TEORIA KULTURY
Fakt Społeczny - doświadczenie czyste. Można je zawrzeć tylko w opisie. Kiedy go opisujemy to robimy to w sposób obiektywny, ponieważ nic nami nie warunkuje. Nasze postrzeganie świata obiektywnego to suma faktów i subiektywnych faktów.
Siatka Symboliczna - stwarza nam możliwości, które wybieramy. To właśnie jest habitus (wypadkowa przeszłości i przyszłości). To reakcja na to, co dochodzi z zewnątrz, a następnie jej wykonanie.
Fonologia - nauka o systemach dźwiękowych języków. Stanowi jeden z działów językoznawstwa. Fonologia jako dyscyplina odrębna od fonetyki zaczęła się od obserwacji, że nie da się adekwatnie opisać systemu dźwiękowego języka opisując po prostu używane w danym języku dźwięki. Potrzebne są bardziej abstrakcyjne jednostki, które nazwano fonemami.
Fonem - najmniejsza cząstka, jaką da się wyciągnąć podczas analizy. Kiedyś dominował pogląd, że prawda to zgodność znaków z rzeczywistością. W fonologii najmniejsza jednostka mowy rozróżnialna dla użytkowników danego języka. Fonem nie ma własnego znaczenia i służy do odróżniania elementów znaczeniowych. Każdy fonem jest zespołem cech dystynktywnych pozwalających na odróżnienie go od pozostałych fonemów.
Habitus (Pierre Bourdieu) - jest złożoną koncepcją, ale może być rozumiany jako układ nabytych wzorów myślenia, zachowań i gustu. Owe wzory czy raczej dyspozycje, są rezultatem internalizacji kultury i obiektywizacji struktur społecznych poprzez doświadczenie na poziomie tak jednostkowym jak i grupowym. Pierre Bourdieu rozszerzył znaczenie habitusu o ludzkie wierzenia i dyspozycje. To system trwałych dyspozycji oraz niewidocznych dyspozycji (nabytych schematów percepcji, myślenia i działania). Działająca jednostka rozwija te dyspozycje w odpowiedzi na determinujące go struktury społeczne (klasa, rodzina, edukacja) oraz zewnętrzne warunki, z jakimi się nieustannie spotyka. Habitus nie jest nigdy do końca dobrowolny ani niedobrowolny. Dostarcza praktycznych narzędzi i dyspozycji niezbędnych do działania na różnych polach (np. sport, życie zawodowe, sztuka) i kieruje decyzjami podejmowanymi przez jednostkę. Nie da się go do końca rozłożyć na przypisane, formalne reguły. Jednocześnie habitus jest stale przemieniany poprzez działania i wybory jednostki (włączając w to sukcesy lub porażki poprzednich działań). Nie może być opisany ani jako całkowity determinant ani jako indywidualna autonomia. Habitus raczej mediuje pomiędzy obiektywnymi strukturami społecznych relacji a indywidualnymi, subiektywnymi zachowaniami aktorów.
Przykład: Kwestia doboru partnera życiowego. Jest to jedna z sytuacji, gdy mamy do czynienia z kształtowaniem habitusu jednostek zdominowanych wedle woli grupy uprzywilejowanej. Zdominowane według Bourdieu są kobiety, a narzucają swoją wolę mężczyźni. Kobieta, szukając odpowiedniego partnera życiowego, kieruję się określonymi zasadami, na przykład ma być wyższy od niej, starszy, lepiej sytuowany, lepiej wykształcony, lepiej zarabiający, silny, stanowczy i zajmujący się raczej samochodami niż gotowaniem. Taki wzór wpajany jest kobietom w trakcie socjalizacji, wchodzi w skład ich kobiecego habitusu i determinuje pulę potencjalnych partnerów.
