26. Układ rozrodczy żeński

Narządy płciowe wewnętrzne:

• jajniki

• jajowody

• macica

• pochwa

Jajnik budowa (od zewnątrz)

• nabłonek powierzchniowy

• walcowaty (u osób młodocianych)

• sześcienny (u osób dorosłych)

• płaski (u osób starszych)

• blaszka podstawna

• błona biaława jajnika

• tkanka łączna zbita (zawiera dużo włókien kolagenowych). Włókna warstwy zewnętrznej mają przebieg równoległy do powierzchni

• włókna warstwy wewnętrznej wnikają w głąb tworząc zrąb łącznotkankowy jajnika

• kora

• zrąb łącznotkankowy kory zawiera:

• włókna (kolagenowe, siateczkowe, sprężyste)

• pojedyncze miocyty gładkie (w sąsiedztwie pęcherzyków)

• fibroblasty, makrofagi, komórki tyczne, mezenchymatyczne

• naczynia krwionośne

• pęcherzyki jajnikowe w różnych stadiach rozwoju

• zrąb łącznotkankowy jajnika nie pełni wyłącznie funkcji podporowych, ale także jest zaangażowany w wytwarzanie hormonów płciowych

• rdzeń

• kora jajnika przechodzi w rdzeń bez wyraźnej granicy

• zrąb stanowi tkanka łączna wiotka zawierająca dużo włókien sprężystych, oraz pęczki komórek mięśniowych gładkich

• do rdzenia wnikają naczynia krwionośne o krętym przebiegu - dlatego nazywany bywa warstwą rdzeniową, oraz naczynia limfatyczne i wł……….

• we wnęce jajnika są grupy komórek zwanych wnękowymi

• są one podobne do komórek śródmiąższowych jądra (kom. Leydiga), które podobnie jak one zawierają krystaloidy Reinkego i wytwarzają hormony płciowe - androgeny

• czynność komórek wnękowych jest pod kontrolą gonadotropin przysadkowych. Ich przerost lub rozrost nowotworowy może powodować maskulinizację

• szczególnie dużo komórek wnękowych obserwuje się w okresie ciąży i przekwitania

Kryteria klasyfikacji pęcherzyków:

• ilość komórek ziarnistych

• wygląd komórek ziarnistych

• obecność jamki

Pęcherzyki jajnikowe:

• pierwotne - leżą obwodowo w jajniku, są oocytami I-go rzędu zatrzymanymi profazie I podziału mejotycznego, są najliczniejszą populacją pęcherzyków w jajniku, zazwyczaj tworzą skupienia

• w centrum zawierają oocyt I-go rzędu w fazie profazy I mejozy

• w stadium diktiotemu (zahamowanego diplotenu)

• zawierają duże kuliste jądro z jednym bądź dwoma jąderkami oraz zapasowe ziarna glikogenu, krople lipidów i białka w pęcherzykach błoniastych (materiał zapasowy)

• ok. 1000 pęcherzyków rozpoczyna rozwój 180-150 dni przed danym cyklem - komórki otaczające przybierają kształt sześcienny i rozpoczynają wydzielanie mukopolisacharydów, komórka jajowa powiększa się

• wzrastające - powstaje błona przejżycta i warstwa ziarnista

• komórki pęcherzykowe zmieniają swój kształt z płaskich na sześcienne lub walcowate

• wzrasta liczba komórek pęcherzykowych - powstaje warstwa ziarnista zbudowana z ilku pokładów komórek

• pomiędzy komórką płciową i komórkami pęcherzykowymi zaczyna pojawiać się materiał PAS dodatni - zawiązek osłonki przejrzystej

• osłonka przejrzysta jest produktem działalności wydzielniczej komórki jajowej oraz komórek pęcherzykowych

• między komórkami pęcherzykowymi zaczynają pojawiać się przestrzenie wypełnione płynem, wakuole, lub ciałka (Call-Exnera)

• tworzy się jama pęcherzykowa wypełniona płynem

• dojrzewające - powstaje jamka pęcherzyka, tworzy się dwuwarstwowa osłonka (theca)

• pojawienie się płynu centralnie, między komórkami ziarnistymi

• płyn zawiera substancje produkowane przez komórki ziarniste

• rozwój pęcherzyków astralnych trwa około 65 dni

• płyn pęcherzykowy - skład podobny do chłonki

• dużo kwasu hialuronowego

• estrogeny

• czynnik hamujący dojrzewanie oocytów

• substancje regulujące miejscowo w jajniku działanie hormonów gonadotropowych i płciowych

• dojrzałe - (1cm. trzeciorzędowy, Graffa)

• średnica 10-15 mm - tworzy uwypuklenia na powierzchni jajnika

• zmiany w oocycie, który kończy I podział mejotyczny (powstaje oocyt II rzędu i pierwsze ciałko kierunkowe)

