Paremie do zaliczenia (koniec roku)

Superficies solo cedit (Gai 2.73) - To, co znajduje się na powierzchni gruntu, staje się jego częścią składową.

Nemo plus iuris ad alium transferre potest, quam ipse haberet (D. 50.17.54) - Nikt nie może przenieść na drugiego więcej prawa, niż sam posiada.

Prior tempore, potior iure (C. 8.17.3) - Pierwszy w czasie, lepszy w prawie.

Audiatur et altera pars - niechaj będzie wysłuchana i druga strona

Ei incubit probatio qui dicit, non qui negat. - ciężar dowodu spoczywa na tym, kto twierdzi, a nie na tym, kto przeczy.

Semel heres, semper heres (ad D. 28.5.89) - Kto raz został spadkobiercą, jest nim na zawsze.

Vim vi repellere licet (D. 43.16.1.27) - Siłę wolno odeprzeć siłą.

Dura lex sed lex. - twarde prawo, ale prawo.

Ignorantia iuris nocet, ignorantia facti non nocet (ad D. 22.6.9 pr.) - Nieznajomość prawa szkodzi, nieznajomość faktu nie szkodzi.

Accessio cedit principali. - rzecz przyłączona przypada głównej.

Lex posterior derogat priori (ad D. 1.4.4) - Ustawa późniejsza uchyla wcześniejszą.

Summum ius, summa iniuria (Cic.off. 1.33) - Najwyższe prawo, najwyższym bezprawiem.

Actor sequitur forum rei - dla powoda sądem właściwym jest sąd miejsca zamieszkania pozwanego. powód idzie do sądu [właściwego dla] pozwanego.

Bis de eadem re agere non licet - nie wolno procesować się dwa razy w tej samej sprawie

Impossibilium nulla obligatio est (D. 50.17.185) - Zobowiązanie do (świadczenia) niemożliwego jest nieważne.

Nasciturus pro iam nato habetur, quotiens de commodis eius agitur (ad D. 1.5.7) - Dziecko poczęte uważa się za już narodzone, ilekroć chodzi o jego korzyść.

Nemo pro parte testatus, pro parte intestatus decedere potest (ad I. 2.14.5) - Nikt sam nie może umrzeć pozostawiając dziedzica do części spadku, część zaś beztestamentowo

Nuptias non concubitus, sed consensus facit (D. 50.17.30) - małżeństwo tworzy porozumienie a nie faktyczne pożycie.

Qui tacet consentire videtur (Lib.Sex. 5.13.43; ad D. 50.17.142) - Milczenie uważa się za oznakę zgody.

Quod ab initio vitiosum est, non potest tractu temporis convalescere (D. 50.17.29) - Co od początku jest wadliwe, przez (sam) upływ nie może być uzdrowione.

Testis unus testis nullus (ad C. 4.20.9) - Jeden świadek, żaden świadek.

Tres faciunt collegium (D. 50.16.85) - Trzech tworzy stowarzyszenie.

Ambulatoria est voluntas defuncti usque ad vitae supremum exitum. - wola spadkodawcy może być zmieniana aż do chwili śmierci.

In dubio pro reo (ad D. 50.17.125) - W razie wątpliwości, na korzyść pozwanego.

Lex retro non agit (ad C. 1.14.7) - Ustawa nie działa wstecz.

confessus pro iudicato est - kto uznał powództwo, uważany jest za zasądzonego

In pari causa melior est conditio possidentis - w jednakowej sytuacji lepsza jest pozycja posiadacza

Nemo est iudex in propria causa (ad C. 3.5.1) - Nikt nie jest sędzią we własnej sprawie.

Salus populi suprema lex esto (Cic.leg. 1.77) - Dobro ludu niechaj będzie najwyższym prawem.

exsecutio iuris non habet iniuriam - wykonywanie prawa nie jest bezprawiem

Non omne quod licet honestum est (D. 50.17.144 pr) - Nie wszystko, co dozwolone, jest uczciwe.

Accusare nemo se debet. - nikt nie musi oskarżać samego siebie.

Contra facta non valent argumenta - wobec faktów argumenty nie mają znaczenia

Satius enim esse impunitum relinqui facinus nocentis quam innocentem damnari. - lepiej pozostawić bezkarnym występek złoczyńcy niż skazać niewinnego.

Ubi lex, ibi poena. - gdzie prawo, tam i kara.