Przemoc Symboliczna (Pierre Bourdieu) - jest jedną z kluczowych, a nawet centralną kategorią teorii francuskiego socjologa Pierre'a Bourdieu. To mechanizm wpajania norm wzorów i wszelkich zachowań kulturowych, jest podstawowym mechanizmem socjalizacji pierwotnej. Jest pojęciem ogólnokulturowym, opisuje stosunek pomiędzy pokoleniami w obrębie danej grupy lub jak wykazuje Bourdieu pomiędzy dwoma biegunami struktury społecznej: klasą dominującą i zdominowaną. Dzięki wyjściowej różnicy w pozycjach społecznych obu grup, grupy dominujące mogą narzucić pozostałym normy i wartości najlepiej odpowiadające ich własnym interesom. Zachodzi zjawisko arbitralności kulturowej, grupy zdominowane traktują obyczaje panujące w grupie dominującej jako kulturę prawomocną, to jest lepszą, godną podziwu, zapewniającej przywileje, co wiąże się z deprecjacją własnej kultury.
Przykład: uprawiam piłkę nożną i pracuję w fabryce ale dużo bardziej prestiżowe są dla mnie golf i praca w dużej firmie bo takie wzorce narzuca nam kultura.
Funkcja (Bronisław Malinowski) - antropologia powinna skupiać się na analizie funkcji: jej celem jest wyjaśnienie faktów antropologicznych poprzez rolę, jaką odgrywają w integralnym systemie kultury, a także w zaspokajaniu potrzeb członków społeczeństwa.
Instytucja (Bronisław Malinowski) - ludzie są w swoich działaniach motywowani przez potrzeby dwojakiego rodzaju: pierwotne, związane z ich naturą biologiczną, oraz wtórne, związane z ich naturą społeczną, faktem współżycia z innymi ludźmi w społeczeństwie. Ludzkie potrzeby są zaspokajane przez instytucje, czyli zbiorowości ludzi powiązanych wspólnym zadaniem, wspólnymi regułami i dysponujących wspólnymi urządzeniami technicznymi. Każda instytucja składa się z: zasady naczelnej (założonych celów, centralnych wartości), personelu, norm (technicznych lub powinnościowych), urządzeń materialnych, działań podejmowanych przez personel i funkcji, jaką realnie pełni. Na potrzeby pierwotne odpowiada pierwotna organizacja instytucjonalna: a) instytucje zaopatrzenia w żywność, b) pokrewieństwa, małżeństwa i reprodukcji, c) ochrony i obrony przed zagrożeniami. Na potrzeby wtórne odpowiadają instytucje prawne, ekonomiczne, wychowawcze i polityczne. Sens każdej instytucji jest zrozumiały tylko w kontekście całego swoistego systemu, w którym występuje. Inaczej mówiąc instytucje to zorganizowany system działań ludzkich. Do instytucji zaliczamy zarówno rodzinę jak i zrzeszenie zawodowe. Analiza powiązań między instytucjami pozwalała na uchwycenie „anatomii” systemu kultury.
Kultura (Bronisław Malinowski) - Trzonem życia społecznego jest dla Malinowskiego kultura, rozumiana jako całokształt dziedzictwa społecznego: "urządzenia, dobra, procesy techniczne, idee, zwyczaje i wartości", a także mit, magia i religia. Kultura ma cztery właściwości: stanowi całość, jest wewnętrznie zintegrowana, jej elementy pełnią swoiste funkcje, stanowi instrumentalny aparat zaspokajania ludzkich potrzeb.
Funkcjonalizm (Bronisław Malinowski) - polega na założeniu, że każde, nawet najmniejsze zjawisko kulturowe ma jakąś funkcję ważną dla całości systemu społecznego. Sprzeciw wobec propozycji ewolucjonistycznych, wobec kierunków kulturowo-historycznych w antropologii, nacisk na badania empiryczne, traktowanie kultury jako narzędzia zaspokajania ludzkich potrzeb, traktowanie społeczeństwa jako organizmu złożonego z części, determinizm ekologiczny. Ludzka kultura jest złożoną wielowymiarową całością, której istnienie i funkcjonowanie analizować można w perspektywie synchronicznej, w kategoriach wzajemnych związków i współzależności zachodzących pomiędzy poszczególnymi dziedzinami działalności kulturowej. Zaspokajanie potrzeb ludzkich odbywa się zawsze przy pomocy kultury, a nie w sposób naturalny. Kultura jest całością, co wiązało się z koniecznością analizy zjawiska czy elementu kulturowego w ramach szerszej całości, gdyż pomiędzy nimi występują zawsze wzajemne powiązania, kultura jest zintegrowanym systemem, harmonijnym.
