PROCESY INTERNACJONALIZACJI ŻYCIA POLIT I EKO ORAZ WSPÓŁZALEŻNOŚCI MIĘDZYNARODOWE
1. Pojęcia i zjawiska
Obiektywne procesy internacjonalizacji występowały w stosunkach międzynarodowych znacznie wcześniej, niż sformułowano i zastosowano odpowiadające im pojęcie "internacjonalizacja". Jest to termin międzynarodowy. Nie oznacza jednego aktu międzynarodowego (umiędzynarodowienie), lecz wyraża ich sekwencję w czasie.
Warto zauważyć, że dyscyplina prawa międzynarodowego była pierwszą, która przymiotnik "międzynarodowy" rozciągnęła na rzeczownik "internacjonalizacja". Zaznaczyło się to właśnie w okresie narodzin i funkcjonowania Ligi Narodów. Prawnicze zrozumienie internacjonalizacji było jednak wąskie i nie odpowiadało całej grupie procesów, które ją wyrażały w rzeczywistości międzynarodowej.
W latach 80. i 90. dokonało się znaczne rozszerzenie pojęcia "internacjonalizacja". Wpływ na ten proces mieli mężowie stanu, politycy, dyplomaci i przedstawiciele dyscyplin humanistycznych, którzy coraz częściej posługiwali się tym pojęciem, ale podkładali pod nie zróżnicowane treści. Obejmowali nim zjawiska i procesy związane z otwieraniem się państw na świat zewnętrzny, jak również rozszerzaniem się i dynamiką wszystkich rodzajów stosunków międzynarodowych. Ogarnęły międzynarodowe zjawiska polityczne, gospodarcze, kulturalna, naukowe, technologiczne i inne.
W naszym wieku hasło współzależności nabrało po raz pierwszy rozgłosu w okresie Ligi Narodów. Po II wojnie światowej akcentowano współzależność zjawisk wojny i pokoju, cywilizacji przemysłowej i agrarnej, krajów rozwiniętych i rozwijających się, Wschodu i Zachodu czy wreszcie bezpieczeństwa i rozwoju państw. Praktycy i obserwatorzy stosunków międzynarodowych doszli do wniosku, że w ramach owych współzależności ogólnych rośnie wzajemna zależność państw, która staje się coraz bardziej zmienna i elastyczna. chodzi zarówno o zależności w sferze materialnej, praktycznie nigdy nierównoważne, jak też współzależności psychospołeczne i kulturowe. w ty sensie pojęcie "współzależność" oznacza zależność wzajemną lub zwrotną, dotyczącą historycznych, społecznych, politycznych i ekonomicznych zjawisk współżycia międzynarodowego państw. Obejmuje procesy równoważenia zakresów autonomii, zależności i pozycji międzynarodowej tychże państw.
2. Twórcze przejawy internacjonalizacji życia społeczeństw
Najwcześniej i najsilniej zaznaczyły się przejawy internacjonalizacji w materialnej sferze życia społeczeństw. Znalazły one wyraz w procesie zwiększania wymiany dóbr wytworzonych i naturalnych. wyrazem takiego procesu był w czasach starożytnych - jedwabny szlak, na początku średniowiecza zas - tzw. szlak bursztynowy. w czasach najnowszych przyśpieszyły go liczne targi i wystawy międzynarodowe, giełdy, jak również działalność przedsiębiorstw międzynarodowych i międzyrządowych organizacj gospodarczych. Głównym źródłem owego procesu są obecnie międzynarodowe przepłwy kapitału pieniężnego, towarowego i produkcyjnego, a dodatkowego impulsu dostarczają mu kolejne rewolucje przemysłowe i naukowo-techniczne.
Szczególny impuls dla wielu procesów internacjonalizacji przyniosła rewolucja elektroniczna. Przyśpieszyła ona bowiem produkcje i wymianę w wielu krajach, zwiększyła współzależność państw i regionów oraz zmusiła prawie wszystkie państwa do ożywienia wzajemnej współpracy gospodarczej.