Actori incumbit probatio - na powodzie spoczywa obowiązek przeprowadzenia dowodu

Affirmanti incubit probatio, non neganti - ciężar dowodu spoczywa na twierdzącym, a nie na negującym, przeczącym

Alteri stipulari nemo potest. - nikt nie może dokonać czynności prawnej w zastępstwie drugiej osoby.

Bona fides praesumitur - domniemywa się istnienie dobrej wiary

Cum reus moram facit, et fideiussor tenetur. - gdy dłużnik popada w zwłokę, odpowiada także poręczyciel.

Depositum est, quod custodiendum alicui datum est. - depozytem jest to, co zostało dane komuś do strzeżenia.

Depositum nullum habet praescriptio - depozyt nie podlega przedawnieniu

Exceptio confirmat regulam - wyjątek potwierdza regułę

Inicua numquam regna perpetuo manent - niegodziwe (niesprawiedliwe) rządy nie trwają nigdy wiecznie

Iustitia-1. sprawiedliwość 2. wymiar sprawiedliwości 3. bogini sprawiedliwości 4. sprawiedliwe postępowanie, uczciwość 5. prawo, przepis prawa, ustawa

Lex mitior retro agit - ustawa łagodniejsza działa wstecz

Lex non obligat nisi promulgata - ustawa obowiązuje jedynie z chwilą ogłoszenia (promulgacji)

Lex posterior generalis non derogat legi priori (anteriori) speciali. - ustawa późniejsza o charakterze ogólnym

nie uchyla wcześniejszej ustawy szczególnej.

Lex posteriores priores contrarias abrogant - ustawy późniejsze uchylają sprzeczne z nimi ustawy wcześniejsze

Maximum ius saepe maxima (est) iniuria - najwyższe prawo często bywa największą niesprawiedliwością

Mos pro lege - zwyczaj zastępuje prawo

Hominum causa omne ius constitutum sit (D. 1.5.2) - Wszelkie prawo ustanawia się ze względu na ludzi.

Iuris prudentia est divinarum atque humanarum rerum notitia, iusti atque iniusti scientia (D. 1.1.10.2) - Biegłość w prawie to znajomość rzeczy boskich i ludzkich oraz wiedza o tym, co sprawiedliwe i niesprawiedliwe.

Adoptio naturam imitatur - adopcja (przysposobienie) naśladuje naturę

Consilium testantis certum esse debet - wola testatora musi być wyraźnie oznaczona

Genus perire non censetur - uważa się, że gatunek nie ginie

Hereditas iacens personam defuncti sustinet - spadek leżący nadal reprezentuje zmarłego

Iura novit curia - prawo winien znać sąd

Mala fides superveniens non nocet - późniejsza zła wiara nie szkodzi

Mandatum nisi gratuitum nullum est - zlecenie, jeśli nie jest bezpłatne, jest nieważne

Mora debet esse culpata - zwłoka powinna być zawiniona

Nemini res sua servit - niemożliwa jest służebność na własnej rzeczy

Nemo sibi ipse causam possessionis mutare potest - nikt nie może sobie zmienić podstawy posiadania

Nemo alieno nomine agere potest - nikt nie może działać w cudzym imieniu

Omnis condemnatio pecuniaria esse debet - każde zasądzenie winno opiewać na sumę pieniężną

Pacta adiecta bonae fidei negotis insunt - umowy dodatkowe są włączone do czynności dobrej wiary

Pater is est, quem nuptiae demonstrant - ojcem jest ten, na którego wskazuje małżeństwo

Postumus rumpit testamentum - pogrobowiec niweczy testament

Quod sine die debetur, statim debetur - co się należy bez terminu należy się natychmiast

reus in exceptione actor est. - pozwany w zakresie zarzutu procesowego staje się powodem.

Sententia facit ius - prawomocny wyrok stanowi prawo (obowiązuje)

Servitus praedio utilis esse debet - służebności winny przynosić korzyść gruntowi

Servitus in faciendo consistere nequit - służebność nie może polegać na działaniu

Servitus servitutis esse non potest - przedmiotem służebności są rzeczy zmysłowe, nie zaś prawa

Servitutibus civiliter utendum est - służebność należy wykonywać lojalnie (w sposób oględny)

Servitutis causa debet esse perpetua - cel, dla którego ustanowiono służebność musi mieć charakter trwały

Species perit ei cui debetur - rzecz indywidualnie oznaczona ginie na ryzyko wierzyciela

Vis maior id est: damnum fatale cui resisti non potest - siła wyższa to fatalne zdarzenie, któremu nie można się oprzeć

Cessante ratione legis, cessat lex ipsa (ad D. 35.1.72.6) - Gdy ustaje przyczyna, dla której wydano ustawę, traci moc sama ustawa.