Fetyszyzm Towarowy ( Karol Marks / Slavoj Žižek) - Marks opisał formę alienacji jako fetyszyzm towarowy - jego zdaniem ludzie nabierają przekonania, że rzeczy, które wytwarzają, oraz narzędzia produkcji mają samoistną wartość, a nie włożona w produkty siła robocza i wtedy sprowadzają stosunki społeczne do wymiany handlowej. Tak jak pieniądz określa wartość towaru, tak Inny określa istotę mnie - istnieję tylko w relacji z innym i w odniesieniu do niego - dochodzi do sytuacji określanej mianem stadium lustra przez odbicie w innym ego staje się z sobą tożsame, np. bycie królem nie jest osobniczą własnością króla, ale wynika z jego społecznej funkcji. Społeczeństwo nowoczesne bezpośrednio produkuje samo siebie, towar staje się zdemistyfikowanym zapośredniczeniem społecznego procesu.
Stadium Lustra (Jacques Lacan) - jak wiadomo stadium lustra jest to doświadczenie przeżywane przez dziecko w okresie od 6 do 18 miesiąca życia, w tym czasie spotyka się ono ze swoim obrazem w lustrze. Dziecko wykazuje mimiką ciekawość, zaskoczenie, w którym uwidacznia się uczucie triumfu. Jest to wydarzenie, poprzez które dokonuje się jakaś pierwotna identyfikacja, to znaczy przekształcenie podmiotu, metamorfoza relacji jednostki z sobie podobnymi. Kiedy dziecko przeżywa siebie jako rozkawałkowanego, kiedy nie panuje jeszcze nad swoimi motorycznymi funkcjami, jego obraz w lustrze przedstawia go jako całość i antycypuje jego zdolność nadając mu pewien kształt. Dziecko odkrywa i rozpoznaje się w tym obrazie, który w rzeczywistości jest obrazem zewnętrznym, fikcją, i który jest wobec niego innym. Taka identyfikacyjna funkcja obrazu nie jest specyficzna tylko dla człowieka. Można ją spotkać także u zwierząt, u których widzimy, że może wprowadzać zmiany nawet w anatomii.
Teoria Imienia Ojca (Jacques Lacan) - w odróżnieniu od Freuda, który musiał się odwołać do mitu, aby określić miejsce ojca i jego funkcję w trójkącie Edypalnym (ojciec - matka- dziecko), Lacan odwołuje się do struktury mowy i mówienia, do znaczącego i widzi we freudowskim kompleksie Edypa strukturę zapewniającą przejście od natury do kultury. W tej perspektywie, zanim powstanie w podmiocie jakakolwiek wiedza o prokreacji biologicznej i o roli ojca w prokreacji, mówienie i język, Imię - Ojca są od razu rzeczywistością obecną w dyskursie, z którą dziecko ma do czynienia. Jest tak, ponieważ naturalnym obszarem podmiotu jest mowa. Imię- Ojca pełni funkcję symboliczną w nazywaniu, a więc zapewnia naszą tożsamość, określa nasze miejsce w lineażu, orientuje nasze pragnienia i je ogranicza. Oddzielając dziecko od matki, a więc wprowadzając brak, zapobiegając kazirodztwu, a więc ucieleśniając Prawo, Imię Ojca wprowadza pragnienie i Prawo: "Imię Ojca wiążę pragnienie z prawem".
Ekstymność (Jacques Lacan) - podmiot jest tym, co mówi, jest retroaktywnie zdefiniowany przez akt mowy. Przez to jest on intymnie zewnętrzny: Lacan mówi - ekstymny. Ujawnia się tylko w języku.
