TEORIA A EDUKACJA

Teoria w kontekście edukacyjnym: „grupa lub zespół ogólnych koncepcji lub założeń, które objaśniają funkcjonowanie instytucji (szkoły) lub przebieg procesu (nauczanie i uczenie się). Koncepcje te i założenia muszą być dostatecznie abstrakcyjne, aby można je było przenieść i zastosować do sytuacji innych niż te, które posłużyły do ich sformułowania”.

Teoria wychowania to jedna z podstawowych dyscyplin pedagogicznych, której przedmiotem badań jest usystematyzowana, spójna i uporządkowana wiedza o wychowaniu, jego celach, treściach, metodach, formach środkach i uwarunkowaniach.

Współcześnie mieści ona w sobie wiele różnych teorii, nurtów i ideologii wychowania, dostarczając szereg modeli teoretycznych, opcji, argumentów i sposobów myślenia o wychowaniu.

„Teoria” to także podejście, które rodzi się w wyniku prób skonstruowania - na podstawie faktów, informacji czy praktyki - modelu o pewnym stopniu ogólności.

BUDOWANIE TEORII PEDAGOGICZNYCH (1)

Paradygmat: „zbiór ogólnych i ostatecznych przesłanek w wyjaśnianiu jakiegoś obszaru rzeczywistości, przyjętych w społecznościach uczonych - przedstawicieli danej dyscypliny naukowej, a następnie upowszechniony jako wzór myślenia w normalnych zbiorowościach użytkowników nauki”. Tak więc paradygmat:

• dotyczy bezpośrednio przedmiotu danej nauki, nazwanego tu „obszarem rzeczywistości”;

• jest zbiorem ogólnych przesłanek: zdań stanowiących podstawę wnioskowania o jakimś przedmiocie.

Paradygmat w odniesieniu do pedagogiki oznacza zbiór ogólnych przesłanek (założeń) koniecznych do zdefiniowania edukacji, stanowiących punkt wyjścia badań nad nią oraz budowania jej teorii.

Pedagogika, poruszając się na pograniczu nauk społecznych, wyrasta z ich paradygmatów. Przedmiotem badań tych nauk jest świat społeczny, a edukacja jedną z jego postaci. Świat społeczny można analizować w obrębie dwóch istotnych kategorii: człowieka jako istoty społecznej i społeczeństwa.

BUDOWANIE TEORII PEDAGOGICZNYCH (2)

Przedstawiciele nauk społecznych formułują pytania: o naturę bytu (jak istnieje świat społeczny), o naturę człowieka i o to, jak się zmienia społeczeństwo.

Na poziomie pytań o naturę bytu istnieją dwa skrajne stanowiska ontologiczne:

- nominalizm;

- realizm.

Na poziomie pytań o naturę człowieka ukształtowały się:

- woluntaryzm;

- determinizm.

Na poziomie pytań o to, jak zmienia się społeczeństwo sformułowano stanowiska:

- zasadą organizującą zmiany w życiu społecznym jest zasada stopniowej regulacji;

- zasadą organizującą życie społeczne jest zasada radykalnej zmiany.

BUDOWANIE TEORII PEDAGOGICZNYCH (3)

Paradygmat humanistyczny - zbiór przesłanek nadających indywidualistyczne i subiektywistyczne znaczenie faktom występującym w życiu społecznym. Jest nastawiony na badanie konfliktów społecznych, krytyczny wobec każdej formy dominacji nad indywidualnością jednostki.

Paradygmat interpretatywny interesuje się rozumieniem subiektywnego doświadczenia ludzkiego, poprzez testowanie wiedzy w praktyce konkretnych społeczności. Odrzuca porządek deterministyczny, uznaje zmiany społeczne w kategoriach stopniowej regulacji.

Paradygmat strukturalistyczny uznaje obiektywne struktury, w których przebiega życie, a wyjaśnienie ich deterministycznych zależności nadaje sens i kierunek zaplanowanej interwencji w obiektywny świat społeczny.

Paradygmat funkcjonalistyczny ujmuje świat społeczny jako byt obiektywny z gotowymi strukturami regulującymi życie jednostki (determinizm). Podstawową kategorię opisu stanowi system kulturowy, podporządkowujący sobie osobowość jednostek. To paradygmat homeostazy społecznej, akceptujący nierówności społeczne jako cenę owej równowagi.

BUDOWANIE TEORII PEDAGOGICZNYCH (4)

Z punktu widzenia jednostka - społeczeństwo w tradycji myśli pedagogicznej ukształtowały się dwie zasadnicze tendencje budowania teorii edukacyjnych.

Pierwsza obejmuje paradygmat humanistyczny i interpretatywny, przekładając je na przedmiot pedagogiki w postaci pajdocentryzmu:

• Pajdocentryzm w wersji humanistycznej: pedagogika antyautorytarna, emancypacyjna, międzykulturowa, ekologiczna, negatywna, czy pedagogika postmodernizmu.

