Wykład 5 12.11.2007
- forma i systematyka konstytucji
szczególna systematyka - żaden inny akt prawny nie ma takiej systematyki
systematyka - wewnętrzny sposób uporządkowania treści konstytucji:
ogólna - konsekwencja ideologii jaka legła u podstaw tworzenia konstytucji. Jest ona konsekwencją wartości aksjologicznych oraz zespołu poglądów na rolę państwa i jednostki w państwie.
szczegółowa - odwołujemy się do zasad logiki. Jest wewnętrznym uporządkowaniem tekstu w ramach poszczególnych rozdziałów konstytucji. Wyraża podział tekstu na poszczególne przepisy i ułożenie tego tekstu w ramach rozdziałów. Na ogół jest wolna od wpływów politycznych.
Niektóre Konstytucje zawierają wstęp. Niezwykle rzadko zdarza się aby inne ustawy miały wstęp. (ust. o wychowaniu w trzeźwości)
Charakter normatywny wstępu:
Nie ma argumentów aby powiedzieć, że część artykułowana konstytucji jest inaczej traktowana niż wstęp. Normy zawarte we wstępie nie mogą być stosowane bezpośrednio.
- moc prawna
Wynika bezpośrednio z tekstu konstytucji albo w sposób pośredni. Ustawodawca Polski (art. 8 ust.1) wyraźnie stanowi, ze konstytucja jest najwyższym prawem RP. Podobne sformułowanie możemy znaleźć w Preambule.
Pośrednie sposoby wnioskowania o najwyższej mocy prawnej konstytucji:
Jeżeli ustawodawca zamieści sformułowanie „żaden akt prawny nie może stać w sprzeczności z konstytucją” np. 17.03.1921.
Obowiązki związane z mocą prawną konstytucji:
- pozytywny - rozwijanie w drodze ustawodawstwa zwykłego postanowień Konstytucji
- negatywny - zakaz wydawania aktów prawnych, które swą treścią godziłyby w nadrzędną moc Konstytucji
Przykład: Rota przysięgi Prezydenta
Kontrola konstytucyjności prawa jest także elementem szczególnej mocy prawnej.
Funkcje Konstytucji
Funkcje Konstytucji - skutki społeczne jakie konstytucja wywołuje lub może wywoływać w społeczeństwie. Należy je wiązać z celami jakie konstytucja ma spełniać w społeczeństwie.
- jurydyczna (prawna, normatywna) - konstytucja to część obowiązującego prawa. Konstytucja pełni rolę aktu prawnego w zakresie stosunków społecznych i politycznych a jej główną rolą jest zapobieganie chaosowi prawnemu. Jest jednocześnie częścią całego systemu prawa.
- stabilizująca - odnosi się podstawowych zasad całego systemu prawa. Wynikają z niej kierunki działalności prawotwórczej. Jest gwarantem politycznego ustroju Państwa. Często pojawiają się usztywniające części dotyczące tych spraw.
- dynamiczna - Konstytucja ma stymulować rozwój społeczny
- integracyjna - celem jest identyfikowanie się obywateli z państwem i jego instytucjami. Konstytucja ma za zadanie wpływać na procesy integracyjne społeczeństwa. Ma za zadanie tworzyć społeczeństwo obywatelski wskazując całą jego różnorodność i złożoność. Ma tu na uwadze problem wpływu społeczeństwa na władzę, kontroli państwa przez obywateli.
- organizatorska - zasady organizacji i funkcjonowania państwa - wynika z niej konieczność działania zgodnego z prawem (powoływanie tylko przewidzianych w Konstytucji organów)
- funkcja wychowawcza i propagandowa - konstytucja stanowi ucieleśnienie pewnych idei, które to idee są społecznie akceptowane. Przyjmuje określony model państwa i program na przyszłość. Realizacja tego programu będzie ucieleśnieniem postanowień konstytucji.
Obowiązywanie i stosowanie konstytucji
Konstytucja jest aktem normatywnym a więc także jest aktem powszechnie obowiązującym (art. 87). Biorąc pod uwagę jej budowę i rozwiązania jest aktem specyficznym. Podobnie sformułowanego aktu nie znajdziemy w całym systemie prawnym. Konstytucja nie ustanawia reguł o charakterze indywidualnym. Charakteryzuje się ogólnością i abstrakcyjnością. Adresatów ujmuje w sposób abstrakcyjny i ogólny.
Poziom abstrakcji konstytucji jest w różnych miejscach tego aktu prawnego różny.
Mamy do czynienia z dużą precyzją przepisów konstytucji wówczas gdy konstytucja opisuje sposób budowania aparatu państwowego.
Niektóre postanowienia konstytucji mogą jednak wzbudzać wątpliwości. Przykłady:
- wniosek opozycji o wotum nieufności dla wszystkich ministrów w 2007r. zamiast konstruktywnego wotum nieufności)
- konstytucja stanowi, że Prezydent powołuje sędziów. Jednakże Prezydent nie może odmówić powołania niektórych kandydatów.
