Na czym terapia fobii: systematyczna desensytyzacja i metoda implozyjna
Fobia (nowołac. phobia "stany lęku u neuropatów", z stgr. φόβος phóbos "strach, lęk") - zaburzenie nerwicowe, którego objawem osiowym jest uporczywy lęk przed określonymi sytuacjami, zjawiskami lub przedmiotami, związany z unikaniem przyczyn go wywołujących i utrudniający funkcjonowanie w społeczeństwie. Fobie wywoływane są przez pewne sytuacje lub obiekty zewnętrzne wobec osoby przeżywającej lęk, które w praktyce nie są niebezpieczne. Na zaburzenia fobiczne cierpi, w mniejszym lub większym stopniu, około 99% ludzi.
Wystepowanie zaburzeń fobicznych (fobie proste i specyficzne) ocenia się na 11,3% w ciągu całego zycia.
Zasadniczy obraz fobii to przesadne reakcje zaniepokojenia i trwogi, pomimo świadomości o irracjonalności własnego lęku oraz zapewnień, że obiekt strachu nie stanowi realnego zagrożenia. Co więcej, chęć ukrycia fobii i odkrycie, lub nawet sama myśl o odkryciu, przez kogoś tej przypadłości może prowadzić do ataku paniki.
Jednym ze sposobów opanowywania fobii jest systematyczna desensytyzacja (odwrażliwianie), terapia taka polega na zastępowaniu reakcji niepożądanej inną neutralną (np. relaksem).
Stosuje się także wygaszanie reakcji poprzez tzw. zanurzanie, czyli doprowadzanie do kontaktu pacjenta z bodźcem lękowym, zamiast jego unikania - ogrody zoologiczne prowadzą kursy edukacyjne dotyczące ofidiofobii, na których zainteresowani mogą dowiedzieć się prawdy o wężach, ich zwyczajach i w jaki sposób należy się z nimi obchodzić.
Niekiedy stosowana jest także terapia implozywna.
Psychoanalitycy postulują uświadomienie pacjentowi symbolicznych treści skrywających się pod postacią fobii. Na przykład lęk kobiety przed pająkiem może być przeniesieniem lęku przed agresywnym mężczyzną.
Omów typy kar i wzmocnień w warunkowaniu sprawczym
Warunkowanie sprawcze (instrumentalne) to nauka pewnej reakcji sprawczej poprzez stosowanie
odpowiedniego wzmocnienia (nagrody). Określone zachowanie staje się wówczas instrumentem-narzędziem pozwalającym coś uzyskać. Rolę wzmocnienia (nagrody) mogą pełnić różne czynniki. Szczególnym rodzajem wzmocnienia jest ucieczka lub uniknięcie nieprzyjemnych konsekwencji zachowania (tzw. wzmocnienie negatywne).
Innym rodzajem konsekwencji zachowania jest kara, zmniejszająca prawdopodobieństwo wystąpienia zachowania w przyszłości. Funkcję kary, podobnie jak wzmocnienia, mogą pełnić różne czynniki. Kara może ponadto wywoływać w drodze warunkowania klasycznego warunkową reakcję lękową na osobę, która karę wymierza. W drodze generalizacji lęk ten może rozszerzyć się z osoby na całą sytuację lub miejsce.
Kolejnym rodzajem konsekwencji zachowania jest pomijanie - brak pozytywnych konsekwencji, które wystąpiłyby w przypadku powstrzymania się od danego zachowania (np. jeśli dziecko lękowe otrzymuje dużo troski i uwagi w sytuacjach, gdy okazuje lęk, a jest ignorowane wtedy, gdy próbuje odważnie podjąć jakieś trudne zadanie, to zachowanie "nielękowe" będzie pomijane, czyli w przyszłości wystąpi rzadziej).