• Pajdocentryzm w wersji interpretatywistycznej: pedagogika Nowego Wychowania, personalistyczna, pedagogika egzystencjalizmu i religii.

Druga uprzywilejowuje społeczeństwo jako zasadniczą kategorię konstytuującą praktykę edukacyjną i nosi miano didaskalocentryzmu:

• Didaskalocentryzm w wersji paradygmatu strukturalistycznego: teoria wychowania tradycyjnego (Herbart) oraz pedagogika pozytywistyczna.

• Didaskalocentryzm odniesiony do paradygmatu funkcjonalistycznego.

BUDOWANIE TEORII PEDAGOGICZNYCH (5)

Eksponując wymiar stopniowej regulacji i radykalnej zmiany, otrzymamy:

• pajdocentryzm zorientowany na radykalną zmianę (humanizm) wychowanie jest rozumiane jako świadome działanie edukacyjne nastawione na wzmacnianie swobodnego rozwoju dziecka i usuwanie jego społecznych blokad.

• pajdocentryzmu zorientowany na regulację (interpretatywizm) wychowanie to świadome działanie edukacyjne nastawione na wzmacnianie konstruowania przez dziecko subiektywnych znaczeń nadawanych otaczającej je rzeczywistości.

• didaskalocentryzm zorientowany na radykalną zmianę (strukturalizm) wychowanie będzie rozumiane jako świadome działanie edukacyjne zaangażowane w kształtowanie osobowości zdolnej do działania w warunkach strukturalnych konfliktów.

• didaskalocentryzm zorientowany na regulację (funkcjonalizm) wychowanie będzie rozumiane jako świadome działanie edukacyjne nastawione na kształtowanie osobowości zgodnie ze standardem psychologiczno-społecznym obowiązującym w danej kulturze.

WSPÓŁCZESNE KIERUNKI PEDAGOGIKI
geneza badań porównawczych

Bogdan Nawroczyński, Główne prądy w pedagogice współczesnej, 1928:

• Opisuje najważniejsze w świecie oraz występujące także w Polsce prądy myśli pedagogicznej, które zostały zapoczątkowane w XX w.

• Pedagogicznym kryterium ich prezentacji są zawarte w tych prądach doktryny.

• Nie należy brać pod uwagę zmian, jakie zachodziły w ich obrębie na przestrzeni dziejów.

Kryterium systematyki stanowią trzy różnicujące czynniki:

• Cel wychowania;

• Środki wychowania;

• Teoretyczne założenia nauki o wychowaniu.

B. Nawroczyński

klasyfikacja prądów pedagogicznych:

1. Pedagogika religijno-moralna (W.F. Foerster)

2. Kierunki empirystyczne (J. Dewey, E.L. Thorndike)

3. Pedagogika indywidualistyczna (E. Key, M. Montessori, H. Parkhurst)

4. Personalizm pedagogiczny (H. Gaudig, H. Itscher, W. Stern, L. Zarzecki, H. Gaudig)

5. Pedagogia socjalna:

5.1. Pedagogika socjalna w ujęciu empirystycznym (S. Karpowicz, P. Bergemann, P. Barth, E. Durkheim, F. Znaniecki)

5.2. Pedagogika socjalna kierunku idealistycznego (P. Natorp, G. Gentile, B. Croce)

6. Pedagogika klasowa, narodowa i państwowa:

6.1. Pedagogika socjalizmu i komunizmu (O. Rühle, H. Schulz, M. Adler, W. Spasowski, P. Błoński, N. Krupska, S. Szacki

6.2. Pedagogika wychowania narodowego (S. Szczepanowski, Z. Balicki, L. Zarzecki, S. Pigoń, P. Pręgowski, W. Borowski, I. Pannenkowa, F. Przyjemski, K. Sośnicki, G. Kerschensteiner)

7. Pedagogika kultury (H. Rickert, G. Kerschensteiner, E. Sger, T. Litt, Petersen, S. Hessen, B. Suchodolski)

8. Pedagogika filozoficzna (G. Gentile, G. Budde, A. Messer, J. Cohn, E. Spranger, T. Litt, S. Hessen)

8.1. Pragmatystyczna filozofia wychowania (J. Dewey)

8.2. Pedagogika wychowania przez sztukę ((A. Lichtwark, J. Ruskin, E. Weber)

9. Pedagogika osobowości (F. Gansberg, H. Scharrelmann)

Henryk Rowid , 1946

• Każda epoka koncypuje swój model wychowania, który odpowiada jej warunkom ekonomicznym, społecznym i kulturowym, jej potrzebom oraz perspektywom. Zawsze przy tym wychodzi z dziedzictwa minionych epok, z ich sukcesów i niepowodzeń, z ich tradycji minionych pokoleń.

• Każda epoka kulturalna tworzy właściwy sobie system wychowania i swoiste formy kształcenia młodzieży.

Kierunki pedagogiczne wg H. Rowida rozwijają się:

a)  na podłożu stosunków społeczno-politycznych i gospodarczych,

b)   w zależności od poziomu wiedzy i wyników badań naukowych;

c) w związku z prądami religijnymi i filozoficznymi.

