Wykład 14

27 maja 2010

Rozwój pamięci

Różnice indywidualne

Plan wykładu

• Rozwój pamięci: ujęcie tradycyjne
• Rozwój pamięci: ujęcie poznawcze
• Starzenie się a pamięć
• Niezwykłe osiągnięcia pamięciowe
• Koncepcja wyćwiczonej pamięci
• Usprawnianie pamięci

Ujęcie tradycyjne:

warunkowanie

• Najwcześniej wytwarzają się reakcje na

bodźce odbierane przez narząd równowagi

• Później wytwarzają się reakcje na bodźce

wzrokowe i słuchowe

• Wraz z wiekiem wzrasta szybkość

wytwarzania się związków warunkowych i ich

trwałość

• Jako pierwsze pojawiają się reakcje na bodźce

pierwszosygnałowe, później na bodźce słowne

• Pierwsze związki powstają na podłożu

odruchów pokarmowych

Ujęcie tradycyjne –

metody badania

niemowląt

• Pomiar rozpoznawania
Preferencja nowości
Habituacja i dyshabituacja
Poszukiwanie ukrytego

przedmiotu

• Pomiar odtwarzania
Wywoływanie naśladownictwa

Ujęcie tradycyjne: reakcje

odroczone

• Rozwój reakcji odroczonych polega

na systematycznym wzroście

Maksymalnego odroczenia
Liczby przedmiotów możliwych do

odnalezienia

• Najpierw położenie, następnie

kształt, barwa i wielkość pojemnika

Ujęcie tradycyjne:

pierwsze wspomnienia

• Początki pamięci w życiu płodowym:

pamiętanie głosu matki, opowiadań i języka

• Pierwsze „opracowane”, rozwinięte

wspomnienia pochodzą z wieku około 3 lat,
ale

• Bardzo małe dzieci pamiętają przez pewien

czas zdarzenia z własnego życia, np.
badania z wykorzystaniem ruchomych
zestawów u dzieci w wieku kilku miesięcy

Ujęcie tradycyjne: rozwój

zakresu i trwałości

pamięci

• Zakres pamięci bezpośredniej zmienia

się z wiekiem:

• W wieku 2 lat wynosi 2 elementy
• W wieku 3 lat – 3 elementy
• W wieku 7 lat – 5 elementów
• W wieku 13-15 lat – 7 elementów
• Wraz z wiekiem wzrasta czas

przechowywania informacji w pamięci

Ujęcie tradycyjne: rozwój

pamięci mimowolnej i

dowolnej

• Małe dzieci zapamiętują głównie w

sposób niezamierzony, mimowolny

• Nakłanianie do dowolnego

zapamiętywania powoduje
pogorszenie efektów

• Wraz z rozpoczęciem nauki szkolnej

coraz sprawniejsze posługiwanie się
pamięcią dowolną

Ujęcie tradycyjne:

podsumowanie

• Zainteresowanie prostszymi

wskaźnikami pamięci

• Wykazywanie tego, że małe dzieci,

w porównaniu z dorosłymi, mają
gorszą pamięć

• Poszukiwanie różnic ilościowych

Krzywa zależności

efektów od wieku

Ujęcie poznawcze –

strategie

• W zadaniach wymagających stosowania

strategii małe dzieci uzyskują znacznie

niższe efekty niż dzieci starsze i dorośli

• W zadaniach niestrategicznych

(rozpoznawanie, pośrednie testy

pamięci)– brak różnic

• Wraz z wiekiem wzrasta częstość

stosowania strategii

• Rozwój polega na coraz bardziej

efektywnym dobieraniu strategii do zadań

Ujęcie poznawcze:

deficyty strategiczne

• Zachowania pre- czy para-strategiczne,

prekursory strategii

• Deficyt produkcyjny
• Deficyt mediacyjny
• Deficyt wykorzystania

Rozwój strategii

• Wraz z wiekiem rośnie repertuar

zachowań strategicznych oraz

następuje

przechodzenie od strategii prostych do

złożonych

od zewnętrznych do wewnętrznych
od powierzchniowych do głębokich
wzrost kontroli nad przebiegiem

procesów poznawczych

Ujęcie poznawcze:

metapoznawcze składniki

rozwoju pamięci

•

Metapamięć: introspekcyjna wiedza na temat

pamięci

•

Wrażliwość metapamięciowa: świadomość

tego, kiedy należy podejmować intencjonalne

wysiłki, aby zapamiętać lub przypomnieć

sobie

•

Wiedza o czynnikach wpływających na

rezultaty zadań pamięciowych: cechy

podmiotu, sytuacji, zadania i strategii, oraz

ich interakcja

•

Deficyty metapoznawcze

Ujęcie poznawcze:

semantyczne składniki

rozwoju pamięci

• Wiedza jako czynnik wpływający na

przebieg i efekty procesów
pamięciowych

• Sposoby kodowania stosowane

przez małe dzieci

• Badania porównawcze nad dziećmi

i dorosłymi: szachy i dinozaury

Wiedza o dinozaurach

Co kogo interesuje?

