Prof. dr hab. Krzysztof Korzeniowski

Instytut Psychologii

Metodologia badań psychologicznych. Wykłady - podstawowe pojęcia / słowa kluczowe

Wykład I. Wprowadzenie

- epistemologia,

- metodologia,

- krytyczne podejście,

- teoria (teoria naukowa, teoria zjawiska),

- proces badawczy,

- hipotezy,

- zmienne teoretyczne,

- operacjonalizacja zmiennych teoretycznych,

- teoria pomiaru,

- procedura badawcza,

- metoda pomiaru,

- zbieranie danych i baza danych,

- analiza danych,

- wnioski,

- weryfikacja teorii,

Wykład II. Nauka

- kultura,

- nauka,

- nauki formalne,

- nauki empiryczne (doświadczalne),

- dyscypliny normatywne,

- kryterium demarkacji,

- kryterium konfirmacji,

- kryterium falsyfikacji,

- kanon jedynej zgodności,

- kanon jedynej różnicy,

- warunek wystarczający,

- warunek konieczny,

- specyfika badań psychologicznych (i społecznych).

Wykład III. Logika (wprowadzenie)

- logika,

- rachunek zdań,

- funktory:

~ negacja,

~ koniunkcja,

~ dysjunkcja,

~ alternatywa,

~ alternatywa rozłączna,

~ implikacja,

~ równoważność,

- prawo logiki, tautologia, dowodzenie praw logiki,

- zdanie analityczne,

- zdanie wewnętrznie kontradyktoryjne,

- zdanie syntetyczne,

- wnioskowanie dedukcyjne,

- wnioskowanie indukcyjne:

~ indukcja enumeracyjna,

~ indukcja eliminacyjna,

- wnioskowanie niezawodne,

- wnioskowanie subiektywnie pewne,

- wnioskowanie / wynikanie entymematyczne.

Wykład IV. Definicje i definiowanie

- definicja: definiendum, definiens,

- desygnat,

- nazwa pusta,

- definiowanie pojęć:

~ treść pełna,

~ treść charakterystyczna,

~ treść konstytutywna (minimum definicyjne),

- definicja nominalna:

~ definicja sprawozdawcza,

~ definicja projektująca,

~ definicja regulująca,

- definicja realna,

- definicja klasyczna - per genus proximum et differentia specificam,

- definiowanie kontekstowe,

- definicja równościowa,

- definicja probabilistyczna,

- definicja perswazyjna,

- pojęcia syndromatyczne,

- błędy w definicjach:

~ ignotum per ignotum,

~ idem per idem,

~ circulus in definiendo,

~ definicja za szeroka lub za wąska,

~ krzyżujące się zakresy definiendum i definiens,

Wykład V. Zmienne i pytania badawcze

- rodzaje pytań badawczych (1):

~ o istnienie zjawiska,

~ opisowe,

~ klasyfikujące,

~ dotyczące struktury,

~ o zależności,

~ porównawcze,

~ o przyczynę,

~ przyczynowo-porównawcze,

- rodzaje pytań badawczych (2):

~ rozstrzygnięcia,

~ dopełnienia,

- warunki poprawności pytań badawczych,

- hipoteza badawcza,

- zmienne zależne (wyjaśniane)

- zmienna niezależne (wyjaśniające):

~ istotne (główne, uboczne),

~ nieistotne,

- artefakt,

- konceptualizacja problemu badawczego.

Wykład 6. Pomiar

- pomiar / obserwacja,

- konceptualizacja,

- operacjonalizacja,

- definicja operacyjna,

- przedmiot / jednostka pomiaru i analizy,

- błąd ekologiczny,

- pomiar,

- rodzaje skal pomiarowych:

~ nominalna,

~ porządkowa,

~ przedziałowa,

~ stosunkowa,

- podstawowe parametry dobroci pomiaru:

~ rzetelność (rodzaje),

~ trafność (rodzaje).

Wykład 7. Wskaźniki

- idea wskaźnika,

- rodzaje wskaźników:

~ definicyjne,

~ rzeczowe,

~ inferencyjne,

- moc odrzucania wskaźnika,

- moc zawierania wskaźnika,

- moc rozdzielcza wskaźnika.

Wykład 8. Próba i metody doboru próby

- populacja,

- próba,

- reprezentatywność próby,

- dobór próby a trafność wewnętrzna i trafność zewnętrzna badania,

- metody doboru próby,

- dobór nieprobabilistyczny:

~ dobór oparty na dostępności,

~ ochotnicy,

~ dobór celowy,

~ dobór kwotowy,

- dobór probabilistyczny (losowy):

~ losowanie niezależne (vs zależne),

~ losowanie indywidualne (vs grupowe),

~ losowanie jednostopniowe (vs wielostopniowe),

~ losowanie nieograniczone (vs ograniczone)

- próby proste i próby złożone,

- operat losowania,

- metody uzyskiwania zbioru liczb losowych,

- błąd pomiaru.

Wykład 9. Podejścia i procedury badawcze

- podejścia naukowo-badawcze:

~ idiografizm,

~ nomotetyzm,

- teoria pomiaru procedury badawczej,

- trafność wewnętrzna,

- trafność zewnętrzna,

- procedury badawcze:

~ rozmowa / wywiad,

~ obserwacja (i jej rodzaje),

~ eksperyment i quasi-eksperyment (i ich rodzaje),

~ badanie „korelacyjne”,

~ badanie lustracyjne,

- skale szacunkowe,

- badania za pośrednictwem Internetu.