Kompleks Edypa (Jacques Lacan) - Jacques Lacan podkreśla znaczenie roli ojca w kompleksie Edypa, opracowując strukturalną koncepcję kompleksu opartą na funkcji ojca, który jest instancją zakazu i który oddziela dziecko od matki.
Strukturalizm (Claude Levi Strauss) - zakłada, że rzeczywistość jest uporządkowana i zorganizowana, inaczej „ustrukturyzowana” i tylko przez badanie struktur można odkryć sens i funkcje elementów rzeczywistości. Struktury są zróżnicowane, ale również samowystarczalne, posiadają one ogólne i konieczne cechy. Proponowane przez Strauss'a badanie mitów, systemów pokrewieństwa w społecznościach pierwotnych, sposobów klasyfikacji itd. zasadza się na wyodrębnianiu podstawowych jednostek znaczących i ustaleniu ich wzajemnych relacji. Ta analiza badawcza ma pokazać, jaki jest sens instytucji kulturowych i w jaki sposób przebiega ludzkie myślenie. Badanie strukturalistyczne polega na wybieraniu opozycyjnych schematów myślenia (które są synchroniczne). Aby dojść do tego, jaki jest system widzenia rzeczywistości - należy badać szczegóły. Należy szukać prawa kategoryzacji świata. Od szczegółu do ogółu.
Langue I Parole (Ferdinand de Saussure) - langue - język, ogólna zdolność posługiwania się językiem, parole - wykonanie, mówienie w danym języku. Wszyscy, którzy mówią w danym języku tworzą w nim wypowiedzi, które mimo ich indywidualnego zróżnicowania da się opisać w postaci reguł i relacji. Mają wspólne cechy strukturalne - przykłady parole, leżące na podstawie struktury, langue - system językowy. Langue - system. Parole - wykorzystanie jakiegoś kodu.
Element Znaczący (signifié) (Ferdinand de Saussure) - pojęcie: drzewo.
Element Znaczony (signifiant) (Ferdinand de Saussure) - obraz akustyczny, wizualny: obraz drzewa.
Id, Ego, Superego (Sigmund Freud) - Te trzy dziedziny życia psychicznego Freud powiązał z modelem trzech funkcji czy instancji, wyodrębniając: "Id" - dziedzinę naturalnych popędów i instynktów, "Ego" - instancję zwróconą przede wszystkim w kierunku świadomości, odzwierciedlającą treści dane świadomemu postrzeganiu, "Superego" - instancję obejmującą ideały i normy moralne.
Kompleks Edypa (Sigmund Freud) - mitycznym prawzorem jest Edyp, grecki król Teb, który, nie znając swoich biologicznych rodziców, zabił ojca, a potem ożenił się z matką i miał z nią dzieci. Ma to być powszechne zjawisko wśród dzieci między 4 a 6 rokiem życia (faza falliczna rozwoju psychoseksualnego), polegające na pragnieniu seksualnego związku z rodzicem płci przeciwnej, przy jednoczesnej chęci pozbycia się rodzica tej samej płci, jako rywala seksualnego.
Świadomość, przedświadomość, nieświadomość (Sigmund Freud) - Freud opracował topograficzny podział psyche ludzkiej, wyodrębniając: świadomość - treści świadome mogą dowolnie stanowić przedmiot uwagi, mogą tez być dowolnie z niej usuwane, przedświadomość - gromadzą się tutaj te treści psychiczne, które nie są momentalnie dostępne świadomości, można je jednak odkryć dzięki poszukiwaniu na zasadzie badania kontekstu i związków łączących inne, znane już świadomości treści, mogą się one też pojawić na zasadzie kojarzenia, nieświadomość - zgromadzone są tutaj te treści psychiczne, których nie można sobie uświadomić bezpośrednio, mimo podejmowanych w tym celu prób. Aby treści nieświadome mogły znaleźć się w polu uwagi świadomości, indywiduum musi się odwołać do pomocy pewnych metod, znanych na przykład terapii psychoanalitycznej - analiza marzeń sennych.
1