Specyfika badań w naukach psychologicznych

1. Człowiek jednocześnie przedmiotem i podmiotem badań

• stanowisko introspekcjonizmu: akt i wypowiedz introspekcyjna

• reakcja behawioralna

• reakcja psychoanalityczna

• twierdzenie Gödla (1906-1975) - układu nie można wyjaśnić stosując środki tkwiące w układzie

• pesymizm współczesnej teorii poznania - stanowisko Dubas-Raymonda (1832-1912)

2. Powrót do subiektywnej strefy badanych faktów

Scjentystyczny zwrot przeciwko psychologii klasycznej

Obiektywność faktów naukowych↔subiektywność faktów psychologicznych

3. Badanie pośrednie

Badanie bezpośrednie jest zawsze jakąś formą introspekcji, musi zatem podzielać podstawowe zarzuty introspekcjonizmu. A przede wszystkim nie można udowodnić, że osoba badana:

• trafnie i konsekwentnie identyfikuje i nazywa stany swych przeżyć

• zdaje sobie sprawę z niektórych przeżyć (pozaświadomość, tłumienie)

• neutralnie informuje o swoich przeżyciach

-w sposób zamierzony (kłamstwo, fasadowość)

-w sposób mimowolny (wpływ konwencji kulturowych np.: wstyd)

Badanie pośrednie ignoruje treść zeznania introspekcyjnego. Informacje o stanach psychicznych czerpie z somatycznych, behawioralnych, fonetycznych, mimicznych itd., wskaźników, objawów, symptomów itp. Takie podejście wymaga dysponować wiedzą teoretyczną, która uzasadnia istnienie związków między stanami przeżyć i ich obserwowanymi wskaźnikami a przy okazji ujednolica treść ich nazw.

Fakty psychiczne:

1. istnieją w czasie

2. są nieidentyfikowalne przestrzennie

3. są zależne od materialnego podłoża

4. intymne

5. intencjonalne

6. dynamiczne

7. latentne

8. posiadają własności teleologiczne

9. mogą występować w formie symbolicznej

10. mogą być świadome

Funkcje psychologiczne:

• mają charakter fizyczny

• mają charakter empiryczny

• mogą tworzyć dające się identyfikować związki z f. psychicznymi dla których stają się wskaźnikami w procesie badania

W ramach psych. empirycznej:

• badamy funkcje psychologiczne

• poznajemy funkcje psychiczne

Wskaźniki w badaniach psychologicznych

-introspekcjonizm

-behawioryzm

-psychoanaliza

Badanie wieloczynnikowe

Badanie jednoczynnikowe (tylko jedna zmienna niezależna główna), chociaż jeszcze często stosowane, jest nieefektywne, ponieważ:

• Przy powszechnej konieczności zbadania kilku zmiennych niezależnych (czynników sprawczych)- trzeba badanie sukcesywnie powtarzać

• Powtarzanie na tych samych osobach, aby łatwiej kontrolować zmienne uboczne, grozi zakłóceniem trafności wewnętrznej

• Eliminuje możliwość ujawnienia i zbadanie wpływu interakcji

• Interpretuje bazują na logice indukcji

Badanie wieloczynnikowe - równocześnie wszystkie zmienne niezależne, wówczas:

• Sytuacja badania staje się bardziej naturalna, bliższa sytuacjom życia

• Ujawniają się interakcje

• Ale: poważnie wzrastają trudności organizacyjne, np. wyraźnie wzrasta ilość osób badanych

• Ale: występuje konieczność stosowania zaawansowanej statystyki, przede wszystkim analizy wariancji

Powszechne stosowanie pomiaru:

Pomiar jest czynnością konsekwentnego przyporządkowania liczb badanym obiektom bądź ich właściwościom, zgodnie ze zbiorem zasad tworzących tzw. Skalę pomiarową

Rezultaty pomiaru w sposób naturalny poddają się transformacjom matematycznym i uogólnieniom statystycznym.

Pomiar sprzyja osiąganiu celów wewnętrznych nauki: ścisłości, ogólności, wysokiej informacyjnej zawartości. Stosowanie pomiaru jest dowodem metodologicznego zaawansowania dyscypliny.