Życie polityczne państw stało się drugą po gospodarce dziedziną, która poddawała się i celowo była poddawana procesom internacjonalizacji. Przejawiały się one w rozpowszechnianiu wzorców i sposobów organizacji większych zbiorowości, systemów politycznych, systemów państwowych i stosunków międzynarodowych. Za prototyp tego rodzaju twórczej internacjonalizacji można uznać uposwszechnienie się organizacji miast-państw starożytnego Bliskiego Wschodu i Grecji oraz sposobów tworzenia ich systemów demokracji. W okresie późniejszego średniowiecza do podobnych przejawów internacjonalizacji można zaliczyć tworzenie państewek-miast włoskich, zakładanie w wielu krajach Europy miast na prawie niemieckim czy upodobnienie systemów obronnych państw. w czasach nowożytnych, wraz z powstawaniem państw narodowych, zaczęły kształtować się podone wzorce systemów politycznych, w ramach których znaczenia nabierały ciała przedstawicielskie, parlamenty i konstytucje. Od XVIII w. coraz powszechniejszym wyróżnikiem systemów politycznych stawały się partie polityczne, które starały się popularyzować określone wartości i normy również poza granicami państw. Kodeks napoleoński zapoczątkował promocję nowoczesnych norm prawa cywilnego w całej Europie.
Od drugiej połowy XIX w . polityczna działalność międzynarodowa zaczęła się przeplatać w organizacjach rządowych i pozarządowych. W XX w. związki i organizacje międzynarodowe osiągają wymiar globalny i nabierają cech uniwersalnych. Organizacje systemu ONZ, organizacje regionalne i subregionalne, jak również pozarządowe organizacje i ruchy polityczne rozszerzyły, zintensyfikowały i zdynamizowały proces internacjonalizacji życia politycznego wielu krajów.
Sfera życia kulturalnego społeczeństw przez długie wieki bardzo wolno i selektywnie poddawała się prawu internacjonalizacji. Jedynie niektóre dzieła sztuki (zwłaszcza rzeźba malarstwo i ozdoby) oraz style architektury względnie łatwo od czasów starożytnych były łatwo przyswajane poza granicami krajów ich powstawania. Powoli też rosła rola idei (zjawisko "krążenia idei"- L. Krzywicki). Wraz z odkryciami geograficznymi i rozwojem środków komunikacji dzieła twórców i idee łatwiej się rozpowszechniały do innych kręgów cywilizacyjnych. Również kultura umysłowa, w połączeniu z rozwojem nauk, od czasów odrodzenia zaczęła oddziaływać z kręgu śródziemnomorskiego na inne części świata. Wyodrębnienie się procesu internacjonalizacji życia naukowego nastąpiło dopiero w XX w.
W procesach internacjonalizacji życia kulturalnego i naukowego od kilku dziesięcioleci nabierają coraz większego znaczenia przepływy międzynarodowe elit artystycznych i naukowych oraz ich osiągnięć. Stymulują je UNESCO, liczne międzynarodowe organizacje kulturalne i naukowe, jak również podejmowane przez nie przedsięwzięcia naukowe i wspólne publikacje.
Za kulturą symboliczną i umysłową nie pozostała w tyle kultura fizyczna. Jej internacjonalizacja od czasów pierwszych olimpiad nowożytnych podlega szybkiemu rozwojowi. Rozmaite rodzaje igrzysk i mistrzostw międzynarodowych wspomagają internacjonalizację życia gospodarczego oraz kulturalnego wielu krajów.
Procesom internacjonalizacji życia gospodarczego i kulturalnego różnych krajów bardzo bliski stał się rozwój turystyki międzynarodowej. Turystyka jest trzecią- po przemyśle samochodowym i handlu ropą- dziedziną eksportu światowego. Procesy internacjonalizacji przez turystykę wspomagają specjalistyczne targi i giełdy międzynarodowe, które reklamują wyposażenie turystyczne, zabytki historyczne oraz przyrodę wielu krajów.
Łącznikiem miedzy procesami internacjonalizacji materialnej i duchowej sfery życia społeczeństw są międzynarodowe przepływy informacji. Wyrosły one z połączenia historycznego procesu " krążenia idei" z dokonującą się w ostatnim półwieczu rewolucją przemysłową, która umożliwiła wykorzystanie elektronicznych technik łączności, teledetekcji i teletransmisji do szybkiego przekazywania idei i danych. Na tym tle rozwineła się współpraca międzynarodowa w celu przekazywania informacji słownej, obrazowej i cyfrowej. Oprócz dawnej współpracy radiowej i telefonicznej doszło do współpracy telekomunikacyjnej-internet- za pośrednictwem satelitów geostacjonarnych.
3. Internacjonalizacja zagrożeń społecznych
W czsach najnowszych nasiliły się także ujemne w swych skutkach procesy internacjonalizacji, które niosą ze sobą zagrożenia dla rozmaitych dziedzin życia społeczeństw. Sa to zagrozżenia dla pokoju, dla osobistości państwowych, dla zdrowia człowieka, dla jego środowiska życia i kultury współżycia międzynarodowego.