WSPÓŁCZESNE KIERUNKI PEDAGOGIKI
wg H. Rowida:

ad a) ze względu na podłoże stosunków społeczno-politycznych i gospodarczych:

• pedagogika wychowania do demokratycznego systemu

• pedagogika faszystowsko-totalna.

ad. b) ze względu na zależność od poziomu wiedzy i wyników badań naukowych:

• kierunki pedagogiki nawiązujące do nowych kierunków psychologii;

behawioryzm (pedagogika behawioralna), psychologia indywidualna (pedagogika indywidualistyczna i pedagogika socjalna, państwowa), psychoanaliza (pedagogika psychoanalityczna) i psychologia postaci (pedagogika postaci, Gestalt).

c) Kierunki pedagogiki, które źródłem celów oraz ideałów pedagogicznych czynią

religię:

• pedagogika chrześcijańska;

i filozofię

• pedagogika pragmatyzmu, intuicjonizmu czy personalizmu.

Studia nad pedagogiką XX w.

red. W.Okoń i B. Suchodolski 1962

• Zbiór rozpraw przedstawiający dzieje myśli pedagogicznej pedagogów przełomu XIX i XX w. oraz w I poł. XX w. do II w.św.

Wyróżnia się dwa nurty:

• pedagogikę burżuazyjną (E. Durkheim,O. Decroly, J. Kerschensteiner, J. Dewey, S. Hessen, Z. Freud, F.W, Foerster, B. Russell, S. Karpowicz, H. Radlińska,F. Znaniecki, H. Rowid, J. Korczak, A.B. Dobrowolski, W. Spasowski). Analiza krytyczna i pobudzająca do refleksji krytycznej założeń i wniosków

• pedagogikę socjalistyczną (W.I. Lenin, P. Błoński, S. Szacki, N. Krupska, A. Makarenko, M. Kalinin)

Ludwik Chmaj, 1963 (I wyd. 1938)

Prądy i kierunki w pedagogice XX w.

• Nowa próba klasyfikacji prądów i kierunków, ich wartościowania, żeby nie zginąć w gąszczu poglądów, haseł, idei.

• Analiza opatrzona uwagami krytycznymi, wskazaniem słabych stron i błędów oraz uwydatniająca pierwiastki ważne i cenne dla wychowania wolnej, samodzielnej i twórczej osobowości.

• Ukazanie w każdej teorii wychowania odbicia realnej sytuacji społeczno-kulturalnej i myśli naukowej, w tym istoty kształcenia i wychowania, poszukiwanie właściwego celu wychowania z rozważaniami metodologicznymi oraz ukazanie związków zagadnień teoretycznych z kwestiami praktycznymi.

• Ukazanie rozwoju myśli II poł. XIX w. i I poł. XX w., która:

- obaliła podstawy szkoły tradycyjnej, jej formalizm i werbalizm, usunęła wrogi stosunek do indywidualności ucznia i obojętność dla konkretnego, otaczającego szkołę życia;

- stworzyła wiele prób reformistycznych i szkół eksperymentalnych oraz

- zmieniła znacznie atmosferę wychowawczą szkoły, nadając jej nowe oblicze.

L. Chmaj - Powody nowej analizy prądów i kierunków pedagogicznych XX wieku:

• Zmienione formy życia ludzkiego i rzeczywistości kulturalnej;

• Narastające poczucie niepewności;

• Pozytywistyczny rozwój nauki;

• Skierowanie działalności człowieka ku przedmiotowej rzeczywistości i doraźnym korzyściom.

• Walka o byt klas społecznych, wzrost świadomości grupowej, rozwój ruchu robotniczego.

• Przenikanie się i ścieranie różnych wzorów obyczajowych i ideałów moralnych;

• Konfrontacja sił demokratyzujących z dążeniami do kolonizacji i imperializmu, podporządkowania dążeń jednostkowych woli i celom państwa

• Nowa myśl pedagogiczna

• Rozwój badań biologicznych, socjologicznych i psychologicznych.

L. Chmaj

klasyfikacja prądów i kierunków pedagogicznych

I. Pedagogika naturalistyczno - liberalna:

1. Pedagogika psychobiologiczna (H. Spencer, E. Key, G.S. Hall, F. E.Bolton, J. Kretzschmar, Sir T. P. Nunn)

2. Pragmatyzm pedagogiczny (W. James, E. Claparede)

3. Psychobehawioryzm pedagogiczny (W.Ch. Bagley, E. Thorndike, J. Watson, W. McDougall, J.B. Saxby, P. Bovet)

4. Kierunek terapeutyczny:

1. psychoanaliza (S. Freud, O. Pfister),

2. pedagogika seksualna (A. Dryjski),

3. psychologia indywidualna (A. Adler, F. Kuenkel):

• neopsychoanaliza (E. Fromm, K. Horney, H.S. Sullivan)