Stanowisko metodologiczne współczesnej psychologii

Pojęcie i ogólna charakterystyka stanowiska metodologicznego

Stanowisko metodologiczne - zbiór założeń o charakterze filozoficznym, które:

• Dotyczą istoty (natury) przedmiotu poznania konkretnej dyscypliny wiedzy oraz możliwości poznawczych człowieka

• Pełnią funkcję światopoglądowe i w postaci przekonań charakteryzujących ludzi zw. z rozwojem wiedzy naukowej

• Są kształtowane przez istniejące paradygmaty, ale także mają na nie wpływ

Określenie paradygmatu

Jest to zasada nawiązująca do aktualnych wyników badań naukowych, mających charakter nowego pomysłu interpretacyjnego, który na wpływ na wiele istotnych poglądów, staje się czasami momentem przełomowym w rozwoju całej wiedzy bądź tylko niektórych dyscyplin, wyznaczając nowy, oryginalni i płodny kierunek.

Paradygmat skleja stare elementy, scala je i w ten sposób tworzy się coś nowego.

Paradygmat - zbiór pryncypialnych poglądów (stanowisko intelektualne), które charakteryzują i interpretują zarazem pewne środowiska naukowe. Paradygmat nie zawsze bywa w pełni uświadomiony przez respektujące go osoby. Granice paradygmatu, choć czasem zaskakujące (spojrzenie ludzi nie znających się osobiście ze względu na podziały przestrzenne i pokoleniowe), często dają się ustalić dopiero z perspektywy czasu.

W zbiór założeń paradygmatu składają się informacje usankcjonowane nowymi odkryciami bądź oryginalną reinterpretacją dotychczasowej wiedzy ( jej przewartościowaniem i odrzuceniem). Stają się one rdzeniem teoretycznym nowej wiedzy i często równocześnie dyrektywą sposobu poszukiwania i oceny wiedzy nowej.

Np.: koncepcja względności, nieświadomości.

Zmiany paradygmatu mają charakter „rewolucyjnych” wstrząsów.

Ich skutkiem są zmiany epok w rozwoju wiedzy naukowej oraz powstawanie szkół w poszczególnych dyscyplinach.

Przykłady paradygmatów

Freud „(...) charakteryzując kiedyś miejsce uznanej teorii w dziejach ludzkiej świadomości, wykazał, iż stawia się ona w tym łańcuchu, którego już pierwsze ogniwa są oznaczone nazwiskami Kopernik i Darwin”

Kopernik - zdaniem Freuda - zadał pierwszy cios ludzkiej zarozumiałości, degradując Ziemię z uprzywilejowanego stanowiska we wszechświecie.

Darwin zadał cios drugi, wykazując iż człowiek jest takim samym zwierzęciem jak wszystkie inne i pochodzi z tej samej linii ewolucyjnej.

Psychoanaliza zadała cios trzeci, pokazując, że człowiek nie jest nawet w swej ...

Stanowisko metodologiczne współczesnej psychologii:

• ścieżka pierwsza: jaka jest natura zjawisk interesujących psychologię - ONTOLOGIA

• druga ścieżka: czy fakty psychiczne są poznawalne przez człowieka? - EPISTEMOLOGIA

ONTOLOGIA:

• czy istniejący świat jest jednorodny substancyjnie?

tak - monizm: - materializm (w filozofii)

- idealizm

- immanityzm

nie - dualizm

- pluralizm

• skąd biorą się zmiany?

• indeterminizm (przypadkowość zmian)

• determinizm (polimorfizm deterministyczny)

1. dialektyka

2. teologia

3. funkcjonalizm

4. zuzalizm

5. kondycjonalizm

6. strukturalizm

7. genetyzm

materializm - substancją naturalną jest materia

idealizm - substancją jest idea

Burkelus - nie istnieje świat tylko nasze wyobrażenie o nim

imnwentyzm - D. Hume

indeterminizm - nie ważny dla nauki, nauka potrzebuje powtarzalnych faktów, indeterminizm jest zbyt romantyczny

Świat jest powtarzalny, ale na wiele sposobów - determinizm i 7 sposobów wyjaśniania

Teorie współzależności między psyche/soma (podział Ajdukiewicza):

• interakcjonizm - wychodzi z dualizmu, człowiek uwikłany w świecie to substancja duchowa i materialna występująca wspólnie, przenikając się i nawzajem na siebie oddziałując; duchowa wymyśla, kontroluje, materia wykonuje; podstawowa zasada; wszystko dzieje się w harmonii (Brentano)

• paralelizm psychofizyczny - w psychologii historyczna (Wundt), pół wieku po stworzeniu zasady zachowania energii teoria ta przyszła do psychologii; psyche i soma równoległe, ale nie oddziaływują na siebie