Ze względu na siłę i skale zagrożeń na plan pierwszy wysuwają się niewątpliwie procesy internacjonalizacji zagrożeń pokoju. Mają one swe żródła w internacjonalizacjiskrajnych programów i postulatów politycznych, doktryn polistrategicznych i wyścigu zbrojeń. Jeśli nawet posiadacze największych arsenałów broni masowego rażenia uzgadniali w latch dziewięćdziesiątych redukcję i kontrolę tych broni, to równolegle zwiękaszł się nie kontrolowany przepływ międzynarodowy materiałów i technologii do produkcji takich broni.
Drugim z puktu widzenia skutków społecznych jet proces internacjonalizacji zagrożneia terroryzmem. Wymierzony jest on w stabilizację polityczną państw, w osobistości życia politycznego i wojskowego oraz w poprawne stosunki międzypaństwowe. W rezultacie terrorym międzynarodowy rodzi lib zwiększa napięcie, sieje strach i podważa zaufanie międzynarodowe. Njabardziej spektakularna formę internacjonalizacjiterroryzmu możemy dostrzec w piractwie powietrznym. Jego początki sięgają lat trzydziestych, jego nasilenie zaś zaznaczyło się w drugiej połowie naszego wieku, zwłaszcza w latach siedemdziesiątych. Inną formą międzynarodpwego terroryzmu stały się zamachy bambowe na samoloty, lotniska dworce kolejowe i ważne osobistości.
W latach osiemdziesiątych i dziewiećdziesiątych rządy zaczęły dochodzić do wniosku, że zagrożniu terroruzmem należy przeciwstawić internacjonalizację działań zapobiegawczych. W tym celu zaczęto zawierać porozum ienia o wydaniu porywaczy i zamachowców, uzgadniano wprowadzanie ścisłych kontroli na lotniskach i dworcach, upowszechniano nowoczesne wykrywacze groźnych ładunków wybuchowych, tworzono brygady anty terrorystycznei wymieniano doświadczenia na temat sposobów zwalczania terroryzmu.
Trzeci rodzaj zagrożeń społecznych w skali międzynarodowej niosą narkotyki, których internacjonalizacja rozwija się w formie narkomanii i narkobiznesu. W latach 80-tych powstały międzykontynentalne gangi handlarzy narkotyków. Potrzebne było podjęcie miedzynarodowej walki z nimi. Jej wyrazem było utworzenie Mędzynarodowej Rady Kontroli Narkotyków. Na szczeblu ONZ rozpoczęto sporządzanie światowych statystyk na temat produkcji i handlu narkotykami, aby na tej podstawie formułować wnioski w sprawie międzynarodowego zapobiegania temu zagrożeniu. Nasiliła się też walka z narkobiznesem i narkoterroryzmem na kontynencie amerykańskim. Prezydent G. Bush proklamowł wojnę przeciwko producento i handlarzom narkotyków, a administracja USA rozwineła współpracę z rządami krajów odgrywających znaczną rolę w rozpowszechnianiu narkotyków. 15 lutego 1990r. w Cartagenie zostało zorganizowane spotkanie prezydentów USA, Kolumbii, Peru i Boliwii, na którym postanowiono skoordynować działania zapobigające produkcji i przemytowi narkotyków. Nawet skoordynowana walka okazała się bardzo trudna, ponieważ środki represyjne nie stanowiły przekonującej alternatywy ekonomicznej dla producentów i landlarzy narkotyków.
Czwartym rodzajem zagrożeń społecznych jest intrenacjonalizacja czynników szkodliwych dla środowiska człowieka. Obejmują noe wszystko to, co narusza równowage ekologiczną Ziemii, pogarsza stan ekosystemów i obniża jakość życia człowieka. Największy zasięg i najszybszy przebieg ma proces internacjonalizacji zanieczyszczeń powietrza sztucznymi gazami, dymami, i spalinami przemysłowymi. Podatna na zagrożenia ekologiczne jest także umiędzynarodowiona część hydrosfery, tzn. morza, oceany i wpływające do nich rzeki. Wskutek zanieczyszczeń pogarsz się również gleba, klimat, szata roślinna i krajobraz Ziemi. Groźny okazuje się wreszcie transfer - legalny i nielegalny - odpadów toksycznych. ONZ zaczęła zajmowć się zapobieganiem zagrożeniom ekologicznym od połowy lat 60-tych. w czerwcu 1972r. odbyła się w Sztokholmie konferencja tej organizacji na temat środowiska człowieka. Po 20-tu latach przemyśleń i dyskusji międzynarodowych konferencja ONZ w Rio de Janeiro w czerwcu 1992r. połączyła potrzeby przeciwdziałania zagrożeniom ekologicznym z koniecznością promocji praw człowieka i zapewnienia całej ludzkości trwałego rozwoju.
