Gospodarstwo domowe jest podmiotem sfery konsumpcji, który tworza ludzie, powiązani najczęściej więzami rodzinnymi, wspólnie mieszkający i podejmujący wspólne decyzje dotyczące konsumpcji w oparciu o dochody uzyskiwane przez wszystkich członków tego gosp. domowego lub przez tylko niektórych z nich.
Założenia teorii gosp. domowego:

A) zakłada się, że gosp. domowe jest podmiotem racjonalnym i w swoich wyborach dąży do maksymalnych korzyści i konsumpcji dóbr i usług w ramach istniejących ograniczeń.
B)Gospodarstwo domowe opiera swoje wybory na swoich preferencjach (upodobaniach)
Preferencje konsumenta - wyrażają jego subiektywne pragnienia i oceny wazności oraz przydatności dóbr dla konsumenta.

Preferencje zależą od: środowiska urodzenia; wychowania miejsca zamieszkania wykształcenia przekonań religijnyh, itp.
Założenia odnośnie preferencji:

Założenie kompletności - oznacza, że gosp. dom. dokonujące wyboru między różnymi kombinacjami dóbr potrafi uszeregować te kombinacje według kolejności swych preferencji. Jeżeli gosp. dom. uporządkuje w ten sposób wszystkie kombinacje dóbr, oznacza to, że jego preferencje są kompletne.

Założenie przechodności - oznacza, ż uczeregowanie preferencji jest logicznie spójne.

Założenie nienasycalności zadowolenia z konsumpcji - oznacza, że gosp. domowe preferuje zawsze kombinację dóbr dostarczającą więcej zadowolenia, od kombinacji dającej tego zadowolenia mniej.
Gospodarstwo domowe w swoich wyborach podlega ograniczeniu ze strony dochodów jakimi dysponuje. Gosp. dom. podlega ograniczeniom ze strony cen, które płaci za dobra i usługi.

TEORIA UŻYTECZNOŚĆ

Użyteczność to zadowolenie (satysfakcja, przyjemność) jakie osiąga gosp. dom. z konsumpcji (posiadania) dóbr i usług.

Użyteczność to kategoria subiektywna - jest to pewien stan psychiczny; jest niemierzalna - nie można jej wyrazić w postaci liczbowej.

Użyteczność, choć niemierzalna, jest kategorią porządkową - gosp. dom. potrafi uporządkować wszystkie dobra wg użyteczności (zadowolenia, jakie mu przynoszą), a także potrafi porównywać te dobra ze sobą. Uszeregowanie użyteczności różnych dóbr odzwierciedla tzw. uporządkowany system preferencji różnych dóbr

Rozróżnia się użyteczność całkowitą i użyteczność krańcową:

1)użyteczność całkowita jest sumą zadowolenia, jakie daje gosp. domowemu konsumpcja określonej ilości dobra:

2)użyteczność krańcowa (marginalna) - zadowolenia osiągane ze skonsumowania kolejnej, dodatkowej, marginalnej jednostki dobra.

wyraża zmianę UC wywołaną zmiana konsumpcji dobra o kolejną jednostkę

Między ilością konsumowanego dobra a użytecznością całkowitą i użytecznościa krańcową zachodzą następujące zależności:

UC rośnie wraz ze wzrostem ilości konsumpwanego dobra i zmniejsza się wraz ze zmniejszeniem ilości konsumowanego dobra;

UK maleje wraz ze wzrostem ilości konsumowanego dobra i rośnie, gdy ilość konsumowanego dobra się zmniejsza.

Prawo Malejącej użyteczności Krancowej: Użyteczność uzyskiwana przez gosp. domowe z konsumpcji kolejnych jednostek danego dobra maleje wraz ze wzrostem jego spożycia przy zachowaniu konsumpcji innych dóbr na niezmienionym poziomie

Il.konsumow.dobra	UC	UK
0	0	-
1	4	4
2	7	3
3	9	2
4	10	1
5	10	0

Celem gosp. domowego wg teorii użyteczności jest maksymalizacja użyteczności całkowitej z konsumowanego koszyka dóbr. Gdy gosp. dom. osiągnie ten cel, oznacza to, że dokonało optymalnego wyboru w zakresie konsumpcji i osiągnęło równowagę.

O tym, jakie ilości wybranych do koszyka dóbr zakupi gosp. domowe, decyduje ich użyteczność krańcowa

Zakładamy, że gosp. domowe konsumuje 2 dobra: dobro X (użyt. krańc. UK_X, cena P_X) i dobro Y (UK_Y,P_Y)
Optimum

Ten warunek określa równowage gosp. domowego i nosi nazwę II prawa Gossena (prawa wyrównywania się użyteczności krańcowych) Gospodarstwo domowe zmaksymalizuje użyteczność całkowitą z konsumowanego koszyka dóbr wówczas, gdy na każde dobro zgłosi popyt do takiego poziomu, przy którym uzyteczność krańcowa przypadająca na 1 wydaną na to dobro złotówkę zrówna się z użytecznością krańcową złotówki wydanej na każde inne dobro z koszyka.