(art. 130, art. 194 - duża precyzja określania sposobu budowania aparatu państwowego
Przepisy sformułowane w sposób ogólny wskazują na konieczność odwołania się do ustaw zwykłych. Ich ideą jest podkreślenie pewnych norm ustrojowo prawnych. Na ogół mamy do czynienia z łączeniem pewnych przepisów z konkretnymi zapisami rozdziału I Konstytucji. Część tych przepisów … (art.1,2,3,10)
Zasady Konstytucyjne - wskazują na ideologię konstytucji. Konstytucja zazębia się z innym aktami prawnymi.
Pozwalają na elastyczne …
Pośrednie i bezpośrednie stosowanie konstytucji
Koncepcja pośredniego stosowania konstytucji - ustawodawca w PRL wprost zakazywał powoływania się na Konstytucję (co było nadużyciem szczególnie jeśli chodzi o katalog praw obywatelskich).
art. 8 ust.1 - zasada bezpośredniego stosowania konstytucji - jest ona ograniczona sformułowaniem „chyba, że Konstytucja stanowi inaczej”.
Jeśli chodzi o sądownictwo dopuszcza się stosowanie jej jako podstawy orzecznictwa jak i stosowanie jej wraz z innymi normami prawnymi. Sądy powinny dawać pierwszeństwo wykładni opierającej się na normach zawartych w konstytucji. Mimo to rzadko spotyka się by Sędziowie powoływali się na przepisy konstytucji.
USTAWA
ustawa - akt normatywny o charakterze ogólnym, ustanawiającym normy prawne.
Pojęcie ustawy można sprowadzić do problemów:
- adresata
- przedmiotu
- wzajemnego stosunku między ogólnością adresatów a ogólnością przedmiotów
Cechy ustawy
- cecha ogólności w Polsce jest kwestionowana tylko w przypadku ustawy budżetowej. Ustawa budżetowa nie jest aktem ogólnym i abstrakcyjnym ale wykazuje cechy indywidualno konkretne.
- ustawa jest drugim aktem w systemie źródeł prawa powszechnie obowiązującego gdyż:
- w systemie obowiązującego prawa istnieją przepisy , którym przyznaje się moc obowiązującą w ustawach np. rozporządzenia z mocą ustawy
- wydaje się akty celem wykonania ustaw (rozporządzenia wykonawcze) - prawo do ich wydawania musi wynikać z wyraźnego upoważnienia ustawowego
- ustawodawca Polski przyjął koncepcję kontrolowania konstytucyjności aktów podstawowych. Kontrola zgodności aktów podstawowych odbywa się w zgodzie z konstytucją i ustawą.
Do 97 roku Trybunał Konstytucji posiadał prawo do podawania powszechnie obowiązującej wykładni ustaw.
- normy ustawy mogą być zmieniane lub uchylane przez ustawy lub akty prawne stojące na tym samym poziomie istotności (rozporządzenia z mocą ustawy)
- obowiązki ustawy
- realizacja zasad konstytucyjnych
- zakaz naruszania postanowień konstytucji
- przedmiotowo nieograniczony charakter - w drodze ustawy może być uchwalone wszystko.
Problem materii ustawowej
Kompetencja ustawodawcza Sejmu nie podlega żadnym ograniczeniom. Ustawy stanowią pierwotne uregulowanie danej materii. Konstytucja nie nakłada na ustawodawcę obowiązku regulowania w jednej ustawie tylko jednej materii.
19.06.1992 - Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego w sprawie ….
Zasada jawności obrad Sejmu i Senatu
Inicjatywa Ustawodawcza
Wnoszenie poprawek ( art. 119. ust.4)
Projekty pilne (klauzula pilności z inicjatywy rządu)
Do Senatu trafia „ustawa” a nie „projekt ustawy”
Szczegółowe regulacje uprawnień Prezydenta w dziedzinie podpisywania i wetowania ustaw
ustawa - akt o charakterze jednorodnym uchwalany przez Sejm w drodze parlamentarnej procedury, jest aktem ustanawiającym normy generalne i abstrakcyjne o charakterze nieograniczonym posiadającym najwyższą moc prawną po Konstytucji
Ratyfikowane umowy międzynarodowe
Umowy międzynarodowe:
- potrzebna wcześniejsza zgoda w ustawie (art.89) przy ustawach dotyczących:
- pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych
- wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji
- członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej
- znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym
- spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy
- nie jest potrzebna wcześniejsza zgoda w ustawie - Prezes Rady Ministrów zawiadamia Sejm (treść wysyłana do Komisji Spraw Zagranicznych, która wysyła Prezesowi Rady Ministrów opinię)
Przekazanie kompetencji organów władzy organom obcym musi odbyć się za wcześniejszą zgodą ustawową przy warunkach 2/3 głosów, połowie obecnych Posłów w Sejmie i 2/3 głosów w Senacie przy 50% obecnych Senatorów - kwalifikowane quorum.
