VIII
Do bram słynnego prawnika rzymskiego liczni interesanci rzymscy podążali. Jeden z nich pyta niewolnika: Czy jest w domu nasz adwokat? Czy będziemy mogli go pozdrowić? Niewolnik odpowiada: Pan mój wkrótce was wysłucha i wszystkie wasze problemy rozwiąże. Lecz poczekajcie, bowiem teraz z pewnością będzie jadł śniadanie. Klienci więc czekają, ale ten którego do sądu woła wierzyciel mówi: Ponieważ nie mogłem oddać mojego długu w wyznaczonym dniu, wierzyciel z pewnością oskarży mnie przed sędzią. Stawię się przed sądem ale nie oddam pieniędzy, ponieważ nie mogłem sprzedać moich owiec. Potrzeba mi rady prawnika. Klient, który już kiedyś radził się prawnika mówi tamtemu: Nasz adwokat dobrze Ci poradzi i z pewnością powie: Ponieważ chciałeś zwrócić dług, ale nie mogłeś, nie jesteś pozwanym. Zatem sędzia z pewnością Ciebie uwolni.
IX
Tytus z Lucjuszem przybywają do Rzymu by sprzedać owoce. Tytus na rynku mówi: Jakie piękne świątynie są budowane w Rzymie , jak liczne budowle są wznoszone. Lucjusz: Miasto to jest niedaleko gór, gdzie liczne kamienie są znajdywane, które mogą być przywożone do Rzymu. Później nasi rzemieślnicy wznoszą z nich budynki i świątynie. Tytus mówi: Lecz i ściany świątyń są ozdabiane różnymi malowidłami, obok zaś te wielkie pomniki są umieszczone. Na to Lucjusz: Nasi rzemieślnicy słusznie uznawani są za utalentowanych, lecz i niewolnicy, którzy są przywożeni do Italii często są zdolni. Więc nasze miasto okazuje się piękne.
X
Dziadek Kwintusa i Mucjusza umierając ustanawia ich spadkobiercami. Kwintus dom i ogród, Mucjusz ziemię i zwierzęta pociągowe otrzyma. Kwintus czytając tablice testamentu mówi: Jestem zadowolony, ponieważ naszego dziadka pole, które było dobrze uprawiane i teraz będzie dobrze uprawiane, orane, oczyszczane, owoce zaś w ogrodzie będą zbierane w swoim czasie. Nie będzie próżny trud, którego nasz dziadek podejmował się przez tyle lat. Mucjusz mówił: I ja jestem zadowolony, ponieważ dom dziadka, który został zniszczony przez starość, będzie przez Ciebie dobrze zadbany. Dziadek bowiem nasz był człowiekiem w podeszłym wieku i domu naprawiać nie mógł. Pracę tą chętnie podejmiemy i w ten sposób spadek nasz będzie powiększony, bowiem moja i twoja pracowitość już się sprawdziły.
XI
Dobro republiki było wskazywane przez obywateli rzymskich najwyższym prawem. Nie wolno było nikomu jakiegoś prawa bezkarnie naruszyć, nikt przez słuszność i niesłuszność, jak mawiano, w sposób nieograniczony działać nie mógł. Obaj konsulowie, wszyscy urzędnicy i cały senat praw pilnie strzegli. We wczesnej republice rzymskiej nie było żadnego miejsca na zuchwałość. Konsulów czyny w sposób przesławny odniesione, najmniej były zapomniane, jeden drugiemu sprawującemu zajęcia publiczne chętnie przychodził z pomocą. Początkowo plebejusze byli krzywdzeni przez patrycjuszów lecz potem lud wybierał swoich urzędników, którzy bronili plebejuszy. Tylko cenzorowi było wolno prawo karcić wszystkich i z pewnością w senacie usuwać senatorów.
XII
Cztery prawa publiczne i dwa prywatne były dane starożytnym Rzymianom. Te były zaliczane do praw publicznych: prawo głosowania, prawo zaszczytów, prawo odwoławcze, prawo do sprawowania urzędów publicznych. Prawo dotyczące małżeństwa i prawo dotyczące handlu należały do praw prywatnych. Niewolnicy byli pozbawieni wszelkiego prawa, bowiem byli uważani za narzędzia pracy. Lecz i obywatelom rzymskim niekiedy prawa były wyrywane siłą. Kiedy bogaci patrycjusze walczyli z biednymi plebejuszami o prawa. Wkońcu w roku 494 przed narodzeniem Chrystusa plebejusze opuszczają miasto i udają się na święte wzgórze, bowiem patrycjusze zabraniali plebejuszom małżeństwa z ich córkami. Wreszcie jak już czytaliście, wolno było wybierać trybunów ludowych, którzy bronili ich przed krzywdami patrycjuszy.