NADWYŻKA KONSUMENTA

Jest to różnica między całkowitą użytecznością jaką konsument uzyskuje z łącznej liczby skonsumowanych jednostek dobra a wydatkiem pieniężnym jaki musiał ponieść aby zakupić tę ilość dobra. N. konsumenta dotyczy subiektywnej wartości korzyści netto jaką on osiąga kupując dobro po cenie rynkowej. Pokazuje, że może on uzyskać więcej zadowolenia z konsumpcji niż wynosi zapłata

Popyt będzie wyznaczony przez zrównanie UK dobra z ceną rynkową tego dobra.

Krzywa popytu rynkowego przedstawa użyteczności krańcowe kolejnych jednostek konsumowanego dobra.

Cena każdej jednostki dobra jest wyznaczana przez użyteczność krańcową kolejnych jednostek konsumowanego dobra

Paradoks wartości - cena wody a cena diamentu. Podaż diamentu jest bardzo rzadka, więc użyteczność krańcowa jest bardzo wysoka i przez to wysoka jest cena diamentu. Użyteczność krańcowa ostetniej szklanki wody jest niska, i przez to niska jest cena wody, mimo że bez niej nie da się żyć.

Teoria obojętności gospodarstwa domowego.

Zakłada, że gosp. domowe swoje wybory dotyczące konsumpcji opiera się na preferencjach.

Obok krzywych obojętności występują linie budżetowe.

Krzywa obojętności - jest zbiorem kombinacji dwóch dóbr lub dwóch koszyków dóbr przynoszących gosp. domowemu takie samo zadowolenia z konsumpcji.

Krzywa obojętności nazywana jest także krzywa jednakowej uzyteczności.

Komb.dóbr	QY	QX
A	6	1
B	3	2
C	2	3
D	1,5	4

Obrazuje identyczny poziom użyteczności całkowitej. Każda kombinacja powyżej krzywej jest lepsza, będzie zatm bardziej preferowana przez gosp. domowe.
Każda kombinacja poniżej krzywej jest gorsza.
Krzywe obojętności konsumenta:malejące,wypukłenie przecinają się,może być ich nieskończenie wiele

Jest malejąca (bo kosztem zwiększenia drugiego dobra maleje ilość 1. dobra) czyli przedstawia zjawisko substytucyjności między dobrami (zwiększenie konsumpcji 1. dobra wymaga zmniejszenia konsumpcji 2. dobra, przy nie zmienionym poziomie użyteczności całkowitej). (sybstytucyjność niepełna, bo posiłki nie mogą być całkowicie zastąpione przez płyty i odwrotnie)

Miarą stopnia substytucyjności obu dóbr jest krańcowa stopa substytucji dóbr.

Krańcowa stopa substytucyjności dóbr określa jaką ilość jednego dobra (u nas Y) zgodzi się poświęcić gosp. domowe w celu uzyskania kolejnej, dodatkowej jednostki drugiego dobra, przy założeniu pozostania na tej samej krzywej obojętności.

KSS(x,y)= -ΔY/ΔX =[ UKx=UKy]
Krańcowa stopa substytucyjności dóbr maleje w miarę przesuwania się wzdłuż danej krzywej obojętności.

Fakt zmniejszania się krańcowej stopy substytucji dóbr w miarę przesuwania się wzdłuż danej krzywej obojętności wiąże się z działaniem prawa malejącej krańcowej stopy sobstytucji dóbr, stwierdza ono: Im mniej danego dobra konsumuje gosp. domowe, tym mniejszą ilość tego dobra zgodzi się poświęcić w celu uzyskania dodatkowej jednostki innego dobra Krańcowa stopa substytucejności dóbr jest określana w każdym punkcie krzywej obojętności przez użyteczność krańcową. Krańcowa stopa subst. Dóbr wyraża nachylenie krzywej obojętności w każdym punkcie. Krańcowa stopa subst. Dóbr wyraża nachylenie krzywej obojętności w każdym punkcie.
Poziom zadowolenia z konsumpcji będzie wzrastał w miarę oddalania się od początku układu współrzędnych. Gosp. domowe preferuje miejsca położone na coraz wyżej położonej krzywej obojętności.

Zbiór krzywych obojętności nosi nazwę MAPY OBOJĘTNOŚCI i przedstawia uporządkowany system preferencji konsumenta, najniższa użyteczność jest na najniższej krzywej.