• okazjonalizm - skonstruowany przez Francuzów: B. Pascal, Malebunche; psyche i soma nie przenikają się, ale istnieje synchronizacja; mechanizmem synchronizacyjnym jest Bóg ( Wundt i paraleliści nie tłumaczyli synchronizacji); teoria późniejsza od paralelizmu

• epifenomenalizm - monistyczny materializm w wersji umiarkowanej (skrajny materializm - jest tylko jedna substancja i nic ponadto); procesy psychiczne są spóźnione względem struktury materialnej; psyche jest cieniem rejestracyjnym ruchu materii, jest epifemomenem, (W. Lenin)

• teoria dwóch stron - filozoficzny imnanentyzm; substancja imanuentna sama dzieli się na dwie - rozdwojenie jaźni - siebie traktuje jako psyche, innych materialnie, (F. Leibnitz)

Determinizm (Tatarkiewicz):

• ortodoksyjny - stanowisko głoszące iż każde zjawisko ma swoją przyczynę, podlega prawidłowościom przyrody

• epistematyczny - doktryna deklarująca iż determinizm jest pozanwczy

• metodologiczny - stanowisko umiejscowujące proces wyjaśniania zjawiska za poszukiwanie i uzasadnianie jego przyczyn

Epistemologia:

• agnostycyzm - człowiek nie jest w stanie pojąć sam siebie

• gnostycyzm - 4 stanowiska przeplatające się w różnych epokach :

• dogmatyzm (znaczenie historyczne) - człowiek może dużo poznać na tym świecie, ale możliwość poznania zależy od łaski bożej

• intuicjonizm (znaczenie historyczne) - człowiek ma duże szanse poznania w sprzyjających okolicznościach, będzie poznawał jeśli okoliczności są sprzyjające, ale nie będzie wiedział jak to robi - intuicja

• racjonalizm (znaczenie historyczne) - jedynie człowiek ma mechanizm służący do poznania - dedukcja biologiczna - rozum, samodzielny umysł;

• empiryzm - zdominował epokę nowożytną - umysł nie jest samodzielny, musi kontaktować się ze światem poprzez zmysły

(Pojęcia przywłaszczone przez teologię - gnoza -możliwość w niemożliwość - agnoza - poznania boga)

Podstawowa charakterystyka empiryzmu:

1. przedmiot poznania - fakty

2. sposób poznania - doświadczenie (jako swoiste zaangażowanie; bierne lub czynne)

3. narzędzie poznania - zmysły

4. sposób uogólniania - indukcja (logiczna i statystyczna)

5. sposób interpretacji zależności - wnioskowanie dedukcyjne (dedukcja jest tu uwieńczeniem procesu poznawczego)

Pojęcie i ogólna charakterystyka stanowiska metodologicznego

Warianty empiryzmu:

Empiryzm:

Bezpośredni - zmysły nieuzbrojone

Pośredni - użycie aparatury rozszerzającej czułość i wrażliwość zmysłów

Empiryzm:

Radykalny - (tzw. Sensualizm) tylko świadectwo zmysłów

Umiarkowany - dopuszcza możliwość dedukowania ze zmysłowych śladów o istnieniu powiązanych nim faktów nieempirycznych

Empiryzm:

Wąski-tylko świadectwo zmysłów

Szeroki - także dane introspekcyjne

Struktura wiedzy naukowej

Poziom: rzeczy, zjawiska i ich nazwy

Struktura wiedzy naukowej

Poziom analizy rzeczywistości Elementy opisu naukowego

Rzeczy i zjawiska nazwy

Prawidłości natury prawa (i tezy)

Całokształt prawidłowości teoria (system praw)

Generalnym celem wiedzy naukowej jest rekonstrukcja możliwie kompletnego obrazu świata, z uwzględnieniem nieoczywistych zależności pomiędzy wykorzystanymi kategoriami.

Środkiem rekonstrukcji jest język.

Rzeczy i zjawiska-----------------nazwy

Istnieją realne - dowody istnienia:

_ bezpośrednie - zmysł człowieka (właściwości konkretne obiektów)

- pośrednie - procesy wnioskowania (…

Stanowią znaki (w sensie językowym - wyrażenia) pośredniczące między poznającym podmiotem a przedmiotem poznania (obiektem).