• pedagogika integralna (L. Jeleńska)

• sugestia jako metoda wychowania (J.M. Guyau, H. Bernheim, P-E. Levy i E. Coue, Ch. Baudoin)

L. Chmaj (2)

5. Personalizm pedagogiczny:

• reakcja przeciw starej szkole (E. Linde)

• wychowanie estetyczne (E. Weber, H. Itschner)

• impresjonizm pedagogiczny (F. Gansberg, H. Scharrelmann)

• aktywizm pedagogiczny (H. Gaudig)

• próby „nowego wychowania” (O.J. Decroly, M. Montessori, C.D. Washburne, H. Parkhurst, P. Kergomard-Duplessis, R. Cousinet, C. Freinet, J. Korczak)

• teoretycy „nowego wychowania” (A. Ferriere, H. Bouchet, J. Joteyko, M. Grzegorzewska, H. Rowid)

• szkoła pracy (G. Kerschensteiner)

6. Pedagogika wspólnoty życia (W. Wundt, O. Willmann, F. Paulsen, G. Wyneken, J. Langermann, P. Petersen):

• Szkoły wspólnoty życia;

• Hamburskie szkoły wspólnoty ( W. Wundt, O Willmann, F. Paulsen, G. Wyneken, J. Langermann, P. Petersen).

7. Pedagogika egzystencjalistyczna (E. Grisebach, G. Wuertenberg, O. Kroh, R. Hubert).

L. Chmaj (3)

II. Pedagogika socjologiczna:

1. Pedagogia czysto socjologiczna (E. Durkheim, P. Bergemann, P. Barth, J.S. Bystroń, J. Dewey, W.H. Kilpatrick, G.S. Counts)

4. Wychowanie obywatelskie (J.C. Almack, K. Sośnicki)

1. Pedagogika nacjonalistyczna (E. Krieck)

2. Pedagogika narodowa (S.Prus-Szczepanowski, L. Zarzecki)

3. Pedagogika społeczna (J.W. Dawid, A. Szycówna, S. Karpowicz, H.Orsza-Radlińdska, A.B. Dobrowolski, K. Korniłowicz, I. Moszczeńska, J. Mirski, J. Chałasiński)

4. Pedagogika idealistyczna (P. Natorp)

III. Pedagogika kultury

1. Kierunek aksjologiczny (W. Dilthey, H. Nohl, E. Spran­ger, T. Litt, G. Kerschensteiner, A. E. Chartier, B. Russell, S. Hessen, B. Nawroczyński, F. Znaniecki, S. Szuman, Z. Mysłakowski, B. Suchodolski)

2. Kierunek aktualistyczny (B. Croce, G. Gentile, G. Lombardo-Radice, E. Codignola).

L. Chmaj (4)

1. Pedagogika religijna (F.W. Foerster, J. Maritain,G.A. Coe).

V.Pedagogika materializmu historycznego:

1. Pedagogika socjaldemokratyczna (R. Serdei, H. Schulz, J.Z. Kawerau, M. Adler, L. Volpicelli)

2. Pedagogika socjalistyczna (S.T. Szacki, W.I. Lenin, N.K. Krupska, P.P. Błoński, A.S. Makarenko, M.I. Kalinin, P. Langevin, H. Deiters, A. Banfi, W. Spasowski, S. Rudniański, B. Suchodlski, Z. Mysłakowski)

František Singule 1966

Rola badań nad kierunkami pedagogicznymi:

• Przerwanie izolacji pedagogów w krajach socjalistycznych

• Ukazanie teorii pedagogicznych, które powstały i rozwijały się w XX w. w krajach kapitalistycznych na tle porównawczym, krytycznym

• Ukazanie celów, jakim służyły poszczególne kierunki pedagogiczne oraz ujawnienie w nich burżuazyjnej ideologii

1. Poszukiwanie w poszczególnych prądach cech oraz nowych wyników badań, które mogą się przyczynić do rozwiązania niektórych problemów w pedagogice marksistowskiej.

2. Ukazanie wyraźnych cech każdego prądu bez jego szczegółowej monografii. Odniesienie go do różnych prądów kulturowych, kierunków i szkół filozoficznych, psychologicznych i socjologicznych.

Definicja prądu pedagogicznego:

3. Prąd (kierunek) pedagogiczny - to typowy sposób rozwiązywania w sposób ogólny całej problematyki pedagogicznej, charakterystyczny dla określonej grupy osób.

František Singule

Klasyfikacja kierunków pedagogicznych:

1. Ruch nowego wychowania, czyli pedagogika reform (E. Key, M. Montessori, O. Decroly, A. Ferriere, R. Cousinet, E. Claparede, G.S. Hall, J. Dewey, G. Kerschensteiner, L. Gurlit, P. Pretersen, H. Gaudig, H. Lietz, A. Neill).