• oocyt II rzędu zaczyna natychmiast drugi podział mejotyczny, który zostaje zahamowany w stadium metafazy (kończy się, gdy następuje zapłodnienie)

• pęcherzyki atrezyjne - zanikające

• atrezja pęcherzyków następuje intensywnie bezpośrednio przed porodem, w okresie poporodowym, poprzedzającym dojrzewanie

• w okresie poprzedzającym dojrzałość płciową atrezji podlegają pęcherzyki jajnikowe pierwotne, następnie po osiągnięciu dojrzałości płciowej procesowi temu podlegają pęcherzyki znajdujące się w różnych stadiach rozwojowych

• w okresie przekwitania (klimakterium) obserwuje się gwałtowną degenerację wszystkich pęcherzyków jajnikowych

• mechanizm atrezji polega na:

• stopniowym złuszczaniu komórek płciowych

• pyknozie jąder komórki płciowej i Komorek pęcherzykowych oraz ich rozpuszczeniu (krioliza)

• zwyrodnieniu komórek pęcherzykowych

• wniknięciu tkanki łącznej zrębu jajnika

• jej zwłóknieniu

• Pęcherzyki jajnikowe pierwotne zanikają z reguły całkowicie, natomiast degenerujące pęcherzyki pozostałych stadiów nie zanikają całkowicie, a komórki ich warstwy wewnętrznej rozrastają się i tworzą gruczoł śródmiąższowy jajnika - wytwarzają hormony steroidowe

• jeżeli atrezji podlega pęcherzyk zawierający już jamę pęcherzykową to ona zapada się. Do pęcherzyka wraz z naczyniami włosowatymi wnika tkanka łączna zrębu jajnika (zawiera liczne makrofagi i fibroblasty), która w późniejszym okresie ulega zwłóknieniu

• komórki warstwy wewnętrznej osłonki pęcherzyka ulegają przerostowi i układają się w grupy, stanowiące komórki gruczołu śródmiąższowego jajnika, który wytwarza estrogeny

• Błona podstawna pęcherzyka ulega wyraźnemu pogrubieniu, stopniowemu pofałdowaniu i przekształceniu w tzw. błonę szklistą.

• zaawansowane stadia atrezji pęcherzyków mogą przypominać ciałka żółte. Różnią się od nich obecnością:

• sfałdowanej osłonki przejrzystej

• błony szklistej

• degenerujących komórek pęcherzykowych

• końcowym wynikiem atrezji pęcherzyków jajnikowych jest powstanie małej, zanikającej blizny, podobnej do ciałka białawego

Gonada żeńska - jajnik

• w jajniku 5-miesięcznego płodu człowieka stwierdza się kilka mln. pęcherzyków pierwotnych

• u noworodka jest ich ok. 400000

• w ciągu całego życia kobiety dojrzewa ich zaledwie kilkaset

Gruczoł śródmiąższowy jajnika:

• wśród elementów zrębu łącznotkankowego obserwuje się komórki o cechach komórek produkujących hormony steroidowe. Są to zmienione, przerośnięte komórki warstwy wewnętrznej osłonki pęcherzyka atrezyjnego. Komórki te zarówno w mikroskopie świetlnym jak i elektronowym przypominają komórki luteinowe właściwe ciałka żółtego. W ich sąsiedztwie są zwykle naczynia krwionośne. Tworzą one tzw. gruczoł śródmiąższowy

• u ludzi jest on stosunkowo słabo rozwinięty. Osiąga on największy rozwój w okresie przed dojrzałością płciową, a więc w okresie największego zaniku pęcherzyków

• u ludzi jego komórki wydzielają estrogeny, które w tym okresie wpływają na wykształcenie drugorzędowych cech płciowych

• w okresie dojrzałości płciowej stanowi on tylko 1% objętości całego jajnika

Ciałko żółte:

• pozostałe po owulacji w jajniku elementy pęcherzyka jajnikowego dojrzałego. Gruczoł dokrewny.

• ciałko żółte menstruacyjne (rzekome) - trwa 14 dni

• ciałko żółte ciążowe - trwa do 3 miesiąca ciąży

• obydwa produkują hormony:

• progesteron - wywołuje zmiany w błonie śluzowej macicy - umożliwia zagnieżdżenie zarodka

• estrogeny - niewielkie ilości

• elementy tworzące ciałko żółte to:

• pozostała część komórek pęcherzykowych

• osłonka przejrzysta - zwłaszcza komórki jej błony wewnętrznej

• ciałko żółte menstruacyjne - przechodzi zmiany w których można wyróżnić 5 okresów

• okres proliferacji i przekwitania - trwa bardzo krótko. występuje tuż po pęknięciu pęcherzyka

• w tym okresie elementy tworzące go mają postać prawie nie zmienioną

• niektóre komórki pęcherzykowe ulegają podziałom mitotycznym, a warstwa wewnętrzna osłonki pęcherzyka jest wyraźnie przekrwiona

• pozostałości pęcherzyka jajnikowego kurczą się a jego ściana ulega pofałdowaniu, przez co komórki pęcherzykowe, błona podstawna i komórki warstwy wewnętrznej osłonki ulegają wpukleniu. Jedynie warstwa zewnętrzna osłonki pęcherzyka zajmuje……………………..

