18.04.2005 - Wykład 10

TEMAT: Tkanka nabłonkowa - błona podstawna.

Nabłonki znajdują się na podłożu tkanki łącznej właściwej, z którą łączą się dzięki błonie podstawnej.

Charakteryzuje się zwartym układem komórek połączonych nieznaczną ilością substancji międzykomórkowej.

Tkanka nabłonkowa pochodzi ze wszystkich listków zarodkowych:

- z mezodermy wywodzi się śródbłonek (endothelium) wyścielający naczynia krwionośne i chłonne oraz nabłonek surowiczy(mesothelium) wyścielający jamy ciała i nabłonek dróg moczowych,

- z ektodermy pochodzi ependyma - wyściela ona jamy ośrodkowego układu nerwowego oraz m. in. nabł. skóry, jamy ustnej i odbytu,

- z endodermy - nabł. wyścielający drogi oddechowe i prawie cały przewód pokarmowy,

Funkcje tkanki nabłonkowej:

- ochronna - oddziela organizm od otaczającego środowiska chroniąc głębsze warstwy przed czynnikami szkodliwymi,

- wydzielnicza - wchodzi w skład wszystkich gruczołów

- wchłaniająca - nabłonek jelita, kanalików krętych

- zmysłowa - komórki nabłonkowe zmysłowe reagują na bodźce,

Podstawowe cechy morfologiczne tkanki nabłonkowej:

Posiada cechy charakterystyczne, nie występujące w innych tkankach:

- bł. podstawną - oddzielającą komórki wszystkich typów nabłonka od tk. łącznej,

- w cytoplazmie komórek nabłonka filamenty keratynowe

- występują w niektórych typach nabłonków rzęski oraz mikrokosmki (w formie rąbka szczoteczkowego)

Podział nabłonków:

- nabłonki jednowarstwowe (płaski, sześcienny, walcowaty)

- nabłonki wielowarstwowe (płaski nierogowaciejący, rogowaciejący, walcowaty)

Nabłonki i przykłady ich lokalizacji:

- Jednowarstwowy płaski:

- Śródbłonek - naczynia krwionośne i limfatyczne;

- Mezotelium - pokrywa błony surowicze: osierdzie, otrzewną, opłucną; ponadto: pęcherzyki płucne, tylna ściana rogówki, część cienka pętli Henlego, wew. strona bł. bębenkowej

- Jednowarstwowy sześcienny: pęcherzyki tarczycy, powierzchnia jajników, kanaliki nerkowe I i II rzędu

- Jednowarstwowy walcowaty: przewód pokarmowy od wpustu żołądka do odbytnicy; jajowód, macica, przewody wyprowadzające niektórych gruczołów np. w śliniankach

- Wielorzędowy: drogi oddechowe, przewód najądrza, nasieniowód.

- Wielowarstwowy płaski: rogowaciejący - skóra; nierogowaciejący - rogówka, jama, ustna, gardło, przełyk, odbyt, pochwa,

- Wielowarstwowy walcowaty - spojówka, cewka moczowa męska, przewody wyprowadzające dużych gruczołów np. ślinianek

- Przejściowy - drogi moczowe,

Błona podstawna:

W pełni wykształcona błona podstawna składa się z następujących warstw:

• blaszki jasnej - wypustki podstawnej powierzchni komórek nabłonkowych; makrocząsteczki glikoprotein - laminin; białka - nidogen (łączy lamininę z kolagenem typu IV); białka - BM40 i fibuliny; proteoglikany - perlekan i agryna;

• blaszki gęstej - składa się z kolagenu IV; między jego cząsteczki wnikają cząstki kolagenu VII zwane włóknami kotwiczącymi - przytwierdzają one błone podstawną i przez to nabłonek do tkanki łącznej.

• warstwa siateczkowa (warstawa włókienek i makrocząsteczek kolagenowych)

Nabłonek jednowarstwowy płaski:

- zbudowany jest z pojedynczej warstwy komórek, które są płaskie i bardzo cienkie,.

- w preparacie histologicznych jądra są spłaszczone, cytoplazma słabo widoczna,

- występuje w miejscach gdzie konieczna jest ułatwiona dyfuzja gazów i transport prostych związków chemicznych,

Nabłonek jednowarstwowy sześcienny:

- zbudowany z pojedynczej warstwy komórek, których wszystkie wymiary są prawie jednakowe,

- w preparacie histologicznych jądro ułożone jest centralnie,

- składniki cytoplazmy mają biegunowe ułożenie, pod jądrem są mitochondria, a nad jądrem aparat Golgiego, ER, pęcherzyki wydzielnicze,

- pełni funkcje wydzielnicze lub czynnego transportu jonów,

Nabłonek jednowarstwowy walcowaty:

- wysokość komórek jest 2-3 razy większa niż podstawa,

- jądra leżą bliżej podstawy, powyżej jąder jest ap. Golgiego, większość ER gładkiej, pęcherzyki wydzielnicze, poniżej jąder większość ER szorstkiej i mitochondriów,

- komórki pełnią funkcje wchłaniania i wydzielania,

Nabłonek wielorzędowy urzęsiony:

- kilka szeregów jąder sugeruje obecność wielu warstw komórek, ale w rzeczywistości wszystkie komórki (o różnych wysokościach) mają kontakt z błoną podstawną,