3. Pedagogika pragmatyzmu (W. James, J. Dewey).

• Pedagogika eksperymentalna (E. Meumann, A.W. Lay, A. Binet, G.S. Hall, E.L. Thorndike, , L. Terman, O. Kadner, V. Prihoda)

• Pedagogika dynamiczna (E.L. Thorndike, W.McDougall)

3. Pedagogika psychoanalityczna i indywidualistyczno- psychologiczna
(A. Adler, Z. Freud, K. Horney, E. Fromm, K. Menninger, M.F. Ashley Montagu)

4. Pedagogika socjologiczna (H. Spencer, G.A. Lindner, E. Durkheim, F. Znaniecki, P. Bergemann, P. Barth, P. Natorp, S. Kawerau, J. Derbolav, K.G. Collier, H. Schelsky, C.M. Fleming, A.I. Blaha, J. Sima, S. Velinksy)

5. Pedagogika kultury (W. Dilthey, E. Spranger, T. Litt, G. Kerschensteiner, S. Hessen, B. Croce, H. Horn, R.R. Rusk, B. Nawroczyński, Z. Mysłakowski, B. Suchodolski)

6. Pedagogika faszystowska (E. Krieck, G. Gentile)

8. Pedagogika esencjalistyczna (W.C. Bagley, H.H. Horn, F.S. Breed, J.S. Brubacher, J.L. Kandel)

• Neorealistyczna pedagogika esencjalizmu (A. N. Whitehead, B. Russell, E.B. Holt, W.T. Marvin, W.B. Montagne, R.B. Perry, W.B. Pitkin, E.G. Spaulging)

• Neoidealistyczna pedagogika esencjalizmu ((H.H. Horn, M. Demiashkievitsch, W.C. Bagley, R.R. Rusk)

8. Pedagogika egzystencjalna (O. Kroh, E. Griesebach, O.F. Bollnow, F. Ballauf, K. Schaller, R. Hubert, G.F. Kneller, S. Kierkegaard, M. Heidegger, K. Jaspers, J.P. Sartre, G. Marcel)

9. Pedagogika religijna (F. W. Foerster, J. Maritain)

František Singule Współczesne kierunki pedagogiczne (aktualizacja) - 1992

1. Ruch nowego wychowania

• System pedagogiczny Marii Montessori

• Pedagogika waldorfska (R. Steiner)

• Plan Jenajski (P. Petersen)

• Pedagogika Freineta

2.Wychowanie progresywne (J. Dewey, W.H. Kilpatrick)

• Wychowanie antyautorytarne (T. Adorno, E. Fromm, S. Bernfeld, A.S. Neill, W. Reich)

• Ruch descholaryzacji i wolnej szkoły (I. Illich, E. Reiner, P. Freire)

• Szkoły i wychowanie alternatywne (M. Montessori, A.S. Neill, C.Freinet, R. Steiner)

• Antypedagogika (E. von Braunmuehl)

• Czarna pedagogika (K. Rutschky, A. Miller,)

• Ruch praw dziecka (rzecznictwo praw dziecka) - (H. Ostermeyer, H. von Schoenebeck, J. Geurtz

3. Systemy pedagogiczne pod wpływem psychoanalizy

• Psychoanaliza Z. Freuda (A. Adler

• Wpływ neofreudystów na pedagogikę (E. Fromm, W. Reich,T. Adorno, H. Marcuse

• Psychologia humansityczna (A. Maslow, C. Rogers, M. Balint

4. Dynamika grupowa (K. Lewin)

Kazimierz Sośnicki 1967

• Porównawcza analiza (z pominięciem chronologii występowania i ich kolejności w czasie) najbardziej typowych, poszczególnych systemów lub kierunków pedagogicznych, w których główne pojęcia, prawa i zasady znamienne dla określonych ich grup są ujęte w sposób możliwie wyraźny i ostry.

DEFINICJA KIERUNKU PEDAGOGICZNEGO:

• Ogranicza się on do jednej dziedziny wychowania, określając w sposób dla niej właściwy lub nawet dla jej pewnej strony czy składnika przedmiot, treści i metody pedagogiczne np. kierunek „szkoła pracy”, „nowe wychowanie”, „nowa szkoła”, „pedagogika tradycyjna” itp. Najczęściej jednak utożsamia się kierunek z systemem pedagogicznym.

• System pedagogiczny cechuje możliwie jednoznaczne określenie przedmiotu swego badania, które są prowadzone w różnych dziedzinach stanowiących modyfikacje tego przedmiotu. Jest to tak zbudowana teoria wychowania, która to samo pojęcie wychowania odnosi do różnych dziedzin życia np. szkolnego, zawodowego, środowiskowego, zaś powstałe w wyniku badań tego procesu uogólnienia i fakty są ułożone logicznie i usystematyzowane, stanowiąc jedną całość o charakterze naukowym.

Cechy i funkcje badań porównawczych kierunków pedagogiki

• Całościowe ujęcie obrazu przekształcającej się pedagogiki w okresie życia kilku pokoleń;

• Zrozumienie wieloznaczności terminów pedagogicznych;

• Wyraźne ujęcie całej drogi, jaką odbywała nowoczesna pedagogika od jej powstania i tryumfów, do kolejnego jej schyłku.