Gosp. domowe w swych wyborach jest ograniczone wysokością posiadanych dochodów oraz poziomem cen nabywanych dóbr.
Ograniczenia wyboru gosp. domowych:a)dochody płacowe (z udostępnienia pracy); b) dochody pozapłacowe (spadki, wygrane) - są mniej regularne niż dochody płacowe
Zakładamy, że całość dochodów gosp. domowe wydaje na konsumpcję.

LINIA BUDETU GOSP: DOM:

Jest zbiorem tych kombinacji dwóch dóbr (koszyków dóbr), które gosp. domowe może nabyć w danym czasie w oparciu o posiadany dochów i uwzględniając rynkowe ceny danych dóbr.
Linia budżetu oddziela kombinacje osiągalne (na linii i pod linią) od nieosiągalnych (powyżej linii).

Kombinacje pod linią nie w pełni wykorzystują budżet, świadczą o nieracjonalnych zachowaniach. Każda kombinacka, która mieści się na krzywej zależy od stosunku an

Nachylenie linii budżetu wyraża relację cen nabuwanych dóbr:

Kombinacje	QY	QX
M	6	0
A	4,5	1
B	3	2
C	1,5	3
K	0	4

Zmiany dochodów przy niezmienionej an powodują przesunięcie linii budżetu (zwiększają się możliwości nabywcze), a gdy zmienia się tylno cena, bez dochodu - to zmienia się nachylenie linii budżetu.

Optymalna kombinacja dóbr mieści się w punkcie styczności linii budżetu z najwyżej położoną, ale dostępna krzywą obojętności.

Optimum gospodarstwa domowego(War.Rwnowagi)

Zmiana dochodów kupuących (linia dochód-konsumpcja):

Zakładamy, że zmianie ulegaja dochody kupujących, natomiast ceny i preferencje pozostają bez zmian
Linia dochód-konsumpcja:
Powstaje z połączenia punktów linii budżetu reprezentukjących rosnący poziom dochodów z odpowiednimi krzywymi obojętności.
Linia dochód-konsumpcja jest zbiorem punktów równowag gosp. domowego odpowiadających wszystkim poziomom jego dochodu, przy założeniu niezmienności preferencji i niezmienności cen.Linie dochód-konsumpcja sa rosnące dla dóbr normalnych Linie dochód-konsumpcja pozwalają wyznaczyć krzywe Engel'a (Engla)

Linia (krzywa) cena-konsumpcja: Px - const, Py - zmienna

Nachylenie linii budżetowej ulega zmianie, gdy zmienia się cena dobra Y
Linia cena-konsumpcja jest zbiorem punktów równowagi konsumenta w warunkach zmiany ceny jednego dobra i niezmienności cen innych dóbr, dochodów i preferencji.

Na bazie linii cena-konsumpcja można wyznaczyć krzywą popytu indywidualnego.
Efekt substytucyjny i efekt dochodowy zmiany ceny dóbr nabywanych przez gosp. Domowe

PRZEDSIEMBIOSTWO- Instytucja systemu ekonomicznego w której zostały zorganizowane zasoby produkcyjne w celu pomnażania wyłożonego kapitału, czyli osiągnięcia zysku.
Cechy przedsiębiorstwa rynkowego:
a)instytucja o charakterze historycznym - pojawiło się wraz z powstaniem gosp. rynkowej;
b)podmiot o charakterze prywatnym;
c)podmiot obiektywny - niezależny, wyposażony w autonomię zewnętrzną oraz wewnętrzną;
d)celem jego jest osiąganie dochodów - maksy-malizacja zysków wg teorii neoklasycznej
e)przedsiębiorstwo rynkowe jest podmiotem realnego ryzyka (decyzke przeds. rynkowego weryfikuje rynek, jeśli decyzje te są złe, to jest w końcu ono likwidowane);

f)przedsiębiorstwo rynkowe jest podmiotem kierującym się w swych decyzjach zasadą gospodarczości;
g)przeds. rynkowe jest podmiotem, którego warunkiem trwania jest równowaga finansowa (twardy budżet);
h)z przedsiębiorstwem nierozerwalnie związany jest przedsiębiorca.( jest podmiotem reprezentującym interesy własne lub osób trzecich, ponoszącym ryzyko prowadzenia działalnosci gospodarczej i wywierającym bezpośredni wpływ na przesłanki kształtowania się ryzyka)
TEORIA PRODUKCJI
Na koszt wpływają poniesione nakłady czynników wytwórczych.

O wysokości poniesionych nakładów decyduje zastosowana technologia, uwarunkowania rynkowe, które związane są z rynkowymi cenami czynników wytwórczych.

Teoria produkcji koncentruje uwagę na technologicznych uwarunkowaniach kosztów produkcji. Podstawowym zadaniem teorii produkcji jest określenie zależności funkcjonalnych pomiędzy wielkościa produkcji a poniesionymi nakładami czynników wytwórczych; analiza rzeczowa.Podstawową kategorią teorii produkcji jest funkcja produkcji.