W przypadku warunkowania instrumentalnego bardzo ważny jest rozkład wzmocnień, czyli częstość, z jaką dane zachowanie jest nagradzane. Może to być:
· rozkład ciągły - wzmacniamy każdą reakcję; w ten sposób najszybciej dochodzi do wyuczenia nawyku, który jednak szybko zanika w momencie, gdy zachowanie przestanie być nagradzane;
· rozkład o stałych odstępach czasowych - nagradzana jest pierwsza poprawnie wykonana reakcja po upływie wyznaczonego czasu od poprzedniego wzmocnienia (np. co miesiąc);
· rozkład o zmiennych odstępach czasowych - nagradzamy nieregularnie, w odstępach niemożliwych do przewidzenia;
· rozkład o stałych proporcjach - wzmacniana jest np. co druga, co czwarta, co dziesiąta reakcja;
· rozkład o zmiennych proporcjach - nagrody pojawiają się po różnej, niemożliwej do przewidzenia liczbie wykonanych reakcji.
Badania wykazały, że uczenie się następuje najszybciej przy stałym rozkładzie wzmocnień, najwolniej - w rozkładzie o zmiennych odstępach czasowych i zmiennych proporcjach, ale nawyki ukształtowane w ten sposób są niezwykle trwałe i nawet jeśli zaprzestaniemy wzmacniania, zanikną dopiero po bardzo długim czasie.
Wygaszanie, czyli zanikanie reakcji wyuczonej poprzez warunkowanie instrumentalne, następuje w wyniku karania tej reakcji lub ustania podtrzymujących ją wzmocnień (pomijanie). Wygaszanie reakcji niepożądanych jest przyspieszane przez jednoczesne wzmacnianie innych, korzystnych dla jednostki reakcji. Jeśli chcemy szybciej oduczyć dziecko jakiegoś niewłaściwego zachowania, po którym osiągało ono pozytywne konsekwencje, należy nie tylko zadbać o to, by ta nagroda nie występowała już w wyniku niewłaściwego zachowania, lecz zacząć jednocześnie wzmacniać
konstruktywne działania, które do tej pory nie były nagradzane.
WARUNKOWANIE INSTRUMENTALNE
Zasadniczy wkład do badań nad warunkowaniem instrumentalnym wniósł Burrhus F. Skinner. Odkryte przez niego w latach trzydziestych dwudziestego wieku prawa uczenia się uznawane są w psychologii do dziś.
Skinner odkrył, że organizm uczy się wykonywania lub powstrzymywania się od wykonania danej reakcji w zależności od tego, jakie pojawiają się wraz z wykonaniem reakcji konsekwencje. Konsekwencje mogą być atrakcyjne, nazywane nagrodami lub awersyjne czyli kary.
Warunkowanie instrumentalne tworzy ścisły związek pomiędzy zachowaniem i jego skutkami. Skinner wyróżnił cztery podstawowe rodzaje relacji :
1. wzmacnianie pozytywne (R+), czyli każda konsekwencja zachowania, która powoduje zwiększenie się prawdopodobieństwa powtórzenia się tego zachowania w przyszłości.
2. pozytywne wygaszanie (P+) nazywane potocznie karą, czyli każda konsekwencja zachowania, która zmniejsza prawdopodobieństwo pojawienia się tego zachowania w podobnych warunkach w przyszłości.
3. negatywne wzmacniania (R-), czyli takie wykonanie reakcji, które pozwala uniknąć przykrych, awersyjnych konsekwencji, co powoduje zwiększenie się prawdopodobieństwa powtórzenia tej reakcji w przyszłości.
4. wygaszanie ujemne (P-) nazywane także pomijaniem, jeśli po wystąpieniu zachowania nie pojawiają się konsekwencje, które wystąpiłyby gdyby ta reakcja nie powstała. Z otoczenia zastaje usunięty czynnik, którego brak zmniejszy prawdopodobieństwo powtórzenia danego zachowania.
Rodzaje i skuteczność pierwotnych i wtórnych czynników wzmacniających
Pierwotny czynnik wzmacniający-bodziec o naturalnym działaniu wzmacniającym, przede wszystkim zaspokajający potrzeby fizjologiczne np. pożywienie
Wtórny czynnik wzmacniający- bodziec, który nabiera właściwości wzmacniających przez skojarzenie z innymi czynnikami wzmacniającymi
Skuteczność wtórnych czynników wzmacniających.