Heredis institutio caput et fundamentum totius testamenti est (Gai 2,229) - Za początek i fundament całego testamentu uważa się ustanowienie dziedzica.

Hereditas nihil aliud est, quam successio in universum ius, quod defunctus habuerit (D. 50.16.24, 50.17.62) - Spadkobranie to nic innego,

jak sukcesja w całości prawa, jakie miał zmarły.

In dubiis benigniora (D. 50.17.56) - W sytuacjach dwuznacznych (należy przyjąć pogląd) bardziej korzystny (dla stron).

Ius civile vigilantibus scriptum est (D. 42.8.24) - Prawo cywilne tworzone jest dla osób starannych.

Ius est ars boni et aequi (D. 1.1.1 pr.) - Prawo jest sztuką tego, co dobre i sprawiedliwe.

Iustitia est constans et perpetua voluntas ius suum cuique tribuendi (D. 1.1.10 pr.) - Sprawiedliwość jest niezmienną i trwałą wolą przyznawania tego, co się komu należy.

Iustitias vestras iudicabo (ad Ps. 75.3) - Osądzę waszą sprawiedliwość.

Male nostro iure uti non debemus (Gai 1.53) - Nie powinniśmy źle korzystać z naszego prawa.

Mater semper certa est, pater vero is est, quem nuptiae demonstrant (D. 2.4.5) - Matka jest zawsze pewna, ojcem zaś jest ten, na kogo wskazuje małżeństwo.

Melior est conditio possidentis (D. 20.1.10) - Lepsze jest stanowisko tego, który posiada.

Nemo audiatur propriam turpitudinem allegans (ad C. 7.8.5) - Powołujący się na własny występek nie będzie wysłuchany.

Nemo sibi ipse causam possessionis mutare potest (D. 41.2.3.19) - Nikt nie może sobie zmienić podstawy posiadania.

Omnis definitio in iure civili periculosa est: parum est enim, ut non subverti posset (D. 50.17.202) - Wszelka definicja w prawie cywilnym jest niebezpieczna, ponieważ rzadko kiedy nie można jej podważyć

Pacta sunt servanda (ad D. 2.14.7.7) - Umów należy dotrzymywać.

Quis custodiet ipsos custodes (Juv.Sat. 6.347-348) - Kto upilnuje samych strażników?

Quod omnes similiter tangit, ab omnibus comprobetur (C. 5.59.5.2) - Co wszystkich podobnie dotyczy, przez wszystkich winno być zatwierdzone.

Quod principi placuit, legis habet vigorem (D. 1.4.1 pr.) - Co podoba sięcasarzowi, zyskuje moc prawa.

Quot generationes, tot gradus (ad D. 38.10.10.9) - Ile urodzeń, tyle stopni.

Reformatio in peius iudici appellato non licet (ad D. 49.1.1 pr.) - Sędziemu apelacyjnemu nie wolno zmieniać (wyroku) na niekorzyść (odwołującego się).

Scire leges non hoc est verba earum tenere, sed vim ac potestatem (D. 1.3.17) - Znać prawa nie znaczy trzymać się słów ustaw, lecz ich treści i mocy działania.

Sensum, non verba spectamus (ad C. 6.28.3, D. 34.4.3.9) - Patrzymy na sens a nie na słowa.

Sententia ius facit inter partes (ad D. 5.2.17.1) - wyrok tworzy prawo między stronami

Testamentum ambulatoria est enim voluntas defuncti usque ad vitae supremum exitum (D. 34.4.4) - Testament zmienną jest bowiem wolą zmarłego

aż do samego kresu życia.

Vanae voces populi non sunt audiendae (C. 9.47.12) - Nie należy dawać posłuchu czczym głosom ludu.

Venire contra factum proprium nemini licet (ad D. 1.7.25 pr.) - Nie wolno występować przeciwko temu, co wynika z własnych czynów.

Vis maior, cui humana infirmitas resistere non potest (D. 44.7.1.4) - Siła wyższa, której ludzka słabość nie jest w stanie się oprzeć.

Volenti non fit iniuria (ad D. 47.10.1.5) - Chcącemu nie dzieje się krzywda.

Absentem in criminibus damnari non oportet. - nie należy skazywać za przestępstwo nieobecnego.

Aequitas sequitur legem. - sprawiedlwość idzie za prawem.

Argumenta non numeranda, sed ponderanda sunt - dowodów nie należy liczyć, należy je ważyć

Consensus facit legem. - zgoda tworzy prawo.