Funkcja produkcji w okresie produkcji przyjmuje postać krzywej Knight'a, jest nazywana także krzywą produktu całkowitego w okresie krótkim. Wielkość produkcji jest funkcją nakładów czynników zmiennych Krzywa Knight'a obrazuje prawo wydajności działalności nieproporcjonalnej (prawo nieproporcjonalnych przychodów). Prawo to stwierdza: Jeżeli w procesie produkcji nie ulega zmianom technika wytwarzania i wykorzystywane są czynniki stałe i zmienne, to zwiększenie nakładów czynników zmiennych powoduje że na początku produkcja całkowita wzrasta więcej niż proporcjonalnie w stosunku do nakładów czynników zmiennych, następnie mniej niż proporcjonalnie w stosunku do tych nakładów, a po przekroczeniu przez nakład czynników zmiennych pewnej granicy, absolutna wielkość produkcji zaczyna się zmniejszać

Realny odcinek krzywej Knight'a - to odcinek mniej niż proporcjonalny w stosunku do nakładów czyników zmienych produkcji.
PRODUKT KRAŃCOWY
Określa zmianę całkowitej wielkości produkcji spowodowanej zmianą nakładu czynnika zmiennego o kolejną, dodatkową jednostkę. PK informuje o ile zmieni się (wzrośnie lub zmaleje) całkowita wielkość produkcji wskutek zmiany (wzrostu lub spadku) nakładu czynnika zmiennego o kolejną, dodatkową jednostkę

Krzywą produktu krańcowego wyznacza wartość tangensa kąta stycznej do punktu na krzywej PC. Maksimum produktu krańcowego wyznacza styczna do punktu przegięcia na krzywej Knight'a. PK - po przekroczeniu pewnego poziomu maleje.
Fakt opadania w kierunku osi x krzywej produktu krańcowego wynika z działania prawa malejących krańcowych przychodów.
PRODUKT PRZECIĘTNY

Jest ilorazem całkowitej wielkości produkcji i całkowitego nakładu czynnika zmiennego. Informuje o wielkości produkcji jaka przypada na jednostkę nakładu zmiennego.

Krzywą produktu przeciętnego wyznacza wartość tangensa nachylenia prostej łączącej początek układu współrzędnych z dowolnymi punktami na krzywej Knight'a. Maksimum produktu przeciętnego przypada na taką wielkość nakładu V₁, przy której prosta wychodząca z początku układu współrzędnych jest styczna do krzywej Knight'a. W punkcie przecięcia się krzywej prod. Przeciętnego z krzywą produktu krańcowego, przy określonej ilości nakładu czynnika zmiennego, dochodzi do najlepszego zestawienia czynników stałych i zmiennych (użyć trzeba minimalnych nakładów).

Gdy produkt przeciętny wzrasta, produkt krańcowy jest nad nim.

Gdy produkt przeciętny zaczyna maleć, produkt krańcowy jest mniejszy od pr. Przeciętnego
Produkt całkowity, krańcowy i przeciętny w okresie długim

W okresie długim produkcja podlega działaniu prawa wydajności proporcjonalnej. Prawo to stwierdza, że: jeżeli w produkcji nie zmienia się technika produkcji, a zmiennymi są wszystkie czynniki wytwórcze, to przyrosty produkcji całkowitej są proporcjonalne do przyrostu nakładu wytwórczych czynników.
W warunkach okresu długiego krzywa PP jest równa krzywej PK.

Wybór metody wytwarzania w przedsiębiorstwie, substytucja czynników wytwórczych, funkcja produkcji w okresie bardzo długim.

Metoda wytwarzania (produkcji) jest to określona kombinacja ilościowa czynników produkcji, najogólniej pracy i kapitału.

Podstawowym kryterium wyboru metody wytwarzania w przedsiębiorstwie jest minimalizacja kosztów produkcji. Analiza wyboru najkorzystniejszej, tj. minimalizującej koszty, metody wytwarzania oparta jest na wykorzystaniu następujących narzędzi:

a)izokwant - które uwzględniają technologiczne aspekty tego wyboru;

b)izokoszt - które uwzględniają rynkowe uwarunkowania wyboru metody wytwarzania w przedsiębiorstwie.

Izokwanta (krzywa jednakowego produktu, krzywa obojętności producenta) Jest zbiorem znanych w danym czasie efektywnych kombinacji czynników wytwórczych pozwalających uzyskać taką samą wielkość produkcji

Założenia: Pożądana wielkość produkcji wymaga zastosowania czynników produkcji:V₁ (L) - praca; V₂ (k) - kapitał
Czynniki te są względem siebie substytucyjne w pewnych granicach, oraz są komplementarne, czyli że dla uzyskania zaprojektowanej wielkości produkcji muszą wystąpić w pewnych granicach łącznie.
Każda kombinacja daje taką samą wielkość produkcji.
Kombinacje różnią się strukturą nakładów.