Piątym rodzajem zagrożeń społecznych, których internacjonalizacja przebiega na pograniczu materialnej i duchowej sfery życia społeczeńst, jest kradzież dorobku ludzi nauki, kultury i sztuki. Od dawna czyniły to wydawnictwa niektórych krajów. Tłumaczyły one i publikowały działe obcych autorów, nie pytając o ich zgodę i nie płacąc żadnych honorariów. Pozorne wyjaśnienie czy usprawiedliwienie takiej kradzieży znajdowano w braku obowiązywania w kraju kolejnych wydawców międzynarodowej konwencji o ochronie dzieł literackich i artystycznych (a 1887r. z późniejszymi zmianami), powszechnej konwencji o prawie autorskim (z 1952r. ze zmianami z 1971r.) lub konwencji ochronie własności intelektualnej (z 1962r.). Pod wpływem szybkiego rozwoju elektroniki w ostatnim ćwierćwieczu oraz wzrostu możliwości dobrej rejestracji i przekazywanai na dalekie odległości słów, dźwięków i obrazów wzrosło zagrożenie powszechnego naruszania praw autorskich, jak również pozbawiania twórców należnych im honorariów (fonopiractwo, wideopiractwo, nielegalne kopiowanie programów komputerowych). Zjawisko to zaznaczyło się zwłaszcza w krajach, których polityka sprzyjała doganianiu technologicznemu państ wyżej uprzemysłowionych, ale nie nadążała z uregulowaniami prawnymi w zakresie transferu najnowszych technologii oraz poszanowania praw autorskich w skali międzynarodowej.
4. Wymiary zależności i współzależności mędzynarodowych
Wszystkie podmioty stosunków międzynarodowych są w mniejszym lub większym stopniu zależne od środowiska międzynarodowego. Z tej przesłanki wyrasta współzależność, której skala symetrii lub asymetrii jest wynikiem posiadanych przez nie zasobów, wykorzystywanych możliwości i umiejętności uczestniczenia w procesach oddziaływań międzynarodowych. Państwa charakteryzujące się współzależnością ujemną z innymi państwami w sferze materialnej (np. surowcowej, produkcyjnej czy finansowej) są bardziej wrażliwe na wszelkiego rodzaju naciski i sankcje ekonomiczne. Natomiast państwa, którym właściwa jest asymetryczna współzależność dodatnia w tej sferze, same stosują często naciski i sankcje ekonomiczne wobec iinych. Współzależności psychospołeczne i kulturowe mogą wzmacniać lub osłabiać symetrię (czy asymetrię) współzależności w sferze materialnej.
Regulacją, koordynacją i równoważeniem współzależności państw zajmuje się sieć międzynarodowych instytucji, agencji, rad i innych organizacji, które nadają wielu wpółzależnościom rangę światową. Regulują one na szczeblu miedzyrządowym sprawy transportu powietrznego, morskiego i lądowego. telekomunikacji, kontroli obszrów niczyich lub wspólnych (jak kosmos, morza otwarte czy Antarktyka), meteorologii, polityki energetycznej, handlu, polityki walutowej i rozwojowej, a także zagadnień socjalnych (jak: praca, zdrowie. edukacja, prawa człowieka).
Wysiłki na rzecz uświadamiania i koordynacji współzależności międzynarodowych koncentrują się głównie wokół ich kierunków i siły przejawiania się. Dlatego wyodrębnia się przede wszystkim współzależności bezpośredniei i pośrednie, poziome i pionowe, trwałe i czsowe oraz równoważne i nierównoważne.
