Koncepcja języka wg Ferdinanda de Saussure'a
(JĘZYK A MOWA JEDNOSTKOWA)
źródła:
wykład dr A.Chrupały 03.11.2006
J. Fisiak „Wstęp do współczesnych teorii lingwistycznych” (26 - 34)
notatki Agaty G. z wykładu prof. K. Jarząbek 25.10.1999
Ferdinand de Saussure (1857 - 1913), językoznawca francuski, uważany jest za ojca strukturalizmu i twórcę językoznawstwa współczesnego. W chwili śmierci znany był jako indoeuropeista, pośmiertnie zyskał sławę dzięki wykładom z językoznawstwa ogólnego.
Zostały one opublikowane przez jego uczniów na podstawie notatek z lat 1906/7, 1908/9, 1910/11 jako
„Cours de linguistique générale” („Kurs językoznawstwa ogólnego”)
Pozycję de Saussure'a ugruntowali strukturaliści - uznali go za ojca strukturalizmu. Poglądy de Saussure'a dały początek szkole genewskiej.
I 1. dychotomia - podział na:
materię (substancję) - cały zbiór różnych wyrażeń języka
obiekt językoznawstwa
Materią językoznawstwa jest cały zbiór różnych wyrażeń języka.
Badacz (językoznawca) ze względu na ich mnogość i różnorodność nie jest w stanie objąć całej materii, dlatego
musi on wyróżnić obiekt = podzbiór materii (tworzy go w wyniku rozważań teoretycznych).
F. de S.: „To punkt widzenia tworzy obiekt”
Obiektem językoznawstwa powinien być język (LANGUE).
II F. de S.: „Mowa ludzka ma charakter wybitnie dualistyczny”
z jednej strony jest wspólna dla wszystkich
z drugiej indywidualna dla każdego członka zbiorowości
2. dychotomia - podział na:
LANGUE - język - abstrakcyjny system znaków i relacji zachodzących między nimi
- abstrakcyjność - system jest zdeponowany w umyśle każdego użytkownika
F. de S.: „jest to czysta możliwość używania języka”
- stałość, niezmienność
- społeczność - język jest zjawiskiem społecznym, ponieważ jest wspólny dla wszystkich członków społeczności językowej
PAROLE - mówienie - każdorazowa, konkretna realizacja systemu języka
- konkretność - konkretne użycie zdolności językowych
- indywidualność
- zmienność
LANGUE jako zjawisko społeczne przeciwstawia się PAROLE - zjawisku indywidualnemu.
Co razem daje nam LANGAGE - mowę ludzką.
Powróćmy do 1. dychotomii i zastanówmy się, co ma być (b) obiektem językoznawstwa!
Okazuje się, iż ma to być LANGUE - abstrakcyjny system (lecz aby w badaniach do LANGUE dotrzeć, należy wyjść od PAROLE - bo to właśnie PAROLE jest odpowiedzialne za wszelkie zmiany wprowadzane w LANGUE).
III Koncepcja znaku de Saussure'a:
signe = znak językowy składa się z:
|
IMAGE ACOUSTIQUE SIGNIFIANT - element znaczący
SIGNIFIÉ - element znaczony IDEA, SENS |
3. dychotomia
signifiant - obraz akustyczny / graficzny (dźwiękowy aspekt wyrazu) - FORMA
signifié - znaczenie znaku (pojęcie, do jakiego wyraz się odnosi) - TREŚĆ
F. de S.: Znak jest jednostką psychiczną.
Istotą znaku jest jego ARBITRALNOŚĆ (KONWENCJONALNOŚĆ, ale nie dowolność) - związek pomiędzy stroną oznaczoną i oznaczającą (forma dźwiękowa znaku nie jest w sposób naturalny związana z pojęciem) oraz LINEARNOŚĆ - uporządkowanie elementów (każda zmiana szyku elementów będzie prowadziła do zmiany signifié or even jego destrukcji).
IV 4. dychotomia
ZWIĄZKI SYNTAGMATYCZNE / KONTEKSTOWE
- zachodzą pomiędzy poszczególnymi elementami wypowiedzi (między tym, co dany element poprzedza i co po nim następuje)
- szeregują elementy w wypowiedzi i decydują o ich połączeniu w jednostki bardziej złożone
- widoczne w PAROLE
- in praesentia - elementy w równym stopniu obecne w rzeczywistym szeregu
ZWIĄZKI PARADYGMATYCZNE / SKOJARZENIOWE
- występują między elementami systemu języka (tworzą „pewną klasę elementów”)
- widoczne w LANGUE
- in absentia - niewidoczne w wypowiedzi - występują w pamięciowym szeregu potencjalnym
System językowy tworzą stosunki paradygmatyczne determinujące związki syntagmatyczne.
V Synchronia / diachronia
językoznawstwo synchroniczne
- zajmuje się badaniami opisowymi (określa stan języka w danym momencie)
- statyczny aspekt języka
językoznawstwo diachroniczne
- zajmuje się badaniami historycznymi (określa fazę rozwoju języka)
- rozwój języka
Są to przeciwstawne, rządzące się różnymi prawami, lecz RÓWNORZĘDNE aspekty języka; podlegają różnym metodom i zasadom badań.
Ferdinand de Saussure jako pierwszy mówi, że studia synchroniczne są możliwe, a nawet konieczne. Postuluje prymat synchronii nad diachronią - ponieważ, by móc porównywać różne etapy w rozwoju języka (diachronia), należy najpierw dokonać opisu tego języka w jakimś jego konkretnym stanie (synchronia).
Inaczej: Opisując / ustalając normy należy stanąć w jednym punkcie.
Podział ten uważany jest obecnie za zbyt uproszczony, lecz pozostaje faktem, że jego stworzenie było ważnym wydarzeniem dla językoznawstwa, gdyż przed de Saussure'm zwracano uwagę jedynie na historyczny aspekt języka.
F. de S. postuluje utworzenie semiologii
SEMIOLOGIA - nauka ogólna o znakach, w niej wyróżniamy JĘZYKOZNAWSTWO - naukę o znakach językowych
1