Socjologia i psychologia jako nauki społeczne

	Socjologia	Psychologia
Definicja	Nauka o zbiorowościach ludzkich, społeczeństwie, sposobach jego funkcjonowania i zmian	Nauka o zachowaniu człowieka i leżących u jego podłoża procesach psychicznych (i fizjologicznych) ludzi i zwierząt
Historia myśli	Źródła sięgające starożytności - pisma Arystotelesa i Platona oraz XIX - wiecznego pozytywizmu
		Nazwa wprowadzona przez Augusta Comte - 1838 r.	Nazwa użyta po raz pierwszy w traktacie z 1590r. Wilhelm Wundt - twórca nowoczesnej psychologii, w 1879 zakłada pierwsze eksperymentalne laboratorium w Lipsku
Zainteresowanie	Społeczeństwo, grupa	Jednostka

BRAK WYRAŻNYCH GRANIC - WZAJEMNE POWIĄZANIA - MIEJSCE SPOTKANIA

PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA

=

z perspektywy psychologii to dyscyplina, która zajmuje się tym, w jaki sposób na myśli, uczucia i zachowania jednostki wpływa obecność innych ludzi i sytuacje społeczne;

z perspektywy socjologii jej przedmiotem jest badanie wpływu osobniczych i gatunkowych cech psychicznych człowieka na sposób jego funkcjonowania w zbiorowościach oraz na przebieg procesów społecznych.

Specyficzny język nauk społecznych

• Specyficzne słownictwo bliskie językowi codziennemu oraz słownictwo skonstruowane specjalnie dla oznaczenia zjawisk i prawidłowości

• Język opisujący zjawiska, które wydają się zrozumiałe same przez się

• Ogromne zróżnicowanie języka, od odnoszącego się do konkretnej rzeczywistości do języka oderwanego od rzeczywistości (abstrakcyjnego); zróżnicowanie w zależności od paradygmatu

• Zwrotność nauk społecznych, refleksyjność społeczna = ludzie poznając nowe teorie o sobie i innych zmieniają swoje działania i postępowanie

• Niemożliwość oddzielenie podmiotu badań (badacza) od przedmiotu badań (zachowań, emocji, myśli, relacji społecznych) - konsekwencja: nauki społeczne nigdy nie osiągnął ideału preferowanego przez przyrodników.

Metody badań w psychologii i socjologii

Podział metod badań w naukach społecznych na:

METODY ILOŚCIOWE	METODY JAKOŚĆIOWE
Możliwość badania dużych grup osób, dane liczbowe Operacje statystyczne (np. opis statystyczny: średnia, mediana, moda; korelacje - współwystępowanie)	Badanie z reguły niewielkiej grupy osób, dane szczegółowe i wieloaspektowe Analiza przypadków

Przykładowe metody badań w psychologii i socjologii

• Sondaż / badania kwestionariuszowe - gł. badania korelacyjne - współwystępowanie zmiennych ze sobą

• Badania panelowe / badanie podłużne - badanie zmian danego zjawiska w czasie

• Wywiad / rozmowa

• Wywiad pogłębiony - kierowanie się „scenariuszem” rozmowy, zadajemy pytania nt. interesującego nas zagadnienia, w celu poznania głębszych przekonań

• Wywiad narracyjny - swobodna opowieść o własnym życiu czy problemie, praktyczny brak ingerencji ze strony badacza

• Zogniskowany wywiad grupowy / grupy fokusowe - dyskusja w grupie badanych moderowane przez badacza, skupiona na danym temacie

• Obserwacja

• Obserwacja uczestnicząca - badacz ukrywając swoje cele i funkcję, jaką pełni włącza się w jakieś działanie społeczne, aby zbadać je od środka, z pozycji uczestnika

• Analiza dokumentów

• Eksperyment - badanie zależności przyczyno-skutkowych, badanie w kontrolowanych warunkach wpływu jednej zmiennej na inną zmienną, istotność grupy porównawczej (kontrolnej)

Metoda triangulacji = łączenie różnych metod w celu możliwie najszerszego opisu i zbadania danego obszaru czy zjawiska

Cechy teorii naukowych

• Precyzyjne pojęcia oraz definicje pojęć, a także łatwo obserwowalne wskaźniki pojęć (np. zaczerwienie przy zawstydzeniu, łzy i opuszczone kącik ust przy smutku)

• Spójność i niesprzeczność

• Weryfikowalność, a przede wszystkim falsyfikowalność weryfikować = szukać potwierdzenia, wykazać prawdziwość

falsyfikować = szukać zaprzeczenia, wykazać fałszywość

• Intersubiektywna sprawdzalność - możliwość powtórzenia w innych warunkach przez inne osoby

• Możliwość przewidywania na podstawie teorii

• Wolna od wartościowania

Socjologia i psychologia zawiera wiele teorii, które spełniają wyżej wymienione warunki, ale jednocześnie nie dają się uzgodnić między sobą, są sprzeczne - rozwiązaniem tej sytuacji jest podejście paradygmatyczne.

Paradygmat = wzór, przykład (gr.) powszechnie przyjęte przekonania teoretyczne i badawcze, zespół ogólnych poglądów wskazujących jak podchodzić do danego, jak je badań i jak interpretować.

Paradygmaty w psychologii

Wybrane psychologiczne paradygmaty - koncepcje człowieka

Wyróżniające kryteria	Psychoanaliza	Behawioryzm	Psychologia humanistyczna	Psychologia poznawcza	socjobiologia
Kim jest człowiek?	Pionkiem sterowanym przez biologię, ograniczanym przez kulturę	Pionkiem sterowanym przez cechy sytuacji (wzmocnienia)	Wszechwładnym podmiotem	Badaczem, decydentem	Środkiem rozpowszechnienia genów
Prosty czy złożony?	Złożony	Prosty	Złożony	Złożony	Prosty
Realizowane interesy	Libido	Redukcja popędów	Rozwój osobisty	Poznanie, równowaga poznawcza	Reprodukcja
Stosowane strategie	Kateksja, mechanizmy obronne	Zachowania skuteczne	Samoaktualizacja	Gromadzenie i przetwarzanie informacji	Dobór, altruizm krewniaczy i odwzajemniony, agresja
Biologia czy doświad.?	Biologia	Uczenie się	Biologia (marginalnie uczenie się)	Uczenie się	Biologia
Wolność czy konieczność?	Konieczność	Konieczność	Wolność	Wolność	Konieczność
Koncentracja na czasie	Przeszłość	Przeszłość	Teraźniejszość	Przeszłość, teraźniejszość, przyszłość	Teraźniejszość, przyszłość
Stabilność czy zmienność natury ludzkiej?	Stabilność	Zmienność	Zmienność	Zmienność	Stabilność
Metafora	Maszyna	Maszyna	Bóg	Komputer	Maszyna

Źródło: za Strelau, J. (red.) (2005). Psychologia. Podręcznik akademicki. (t.1., s.90). Gdańsk: GWP.

Typy teorii naukowych

TEORIE INDUKCYJNE	TEORIE DEDUKCYJNE
Budowane od „dołu” Od szczegółu do ogóły	Budowane od „góry” Od ogółu do szczegółu, podstawą tych teorii są aksjomaty = twierdzenia przyjmowane bez dowodu

2

---