Najsilniej przejawiają się poziome współzależności bezpośrednie o charakterze geograficznym (zwłaszcza sąsiedzkie i regionalne),ekonomicznym i wojskowym. Ich skutki dodatnie znajdują wyraz w stosunkach współpracy i partnerstwa różnych zbiorowości państw oraz w różnych ugrupowaniach politycznych, ekonomicznych i wojskowych (jak: UE, NATO, OJA, Rada Bałtycka, Grupa Wyszehradzka). W ich ramach państwa dążą do równoważenia autonomii wzajemnej oraz do kompensowania czynników i form zależności wzajemnych, aby zapewnić sobie wpływ, ale nie dopuszczać do dominowania jednych państw nad drugimi. Ułatwiają także współoraganizacją działań na rzecz wspólnych interesów, starając się równoważyć normatywną i empiryczną sferę stosunków wzajemnych przez tworzenie specjalnych struktur, organizowanie konsultacji, konferencji itp.
Poziome współzależności pośrednie przejawiają się w postaci pewnych zdarzeń i procesów międzynarodowych, które zachodzą w kręgu jednych państw, ale równoczesnie oddziałują na krąg innych. Są to np. procesy rozwojowe w tzw. centrum i na peryferiach, rozwój procesów ponadnarodowych i jednoczesne podkreślanie autonomii narodowej młodych państw, zakłucenia gospodarek wielu krajów i związane z tym kryzysy walutowe czy wreszcieprodukcja zanieczyszczeń ekologicznych i transfer ich na inne. Skala asymetrii takich współzależności pośrednich jest bardzo zmienna.
Pionowe współzależności bezpośrednie występuja przede wszystikm w stsunkach bilateralnych państw, których siły ocierają sie o skrajności asymetrii autonomii. Zaznacza się wtedy wyraźny brak zrównoważenia stosunków, a zarazem ujawniają się tendencje do dominacji i podporządkowania. Są to z reguły zależności faktyczne (np. państwa dłużnika od wierzyciela lub importera od monopolistycznego eksportera), a nie zinstytucjonalizowane. Przyciąganie i opór takich państw stają się niemożliwe do zrównoważenia.
Pionowe współzależności pośrednie przejawiają się najczęściej za pośrednictwem instytucji i struktur życia międzynarodowego w okresach większych kryzysów politycznych, gospodarczych i wojskowych. Hierarchia sił zaznacza się wówczas w postaci stanowiska zajmowanego przez organ międzynarodowy, dokonując presji na państwa słabsze i biedniejsze, aby przyjęły określone ustępstwa lub zobowiązania, które w istniejącym stanie rzeczy powiekszają nierównowagę wzajemnych zależności. Świadczyły o tym np. rezolucje Rady Bezpieczeństwa NZ wobec Iraku i Jugosławii, żadanie Międzynarodowego Funduszu Walutowego wobec zadłużonych państw, jak również naciski czy sankcje organów UE wobec państw członkowskich lub wobec krajów kandydujących. Asymetryczność presji i żądań jest usprawiedliwiona przez silniejszych perspektywą pokojowego ładu międzynarodowego i szansami osiągania dobra wspólnego określonej zbiorowości państw. Państwa słabsze i biedniejsze, samoograniczjąc własną suwerenność, przyjmują w zasadzie dobrowolnie tego rodzaju naciski i żądania zbiorowe możnych partnerów, głównie w nadziei zrównoważenia w przyszłości swojej współzależności ujemnej.
Oprócz kierunków i siły przejawiania się przejawiania się ważnym kryterium oceny oraz mierzenia współzależności międzynarodowych jest także ich dynamika, jak również będące ich tłem dystanse dzielące państwa. W procesach stosunków miedzynarodowych liczą się główie trzy rodzaje dystansów miedzynarodowych:
1. przestrzenne (zwłaszcza geograficzne i geostrategiczne),
2. rozwojowe (w tym historyczno-cywilizacyjne, ekonomiczne, technologiczne i ekologiczne),
3. kulturowe (od psychospołecznych, intelektualnych i prawnych po koncepcyjne i doktrynalne).
Każda z wymienionych dystansów może byc kwalifikowany w rzeczywistym środowisku międzynarodowym jako mały, średni lub duży. Ich wielkość ma poważny wpływ na ciągłość i trwałość lub na zmienność i pulsowanie współzależności. Państwa bliższe sobie przestrzenne, rozwojowo i kulturowo charakteryzują się współzależnościami trwalszymi, natomiast te, które dzieli większy dystans przestrzenny, rozwojowy i kulturalny, podlegają współzależnościom bardziej zmiennym. Znaczenie dystansu geograficznego, który dawniej oddzielał cywilizacje i rasy, we czasach rozwiniętej cywilizacji przemysłowej coraz bardziej maleje. Rośnie natomiast znaczenie dystansu rozwojowego, a zwłaszcza jego składnika technologicznego.