Krzywa ta jest:malejąca; wypukła do początku układu współrzędnych nie przecinają się, może ich być (teoretycznie) nieskończenie wiele (nieskończona ilość różnych poziomów produkcji)

Krzywa ta (izokwanta) jest malejąca, ponieważ między czynnikami produkcji dochodzi do substytucji. Substytucja czynników produkcji następuje w miarę przesuwania się wzdłuż izokwanty i oznacza zastępowanie jednego czynnika produkcji drugim dla tego samego poziomu produkcji. Substytucja polega na tym, że wzrost jednego czynnika produkcji powoduje spadek drugiego czynnika, przy niezmienionej wielkości produkcji. Miarą stopnia substytucyjności czynników produkcji jest krańcowa stopa substytucji czynników wytwórczych.

K_{SS (v1,v2)}=-ΔV2/ΔV1=[PK(V1)/PK(V2)] KSS czynników wytwórczych: To stosunek zgodnie z którym zamienia się jeden czynnik produkcji przez drugi dla takiej samej wielkości produkcji.

KSS czynników wytwórczych informuje o ile zmniejszy się nakład jednego czynnika (V2) w przypadku, gdy nakład drugiego czynnika (V1) wzrośnie o kolejną, dodatkową jednostkę przy zachowaniu produkcji na niezmienionym poziomie.

KSS. czynn. wytw. maleje w miarę przesuwania się wzdłuż danej izokwanty. Fakt ten wyraża prawo malejącej krańcowej stopy substytucji czynników wytwórczych:

W miarę zastępowania jednego czynnika produkcji (V₂) przez coraz większą ilość drugiego czynnika (V₁), maleje ilość czynnika V₁, którą można zastąpić przez każdą dodatkową jednostkę czynnika V₁. Prawo to świadczy o tym, że substytucja między czynnikami produkcji staje się coraz trudniejsza. Wysokość kr.st.sub.czyn.wytw. zależy od relacji produktów krańcowych tych czynników wytwórczych. Z uwagi na malejącą kr.st.sub.czyn.wytw. izokwanta jest wypukła do początku układu współrzędnych. Nachylenie izokwanty jest wyrażone przez krańcową stopę substytucji czynników wytwórczych.

IZOKOSZTAProducent zaznajomiony z technologicznymi uwarunkowaniami wyboru metody wytwarzania, uwzględnić musi równocześnie czynniki rynkowe, które dotyczą rynkowych cen pracy i kapitału, a także wysokości wydatku inwestycyjnego, jaki skłonny jest ponieść producent celem zakupienia określonej techniki produkcyjnej. Te rynkowe uwarunkowania wybory metody wytwarzania w przedsiębiorstwie obrazuje izokoszta - krzywa jednakowego kosztu
Jest zbiorem tych kombinacji czynników wytwórczych (praca, kapitał) które producent może nabyć w ramach łącznych wydatków przeznaczonych na ten cel, uwzględniając ceny rynkowe czynników produkcji. Izokoszta jest zatem zbiorem tych metod produkcji, których koszt całkowity jest jednakowy

Nachylenie krzywej jednakowego kosztu wyraża stosunek cen czynników produkcji C(V1)/C(V2)
Jeśli wydatek inwest. Ulegnie wzrostowi - izokoszta przesunie się w górę, gdy zaś ulegnie ograniczeniu - w dół
Najkorzystniejsza metoda wytwarzania tj. metoda minimalizująca koszty produkcji znajduje się w punkcie styczności izokwanty i izokoszty.

W punkcie styczności nachylenie izokwanty i izokoszty jest identyczne, w punkcie tym:PK(V1)/C(V1)=PK(V2)/C(V2)
Przedsiębiorstwo wybierze minimalizującą koszty metodę wytwarzania wówczas, gdy czynniki produkcji zostaną dobrane w takim do siebie stosunku, że stosunek ich produktów krańcowych będzie proporcjonalny do stosunku ich cen
Dokonując wyboru najkorzystniejszej metody wytwarzania w przedsiębiorstwie rozważyć należy 2 sytuacje: a)sytuację, w której producent dąży do zminimalizowania kosztów określonej wielkości produkcji (wariant minimalizacji kosztów);

b)sytuację, w której producent, określiwszy możliwy do zaakceptowania poziom kosztów, poszukuje maksymalnej w tych warunkach wielkości produkcji (wariant maksymalizacji efektu)
Ścieżka ekspancji produkcyjnej przedsiębiorstwa odzwierciedlająca jego rozwój powstaje z połączenia poszczególnych punktów styczności między izokwantami o rosnącej wielkości produkcji i izokosztami o coraz wyższym koszcie całkowitym.
TEORIA KOSZTÓW
Kosztami produkcji nazywa się wyrażoną w pieniądzu wartość nakładów czynników produkcji wykorzystanych w procesie wytwarzania

