klasa/ warstwa	1939	1998		2008
Właściciele gospodarstw rolnych	52	20		10
właściciele drobnych firm	12	6		11
pracownicy fizyczni	30	52		41
pracownicy umysłowi	6	22		38
razem	100	100		100
typ społeczeństwa	rolnicze		przemysłowe	postprzemysłowe (proces deindustrializacja)

2.Badania POLPAN Polski Suvery Panelowy (1988, 1993, 2003,2008), Próba- reprezentacji…….

POLPAN 1988 r. jest realizowany, dotyczy struktury społecznej współczesnego społeczeństwa polskiego realizowany przez zespół z Polskiej akademii nauk m.in. K Słomczyński, K. Jemczyńska. Jeśli chcemy badać układ klasowy -trzeba go zoperacjonalizować. W tym projekcie - KLASA SPOŁECZNA- grupy, które w różnych wymiarach i w różnym stopniu kontrolują społeczne zasoby dla funkcjonowania jednostek ją tworzących.

Zasoby- 3 typy rynku

-rynku kapitału- kontrola środków produkcji i usług przez własności

-rynku pracy- kontrola procesu pracy przez kwalifikacje kierownicze i zawodowe

-rynku konsumpcji- kontrola przez posiadanie środków finansowych, które pozwalają jej członkom nabywać społecznie pożądane dobra

Klasa społeczna w definicji tego badania kontroluje środki produkcji przez właścicieli. Kontroluje rynek pracy kont procesy pracy kwalifikacje kierownicze i zawodowe

Autorzy tego projektu pokazują transformacje struktury klasowej współczesnego społeczeństwa polskiego w odniesieniu do struktur klasowych schyłkowego socjalizmu przed 1988 rok.

Układ klasowy - charakteryzuje założenie że życie społeczno -ekonomiczne dokonuje się przez kontrolującą rolą aparatu partyjnego i państwowego, własność nie istniała funkcje kontrolne pełniły grupy związane z aparatem partyjnym i państwowym- nazywany nomenklatura. Strukturę społeczną charakteryzuje głownie 2 dobrze zdefiniowane elementy strukturalne:

1 system nomenklatury 3,5 %

2.ta grupa która dominuje w senesie liczebnym - wielkoprzemysłowa klasa robotnicza 28,3%, pozostali inteligencja 36, pozostałe chłopstwo 18,3% peryferyjna klasa robotnicza i pracownicy usługowi 8,8 %, inicjatywa prywatna 4,4%

Wyrangowanie która z tych kasa zajmuje niższa a która wyższą pozycję społeczną. Najwyższą pozycję ma nomenklatura potwierdzona w 3 składowe -formalne wykształcenie, pozycja zawodowa, zarobki.

*Struktura klasowa po 1989 roku

W procesie kształtowania się klas była własność środków produkcji, kontrolna nad pracą innych

obserwujemy przekaszłcanie się starych klas i kształtowanie się nowych elementów w strukturze klasowej.

-klasa chłopska- rolnicy

-kształtowanie się nowej klasy przedsiębiorców, menager, ekspertów

Układ klasowy się rozbudował. Przedsiębiorcy mało stanowią, rolnicy mniej nizs15 % wzrosła kategoria klas segmentu menagerskiego i eksperci. Relacja miedzy tym układem klasowym a pozycją w strukturze stratyfikacji biorąc pod uwagę 3 wymiary: formalne wykształcenie, pozycja zawodowa, zarobki. Po transformacji zmienia się ważność następujących składników- zmniejsza się rola wykształcenia i pozycji, wzrasta rola zarobków(wyższy udział zarobków).Układ kasowy pogłębia się dystansu między górą a dołem.

Zmiany w strukturze klasowej po 1989r.:

-konstruktywnym kryterium klasowości stała się własność środków produkcji,

-wzrosło znaczenie kontroli organizacyjnej

-wzrosło znaczenie kompetencji w zakresie wiedzy teoretycznej i praktycznej

Dokonują się:

• przekształcenie jej elementów stałych

• powstawanie nowych elementów jako wynik procesów demokratyzacji i restytucji zasad rolnych

- klasa chłopska przekształca się w klasę rolników

-nowa klasa przedsiębiorców- właściciele firm zatrudniający siłę roboczą

-nowa klasa menadżerów

-nowa klasa ekspertów

Zmiany:

• zmniejszył się dystans między „górą” a „dołem”

• wzrost polaryzacji klasowej (większy współczynnik eta), ale głównie za sprawą różnic w zarobkach

Kategorie klasowe (2008) :

- przedsiębiorcy zatrudniający siłę roboczą,

-menadżerowie (wyższe kadry kierownicze),

-eksperci (specjaliści),

-kierownicy (bezpośredni kontrolerzy procesu produkcji),

-samodzielni (pracujący na rachunek własny),

-wykonawczy pracownicy umysłowi,

-wykwalifikowani pracownicy fizyczni,

-niewykwalifikowani pracownicy fizyczni,

-rolnicy.

Struktura współczesnego społeczeństwa polskiego kategoria społeczno-zawodowa.

Dyskusja czy klasy we współczesnym społeczeństwie istnieją- dyskusja lata 70 XX wieku. Ten układ klasowy w którym przedstawia się kategorię społeczno-zawodową (klasyfikacja zawodów - z 3 roku) bierze się pod uwagę dochody z pracy, miejsce pracy. Nas wyróżnia na tle społeczeństw europejskich to: formacja rolników, farmerzy , chłopi, właściciele, szeregowi pracownic handlu i usług, pracownicy biurowi, pracownicy umysłowi średniego szczebla- (książka Domański- stratyfikacja z literatury).

Te analizy które ujawniaj strukturę społeczną w kategoriach klasowych czy w kategoriach społeczno- zawodowych pokazują że struktury są odwzorowaniem ładu społecznego -ogromnie dynamiczne, ta dynamika pokazuje ze segmenty równie dynamicznie się nie przekształcają.

---