Iustitia fundamentum regnorum - sprawiedliwość jest podstawą rządów (panowania)

Lex prospicit non respicit - ustawa patrzy naprzód, a nie wstecz

Nullum crimen sine lege - nie ma przestępstwa bez prawa, ustawy

A verbis legis non est recedendum - należy się trzymać słów ustawy

Absolutus sententia iudicis praesumitur innocens - uwolniony na mocy wyroku sądowego uchodzi za niewinnego

Commodum eius esse debet, cuius periculum - do tego powinien należeć zysk, czyje jest ryzyko

Confessio est regina probationum. - przyznanie się do winy jest królową dowodów.

Mora trahit periculum - zwłoka pociąga za sobą ryzyko (zwiększa odpowiedzialność dłużnika)

Ubi est confessio, ibi est remissio - gdzie jest przyznanie się, tam i przebaczenie

Absens heres non erit. - nieobecny nie będzie dziedziczył.

Actio personalis moritur cum persona - skarga osobista (wymierzona przeciw konkretnej osobie) ginie wraz z osobą

Actiones heredi et in heredem competunt. - skargi przysługują dziedzicom i przeciwko dziedzicom.

Actioni non natae non praescribitur - nie ulega przedawnieniu skarga, która nie została wniesiona

Actus simulatus nullius est momenti - czynność prawna pozorna jest bezskuteczna, nieważna

Aequitas non facit ius, sed iuri auxiliatur - słuszność nie stanowi prawa, lecz prawo wspomaga

Agendo nemo causam sutam facit deteriorem - nikt nie pogarsza swej sprawy przez wystąpienie ze skargą

Benignius leges interpretandae sunt, quo voluntas earum conservetur - ustawy powinny być interpretowane szerzej,

aby została zachowana ich wola

Casus a nullo praestatur. - Za przypadek nikt nie odpowiada.

Consensus facit nuptias - do zawarcia małżeństwa potrzebne jest zgodne oświadczenie woli (dosł. zgoda czyni małżeństwo)

Cui licet quod est plus, licet utique quod est minus. - komu wolno więcej, temu tym bardziej wolno mniej.

Cum in testamento ambique scriptum est, benigne interpretari debet - gdy w testamencie zapisano coś niejasno, należy interpretować przychylnie

Debitoris mei debitor non est meus debitor - dłużnik mojego dłużnika nie jest moim dłużnikiem

Delegata potestas non potest delegari - władza przekazana nie może być przekazywana

Dolus non praesumitur. - Złego zamiaru nie domniemuje się.

Error iuris nocet - błąd co do przepisów prawa szkodzi

Ex iniuria non oritur ius (ex iniuria ius non oritur) - z bezprawia nie wywodzi się prawo

Exceptiones non sunt extentendae - wyjątków nie należy interpretować rozszerzająco

Furiosi voluntas nulla est. - chory umysłowo nie ma woli.

Generalia specialibus non derogant - przepisy ogólne nie uchylają przepisów szczególnych

Generi per speciem derogatur. - prawo szczególne uchyla prawo ogólne.

Glossa - komentarz do orzeczeń sądowych i tekstów prawnych

Homo homini mei meus non est. - wasal mego wasala nie jest moim wasalem.

In maiore minus inest - w większym tkwi też mniej

In paucis - w krótkich słowach (błędne koło w definiowaniu)

In propria causa nemo iudex - nie można być sędzią we własnej sprawie

Inde datae leges, ne fortior omnia posset - po to zostały dane prawa, aby silniejszy nie mógł wszystkiego

Indivisa est causa pignoris. - sprawa zastawu jest niepodzielna.

Leges ab omnibus intellegi debent - ustawy powinny być zrozumiałe dla wszystkich

Leges bone ex malis moribus procreantur - dobre ustawy rodzą się ze złych obyczajów;

Lex breve esse oportet. - ustawa powinna być zwięzła.

Lex severior retro non agit - ustawa surowsza nie działa wstecz

Lex specialis derogat (legi) generali - ustawa szczególna zmienia działanie prawa (ustawy) ogólnej

Lex superior derogat legi interiori - ustawa wyższej rangi uchyla ustawę niższej rangi

Minime sunt mutanda, quae interpretationem certam semper habuerunt. - jak najmniej należy zmieniać to, co zawsze miało jednoznaczną interpretację.

Ne bis in idem. - nie dwa razy o to samo (nie wszczyna się procesu przeciw tej samej osobie w tej samej sprawie).