KOSZTY RACHUNKOWE
to wydatki pieniężne, jakie ponosi przedsiębiorstwo w związku z zakupem i wykorzystywaniem czynników produkcji. Ponieważ koszty księgowe obejmują tylko te nakłady, które zostały wycenione i ujęte w ewidencji przedsiębiorstwa, nazywamy je kosztami jawnymi (ujawnionymi). Koszty księgowe nie obejmują jednak wszystkich nakładów ponoszonych przez przedsiębiorstwo. Obok kosztów jawnych w każdym przedsiębiorstwie powstają koszty nieujawnione, tj. koszty rzeczywiście poniesione, ale nie zarejestrowane w ewidencji przedsiębiorstwa
KOSZTY NIEUJAWNIONE
to koszty, które powstają wskutek angażowania w produkcji czynników wytwórczych będących własnością właściciela. Kosztem nieujawnionym jest w przypadku każdej działalności gospodarczej koszt kapitału pieniężnego wniesionego w dane przedsięwzięcie i ryzyka z nim związanego. Kosztami nieujawnionymi mogą być także: koszt pracy własnej właściciela; koszt własnej wykorzystywanej ziemi; koszt własnych nieruchomości (lokali)
Wartość kosztów nieujawnionych wyraża koszt alternatywny tych czynników wytwórczych, czyli korzyść możliwą do uzyskania w przypadku wykorzystania tych czynników produkcji w innym, czyli alternatywnym, zastosowaniu.
Kosztem alternatywnym kapitału pieniężnego zaangażowanego w dane przedsięwzięcie jest dochód, jaki osiągnąłby jego właściciel, gdyby ulokował ten kapitał alternatywnie, tj. na rachunku bankowym. Dochodem z lokaty bankowej byłyby odsetki liczone wg bankowej stopy procentowej.
Kosztem alternatywym pracy własnej właściciela byłby dochód uzyskany z zatrudnienia u innego pracodawcy. Kosztem alternatywnym ziemi byłaby renta gruntowa (dochód z dzierżawy), a z własnych nieruchomości - czynsz dierż.
KOSZTY EKONOMICZNE
obejmują wartość nakładów wszystkich czynników wytwórczych rzeczywiście użytych do produkcji, obejmują więc koszty jawne i koszty nieujawnione.

Koszt alternatywny własnych środków wniesionych do przedsiębiorstwa równy co najmniej kosztowi alternatywnemu kapitału pieniężnego i ryzyka prowadzena biznesu jest nazywany zyskiem normalnym
ZYSK NORMALNY
jest zatem kosztem nieujawnionym, czyli częścią kosztu ekonomicznego. Zysk normalny jest to tzw. zysk zerowy, ponieważ określa on dolną granicę opłacalności produkcji, gdyby bowiem właściciel osiągnął z wniesionych środków dochód równy jedynie temu, co uzyskałby z ich alternatywnego zastosowania, wycofa zyski i przeniesie je gdzie indziej.

Aby kotynuować działalność i zatrzymać środki w danym przedsięwzięciu, producent musi otrzymać zysk wyższy od zysku normalnego, czyli musi osiągnąć zysk nadzwyczajny (ekonomiczny).

ZYSK EKONOMICZNY
to nadwyżka zysku ponad zysk normalny. Powstaje jako różnica między przychodami ze sprzedaży - utargami, a kosztami ekonomicznymi.

Gdy przedsiębiorstwo realizuje zysk normalny, oznacza to, że przychody ze sprzedaży pokrywają całość poniesionych kosztów, tj. kosztów ekonomicznych.

Celem przedsiębiorstwa rynkowego jest maksymalizacja zysku ekonomicznego

KC są funkcją wielkości produkcji. Funkcja kosztów przedstawia zależność między kosztami produkcji a odpowiednią wielkością produkcji.
KSC: Nakład czyn.st x P jedn. Nakł. ST
KZC:V1xC KC= KSC+KZC KSP= KSC/Q

| KZP= KZC/Q
| KCP= KC/Q = KSP+KZP
|
| KK= ΔKC/ΔQ= ΔKZC/ΔQ
|
|
|____________________

Krzywe KSP; KZP;KCP
Wyprowadza się wychodząc z krzywej kosztu stałego całkowitego. Koszt stały przeciętny wyznacza tangens kąta nachylenia prostej łączącej początek układu z odpowiednimi punktami na krzywej KSC;KZP; KC

|

|

|

|

|

|

|___________________

KZP (KCP) osiąga swe minimum przy takiej wielkości produkcji, przy której prosta wyprowadzona z początku układu współrzędnych jest styczna do krzywej KZC (KC).