• Rozróżnienie, co w bogactwie ich nowych pojęć jest trwałe, wartościowe i pożyteczne, a co tylko efemerydą, przesadą i błędem;

• Wyznaczenie właściwej pozycji danego kierunku w całości przebiegu historii pedagogiki oraz w kierunku aktualnej reformy publicznego wychowania;

• Zwrócenie uwagi na rolę i dobór jej pomocniczych nauk dla rozwiązywania problemów pedagogicznych, bez redukowania ich do tych nauk;

• Krytyczne dostrzeżenie w każdym systemie czy kierunku jego założeń (jawnych i ukrytych) światopoglądowych, pochodnych w stosunku do filozofii;

• Wytworzenie sobie obrazu rozwoju pedagogiki jako nauki oraz ukazanie zmian, jakim ona podlegała (głównie w zakresie przedmiotu badań, metod badań i układu działów)

Schemat rozwoju

podstawowych kierunków pedagogiki

wg K. Sośnickiego:

1. Szkoła tradycyjna.

2. Początki „nowego Wychowania”

3. Pedagogika pragmatyzmu.

4. Kierunki „nowego wychowania” - szkoła pracy.

5. Pedagogika funkcjonalna.

6. Pedagogika eksperymentalna.

7. Pedagogika głębi.

8. Pedagogika kultury.

9. Pedagogika społeczna.

10. Esencjalizm pedagogiczny.

11. Pedagogika oparta na filozofii realizmu.

12. Pedagogika egzystencjalizmu.

Hans Berner 1978 - 1996 Aktualne prądy pedagogiczne

Ewolucja i wpływ współczesnych prądów pedagogicznych na reformy szkolne na przestrzeni 30 - lecia (od początku lat 60. do lat 90. XX w.). Wyróżnił następujące kierunki:

1. Antropologia pedagogiczna (O.F. Bollnow)

2. Empiryczno-analityczne nauki o wychowaniu (W. Brezinka)

3. Krytyczna nauka o wychowaniu (Th. Adorno, M. Horkheimer)

4. Antyautorytarna nauka o wychowaniu (A.S. Neill)

5. Pedagogika i psychologia humanistyczna ( C.R. Rogers)

6. Pedagogika neokonserwatywna (H. Lübbe, Ch. Meves, R. Spaemann, N. Lobkowicz, F. Tenbruck, A. Schwan, K. Aurin, H. Maiers, W. Brezinka)

7. Antypedagogika (A. Miller, H. Kupffer, K. Rutschky, J. Holt, E. Von Braunmühl, H. Von Schoenebeck).

Vladimir Štverak 1997

Pedagogika porównawcza jest częścią syntezy historii myśli pedagogicznej, pedagogiki ogólnej i organizacji szkolnictwa. Pedagogika jest czynnikiem sprawczym dziejów świata. Tak wychowanie, jak i nauka o wychowaniu nie są narodowo wyizolowane, ale z racji tkwiącej w nich tendencji do współpracy potwierdzają wkład pedagogiki do budowy światowego pokoju.

Najbardziej upowszechnione w świecie prądy i kierunki wychowania:


1) Nowe Wychowanie i szkoły reform z przełomu XIX i XX w. (G. Kerschensteiner, H. Parkhursyt, C.W. Washburne, L. Gurlitt, B. Otto, H. Gaudig, G. Wyneken, O. Decroly, C. Freinet, C. Reddie, H. Lietz, E. Desmolins, P. Geheb, A. Ferrièr, R. Steiner, E. Claparède, J. Piaget, E. Key. M. Montessori);

2) Pedagogika pragmatyzmu (J. Dewey, W.H. Kilpatrick);

3) Pedagogika eksperymentalna (W.A. Lay, E. Meumann, W.M.W. Wundt, F. Paulsen, H. Höffding, H. von Ebbinghaus, A. Binte, G.S. Hall, G. Mialaret);

4)Pedagogika dynamiczna, behawiorystyczna (E.L. Thor­n­dike, B.F. Skinner, W.McDougall, M. Wertheimer, K. Lewin);

5) Pedagogika psychoanalityczna i indywidualistycznie zorientowana pedagogika psychologiczna (A. Bain, W. Wun­dt, S. Freud, E. Fromm, A.S. Neill, W. Stern, A. Adler, K.G. Jung, G.Le Bon, G.H. Mead, E. Kretschmer, P. Bovet);

6) Pedagogika socjologiczna wraz z pedagogiką społeczną (H. Spencer, G.A. Lindner, G.S. Kawerau, D.E. Durkheim, P. Barth, P. Natorp,F. Znaniecki, P. Bergmann, I.A. Blahá);

