PROMOCJA ZDROWIA
ZDROWIE to proces wzajemnych uwarunkowań w relacji organizm-środowisko, pozwalający w wyniku braku choroby utrzymać równowagę pomiędzy organizmem a środowiskiem. Zdrowie to potencjał zdolności przystosowania się organizmu do wymogów środowiska.
Zdrowie wg WHO to: stan dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego, a nie tylko brak choroby lub niepełnosprawności. Zdrowie to również zdolność do pełnienia ról społecznych, adaptacji do zmian środowiska i radzenia sobie z tymi zmianami.
We współczesnej koncepcji (filozofii) zdrowia podkreśla się także, że zdrowie jest:
wartością - dzięki której każdy może realizować swoje aspiracje, zmieniać środowisko i radzić sobie z nim,
zasobem - gwarantującym rozwój społeczeństwa,
środkiem - do codziennego życia umożliwiającym lepszą jego jakość.
Fundamentalne warunki zapewniające
zdrowie to:
pokój,
stabilny system ekonomiczny,
odtwarzalne zasoby naturalne,
globalne i lokalne bezpieczeństwo
obejmujące bezpieczeństwo ekonomiczne,
mieszkanie,
żywienie,
edukacja,
zarobki,
sprawiedliwość i równość społeczna.
Największe znaczenie i wpływ na zdrowie ma prozdrowotny styl życia, czyli świadome zachowania sprzyjające utrzymaniu i ochronie zdrowia.
Pod tym hasłem kryją się:
aktywność fizyczna,
racjonalne żywienie,
utrzymywanie czystości ciała i otoczenia,
zachowanie bezpieczeństwa,
radzenie sobie ze stresem,
poddawanie się profilaktycznym badaniom medycznym, itp.
Promocja zdrowia jest to proces umożliwiający każdemu człowiekowi zwiększenie oddziaływania na jego zdrowie w sensie jego poprawy i utrzymania. W celu osiągnięcia całkowitego dobrostanu (dobrego samopoczucia) fizycznego, psychicznego i społecznego, zarówno jednostki jak i grupa społeczna, muszą umieć określać i urzeczywistniać swoje aspiracje, zaspokajać potrzeby, radząc sobie z wyzwaniami swojego środowiska w jego istniejącym stanie lub dokonując w nim odpowiednich zmian.
PROMOCJA ZDROWIA jest procesem umożliwiającym ludziom zwiększenie kontroli nad własnym zdrowiem, jego poprawę i utrzymanie.
Największy wpływ na zdrowie człowieka ma:
w 53% styl życia, na który składają się między innymi takie elementy:
aktywność fizyczna,
sposób odżywiania się,
umiejętności radzenia sobie ze stresem,
stosowanie używek (nikotyna, alkohol, środki psychoaktywne)
czy zachowania seksualne.
w 21% środowisko fizyczne. Korzystny wpływ na zdrowie ma czyste powietrze, woda, zdrowa i bezpieczna szkoła oraz zakład pracy. Negatywne oddziaływanie środowiska na zdrowie wynika w znacznym stopniu z degradacji środowiska naturalnego, promieniowania jonizującego, hałasu, szkodliwych substancji chemicznych oraz czynników biologicznych.
w 16% zdrowie człowieka uwarunkowane jest przez czynniki genetyczne
jedynie 10%, czyli w najmniejszym stopniu poprzez opiekę zdrowotną, jej strukturę, organizację, funkcjonowanie czy też dostępność do świadczeń medycznych i ich jakość.
Promocja zdrowia stała się pierwszym z czterech głównych kierunków działania w ramach Europejskiej Strategii Zdrowia.
Można stwierdzić, że pojawienie się "promocyjnego" podejścia do spraw zdrowia było logiczną konsekwencją pewnych nowych zjawisk w medycynie współczesnej, wśród których ważne miejsce zajmuje pozytywne rozumienie zdrowia
Główną przyczyną tendencji rozwoju współczesnej medycyny zapobiegawczej i promocji zdrowia wydaje się być tzw. Przewrót epidemiologiczny, czyli zmiana profilu najczęściej
występujących i najbardziej dotkliwych chorób ze względu na konsekwencje dla jednostek i społeczności. Dzisiejsi "główni zabójcy" to choroby serca i układu krążenia , choroby
nowotworowe oraz wypadki, urazy i zatrucia. Wszystkie one jeszcze na początku XX w. znajdowały się poza pierwszą trójką chorób powodujących najwyższą umieralność. Ich powstawanie i rozwój determinowane są w znacznym stopniu przez zachowania
ludzi i ich styl życia, a więc czynniki kontrolowane i zależne od indywidualnych oraz zbiorowych decyzji. Dlatego nazywa się je czasem "chorobami z wyboru".