Krzywą KK wyznacza się w oparciu o krzywą KC. KK określa tg kąta krzywej KC. KK osiąga swoje min. przy wielkości produkcji wyznaczonej przez styczną do punktu przegięcia na krzywej KC.

KK jest odwrotnością PK. Punkt przecięcia się krzywej kosztu krańcowego z krzywą kosztu całkowitego przeciętnego w jej minimum wyznacza tzw. techniczne optimum wielkości produkcji. Techniczne optimum wielkości produkcji określa taką wielkość produkcji, której koszt jednostkowy (koszt całkowity przeciętny) jest najniższy (minimalny). Przy wielkości produkcji określonej przez optimim techniczne (Q_D) dochodzi do najlepszego (optymalnego) wykorzystania czynników wytwórczych (stałych i zmiennych).
W OKRESIE DŁUGIM
wszystkie koszty produkcji są zmienne, ponieważ zmiennymi są wszystkie czynniki produkcji. Okres długi to okres, w którym producent dokonuje inwestycji, a zatem projektuje i wybiera zarówno wielkość zakładu, jak i sposób (metodę) produkcji. W długim okresie przedsiębiorstwo dąży do osiągnięcia projektowanego poziomu produkcji, przy najmniejszych kosztach uzyskania go. Wyborów tych dokonuje spośród nieskończenie wielu rozmiarów produkcji możliwych do osiągnięcia przy różnym poziomie wyposażenia technicznego istniejącego w okresie krótkim. Ponieważ każdą wielkość produkcji w okresie krótkim opisują odpowiednie krzywe kosztów całkowitych, przeciętnych i krańcowych, dlatego w długim okresie przedsiębiorstwo może wybierać spośród wszystkich krótkookresowych krzywych tych kosztów. W oparciu o krótkookresowe krzywe kosztów całkowitych, przeciętnych i krańcowych, wyznacza się długookresowe krzywe tych kosztów

Długookresowa krzywa kosztów całkowitych wychodzi z początku układu współrzędnych, gdyż w okresie długim brak jest kosztów stałych. Każda z krótkookresowych krzywych kosztów całkowitych jest styczna (jest punktem) do długookresowej krzywej kosztów całkowitych.

Długookresową krzywą kosztów krańcowych wyznacza się w oparciu o krótkookresowe krzywe tych kosztów. Dł. krzywa kosztów krańcowych przecina długookresową krzywą kosztów całkowitych przeciętnych w jej minimum

Długookresowa krzywa kosztów przeciętnych jest obwiednią wszystkich krótkookresowych krzywych kosztów całkowitych przeciętnych.
Każda z krótkookresoych krzywych kosztów cał. przec. jest styczna do długookresowej krzywej tych kosztów. Jednakże nie każda z krótkookresowych KCP jest styczna do długookresowej krzywej KCP w swym minimum. Istnieje tylko jedna krótookresowa krzywa KCP, która w swym minimum jest styczna do długookresowej krzywej KCP, a jej minimum i uporządkowana przez tą właśnie krzywą wielkość zakłada (produkcji) jest optymalna, tj. minimalizująca jednostkowe koszty produkcji w projektowanym przedsiębiorstwie.
KORZYŚCI SKALI:
występują wówczas, gdy długookresowe KCP maleją wraz ze wrostem skali produkcji, aż do osiągnięcia swego minimum. Krzywa długookresowa KCP maleje, opada. Zwiększanie rozmiarów produkcji jest w tym przedziale opłacalne, ponieważ jednostkowe koszty wytwarzania są coraz niższe. Wieksza skala produkcji przynosi korzyści, ponieważ pozwala na:

możliwość specjalizacji produkcji;

zatrudnienie lepiej wyspecjalizowanych pracowników;

wykorzystanie lepszego technologicznie wyposażenia;

lepszą organizację produkcji;

lepsze wykorzystanie niepodzielnych zasobów;

osiąganie korzyści płynących z lepszej pozycji przetargowej.

NIEKORZYŚCI SKALI:
występują wtedy, gdy długookresowe KCP zaczynają wzrastać wraz ze wzrostem produkcji. Długookr. KCP rośnie. Oznacza to, że produkcja w skali przekraczającej optymalną wielkość zakładu staje się coraz bardziej kosztowna. Jednostkowe koszty wytwarzania rosną. Niekorzyści skali produkcji wynikają:

z malejącej sprawności systemu zarządzania;

z rosnących kosztów przepływu informacji;

ze wzrostu kosztów kontroli;

z malejącej odpowiedzialności poszczególnych zatrudnionych za wyniki produkcyjne

z nieelastyczności reakcji na zmiany warunków rynkowych, zwłaszcza w okresie słabej koniunktury

TEORIA UTARGÓW
Utargi to przychody ze sprzedaży określonej wielkości produkcji.