Ne eat iudex ultra petia partium - niech sędzia nie wychodzi poza żądanie stron

Ne quis absens puniatur. - nieobecny niech nie będzie karany.

Necessitas non habet legem. - konieczność nie zna prawa.

Nisi lex aliter iubet - o ile ustawa nie stanowi inaczej

Nulla poena sine culpa. - nie ma kary bez winy.

Nullum crimen sine culpa. - nie ma przestępstwa bez winy.

Nullum tributum sine lege - nie ma podatku bez ustawy

Nullus idoneus testis in re sua intellegitur. - nikt nie może być wiarygodnym świadkiem we własnej sprawie.

Perspicua vera non sunt probanda - oczywiste nie wymaga dowodu, dowodzenia

Prius quam exaudias ne iudices - nie sądź zanim wysłuchasz

Probatio incubit ei, qui dicit - ciężar dowodu spoczywa na twierdzącym

Probatio vincit praesumptionem - dowód obala domniemanie

Ultra posse nemo obligatur - nikt nie jest obowiązany uczynić więcej, niż może

Ad impossibilia nemo obligatur. - nikt nie jest zobowiązany do rzeczy niemożliwych.

Affectus punitur licet non sequitur effectus - zamiar jest karalny, chociaż zamierzony skutek nie nastąpił

Affinitatis iure nulla successio promittitur. - powinowactwo nie daje podstawy do dziedziczenia ustawowego.

Agere non valenti non currit praescriptio. - przedawnienie nie biegnie względem tego, kto nie jest w stanie zaskarżyć.

Alterius contractu nemo obligatur. - umowa nie zobowiązuje osoby trzeciej.

Cogitationis poenam nemo patitur - nikogo nie karze się za myśli

Consuetudo pro lege servatur - zwyczaj jest traktowany jak prawo

Cuius est solum, eius est usque ad coelum. - komu przypada grunt, temu przypada (i nad gruntem) aż po niebo.

Culpa caret qui scit, sed prohibere non potest. - nie można przypisać winy temu, kto wprawdzie wie, ale nie może zapobiec.

Depositum nisi gratuitum nullum est - przechowanie, jeżeli nie jest bezpłatne, jest nieważne

Dies a quo non computatur in termino - początku terminu nie wlicza się do terminu

Dies coeptus pro completo habetur - dzień rozpoczęty uważa się za pełny (przy odliczaniu terminów)

Dies interpellat pro homine - termin wzywa za człowieka (sam upływ terminu bez wezwania dłużnika powoduje powstania zwłoki dłużnika)

Dormiunt aliquando leges, moriuntur nunquam. - ustawy czasem śpią, nigdy nie umierają.

Dubia in meliora partem interpretari debet - wszelkie wątpliwości powinny być interpretowane na korzyść

Facta non praesumuntur, sed probantur - okoliczności faktycznych nie domniemywa się, lecz udowadnia (wymagają udowodnienia)

In dubio pro tributario - w razie wątpliwości co do podatku, (daniny) na korzyść podatnika

In testamentis plenius voluntates, testantium interpretantur - wolę testatorów (sporządzających testament) interpretuje się jak najpełniej

Is fecit, cui prodest - ten uczynił, komu (to) przynosi korzyść

Lex iubet ea, quae facienda sunt prohibetque contraria - prawo nakazuje to, co należy czynić i zakazuje rzeczy przeciwnych

Neminem captivabimus nisi iure victum. - nikogo nie uwięzimy, o ile nie zostanie pokonany prawem.

Omnis conventio ius facit inter partes. - każda umowa tworzy prawo między stronami

Poenalia sunt restringenda - w sprawach karnych należy stosować wykładnię ścieśniającą

Qui iure suo utitur, neminem laedit. - nikogo nie krzywdzi ten, kto korzysta ze swego prawa.

Quid est enim civitas nisi iuris societas civium. - czym jest bowiem państwo, jeśli nie opartym na prawie związkiem obywateli.

Quisque praesumitur bonus, donec probetur contrarium.domniemywa się, że każdy działa w dobrej wierze, dopóki nie udowodni się czegoś przeciwnego.

Si duo faciunt idem, nonest idem - gdy dwaj robią to samo, to nie jest to samo

Si in ius vocat ito. - kto został wezwany przed sąd niech się stawi.

Societas delinquare non potest - stowarzyszenie nie może dopuścić się wykroczenia

Socii mei socius non est socius meus - wspólnik mojego wspólnika nie jest moim wspólnikiem

Poena capitalis - kara śmierci

---