Wyrażenia są symbolami, czyli połączenia obrazowego ( w postaci fonetycznej bądź graficznej) fundamentu z semantyczną nadbudową, czyli znakiem.

Semantyczna koncepcja znaku (wg Odegna i Richarda, zmodyfikowane)

Struktura symbolu

{obraz zmysłowy + skojarzone znaczenie}

wyartykułowane treść pojęcia, abstrakcja myślenia

dźwięki, gesty

Charakter procesu skojarzeniowego

- indywidualny ( w obrębie doświadczenia osobniczego)

- konwencjonalny ( w procesie interakcji społecznych)

Problematyka nazw jest domeną logiki. Natomiast metodologia stawia …

1. Użyta nazwa nie może być pusta

2. powinna być precyzyjna

3. posiada intersubiektywny charakter

4. powinna być prosta

5. powinna posiadać sens empiryczny

Obiekty, które oznacza nazwa to jej desygnaty

Ze względu na możliwe warianty liczebności zbioru desygnatów, nazwy można podzielić na:

- puste - posiadające zbiór o liczebnośći zerowej, czyli bez desygnatów ( krasnoludek, Zeus)

- jednostkowe - tylko o jednym elemencie

-generalne (osoba dabana nr 16)

-indywidualne (psychoanaliza Freuda)

- ogólne - o wielu desygnatach

-przeliczalne ( punkt fiksacji, bodziec, narząd zmysłu)

-nieprzeliczlne (złość, otępienie, kontrola, osobowość)

Ontologiczny charakter desygnatów nazw ogólnych nieprzeliczalnych, czyli tzw. Uniwersaliów (lub powszechników):

Podstawowe stanowiska:

- realizm skrajny - nazwy puste nie istnieją, istnienie nazwy jest warunkiem koniecznym istnienia desygnatu, każdy obiekt (powszechnik) oznaczany przez nazwę jest w swym istnieniu autonomiczny

- realizm umiarkowany - uniwersalia nie istnieją samodzielnie, tylko egzystują w połączeniu z obiektami konkretnymi, od istnienia których są zależne

- konceptualizm - uniwersalia nie są autonomiczne, egzystują wyłącznie jako byty psychiczne, stanowiąc wyłącznie treśc pojęć

- nominalizm - powszechniki nie istnieją, nazwy rzekomo je określające sią puste

Oznaczenie nazwy (desygnowanie, nazywanie) to relacja pomiędzy nazwą a jej desygnatem, która polega na użyciu nazwy jako reprezentacji obiektu.

Zbiór wszystkich desygnatów tworzy zakres nazwy. Nazwy równoważnie posiadają ten sam zakres.

Znaczenie nazwy ( jej konotacja, sens lub treść), to sposób jej rozumienia w konkretnym języku. Nazwa wyraża (jest etykietką) pojęcie, czyli myślową reprezentację cech istotnych desygnatów. Znaczenie nazwy akceptuje ( czasami - ustanawia) jej użytkownik. Zobiektywizowane i względnie trwałe znaczenie jest podstawą uznania nazwy za trafną.

Nazwy równoznaczne (synonimy) posiadają tę samą treść (niezaspokojona potrzeba - popęd).

Precyzja nazwy polega na ścisłym i jednoznacznym określaniu jej znaczenia.

Nie posiadają precyzji:

• nazwy nie określone, czyli o niewyraźnej granicy oznaczenia

• nazwy wieloznaczne, czyli posiadające w tym samym języku dwa lub więcej znaczeń

• nazwy emotywne czyli związane skojarzeniowo z niekontrolowanymi treściami i wykorzystywanie w formułowaniu ocen

Nazwy ogólne mogą być użyteczne na trzy sposoby, czyli w 3 supozycjach. Nieodróżnialnie ich bywa źródłem licznych błędów.

• Supozycja prosta- gdy użyta nazwa ogólna dotyczy tylko jednego desygnatu ( W tej instytucji psycholog ma gabinet na drugim piętrze, na końcu korytarza)

• Supozycja formalna - gdy nazwa dotyczy wszystkich desygnatów ( psycholog będący członkiem PTP jest zobowiązany do przestrzegania statusu)

• Supozycja materialna - gdy użyta nazwa ma jedynie wskazywać na wyraz który jest jej nośnikiem (Psycholog jest słowem złożonym z dwóch wyrazów)

Pozycja użytej nazwy zależy od jednoznacznego określenia jej desygnatów oraz wyodrębnienia ich zbioru.