Skróty
a.Ch.n. = ante Christum natum- Przed narodzeniem Chrystusa
p.Ch.n. = post Christum natum- Po narodzeniu Chrystusa
a.D. = anno Domini - Roku Pańskiego...
a.m = ante meridiem - Przed południem
p.m = post meridiem - Po południu
ca. = circa
cf. = confer
c.v. = curriculum vitae- Przebieg życia
D.O.M. = Deo Optimo Maximo
e.c., e.g. = exempli cusa (gratia)- Na przykład
etc. = et cetera - I tak dalej
H.S.E. = hic sepultus est- Tutaj jest pochowany
Ib., ibid. = ibidem- To samo miejsce
Id. = idem- To samo
i.e. = id est- To znaczy
I.H.S. = Iesus Hominum Salwator; In Hoc Salus- Jezus Zbawca ludzi/W krzyżu zbawienie
I.N.R.I. = Iesus Nasarenus Rex Iudeorum- Jezus Nazarejski Król Żydowski
l.c. = loco citato- Związek wyrazów
N.N. = non notus- Nieznany
NB = nota bene- Zauważ dobrze/Przy czym
P.S. = post scriptum- Dopisek do listu
P.T. = pleno titulo- Z zachowaniem należnych tytułów
R.I.P. = requiescat in pace- Spoczywa w spokoju
Rp. = recipe-
S.P.Q.R. = Senatus Populusque Romanus- Senat i lud rzymski
v. = vertatur, verte; vide; versus- Odwróć
WYRAŻENIA I ZWROTY OGÓLNE
Ad acta (a/a)- Sprawa odłożona do akt
Ad hoc - Do tego
Ad rem- Do rzeczy
Alias - Inaczej zwany
Alibi - Gdzie indziej
Alter ego - Drugi ja
Condicio sine qua non - Warunek, bez którego nie...
Corpus delicti - Dowód rzeczowy
Cui bono - Komu korzyść
De facto - W rzeczywistości
De iure - Według prawa
Debet / Habet- Winien/Ma
Hic et nunc - Tutaj i teraz
Imprimatur- Niech będzie odbite
In flagranti- Na gorącym uczynku
In medias res- Przystąpić do sedna sprawy
In minus / In plus- Na niekorzyść/Na korzyść
In spe- W nadziei
Ipso facto- Tym samym
Lapsus linguae (calami,memoriae)- Pomyłka językowa
Lege artis- Według zasad sztuki
Nihil obstat- Nic nie stoi na przeszkodzie
Per procura / procurationem- W zastępstwie/Przez uprawnionego
Pro forma- Dla pozoru
Pro publico bono- Dla dobra publicznego
Pro et contra- Za i przeciw
Post factum- Po fakcie
Qui pro quo- Coś za coś
Sensu stricto /lato / largo- W ścisłym znaczeniu/W szerokim znaczeniu
Stricte- Ściśle
Status quo (ante)- Niezmienny stan rzeczy/Dawniejszy stan rzeczy
Vis legis- Siła ustawy
Vis maior- Siła wyższa
Votum separatum- Zdanie odrębne
WYRAŻENIA I ZWROTY PRAWNICZE
Apud iudicem accusare- Oskarżać wobec sądu
Causam agere- Prowadzić sprawę
Causam perdere- Przegrać sprawę
Causam vincere- Wygrać sprawę
Debitum reddere- Zwracać dług
Debitum solvere- Zwracać dług
De iuribus certare- Walczyć przed sądem
Dies fastos (nefastos) observare- Obserwować dni sądowe
Ex legibus iudicare-
Heredes constituere- Ustanawiać spadkobierców
In crimen incurrere- Popełnić przestępstwo
Iniuste accusare- Niesłusznie oskarżać
Iniurias accipere- Doznawać krzywd
In iudicio se sistere- Stawić się w sądzie
In iudicium (ius) vocare- Głosić prawo w sądzie
Iura vi eripere- Pozbawić praw siłą
Iure carere- Być pozbawionym prawa
Iurisperitum consulere- Radzić się prawnika
Legem violare- Łamać prawo
Leges condere- Stanowić prawa
Leges observare- Przestrzegać prawa
Legibus parere- Być posłusznym prawom (podlegać)
Officia explore- Wypełniać obowiązki
Pecuniam reddere- Oddać pieniądze
Quaestiones solvere- Rozwiązywać problemy
Res iudiciarias tractare- Prowadzić sprawy sądowe
Reum absolvere- Uwolnić oskarżonego
Reum accusare- Oskarżać oskarżonego
Reum condemnare- Potępiać oskarżonego
Reum defendere- Bronić oskarżonego
Reum punire- Ukarać oskarżonego
Salus rei publice- Dobro państwa
Sententiam audire- Wysłuchać wyroku
Sententiam dicere- Wygłosić ogłosić wyrok
Summa lex- Najwyższe prawo
Tabulas testamenti legere- Czytać tablice testamentu
Testimonium dare- Dawać świadectwo