Wykład 10. Eksperyment i plany eksperymentalne. Eksperyment jedno-jednozmiennowy

- eksperyment (definicja i założenia),

- randomizacja I rodzaju,

- randomizacja II rodzaju,

- manipulacja eksperymentalna (definicja i założenia),

- grupa eksperymentalna,

- grupa kontrolna,

- pretest,

- postest,

- eksperyment jedno-jednozmiennowy (plany eksperymentalne),

- efekt pretestu,

- efekt dojrzewania,

- efekt historii,

- plan czterogrupowy Solomona,

- ograniczenia eksperymentu jedno-jednozmiennowego.

Wykład 11. Eksperyment i plany eksperymentalne. Eksperyment jedno-wielozmiennowy

- eksperyment jedno-wielozmiennowy (charakterystyka, możliwości),

- warianty i symboliczny zapis wariantów eksperymentu jedno-wielozmiennowego,

- eksperyment 2x2,

- efekty główne,

- efekty proste,

- efekt interakcji,

- zależność interakcyjna, kategoria moderatora zależności,

- eksperyment z pomiarami zmiennej zależnej powtarzanymi w czasie,

- procedura ex post facto,

~ podejście eksploracyjne,

~ podejście konfirmacyjne,

- czynniki zakłócające wewnętrzną trafność eksperymentu,

- czynniki zakłócające zewnętrzną trafność eksperymentu.

Wykład 12. Badania korelacyjne. Wprowadzenie

- pojęcie korelacji,

- współczynnik korelacji i jego interpretacja,

- diagram korelacyjny,

- pozorne zależności korelacyjne,

- korelacyjna procedura badawcza,

- procedura korelacyjna a pomiar wielu zmiennych,

- złożone procedury analizy danych w badaniach korelacyjnych,

- mediator,

- korelacja a wyjaśnianie przyczynowe.

Wykład 13. Badania korelacyjne. Kwestionariusze, inwentarze, skale

- parametry dobroci psychometrycznej,

- trafność narzędzia badawczego:

~ t. kryterialna,

~ t. treściowa,

~ t. teoretyczna,

~ t. fasadowa,

- rzetelność narzędzia badawczego:

~ stałość w czasie,

~ alternatywne wersje narzędzia,

~ rzetelność połówkowa,

~ spójność wewnętrzna,

- współczynnik alfa Cronbacha,

- zastosowania analizy czynnikowej,

- skale (kwestionariusze):

~ s. Thurstona,

~ s. dystansu społecznego,

~ s. Likerta,

- badania lustracyjne (sondażowe),

- elementy procedury badawczej, rola instrukcji

- metoda CAPI.

Wykład 14. Wnioskowanie statystyczne. Wprowadzenie

- podstawowe założenia wnioskowania statystycznego

- randomizacja,

- zmienna losowa,

- hipoteza zerowa,

- etapy statystycznej weryfikacji hipotez,

- zasady statystycznej weryfikacji hipotez,

- podstawy odrzucenia hipotezy zerowej,

- błąd I rodzaju,

- poziom istotności statystycznej a siła związku,

- błąd II rodzaju,

- hipoteza o braku różnic lub braku współzmienności.

Wykład 15. Wyjaśnianie

- wyjaśnianie,

- eksplanans i eksplanandum,

- wyjaśnianie nomologiczno-dedukcyjne,

- wyjaśnianie wieloczynnikowe:

~ eksplanans jako koniunkcja,

~ eksplanans jako alternatywa,

- addytywność przyczyn,

- interakcja przyczyn,

- wyjaśnienia alternatywne,

- deterministyczne prawa naukowe,

- probabilistyczne prawa naukowe,

- wyjaśnianie niekompletne,

- przesłanki entymematyczne,

- wyjaśnianie hipotetyczne,

- postydykcja,

- wyjaśnianie genetyczne,

- wyjaśnianie teleologiczne.

Wykład 16. Teoria

- teoria w rozumieniu potocznym,

- teoria naukowa,

- funkcje teorii,

- ogólność teorii,

- ścisłość teorii,

- wysoka informatywna zawartość, teorii

- pewność teorii,

- prostota teorii,

- użyteczność teorii,

- budowa / składowe teorii,

- reguły korespondencji,

- „jednolita zasada” teorii,

- kwestia prawdziwości teorii,

- metateoretyczne założenia teorii,

- współmierność teorii naukowych,

- paradygmat,

- rozwój nauki,

- kontekst odkrycia i kontekst uzasadnienia.

Wykład 17. Etyczne aspekty psychologicznych badań naukowych

- specyfika zawodu psychologa,

- specyfika laboratorium psychologicznego

- „ryzykowne” manipulacje eksperymentalne,

- zagrożenie minimalne,

- decepcja,

- sesje poeksperymentalne,

- rola badacza w procesie badawczym - efekt Rosenthala,

- wskazówki sugerujące hipotezę,

- idea „ślepego eksperymentu”,

- etyczne zasady badań psychologicznych,

- wybrane normatywne dokumenty regulujące działalność psychologa-badacza:

~ Ethical principles in the conduct of research with human participants, APA (1973).

~ Ethical principles and code of conduct, APA (1992).

~ Dobre obyczaje w nauce. Zbiór zasad i wytycznych, Kodeks Etyczny Polskiej Akademii Nauk (1994/2001).

~ Kodeks etyczno-zawodowy psychologa, PTP (1992).

7

---