Rozwój systemów pamięci

• Pamięć operacyjna: intensywny

rozwój w okresie dzieciństwa

• Pamięć proceduralna: obecna od

początku, rozwój mniej dynamiczny

• Pamięć deklaratywna: rozwój

dynamiczny dzięki strategiom,
metapoznaniu oraz wiedzy
semantycznej

Starzenie się a pamięć: co

ulega pogorszeniu?

Pamięć operacyjna
Wskaźniki pamięci jawnej w zadaniach

o charakterze laboratoryjnym

Wskaźniki pamięci deklaratywnej dla

zdarzeń prywatnych i publicznych

Silniejszy transfer negatywny
Silniejsze hamowanie pro- i

retroaktywne

Starzenie się a pamięć:

co się nie zmienia?

• Wyniki w zadaniach dotyczących

pamięci utajonej

• Metapamięć
• Utrzymywanie się nabytych

wcześniej umiejętności

• Pamięć prospektywna w

naturalnych warunkach

Starzenie się a pamięć: co

jest lepsze?

• Długotrwała pamięć zmysłowa
• Pamięć semantyczna, zwłaszcza

rezultaty w testach słownikowych

• Wspomnienia z wcześniejszych

okresów życia, reminiscencja w
pamięci autobiograficznej

• Niektóre osiągnięcia ekspertów

Przyczyny zmian w

starszym wieku

• Spowolnienie poznawcze
• Redukcja zasobów poznawczych
• Deficyty w hamowaniu poznawczym
• Zmiany neurologiczne w ośrodkowym

układzie nerwowym

• Gorsze funkcjonowanie receptorów
• Gorszy stan zdrowia somatycznego
• Niska aktywność życiowa

Niezwykła pamięć

• Doniesienia anegdotyczne: Katon,

Temistokles, Perykles, Aleksander

Wielki, Juliusz Cezar, Napoleon,

Mezzofanti, Magliabecchi

• Muzycy: Beethoven, Mozart,

Mendelssohn, Rachmaninow, Saint-

Sans

• Malarze: Doré, Lorrain, Michał

Anioł, Rafael

• Pisarze: Dumas ojciec, Dickens

• Uczeni: Przewalski, Amper, Gauss

Wczesne badania nad

mnemonistami

• Badania A. Bineta nad trzema

rachmistrzami pamięciowymi:

 Inaudi
 Perykles Diamandi
Arnould
• Doktor Rückle
• Ishihara

Szereszewski 1

• Badany przez A. Łurię przez długi

czas

• „O pamięci, która nie miała granic”
• S. urodził się pod koniec XIX wieku
• Rodzina wielodzietna, z korzeniami

żydowskimi

• Zdolności muzyczne, ale choroba

uniemożliwiła karierę

• Dziennikarz, racjonalizator,

mnemonista, ziołolecznictwo

Szereszewski 2

• Szybkie i trwałe zapamiętywanie

materiału seryjnego

• Rola wyobrażeń wzrokowych
• Wspomnienia z wczesnego dzieciństwa
• Trudności z zapamiętywanie treści

złożonych, twarzy i głosów

• Problemy z intensjonalnym

zapominaniem

• Synestezja i ejdetyzm

Mnemoniści II połowy XX

wieku

• VP – szachista urodzony w rodzinnych

stronach Szereszewskiego

• Aitken – profesor matematyki, muzyk,

pisarz

• TE – system cyfrowo-literowy

• Rajan Mahadevan – doktor

psychologii z liczbą Pi

• TM – człowiek, który zapamiętał

zawartość książki telefonicznej

Koncepcja wyćwiczonej

pamięci

• Ericsson

• Badania nad S.F.

• Rozszerzenie pojemności pamięci

krótkotrwałej, stosowanie skutecznych

strategii, bezpośrednie przenoszenie do

pamięci długotrwałej?

• Inne badania nad możliwością

wyćwiczenia pamięci, np. rachmistrzowie

pamięciowi

• Pamięć ekspercka: kelnerzy, taksówkarze,

muzycy

Wnioski z badań nad

niezwykłą pamięcią

• Dla wysokich osiągnięć ważne

predyspozycje oraz ćwiczenie

• Intensywne ćwiczenie skuteczne,

nawet gdy rozpoczynane w

późniejszym wieku

• Rola aktywności poznawczej
• Znaczenie wyobrażeń wzrokowych
• Znaczenie wykorzystywania wielu

zmysłów

Usprawnianie pamięci

• Farmakologiczne
• Kondycja mózgu: odżywianie,

dotlenienie, unikanie czynników

szkodliwych

• Aktywność fizyczna
• Aktywność poznawcza
• Strategie pamięciowe
• Metapoznanie
• Rozwijanie wiedzy ogólnej