- wyższa niż pierwotnych
- bardziej dostępne niż pierwotne
- szybkie w zastosowaniu
-wygodne w użyciu
- nie dochodzi do zbyt szybkiego nasycenia( por. wzmocnienia biologiczne)
Rozkłady wzmocnień i ich skuteczność
Rodzaje wzmocnień
Nieuwarunkowane
Wrodzone
Stosowane na początku terapii
U małych dzieci
Przy zadaniach trudnych
U osób nisko funkcjonujących
Uwarunkowane
Nabyte
Stosowane w miarę upływu czasu terapii
Przy zadaniach już opanowanych
W miarę dokonywania przez dziecko postępów w terapii
Podział wzmocnień
Wzmocnienia biologiczne
Wzmocnienia społeczne
Wzmocnienia poprzez aktywność
Wzmocnienia symboliczne
Wzmocnienia poprzez możliwość zaangażowania się w zachowania autostymulacyjne
Inne
Rozkłady wzmocnień
Rozkłady wzmocnień sporadyczne
Stałe wywołują wzrost prawidłowych reakcji pod koniec określonego czasu lub po określonej liczbie reakcji
Zmienne wywołują stałe i wysokie tempo reakcji
Czynniki skuteczności nagradzania
Atrakcyjność nagrody - wartość nagrody zależy od jej przewidywalności (nagroda oczekiwana jest mniej atrakcyjna od nieoczekiwanej ). Można temu zapobiec przez różnicowanie nagród i okoliczności ich udzielania. „Im większa nagroda za wykonanie pewnej czynności, tym silniejszy efekt”- prawo efektu Thorndike.
Rozkład nagród - to reguła nagradzania określonej czynności przy kolejnych jej pojawianiach się. Rozkłady sporadyczne obniżają tempo uczenia się. Brak nagrody następujący po uprzednim podaniu nagrody za daną czynność nie jest zdarzeniem obojętnym, lecz rodzi frustrację.
Nagradzanie sporadyczne sprawia, że każdy zawód rodzi nadzieję na uzyskanie nagrody. Gdy zależy nam na dużej trwałości zmiany wywołanej metodą nagradzania powinno się sięgać po nagradzanie sporadyczny ,rozpoczynając od nagradzania ciągłego i powiększając liczbę nie nagrodzonych czynności.
Na czym polega zasada Premacka
Zasada Premack'a (1965)gdy mamy dane dwie czynności, możemy wykorzystać tę z nich, która jest preferowana, do zwiększenia częstotliwości czynności mniej lubianej np. interesujące zajęcie, na którym dana osoba spędza dużo czasu może wzmocnić wykonywanie innej, mniej interesującej i mniej lubianej czynności (możliwość zjedzenia deseru, zachowania o dużej częstotliwości następuje dopiero wtedy, gdy dziecko zje warzywa, zachowanie o małej częstotliwości).
zasada Premacka (ang. Premack principle), zasada wykryta przez Davida Premacka, zgodnie z którą czynność bardziej preferowana może służyć do wzmacniania czynności mniej preferowanej.
Zjawisko uczenia się w wyniku jednorazowego wzmocnienia
Ja i teoria osoby w ujęciu C. Rogersa
Ważnym Elementem koncepcji Rogersa jest pojęcie „Ja”. Na „Ja” składają się te części pola fenomenologicznego, które osoba określa jako „mnie”, „ja”, „się”. Ten kompletny obraz siebie jest świadomy. Idąc dalej uważał Rogers, że podstawowym mechanizmem motywacyjnym jest samoaktualizacja, czyli dążenie do zrealizowania własnego potencjału. Dążenie to realizowane jest w kierunku osiągania coraz większej złożoności, autonomii, zmienności i wolności. Innym ważnym dążeniem, na które zwraca uwagę Rogers jest dążenie do spójności pomiędzy Ja a doświadczeniem. Oznacza to też tendencję do zachowania zgodnego z własnym obrazem siebie. Konsekwencją niezgodności, szczególnie gdy nie jest uświadomiona, jest lęk. By bronić się przed tym uruchamiane są dwa procesy obronne: zaprzeczanie doświadczeniu lub zniekształcenie go tak, by było spójne z obrazem siebie.
„Ja” to doświadczenia cz-ka, które odnoszą się do niego samego OBRAZ SIEBIE
„Ja” to świadomy zorganizowany system spostrzeżeń.
W przeciwieństwie do teorii dynamicznych człowiek kieruje się do przyszłości (samorealizacji), a nie przeszłości (dzieciństwa).