Najpowszechniejszym sposobem osiągnięcia tego jest zastosowanie definicji.

Struktura definicji:

Definiendum - to co jest definiowane

Łącznik - element typu „to jest”, „znaczy tyle co…”

Definiens - obiekty lub słowa określające definiendum

Definicja to jest sposób określania obiektu (tzw. Definicja realna) lub jego nazwy (tzw. Definicja nominalna)

Wybrane sposoby tworzenia definicji realnych:

• Przez wskazanie klasy, do której należy deniendum oraz cech wyróżniających go w obrębie tej klasy ( tzw. Definicja klasyczna)

Człowiek to istota dwunożna ( klasa, rodzaj), nieopierzona. ( cecha wyróżniająca, gatunek)

• Przez wyliczenie w definiensie cech istotnych dla definiendum

Spostrzeżenie to (1) zintegrowany, (2) zespół (3) wrażeń, których (4) źródłem jest sam obiekt (5) znajdujący się aktualnie (6) w polu zmysłowym.

• Przez wskazanie obiektu (tzw. definicja przez pokaz, albo deiktyczna, albo ostensywna)

Czerwony -

Intersubiektywny charakter nazwy jest szansą na jednoznaczne rozumienie w ramach funkcji komunikacyjnej języka, do którego nazwa należy. Skuteczność jest następstwem umiejętnego użycia definicji nominalnych, spośród których należy rozróżniać definicje:

• Sprawozdawcze - relacjonujące znaczenie faktyczne istniejące w konkretnym języku lub wykorzystywane przez konkretnego autora

• Regulujące - wskazujące na konsekwencje wykorzystywane znaczenie nazwy w sytuacji, gdy w konkretnym języku funkcjonuje kilka sposobów rozumienia tego terminu

• Projektujące - zawierające skojarzenie nowego znaczenia z dawno istniejącą nazwą, którego konsekwencje stosowanie deklaruje autor wprowadzający tę definicję

Typowe błędy w definiowaniu nominalnym

• Idem per idem - w definiensie występuje definiowana nazwa

• Ignotum per ingnotum - w definiensie występuje określenia które są nieznane adresatowi definicji

• Nieadekwatność - definiendum i definiens posiadają zaledwie krzyżujące się zakresy, zamiast równoważnych

- zbyt szeroka

- zbyt wąska

• Przesunięcie kategorialne - niejednorodność kategorii ontologicznej w definiendum i definiensie

Nazwy powinny być proste, w sensie poniższego podziału:

• Proste - wyrażone tylko jednym określeniem

• Złożone - gdy istnieje konieczność jednoznacznego użycia więcej niż jednego terminu

Pattern -obraz zmysłowy

Picture- obraz optyczny

Image -obraz wizualny

Sen - sleep, schlaf

Marzenie senne - dream, traum

Z pozycji metodologii rozróżniamy nazwy:

• Obserwacyjne - posługujące desygnatom konkretnym o cechach uchwytnych zmysłowo (rumieniec, duszność, ucho) {te desygnaty można definiować rzeczowo w formie ostentacyjnej}

• Teoretyczne - posiadające desygnaty abstrakcyjne których istnienie możliwe jest do zrekonstruowania na drodze umysłowej jako domyślna konieczność (pojęcie, pamięć, temperament, temperatura)

Sens empiryczny nazw obserwacyjnych opiera się na zmysłowym świadectwie istnienia i właściwości ich desygnatów. Natomiast nadawanie sensu empirycznego nazwom teoretycznym jest najistotniejszym zagadnieniem metodologii w problematyce nazw.

Współcześnie można wyróżnić trzy koncepcje w zakresie uregulowania tej sprawy.

Koncepcja nadawania nazwom teoretycznym sensu empirycznego

• Redukcjonizm - dążenie do wyeliminowania tradycyjnie abstrakcyjnych znaczeń nazw poprzez zastąpienie ich konkretnymi treściami zjawisk współwystępujących lub składowych, przy czym redukcja jest z reguły przejściem na bardziej elementarnym poziom w strukturze rzeczywistości („aktywacja” poziomu energetycznego narządów wewnętrznych lub pewnych struktur mózgu, np.: podwzgórza jako ekwiwalent „emocji”; zastąpienie nazwy „uwaga” terminem „czuwanie” rozumianym jako poziom pobudzenia układu siatkowatego)