- nazywany nabłonkiem rzekomowielowarstwowym,

- często na wolnej powierzchni występują rzęski lub stereocylia,

Nabłonek wielwarstowy:

- wiele warstw komórek, komórki warstw wyższych niee spoczywają na błonie podstawnej,

- nazwa nabłonka wywodzi się od kształtu komórek warstwy powierzchniowej (płaski, walcowaty, sześcienny)

Nabłonek wielowarstwowy płaski rogowaciejący:

- występuje na odkrytych powierzchniach ciała, określany jest naskórkiem

- występuje jako nabłonek skóry cienkiej (owłosionej) i nabłonek skóry grubej (nieowłosionej),

- nabłonek skóry cienkiej wystepuje w skórze prawie całej powierzchni ciała oprócz dłoni i podeszwy,

- naskórek ma 4 warstwy: podstawną, kolczystą, ziarnistą i rogowaciejącą,

- w skórze grubej dodatkowo występuje warstwa jasna i komórek złuszczających się,

Nabłonek wielowarstwowy płaski nierogowaciejący,

- występuje w miejscach narażonych na uszkodzenia, które muszą być stale wilgotne,

- tylko najbardziej powierzchownie komórki są spłaszczone, głębiej lezą komórki wielościenne, a u podstawy walcowate,

Nabłonek wielowarstwowy walcowaty:

- powierzchniowa warstwa komórek ma kształt walcowaty,

Nabłonek przejściowy:

- wyjątkowa rozciągliwość ( wyściela pęcherz moczowy)

- określany jako wielowarstwowy sześcienny,

- komórki baldaszkowate - bariera przed kwaśnym i hiperosmotycznym moczem,

Polączenia komórkowe: wyspecjalizowane struktury spajające błony komórkowe w miejscach zetknięcia się komórek.

Różnią się między sobą:

- zewnątrzkomórkową przestrzenia między błonami sąsiadujących komórek,

- rozległością kontaktu powierzchni komórkowych

- materiałem jaki pojawia się między błonami obu komórek

- funkcją spełnianą przez dane złącze

Połączenia międzykomórkowe spełniają 3 zasadnicze funkcje:

- zapewniają mechaniczne powiązanie sąsiadujących komórek,

- uszczelniają przestrzeń międzykomórkową - zapobiegają swobodnej dyfuzji substancji pomiędzy komórkami,

- umożliwiają komunikowanie się komórek ze sobą, poprzez bezpośrednią wymianę jonów i niskocząsteczkowych substancji biologicznie czynnych,

1. Połączenia barierowe lub zamykające - w rejonach ścisłego styku dochodzi do zespolenia zewnętrznych warstw sąsiadujących błon i wytworzenia w tym miejscu układu 2 ściśle do siebie przylegających łańcuchów białkowych; integralność tych stref zależy od prawidłowego stężenia jonów Ca2+ w przestrzeni, spadek Ca2+ powoduje destabilizację tego połączenia. Połączenia tight junction - zwarty w postaci: obwódki (zamykającej); strefy (zamykającej), plamki (zamykającej). Połączenie to stanowi barierę dla dyfuzji białek i lipidów w płaszczyźnie błon co umożliwia: utrzymanie polaryzacji błony komórkowej; zapewnia penetrację substancji wzdłuż szczelin pomiędzy sąsiadującymi komórkami; wymusza transport substancji przez błonę i cytoplazmę komórek,

Strefy zamykające: występują w tkance nabłonkowej, także pomiędzy kom. mięśni gładkich; obecność ich w komórkach śródbłonka naczyń centralnego systemu nerwowego jest przyczyną istnienia fizjologicznej bariery krew-mózg,

2. Połączenia mechaniczne - trzy typy - połączenia zwierające, desmosomy, hemidesmosomy:

- związane są z cytoszkieletem (łączą silnie komórki ze sobą i z bł. podstawną

- cząsteczka odpowiedzialna za zewnętrzne przyleganie przechodzi przez błonę i łaczy się wewnątrz komórki z cytoszkieletem,

- filamenty cytoszkieletu zostają powiązane w siec, która przechodzi z komórki do komórki na cały obszar tkanki nabłonkowej

Połączenie zwierające - cząsteczka kadheryny związana jest wewnątrz komórki za pomocą kilku białek łączących (wilkulina, plakoglobina) z filamentami aktynowymi, które tworzą obwódkę przylegania,

Desmosom - na cytoplazmatycznej powierzchni obu błon komórkowych znajduje się płytka zbudowana z białek wiążących (desmoplakina, plakoglobina), płytka przylegania - mocująca łączy się z f. cytokeratynowymi. Białka rodziny kadheryn zakotwiczają się w pow. zew. płytki i przebijają błony łącząc dwie komórki.

Hemidesmosom - cząsteczkami adhezyjnymi są nie kadheryny a integryny. Łączą one f. cytokeratynowe w kom. nabłonkowych z bł podstawną.

3. Połączenia komunikacyjne - przez obie dwuwarstwy lipidowe przechodzą zespoły białek zwanych koneksonami (składają się one z 6 identycznych podjednostek białkowych). 2 koneksony łączą się w poprzek szczeliny międzykomórkowej tworząc wodny kanał łączący dwie komórki.

3

---