Rogers nazwał swoją terapię skoncentrowaną na osobie, ponieważ podejście to służyło zajmowaniu się ludźmi w ogólności i klientami (pacjentami) jako ludźmi. Rogers postulował, by słuchać dokładnie tego co ludzie mówią na własny temat - ich przemyśleń,
znaczenia nadawanego przez nich własnemu doświadczeniu. Jak już zauważyliśmy, rdzeniem tego podejścia jest pojęcie samourzeczywistnienia. Popęd do samourzeczywistnienia czasami wchodzi w konflikt z potrzebą aprobaty społecznej i samoakceptacji, szczególnie gdy osoba czuje, że do uzyskania aprobaty konieczne jest spełnienie pewnych obowiązków i warunków. Dlatego Rogers kładł nacisk na istotność bezwarunkowo pozytywnego stosunku do wychowywanych dzieci. Jego zdaniem dzieci powinny czuć, że będą zawsze kochane i aprobowane, mimo swych błędów i złych zachowań - że nie muszą „zarabiać" na miłość rodziców. Postulował by w sytuacji, kiedy dziecko zachowa się źle, rodzice kładli nacisk na to, że przedmiotem potępienia jest dane zachowanie, a nie samo dziecko. Bezwarunkowo pozytywny stosunek jest ważny także dla dorosłych, ponieważ martwienie się zdobywaniem aprobaty koliduje z samourzeczywistnieniem. Jako dorośli potrzebujemy wymiany bezwarunkowo pozytywnego stosunku z bliskimi osobami. Co ważniejsze, potrzebujemy odczuwać bezwarunkowo pozytywny stosunek do samych siebie, mimo słabości, z którymi
się zmagamy.
Jak można rozumieć potrzebę samoaktualizacji
Psychologia humanistyczna odrzuca przekonania o zewnętrznej sterowności człowieka (typowe dla behawioryzmu), a wyraża przeświadczenie o istniejącym w każdym człowieku potencjale wewnątrzsterowności, który realizuje się wtedy, gdy nie ma blokad zewnętrznych wymuszających określone zachowania. Nadrzędnym interesem człowieka jest jego rozwój, a siłą napędową rozwoju jest potrzeba samoaktualizacji. Człowiek dysponuje także intuicją, która jest jego narzędziem rozwoju.
Potrzeba samoaktualizacji - to termin popularny w psychologii humanistycznej. Samoaktualizacja oznacza realizację swoich możności, talentów. Jest to dążenie do rozwoju i samospełnienia, poszukiwania i wypełniania sensu życia.
Rogers, w przeciwieństwie do Freuda podkreślał zmianę w strukturze osobowości.
Wg Rogersa ludzie Są ukierunkowani przyszłościowo.
Samoaktualizacja to realizowanie właściwego danej osobie potencjału.
Wg Rogersa nie istnieje motywacja w sensie popędów.
Życie to aktywny proces porównanie do drzewa na brzegu oceanu, wytrzymałego i wzmagającego w sobie proces wzrostu.
Aktualizacja: -wzrastanie od jednostki prostej do bardziej złożonej
- od stałości ku zmienności
- skłonność każdej osoby do redukowania napięcia/potrzeb
- eksponuje przyjemności, satysfakcję
Omów wielowymiarową koncepcję zdrowia psychicznego Ryffa
Czym jest stan kongruencji
Kongruencja (łac. congruere - iść razem, zgadzać się) - termin oznaczający zgodność, harmonię, a stąd również odpowiedniość i stosowność rozważanych obiektów.
Spójność wewnętrzna i zgodność Koncepcja organizmu zmierzającego ku aktualizacji nie była przedmiotem badań empirycznych. Dużo bardziej decydujące znaczenie dla tych aspektów teorii, które dotyczą procesu oraz dla badań było podkreślenie przez Rogersa wewnętrznej spójności i zgodności pomiędzy Ja a doświadczeniem. Zdaniem Rogersa, funkcjonowanie organizmu ma na celu utrzymanie spójności (nieobecności konfliktu) pomiędzy autopercepcją oraz zgodnością między spostrzeżeniami Ja a doświadczeniami.