• okres wnikania naczyń krwionośnych

• pochodzące z warstwy wewnętrznej osłonki naczynia włosowate wraz z niewielka ilością tkanki łącznej wnikają pomiędzy komórki pęcherzykowe. Krew wydostająca się z niektórych naczyń, które zostały uszkodzone w wyniku jajeczkowania miesza się z resztkami płynu pęcherzykowego - tworzy się skrzep, stąd nazwa ciałko krwotoczne

• okres przekształceń

• - komórki pęcherzykowe ulegają przerostowi, zwiększają swoją objętość. W ich cytoplazmie gromadzą się lipidy (fosfolipidy i cholesterol) zwiększa się także w nich zawartość żółtego barwnika - lutropiny. Komórki maja ultrastrukturę typową dla komórek syntetyzujących hormony steroidowe: silnie rozwiniętą siateczkę gładką, liczne krople lipidowe, mitochondria z grzebieniami rurkowatymi. W wyniku przekształceń komórek pęcherzykowych powstają duże, jasne komórki luteinowe właściwe, (nazywane komórkami luteinowymi warstwy ziarnistej) - wytwarzają one progesteron

• komórki warstwy wewnętrznej osłonki pęcherzyka również ulegają przekształceniom - z nich powstają komórki paraluteinowe, lub osłonkowe komórki luteinowe. Komórki paraluteinowe są o połowę mniejsze, mniej liczne i najintensywniej się barwią. Najprawdopodobniej produkują ……. Powyższe 3 okresy trwają 3-4 dni od owulacji

• okres dojrzałości:

• ciałko żółte jest w pełni wykształcone, a komórki aktywne wydzielniczo. maksimum wydzielania przypada na 9-10 dzień po owulacji

• środkową część ciałka w tym czasie zajmują duże jasne komórki luteinowe właściwe, a na jego obwodzie mniejsze i ciemniejsze komórki paraluteinowe. Łącznotkankowe przegrody zawierają fibroblasty i naczynia krwionośne, może utrzymywać się jeszcze skrzep.

• okres uwstecznienia

• zarówno komórki paraluteinowe jak i luteinowe właściwe ulegają zwyrodnieniu tłuszczowemu i zanikowi.

• zanika czynność wydzielnicza. W obrębie naczyń krwionośnych - zmiany zarostowe, w tk. łącznej pojawia się więcej włókien.

• powstające ciałko włókniste, które następnie przekształca się w zawierającą masy hialitowe białą bliznę po ciałku żółtym - ciałko białawe, które przesuwa się w kierunku rdzenia

• po kilku miesiącach lub nawet latach zanika całkowicie

• ciałko żółte ciążowe

• powstaje w przypadku zapłodnienia. Jego stadia rozwojowe przypominają rozwój ciałka menstruacyjnego.

• różnice dotyczą długości trwania okresu pełnej dojrzałości morfologiczno-funkcjonalnej i momentu rozpoczęcia zmian wstecznych. Jego pełna aktywność trwa do końca pierwszego trymestru ciąży. W tym czasie może osiągnąć średnicę 5 cm.

• pod względem ultrastrukturalnym komórki luteinowe właściwe pochodzące z ciałka ciążowego różnią się obecnością dużej liczby charakterystycznych spiralnie skręconych błon siateczki śródplazmatycznej gładkiej, oraz ziaren obłonionych zawierających hormon - relaksynę - która hamuje Skórcze mięśni gładkich macicy (działa antagonistycznie do oksytocyny)

• prawdopodobnie także powoduje zwiotczenie mięśni szyjki macicy oraz powoduje zmiany w spojeniu łonowym, co ułatwia poród

Jajowód:

• dzieli się na 4 odcinki:

• lejek - otwiera się do jamy otrzewnowej, jego ujście otoczone jest licznymi wypustkami tworzącymi strzępki

• bańka - najdłuższy i najszerszy odcinek

• cieśń - krótki odcinek o małej średnicy (2-3 mm)

• część maciczną - przechodzi przez ścianę macicy i otwiera się do niej

• ściana jajowodu zbudowana jest z 3 warstw:

• błona śluzowa:

• tworzy liczne podłużne fałdy

• pokryta jest nabłonkiem jednowarstwowym walcowatym

• zawiera kom: migawkowe, gruczołowe klinowate (gwoździkowate)

• błona mięśniowa

• błona surowicza

---