Aleksander Fredro,
Dożywocie. Komedja we trzech aktach, wierszem,
oprac. Stanisław Windakiewicz
WSTĘP
Okoliczności powstania.
powstał między r. 1829 a 1835.
była to praca poprzedzająca lub kończąca szczytowy wysiłek jego umysłu (Śluby panieńskie, Pan Jowialski, Zemsta).
Fredro zakorzenił swą sztukę w Molierowym Skąpcu.
Stosunek do Skąpca Moliera.
podobieństwa:
Łatka i Harpagon lubią obdarzać dłużników zbytecznymi fantami.
obaj chcą się żenić, obdarowują narzeczoną złotą obrączką przy pierwszym spotkaniu; tak też czyni syn Harpagona, by pozyskać dla siebie względy narzeczonej ojca.
Łatka, podobnie jak Harpagon, odstępuje narzeczoną osobie trzeciej, aby nie ponieść strat materialnych.
różnice:
w Dożywociu brak otoczenia domowego skąpca (dom, powóz, ogród, służba), Łatka jest prowincjonalnym lichwiarzem, swobodnym kawalerem.
Łatka nie jest doskonałym wyobrażeniem skąpstwa, ale komicznym niewolnikiem zysku.
w Dożywociu postaci Birbanckiego, Twardosza, braci Lagenów.
Dożywocie - wierszem, Skąpiec - prozą.
Dożywocie wydane w piątym tomie Komedyj (Lwów 1838).
TEKST
AKT.
Łatka martwi się hulaszczym życiem Leona Birbanckiego.
rozmowa Michała, Rafała i Leona; Michał i Rafał boją się swoich żon, stracili wszystkie pie-niądze, jeden z nich powinien był kupić żonie lożę w operze.
Michał stwierdza, że żona tygodniami będzie mu wypominać to, iż stracił pieniądze.
Leon pisze liściki do żon Michała i Rafała, aby załagodzić sytuację.
Łatka przesyła prezent Leonowi: kaftanik, pończochy i szlafmycę; dedykacja: „Szanuj zdrowie należycie,/ Bo jak umrzesz, stracisz życie”.
Leon mówi, że od ponad roku ktoś się nim opiekuje, czuwa nad nim; myśli, że to jakaś kobie-ta, nazwał ją „Sylfidą”.
AKT.
Orgon i jego córka Rózia zatrzymują się w hotelu, posyłają po Łatkę, który ma być przyszłym mężem Rózi.
Rózia nie chce przyjąć złotej obrączki.
Rózia jest „spłatą długu”, jaki jej ojciec zaciągnął u Łatki.
AKT.
rozmowa z Twardoszem.
Leon czyta w gazecie o locie balonem, chce zgłosić się na ochotnika; Łatka - przerażony za-myka Leona w pokoju (przypadkiem jest też tam Rózia).
przychodzi Orgon, chce wejść do pokoju, służący otwiera drzwi.
okazuje się, że Orgon zna Leona; Leon prosi o rękę Rózi - Orgon się nie zgadza.
Michał i Rafał chcą zabić Leona, gdyż ten zamiast wstawić się za nimi w liścikach do żon, za-żartował sobie z nich, pisząc jakieś bzdury; Łatka odwodzi ich od tych zamiarów.
Leon dowiaduje się od Filipa, że to Łatka jest jego Sylfidą i to on boi się o życie Leona, ponie-waż ma jego „dożywocie”.
pomysł Leona: pisze liścik niby do Rózi, ale chce, żeby Filip dał go Łatce, w nim grozi, że się zabije, bo życie bez Rózi nie ma sensu; jednocześnie pisze liścik do Rózi, zdradzając jej swój podstęp.
Łatka oddaje Rózię Leonowi; kiedy Leon stwierdza, że broń nie była nabita i że „żyć miło”, Ła-tka pada na krzesło.
1