W krajach rozwiniętych coraz dotkliwsze stają się takie problemy zdrowotne, jak potrzeby ludzi starych, ekspansja chorób przewlekłych, zagrożenia ze strony środowiska czy
wzrastające nierówności w zdrowiu różnych warstw społecznych. W konfrontacji z nimi tradycyjny model opieki okazuje się mało skuteczny. Ponadto nie kontroluje on lawinowo rosnącej spirali kosztów opieki zdrowotnej, którym nie towarzyszą odpowiednie "zwroty" w postaci poprawy stanu zdrowia jednostek i zbiorowości. Przyczyną tego jest brak
związku między zwiększeniem wydatków na medycynę a poprawą stanu zdrowia,
Akcentowanie oddziaływań na środowisko nie jest przypadkowe. Na przełomie lat 70-tych i 80-tych zaczęto krytycznie oceniać model promocji zdrowia, który przede
wszystkim koncentrował się na zmianach stylu życia, a więc zachowaniach będących rezultatem swobodnego wyboru.
Zdaniem krytyków odwracał on uwagę od społecznych i ekonomicznych uwarunkowań zdrowia i prowadził oskarżenia tych ludzi, którzy ze względu na niski status ekonomiczno-
społeczny nie mogą sprostać wymaganiom prozdrowotnego stylu życia. Obecnie bardziej bierze się pod uwagę istnienie nierówności społecznych, które wpływają na możliwości
dbania o zdrowie oraz podkreśla się społeczne i środowiskowe determinanty i ograniczenia zachowań zdrowotnych.
Jedna z nowszych i niejako oficjalna definicja (zawarta w raporcie WHO z 1993 r.) określa promocję zdrowia jako "
…działanie społeczne i polityczne na poziomie indywidualnym i zbiorowym, którego celem jest podniesienie stanu świadomości zdrowotnej społeczeństwa, krzewienie zdrowego
stylu życia i tworzenie warunków sprzyjających zdrowiu. Jest to proces aktywizacji społeczności lokalnych, polityków, profesjonalistów i laików, podejmowanej dla osiągnięcia
trwałych zmian w środowisku, które zmniejszały lub eliminowały społeczne i inne środowiskowe przyczyny zagrożeń zdrowia". Jest to definicja, która dobrze oddaje sens i
zakres promocji zdrowia. Zwraca ona uwagę na różne poziomy promocji zdrowia.
Wyróżnia się cztery poziomy promocji zdrowia:
Poziom środowiskowy - oddziaływanie na środowisko życia i pracy. Należą do nich takie akcje promocyjne, jak "zdrowe miasto", "zdrowy dom" i podobne.
Poziom społeczny - oddziaływanie na grupy społeczne i inne elementy struktury społecznej. Tworzenie i propagowanie nowych, sprzyjających zdrowiu wzorów i standardów zachowań. Najważniejsze instrumenty oddziaływania to reklama, polityka fiskalna, zmiany w ustawodawstwie, a przede wszystkim działania edukacyjne.
Poziom organizacyjny (instytucjonalny) - instytucje jako ośrodki promocji zdrowia ("zdrowa szkoła", "zdrowy szpital" itp.). Tworzenie kultury sprzyjającej zdrowiu w środowisku pracy.
Poziom indywidualny - w dawnym modelu główna sfera działań.
Obecnie coraz większą uwagę poświęca się poziomowi społecznemu, czego przejawem jest
podejmowanie różnego rodzaju oddziaływań na społeczność lokalną (wieś, osiedle, dzielnicę itp.). Jest to spowodowane przede wszystkim rosnącym przekonaniem , że nasze zachowania kształtują się w znacznym stopniu pod wpływem środowiska , w którym żyjemy.
Zdrowie pojmuje się najczęściej jako podstawowy warunek osiągania przez ludzi pełni
ich potencjału życiowego, a więc zdolność ciągłego przystosowania się do wymagań,
oczekiwań i bodźców ze strony środowiska.
Cele promocji zdrowia:
Strategicznym celem promocji zdrowia jest jego kształtowanie, wzmacnianie
oraz optymalizacja statusu zdrowotnego jednostek i populacji. Aby to
osiągnąć, wyznacza się szereg celów operacyjnych, których realizację ocenia
się za pomocą empirycznych wskaźników.
Główne cele operacyjne w Polsce to:
zmniejszenie zachorowalności i przedwczesnej umieralności
redukcja czynników ryzyka (tj. długotrwałego bezrobocia, izolacji społecznej, niskiego poziomu wykształcenia)
zmiana innych zachowań zdrowotnych (tj. zachowania będące wyraźnymi czynnikami ryzyka, ale też nie pełniące funkcji prozdrowotnych np. niektóre sposoby spędzania wolnego czasu, wypoczynku i relaksu, a także korzystania z opieki medycznej i zdrowotnej, zużyciu leków, realizacji zaleceń lekarskich, samoleczeniu)
zmniejszenie absencji chorobowej
obniżenie kosztów opieki zdrowotnej
wzrost wiedzy społeczeństwa o czynnościach wpływających na zdrowie
lepsze standardy organizacyjne