7) Pedagogika kultury (A. Lichtwark, F.W. Foerster, F. Nietzsche, F.E. Beneke, E. Haeckel, G. Kerschensteiner, W. Ostwald, T. Ziegler, P. Barth, W. Wundt, R. Eucken, F. Paulsen, W. Dilthey, P. Natorp, B. Croce, G. Gentile, J. Hendrich, E. Spranger, T. Litt, H. Gaudig, P.P. Błoński, P. Oestreich);

8) Pedagogika esencjalistyczna o orientacji neorealistycznej i neoidealistycznej (F.W. Parker, W.H. Kilpatrick, W.C. Bagley, A.N. Whitehead, B.A. Russel);

9) Pedagogika egzystencjalna (F. Ballauf, O.F. Bollnow, W. Brezinka, E. Grisebach, O. Kroh, K. Schaller);

10) Pedagogika religijna (J.B. Bossuet, J.M. Sailer, B.H. Overberg, G.M. Dursch, L. Kellner, F.W. Foerster, R. Steiner, J. Maritain, G. Gentile, A. Ritschl, J.H. Jeanse, Ch.D. Palmer).

Stefan Wołoszyn 1998

• Syntetyczny zarys ewolucji zróżnicowanych stanowisk teoretycznych, jak i systemów wychowawczych oraz ich idei przedstawiony na tle dziejów powszechnych przez fragmenty odpowiednio dobranych tekstów z dzieł ich przedstawicieli (teoretyków i realizatorów) oraz za pomocą źródłowych studiów i artykułów poświęconych wybranym nurtom.

• Studiujący dzieje myśli pedagogicznej uzyskują reprezentatywny wgląd w jej rozwój i różnorodność.

• Zawsze w tego rodzaju antologiach pozostaje margines pewnego subiektywizmu osoby, która dokonuje wyboru i redaguje wybrane materiały.

• Główny nacisk w swoich badaniach teoretycznych w tym zakresie jest położony na wyjaśnienie i interpretację zaistniałych w dziejach teorii i ideologii wychowawczych;

• Autor zajmuje wobec nich postawę maksymalnie obiektywną i tolerancyjną, tj. pełną zrozumienia dla odmiennych stanowisk.

• Odbiorcy mogą sami zdecydować, w jakim stopniu wybrana teoria sprzyja praktycznej aplikacji, a tym samym możliwości przekształcania rzeczywistości szkolnej czy wychowawczej w kierunku zgodnym z przyjętym modelem normatywnym.

Klasyfikacja kierunków pedagogicznych

wg Stefana Wołoszyna

I.    Wielkie nurty teoretyczne:

1.      Pedagogika psychologiczna

2.      Pedagogika socjologiczna

3.      Pedagogika kultury

4.   Pedagogika o orientacji egzystencjalistycznej

5.      Pedagogika w klimacie marksizmu

II.   Nowe nurty ostatnich dziesięcioleci XX w.:

1.      Ruchy kontestacyjne i kontrkultura

2.      New Age

3.      Nurt radykalnej krytyki szkoły

4.      Koncepcje „społeczeństwa wychowującego”

5.     Nowe alternatywy pedagogiki humanistycznej i antypedagogika

6.      Pedagogika hermeneutyczna

7.      Nurty postmodernistyczne

8.      Edukacja globalna

III. Pedagogika ideologiczna - ideologie wychowawcze:

1.   Pedagogika wychowania narodowego

2. Pedagogika wychowania społecznego o orientacji liberalno-demokratycznej

3. Pedagogika wychowania państwowego

4. Pedagogika wychowania komunistycznego (socjalistycznego)

5.  Pedagogika wychowania religijnego, z dominacją wychowania katolickiego.

Bogusław Śliwerski 1998 - 2000 - 2002

Rekonstrukcja “świata pedagogicznych idei”, ich korzeni i współczesnej ich ewolucji, bez roszczenia sobie pretensji do jakiejkolwiek wyłączności. Nie jest ostatecznym, zamkniętym zbiorem teorii czy nurtów współczesnego wychowania, ale zaledwie otwarciem pola do ich zaistnienia, które będzie z czasem wypełniane kolejnymi ich rodzajami i odcieniami.

• Komparatystyka może dać badaczowi lepszą optykę, włączyć go w szerszy krąg i kontekst kulturowy, zmuszając do analizowania odmiennych „kodów kulturowych” i stałego oscylowania między wewnętrznym a zewnętrznym punktem ich widzenia.