• Operacjonizm - definiowanie nazw teoretycznych ma polegać na podaniu algorytmu czynności wiodących do wywołania zjawiska będącego desygnatem nazwy ( czas reakcji to okres pomiędzy wystąpieniem bodźca a początkiem reakcji; inteligencja to zdolność dominująca podczas rozwiązywania zadań testu inteligencji)

• Przez wskaźniki - definiowanie terminu teoretycznego polega na wbudowywaniu w definiens nazw obserwacyjnych, pozostających w różnego rodzaju zależnościach z definiendum ( strach to stan podczas którego włosy stają dęba, asymetria półkulowa to stan objawiający się dominującą funkcjonalną któregoś z narządów symetrycznych)

Pełna struktura wskaźnika Szczegółowa struktura wskaźnika

Podział wskaźników:

Autor koncepcji

• Tadeusz Pawłowski - wykorzystywane typy wskaźników:

O strukturze pełnej: rzeczowy

O strukturze szczątkowej: definicyjny

• Stefan Nowak - wykorzystywane typy wskaźników:

O strukturze pełnej: empiryczny, inferencyjny

O strukturze szczątkowej: definicyjny

Kryterium I - kompletność struktury

Kryterium II - forma wskaźnika

Kryteria oceny wskaźnika:

1. trafność

2. rzetelność

3. nieinterferencyjność

4. prostota w interpretacji

5. dostępność do badań

Struktura wiedzy naukowej

Poziom: prawidłowości i sposoby ich opisu

Prawidłowości natury - prawo nauki:

Prawidłowość natury - to obiektywna, powszechna, konieczna i powtarzalna właściwość pojedynczego obiektu lub relacja między obiektami.

• Obiektywna, czyli niezależna od wszelakich sposobów rekonstrukcji

• Konieczna, bo bez niej obiekt lub relacja tej samej klasy nie może zaistnieć

• Powszechna ponieważ dotyczy wszystkich egzemplarzy danej klasy

• Powtarzalna, czyli pojawia się cyklicznie chociaż niekoniecznie regularnie

Prawidłowość przejawia się poprzez wielokrotne, nieprzeliczalne stany jednostkowe odpowiednich obiektów bądź relacji

Prawo nauki - możliwie jednoznaczna i precyzyjna rekonstrukcja prawidłowości natury środkami leksykalnymi właściwej dyscypliny naukowej na bieżącym etapie jej rozwoju.

Postać prawa nauki:

Jest to zdanie w sensie logicznym, czyli wyrażenie jednoznacznie stwierdzające stan obiektu.

Nazwa obiektu jest podmiotem zdania, nazwa stanu jest orzecznikiem. Ponadto dla powstania zdania potrzebny jest funktor zdaniotwórczy, czyli wyrażenie językowe łączące elementy ( tzw. Argumenty funkora) w kompletne zdania.

Przykład zdania: osoba badana nr 11 jest ekstrawertykiem.

Zdanie jako jednoznaczne stwierdzenie podlega ocenie pod kątem prawdy. Dwie istniejące u możliwości pozwalają podzielić zdania na:

• Analityczne, gdy o prawdziwości całego zdania można wywnioskować ze znaczeń użytych w zdaniu wyrażeń

• Symetryczne, gdy o prawdziwości zdania decyduje efekt konfrontacji jego treści z rzeczywistością

Zdanie systematyczne można podzielić ze względu na stopnie ogólności ich treści

• Jednostkowe, w których podmiot jest nazwą indywidualną

• Egzystencjalne - (numery ogólne) czyli zdanie o ograniczonej ogólności, w których podmiot jest nazwą ogólną, ale uznanie zdania za prawdziwe uzalęnioene jest od określonych warunków lub okoliczności. Zdanie te zaopatrzone w mały kwantyfikator (czasem, niekiedy)

• Ogólne - (ściśle określone) w których podmiot jest nazwą ogólną, a prawdziwość treści jest uznana bezwarunkowo. Są one wyposażone w duży kwantyfikator (Zawsze, wszędzie, nigdzie)

Geneza prawa nauki

1.Etap empirii

• Obserwowanie faktu

• Formułowanie sądu o właściwościach faktu

• Nadanie sądowej etykiety w postaci zdania

Wielokrotna obserwacja w konkretnych warunkach w stosunku do faktów tej samej klasy

Rezultat : dysponowanie wieloma zdaniami jednostkowymi, które z racji okoliczności powstania bywają także nazwane zdaniami spostrzeżeniowymi, obserwacyjnymi lub protokolarnymi.