Współzależności trwałe przejawiają większą siłę i ciągłość występowania. Dość często łączą się one z bliskością geograficzną, historyczną i psychospołeczna państw (jak miedzy państwami skndynawskimi czy anglosaskimi). Tworzą też zwykle trwały i mierzalny stosunek sił. Dlatego też ewolucja tego rodzaju współzależności jest względnie przewidywalna. Jej rozpoznanie ułatwia długofalowe przedsięwzięcia polityki zagranicznej państw.
Współzależności zmienne, czyli pulsujące, przejawiają mniejszą siłę i ciągłość wystepowania. Można je dostrzec głównie w stosunkach między państwami odległymi pod względem geograficznym, historycznym i cywilizacyjnym. Pojawiają się zwłaszcza w okresach przełomów historycznych, kiedy szczególne okoliczności powodują konieczność korelacji interesów państw (np. poozumienie jałtańskie Wielkiej Trójki, przyjęcie państwislamskich byłego ZSRR do KBWE i do NACC, czyli Rady Współracy Północnoatlantyckiej). Tworzą one nowy stosunek sił, który aktualnie jest ważny, ale nie zapowiada się jako stały i stabilny. Dlatego jest on trudny do uchwycenia i nieprzewidywalny. Uniemożliwia więc skuteczną politykę rządów w zakresie koordynowania współzależności.
Pojęcie "internalizacja" jest przeciwieństwem pojęcia "internacjonalizacja". Rozumienie jego wywodzi się monodyscyplinarnego pojmowania internalizacji przez psychologię, pedagogikę, prawo i socjologię. Pod wpływem tych dyscyplinmówi isę często o internalizacji przez jednostki zewnętrznytch wartości, oczekiwań, wzorów kulturowych, zdań i postaw, jak też szuka się w nich elementów struktury motywacyjnej zachowań ludzkich. Twiedzi się też, że zinternalizowane wartości i zdania ludzie uznają za własne, a nie narzucone. W zgodzie z taka interprzetacją pozostaje także internalizacja warości i norm zewnętrznych przez państwo, które wzbogaca w ten sposób własne wartości i normy oraz rzszerza platformy stosunków z innymi państwami, jeśli nawet uznało za celowe samoograniczenie swojej suwerenności.
W sensie prawnym internalizacja oznacza przejmowanie i przyswajanie przez państwo zewnętrznych instytucji i norm przez włączanie ich (inkorporację) do swego systemu wewnętrznego. Proces internalizacji jet w porównaniu z internacjonalizacją zanvznie bardziej świadomy i selektywny. W niektórych krajach inkorporacja zewnętrznych norm prawnych poddawana jest specjalnej procedurze parlamentarnej, ponieważ z zasady suwerenności każdego państwa ynika troska o przetrwanie własnego systemy wewnętrznego oraz obowiązek jego ochrony przed przenikaniem niepożądanych wpływów zewnętrznych. Jednak w okresach wielkich przemian, z powodu dyskredytacji własnego systemy politycznego, państwa stają sie szerzej otwarte na przyjmowanie z zewnątrz nieokreślonych wartości, norm i instytucji. Za klasyczne przykłady procesy internalizacji można uznać włączanie norm prawa międzynarodowego do prawa wewnętrznego. Tak np. zasady Paktów Praw Człowieka zostały inkorporowane do stawodawstwa wielu państw, zasady Akta końcowego z Helsinek zostały inkorporowane do ustaw zasadniczych niektórych państw, a normy międzynarodowe "kodeksów ekologicznych" są stopniowo przyswajane przez prawo wewnętrzne kolejno przystępujących państw.
Internalizacja wartości i norm przez podmioty stosunków międzynarodowych ma charakter wtórny wobec procesów internacjonalizacji materialnego i duchowego życia społeczeństw.
Oba procesy wzbogacają życie międzynarodowe i życie poszczególnych społeczeństw. Oba są też współzależne asymetrycznie, gdyż procesy pierwotne przeważają nad procesami wtórnymi. Liczne fakty dowodzą, że internalizacja wartości i norm, jej zasięg i intensywność są bezwzględnie uwarunkowane przez stpień rozwoju procesów internacjonalizacji życia społeczeństw. Podstawowym źródłem obu procesów jest dynamika potrzeb i interesów państw, znajdujących odbicie w materialnej i duchowej sferze życia ich narodów, zarówno w wymiarze krajowym, jak i międzynarodowym.