• Nie ma sensu ferowanie ostatecznych ocen teorii naukowych, gdyż ta, która wydaje się istotnie ważna dzisiaj, może jutro okazać się zupełnie nieistotna, i to, co dzisiaj uważamy za błędne, mało istotne, może w przyszłości stanowić przełom w ludzkim myśleniu. Nie ma więc takiej bezbłędnej metody, która pozwoliłaby na racjonalną ocenę wartości hipotezy czy teorii. (Lakatos)

Bogusław Śliwerski - klasyfikacja współczesnych teorii i nurtów wychowania

1. Pedagogika filozoficzno - normatywna (K. Kotłowski)

2. Chrześcijańska pedagogika personalno - egzystencjalna (J. Tarnowski)

3. Pedagogia społeczno - personalistyczna (A. Kamiński)

4. Pedagogika serca (M. Łopatkowa)

5. Duchowa pedagogia miłości (A. Bruehlmeier)

6. Pedagogika niedyrektywna (C. Rogers)

7. Pedagogia nieautorytarna (T. Gordon)

8. Pedagogika Gestalt (O.A. Burow, R. Cohn, F. Perls)

9. Pedagogika wychowania integralnego (H. Dauber, V. Buddrus)

10. Pedagogika antyautorytarna (A.S. Neill, B. Spock)

11. Pedagogika radykalnego humanizmu (E. Fromm)

12. Krytyczna nauka o wychowaniu (J. Habermas, H. Kupffer)

13. Pedagogika emancypacyjna (P. Freire, L. Kerstiens, K. Mollenhauer, M. Czerepaniak - Walczak)

14. Pedagogika międzykulturowa (H.M. Griese, G.J. Friesenhahn, A. Thomas, N. Ropers)

15. Dekonstrukcjonizm (J. Derrida)

16. Pedagogika analityczno - krytyczna (M. Foucault)

17. Anty - postpedagogika (E. von Braunmuehl, A. Miller, H. Ostermeyer, H. von Schoenebeck)

18. Pedagogika w ponowoczesności (Z. Bauman, T. Szkudlarek, Z. Melosik, H. Kupffer, N. Postman)

Podział systemów pedagogicznych wg Dietera Lenzena:

• proponuje dwie grupy:

I. Koncepcje pedagogiczne

1.       pedagogika racjonalno-krytyczna

2.         pedagogika krytyczna

3.         pedagogika historyczno-materialistyczna

4.       pedagogika psychoanalityczna

5.       pedagogika humanistyczna

6.       pedagogika personalistyczna

7.       pedagogika fenomenologiczna

8.       pedagogika strukturalistyczna

II. Doktryny pedagogiczne:

•        pedagogika M. Montessori

•        pedagogika C. Freineta

•        pedagogika R. Steinera

•        pedagogika reform

•       pedagogika anarchistyczna

•        pedagogika antyautorytarna

•        pedagogika socjalistyczna

•        pedagogika chrześcijańska

• pedagogika liberalna.

KIERUNEK PEDAGOGICZNY

• Całościowy (jednolity) zbiór poglądów i koncepcji wychowania oraz kształcenia, jaki powstał w wyniku historycznego i kulturowego rozwoju społeczeństw, pod wpływem zmian politycznych, społecznych i uwarunkowań gospodarczych.

• Ujawnia nowe problemy pedagogiczne, prowadzi do przemian w sposobach ich rozwiązywania oraz do odmiennej interpretacji kwestii wychowawczych i edukacyjnych.

• Wraz z pojawiającymi się nowymi podejściami filozoficznymi i rozwojem nauki dochodzi do dialogu względnie do krytyki powstających poglądów pedagogicznych i wychowawczej praktyki.

KIERUNEK PEDAGOGICZNY

To dająca się wyodrębnić, specyficzna analiza procesu wychowania i jego ujęcia, a więc szczegółowe zdefiniowanie wychowania, jego wymiarów, aspektów i celów oraz środków i metod, wskazująca na racjonalne kryteria ujęcia procesu wychowania, na instytucje i środowiska, w których się ono odbywa lub powinno mieć miejsce.

(Marian Nowak) Kierunek pedagogiczny

• Jednostronny, teoretyczno-metodologiczny sposób ujmowania problematyki pedagogicznej, wyjaśniający problemy pedagogiczne w taki sposób, aby odsłonić nowe aspekty przedmiotu badań i zwrócić uwagę na niepodejmowane wcześniej zagadnienia.

• Kierunki pedagogiczne różnią się podejściem do problematyki wychowania i kształcenia, a więc różnią się stawianymi pytaniami, formułowanymi prawidłowościami oraz ich interpretacjami.

KIERUNEK PEDAGOGICZNY

To odmienny typ racjonalności, będącej podstawą odrębnej perspektywy epistemicznej (szczególnie wysoko wartościowanej formy poznawczego oswajania świata wychowania i kształcenia), uznawanej orientacji teoretyczno-metodologicznej oraz miejsca, z którego się mówi.

Stanowi przesłanki do tworzenia pojęć pedagogicznych, definicji, promowania sposobów i stylów badania, myślenia, komunikowania się i organizowania działań pedagogicznych.

Teresa Hejnicka-Bezwińska

G. L. Gutek, po.cit, s.259

Z. Kwieciński, Mimikra czy sternik? Dramat pedagogiki w sytuacji przesilenia formacyjnego, [w:] Spory o edukację, Z. Kwieciński, L. Witkowski (red.), W-wa-Toruń 1993, s. 18

R.G.Paulston, Pedagogika porównawcza jako pole nakreślania konceptualnych map teorii i paradygmatów, [w:] Spory o edukację, Z. Kwieciński, op.cit, s. 41

40

---