Metodologiczne stanowiska w sprawie zdań spostrzeżeniowych:

- psychologizm

• Mentalistyczny - stany umysłu obserwatora np. jestem przekonany, że

• Behawiorystyczny - stany organizmu obserwatora np. wyraźnie widzę

• Fenomenalistyczny - stany świadomości obserwatora np. przeczuwam, że…

-apsychologizm (stany fizyczne zewnętrzne dla obserwatora, np. szczur kurczy nozdrza

2.Etap selekcji

Strategie prowadzenia badań:

• Eksploralacja - bez założeń wstępnych

• Z wykorzystywaniem hipotezy

Funkcje hipotezy:

Selekcja

Organizująca

• Z wykorzystaniem modelu

Warianty weryfikacji hipotezy

• Konfirmacja HIPOTEZA (twierdzenie)

• Falsyfikacja

• Modyfikacja

• Konfirmacja HIPOTEZA

• Falsyfikacja

• Modyfikacja

• …

• …

3. Etap uogólniania indukcyjnego

• Indukcja logiczna - dla kategorii jakościowej, warianty:

• Zupełna

• Niezupełna

• Enumeracyjna

• eliminacyjna

• Indukcja statystyczna - dla kategorii ilościowej, etapy:

• Losowy dobór próby

• Sformułowanie hipotezy statystycznej

• Uzyskanie rozkładu wyników w próbie

• Estymacje rozkładów

• Ocena wielkości błędu oszacowania

Na etapie empirii:

Zbiór zdań spostrzeżeniowych opartych na sądach jednostkowych

Na etapie selekcji:

Hipoteza → (HIPO)TEZA (twierdzenie)

Na etapie uogólnienia:

TEZA (zdanie twierdzące numerycznie ogólne)

↕

Prawo (zdanie twierdzące ściśle ogólne)

Strategie w tworzeniu PRAW NAUKI

• Indukcjonizm

Francis Bacon (1561-1626) John Stuart Mill (1806-1873)

Claude Bernard (1813-1878) Rudolf Carnap (1891-1970)

• Falsyfikacjonizm (hipotetyzm, antyindukcjonizm) Karl Popper (1902-1994)

Indukcjonizm (F. Bacon (1561-1626)

Cel nauki - przebudowa codziennego życia a nie intelektualna interpretacja

Środek - wynalazki dokonywane dzięki rozwojowi techniki

Sposoby - kontakt z faktami (dane zmysłowe) i ich interpretacja (racjonalne działanie umysłowe polegające na uogólnianiu

Interpretacji grożą powszechnie spotykane błędy (zwane złudzeniem)

Złudzenie plemienne - powszechne, związane ze sposobem funkcjonowania zarówno zmysłów jak i umysłu (np. antropomorfizacje, personifikacje, teleologia w przyrodzie), regularności w świecie

- złudzenia jaskini - indywidualne, uwarunkowane osobistym doświadczeniem

- złudzenie rynku - wywodzą się z ludzkich intencji a szczególnie z wad języka (brak precyzji), wieloznaczności nazw

- złudzenie teatru - eksponowanie pojęć będących hipotezami (nazwami pustymi) i wykorzystywanie ich jako centralnych różnych konstrukcjach teoretycznych

W ustalaniu funkcji eksperyment ma zastąpić badanie eksploracyjne a porządkowanie zebranych doświadczeń ma następować w drodze uogólnień indukcyjnych.

Postulował (za Arystotelesem)indukcję enumeracyjną (przez proste zestawienie i porównanie faktów), ale także i eliminacyjną, której dał intuicyjne podstawy (porównywanie współwystępowania braków i natężeń zjawisk).

,,Program Bacona był radykalny w hasłach, ale kompromisowy i skrępowany tradycją w realizacji” (W. Tatarkiewicz)

Jon Stuart Mill

Podstawowe kanony indukcji eliminacyjnej

Kanon zgodności Kanon jedynej różnicy Kanon zmian towarzyszących

istnieje związek A i D istnieje związek A i D istnieje związek A i B

Claude Bernard

- Zasady tworzenia wiedzy naukowej

• Wszystkie pojęcia powinny być jasne i komunikatywne o uznanym i trwałym znaczeniu

• Obowiązuje krytycyzm i zwątpienie (ale jako zasada, a nie kartezjański akt metafizyczny)