Omów wyniki badań Coopersmitha na temat relacji między samooceną dzieci a jakością ich funkcjonowania
Pervin L.A John „Osobowość Teoria i badania” r. 5, Badanie relacji rodzice-dziecko
Coopersmith przeprowadził obszerne badania dotyczące genezy poczucia własnej wartości(1967) Zdefiniował poczucie własnej wartości jako ocenę, którą zwykle jednostka wystawia sama sobie. Jest więc ona trwałym osobistym sądem na temat własnej wartości. Dzieci wypełniały prosty kwestionariusz samoopisu mierzący poczucie własnej wartości.
Niektóre wnioski obejmowały związek poczucia własnej wartości z innymi cechami :dzieci z silnym poczuciem własnej wartości okazały się bardziej asertywne, niezależne i twórcze w rozwiązywaniu problemów w porównaniu do dzieci o słabym poczuciu własnej wartości. Co ważniejsze badania Coopersmitha pozwalają określić jakie są źródła poczucia własnej wartości.
Wskaźniki prestiżu społecznego takie jak bogactwo, poziom wykształcenia, stanowisko zawodowe nie były ściśle związane z wynikami poczucia własnej wartości u dzieci. Poczucie własnej wartości u dzieci było natomiast ściśle związane z warunkami interpersonalnymi w domu i bezpośrednim otoczeniu. Dzieci formułowały podstawy sądów na swój temat w oparciu o opinie dotyczące ich samych wyrażane przez innych (proces oceny odzwierciedlonej).
3 najistotniejsze typy postaw rodziców mające wpływ na poczucie własnej wartości dziecka:
1. Akceptacja, darzenie uczuciami i ciepło wyrażane w stosunku do dziecka.
Dzieci z silnym poczuciem własnej wartości miały bardziej kochające matki, pozostające w bliższych relacjach ze swym dzieckiem.
2. Permisywizm/ kara
Rodzice dzieci z silnym poczuciem własnej wartości: w jasny sposób precyzowali wymagania co do właściwego zachowania i stanowczo domagali się ich przestrzegania. Starli się oddziaływać na zachowanie za pomocą nagród.
Rodzice dzieci z słabym poczuciem własnej wartości: udzielali niewielu rad i traktowali swe dzieci w sposób szorstki i pozbawiony szacunku. Byli bardziej skłonni stosować kary oraz mieli tendencję do podkreślania przemocy i utraty miłości.
3. Demokratyczny/ dyktatorski styl wychowawczy:
Rodzice dzieci z silnym poczuciem własnej wartości: ustalali obszerny zestaw reguł i pilnie egzekwowali ich przestrzegania, jednakże uznawali oni prawa i opinie dziecka.
Rodzice dzieci z słabym poczuciem własnej wartości: ustalali niewiele mgliście zdefiniowanych granic, a ich metody kontroli były autokratyczne, dyktatorskie, odrzucające i bezkompromisowe.
Prawidłowy rozwój poczucia własnej wartości zależy od 3 warunków: całkowita lub niemal całkowita akceptacja dzieci przez rodziców, jasno zakreślone i przestrzegane granice oraz szacunek i tolerancja indywidualnych działań w ramach ustalonych granic.
Badania Coopersmitha: samoocena dzieci a inne cechy osobowe:
1. Samoocena: osobiste sady na temat własnej wartości.
2. Wyodrębnienie 3 grup dzieci (wysoki vs średni vs niski poziom samooceny)
3. Ocena funkcjonowania 3 grup dzieci w rożnych wymiarach:
WS: asertywność, niezależność, twórczość, wyższa elastyczność, zdolność wyszukiwania oryginalnych rozwiązań.
4. Źródło wysokiej vs niskiej samooceny
Niewielki wpływ czynników społecznoekonomicznych ważniejsze są oceny odzwierciedlone.
Interakcje rodzic dziecko w wymiarach: 1.stopnia akceptacji dziecka; 2. pozwolenia i kary; 3.praktykowanie demokracji
1. Stopień akceptacji - ciepło emocjonalne, zainteresowanie dzieckiem, wiara dziecka w to, ze jest ważne w oczach rodziców
2. Pozwolenie i kary: jasne wymagania (obowiązki i prawa) kontyngenty system relacji wychowawczych
3. Praktykowanie demokracji: respektowanie praw w granicach określonych przez poziom dojrzałości dziecka