Jeżeli zachodzi kolizja umowy z ustawą a umowa została ratyfikowana za uprzednią zgodą ratyfikowaną w ustawie wtedy pierwszeństwo ma ratyfikowana umowa międzynarodowa.
Rozporządzenie z mocą ustawy
W hierarchii ważności znajduje się na równi z ustawą. Ustawodawca uznał, że rozporządzenie z mocą ustawy ma charakter wyjątkowy. Umieszczone zostało w art.234. Prawo do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy ma Prezydent na wniosek Prezesa Rady Ministrów w sprawach z art. 228 ust.3,5.
Rozporządzenia podlegają zatwierdzeniu na najbliższym posiedzeniu Sejmu.
Upoważnienie do wydawania dekretów z mocą ustawy - 1918 - Piłsudski.
Dekrety Piłsudskiego
- 22.11.1918 - dekret o najwyższej władzy RP
- ordynacja wyborcza do sejmu
Techniki normowania wydawania rozporządzeń i dekretów z mocą ustawy
- technika pozytywnego wyda… na które rozciąga się działalność ustawodawcza
- technika negatywnych klauzul materialnych - wyliczenie materii wyłączonych z regulacji
- technika takiego określenia materii ustawowych w konstytucji, która nie dopuszcza regulowania danych spraw w formie rozporządzenia lub dekretu z mocą ustawy
2.08.26 - prawo prezydenta do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy z wyłączeniem n
Rozporządzenia wydawane na podstawie upoważnienia ustawowego
Konstytucja marcowa - dwa rodzaje rozporządzeń:
- wydawane na podstawie upoważnienia ustawowego
- w okresie gdy Sejm i Senat były rozwiązane z wyjątkiem spraw dotyczących Konstytucji itd.
Konstytucja Kwietniowa:
Dekrety z mocą ustawy może wydawać Prezydent w trzech przypadkach:
- na podstawie upoważnienia ustawowego
- dekrety wydawane w razie nagłej konieczności państwowej z ograniczeniami
- dekrety dotyczące organizacji rządu i sił zbrojnych
Po II Wojnie Światowej
PKWN a następnie Rząd Tymczasowy mogą wydawać dekrety z mocą ustawy.
PKWN - z wyjątkiem spraw takich jak: własne rozwiązanie, powołanie rządu tymczasowego, ratyfikowanie umów międzynarodowych, tak samo później Rząd Tymczasowy
Po 1947r:
Upoważniony był Rząd na podstawie każdorazowego upoważnienia ustawowego.
Po 1952r:
Upoważnienie przeszło na Radę Państwa:
- okres między Sesjami
- okres rozwiązania Sejmu
Sejm musiał wyrazić zgodę - nie wyraził tylko raz w wypadku ustawy o zmianie imion i nazwisk
dekret 13.12.1981 został wydany sprzecznie z Konstytucją
po 1992:
Upoważniony był Rząd
Rozporządzenie (rozporządzenie wykonawcze)
art. 92 - rozporządzenia są wydawane przez organy wskazane w Konstytucji:
Rada Ministrów
Prezes Rady Ministrów
Ministrowie
Przewodniczący określonych komisji i komitetów
KRRiT
Znajduje swoją podstawę w ustawie. Ustawodawca zwykły musi udzielić takiego upoważnienia określając organ władny do wydania rozporządzenia, zakres spraw jakie ma ono obowiązywać. Nie można przenosić tego upoważnienia. Jest to zakaz subdelegacji.
Akty prawa miejscowego
art. 94 - mogą pochodzić od jednostek samorządu terytorialnego lub przedstawicieli rządu w terenie.
Prawo do wydania takiego aktu musi wynikać z ustawy np. ustawa o samorządzie gminnym (art. 40):
- wewnętrzny ustrój gminy oraz jednostek pomocniczych gminy (… 3)
Mogą dotyczyć gminy, lub województwa. Stosują się zarówno do mieszkańców tych terenów jak i osób nie zamieszkałych tam ale przebywających.
art 93
Uchwały Rady Ministrów i zarządzenia rady Ministrów - mają charakter wewnętrzny - obowiązują pracowników danego urzędu. Zarządzenia wydawane na podstawie ustaw.
Uchwały Sejmu - są decyzjami dotyczącymi indywidualnych kwestii:
Regulamin Sejmu i Senatu.
26.01.1993 - Orzeczenie TK - uchwała regulamin Sejmu jest aktem normatywnym, jest aktem postawionym poniżej konstytucji i musi być zgodna z Konstytucją. Regulamin Sejmu i Senatu jest aktem wykonawczym w stosunku do postanowień Konstytucji.
5