• Wszelkie wątpliwości powinny rozstrzygać fakty a nie autorytety

• Fakty to, to, co udaje się zarejestrować sensorycznie

• Fakty mogą być,,nagie” lub,, naukowe”

• Fakty podlegają interpretacji, która powinna mieć charakter utylitarny

• Odkrycie jest częściej reinterpretacją niż ujawnieniem faktu nowej kategorii

• Doświadczenie - czyli kontakt z faktem - może zaistnieć na 2 sposoby: przez obserwację i eksperyment

• Każdy z powyższych sposobów powinien być tak zorganizowany, aby swoją strukturą ułatwiał odpowiedź na wstępne pytanie (hipotezę)

• Obserwacja jest bierna, a eksperyment - czynny, czyli polega na wywoływaniu zjawiska lub modyfikowaniu jego przebiegu

• Zjawiska jest stałe tzn. objawiają się stabilnie, jeśli tylko okoliczności są stałe, zmieniając okoliczności można wykryć rzeczywiste zależności

Falsyfikacjonizm (K. Popper)

1. Indukcja, na której bazuje uogólnienie w naukach empirycznych jest zawodna. Z samego podobieństwa czy identyczności przebadanych faktów nie wynika pewność, że wszystkie istniejące fakty tej samej kategorii podlegają ustaleniu. To tylko pewność psychologiczna (subiektywizm)

2. Prawa nauk empirycznych nie mogą być ściśle dowiedzione - zatem nie są pewne. To prawda, że ich prawdopodobieństwo zostaje podniesione przez każde potwierdzające je świadectwo. To zadowala tradycyjny sposób uprawiania nauki (która nie szuka świadectw przeciwnych) przeciwnych nawet je ignoruje (wyjątek od reguły:,,bialy kruk”)

3. Konkluzja logiczna - wystarczy ustalenie jednego faktu sprzecznego, aby zanegować prawdziwość prawa (zdania ściśle ogólnego). Wskazówka metodologiczna: należy ostrożnie posługiwać się konstrukcją,, faktu sprzecznego: ze względu na okolicznościowe uwarunkowania prawidłowości

Typologia Praw Nauki

Prawa mogą być:

• Jakościowe

• Ilościowe

• Bezwyjątkowe

• Statystyczne

• Empiryczne

• Teoretyczne

• Diachroniczne (uwzględniające wpływ czasu):

- przyczynowe

- genetyczne

• Synchroniczne ( ignorujące czas bądź zakładające równoczesność)

- funkcjonalne

- strukturalne

Prawa Nauki w Psychologii:

- …..

- …..

Podstawowe przyczyny niezadowalającego stanu rzeczywistego

- kłopoty z badaniami reprezentacyjnymi (trafność zewnętrzna)

- wyjątkowo złożony obiekt badań

- powszechne respektowanie zasady holizmu

- częsta tendencja do podejścia systemowego badaniach

- silne wpływy zmian rozwojowych

- docenianie indywidualności (różnic indywidualnych)

- trudności z badaniami transkulturowymi i transsytuacyjnymi

- brak jednomyślności w rozumieniu wielu nazw teoretycznych

- kłopoty ze stosowaniem pomiaru

- konfundująca oczywistość praw/d wywodzących się z wiedzy potocznej

Funkcja deskryptywna wiedzy naukowej

Opis werbalny

Fakty intersubiektywne

Fakty obiektywne

Fakty subiektywne

Stanowisko metodologiczne współczesnej psychologii

Monizm materialistycznyy

Pluralizm deterministyczny

empiryzm

ZNAK

PODMIOT POZNAJĄCY

OBIEKT

Nazwa Pojęcie Psychologiczne

Wskaźnik

Fakt psychologiczny

Indicatum

Fakt psychiczny

Poziom

Analizy teoretycznej

Poziom badania empirycznego

Poziom rzeczywiskości

Przechowywanie eksponatów i rekwizytów

Tworzenie i przechowywanie obrazów

Pomiar

Poziom rzeczywiskości

Poziom badania empirycznego

Poziom

Analizy teoretycznej

Indicatum

Fakt psychiczny

Wskaźnik

Fakt psychologiczny

Nazwa Pojęcie Psychologiczne

Alternatywny podział wskaźników w psychologii

Kryterium I

Kryterium II

O strukturze pełnej SYMPTOMY

fenomeny

indeksy

O strukturze szczątkowej

OBJAWY

fenomeny

indeksy

---