W każdym przedsiębiorstwie występują 3 rodzaje utargów:
Uc= Qx c (iloczyn ilości produkcji do sprzedaży i ceny)
Up= c (jest równy cenie)
Uk= ΔUc/ΔQ (przychód jaki osiągnie producent ze sprzedaży kolejnej jedn dobra)

Struktury rynku (modele struktur rynkowych)

jest uproszczonym obrazem zachowań sprzedających i kupujacych, charakterystycznym dla określonych warunków rynkowych

Utargi w przedsiębiorstwie wolnokonkurencyjnym:
Ogromna liczba uczestników, producentów, przy czym każdy z uczestników rynku wolnokonkurencyjnego, dostarcza tak niewielką ilość podaży, że nie wywiera wpływu na cenę.

Produkt homogeniczny (jednorodny)

Produkty są doskonale substytucyjne. Cena na rynku konkurencji doskonałej jest kształtowana na zasadzie popytowo-podażowej.

Producenci są cenobiorcami (dostosowują się do panującej ceny).

Każda ilość produktu jest sprzedawana po tej samej cenie.

Nieograniczona możliwość wejścia, wyjścia z rynku, co oznacza swobobę przepływu kapitału. Nie ma konkurencji cenowej, konkurencja pozacenowa też nie jest uzasadniona, bo produkt jest jednorodny.

Krzywa Uc w przedsiębiorstwie wolnokonkurencyjnym jest liniowa i rośnie proporcjonalnie w stosunku do ilości sprzedanej produkcji.
Krzywa Up ukształtowana na poziomie ceny i jest krzywą popytu doskonale elastycznego na produkt tego przedsiębiorstwa.

Krzywa Uk jest równa krzywej Up
| |
| |
| |
| |
| |
| |
| |
|____________________ |______________________
UTARGI MONOPOLU:

Monopol oznacza jedynego sprzedającego; ten produkt który oferuje to produkt jedyny w swoim rodzaju - nie ma bliskich ani dobrych substytutów. Cena kształtowana jest przez monopolistę, jest on cenotwórcą. (ma monopol w zakresie podaży, nie popytu!). Nie ma możliwości wejścia na rynek z powodu różnych barier. Występuje konkurencja pozacenowa (na zasadzie dobrej woli, nie wymuszenia), brak konkurencji cenowej.

Uc rośnie, gdy popyt jest elastyczne względem ceny. Krzywa Up w przedsiębiorstwie monopolistycznym jest krzywą popytu na produkt monopolu.
Maksym. zysku w przed rynkowym, równwaga przedsięb rynk.
Zysk przedsięb. będzie maksymalizowany przy wielkości produkcji określonej przez zrównanie się utargu krańcowego z kosztem krańcowym.

U_K=KK jest nazywane optimum ekonomicznym, wyznacza taką wielkość produkcji - zysk jest maksymalny.

U_K=KK jest to warunek konieczny maksymalizacji zysku

Dla określenia czy przedsiębiorstwo istotnie maksymalizuje zysk (względnie minimalizuje stratę) i jaki zysk osiąga: ekonomiczny czy normalny, koniecznym jest uwzględnienie przy wielkości produkcji wyznaczanej przez UK=KK równocześnie relacji między ceną sprzedaży produkcji a kosztem jednostkowym, całkowitym i przeciętnym.

U_K=KK

cena > KCP -> maksymalizacja zysku ekonomicznego

U_K=KK

cena = KCP -> osiąga zysk normalny

U_K=KK

cena < KCP -> minimalizacja strat

RÓWNOWAGA GAŁĘZI WOLNOKONK. (O.DŁUGI)
Gałąź wolnokonkurencyjna znajdzie się w równowadze, gdy osiągnie taką wielkość produkcji przy której cena równa Un zrówna się z długookresowym KK w punkcie minim. długookr. KCP. W tej sytuacji zyski ekonomiczne zostają zredukowane do zera, zaś wielkość produkcji przy której gałąź osiąga równowagę jest wytwarzana po najmniejszych kosztach jednostkowych.
MAKSYMALIZACJA w MONOPOLU
Różnicowanie cen w monopolu.
Różnicowanie cen przez monopol wymaga spełnienia okreslonych warunków, tzn:
istnienie izolowanych rynków, co gwarantuje, iż towary z rynków o niższych cenach nie będą przepływały na rynki o wyższych cenach;
możliwość wyodrębnienia i zastosowania odrębnej oferty cenowej dla różnych grup nabywców;
różne cenowe elastyczności popytu u różnych grup odbiorców (niższe ceny - wyższe cenowe elast. popytu).
Można mówić o 3 stopniach różnicowania ceny w monopolu:
różnicowanie pierwszego stopnia zakłada sytuację, że monopolista zna krzywą elastyczności popytu każdego odbiorcy i ustala dla każdego indywidualnie najwyższą cenę jaką byłby on skłonny zapłacić;
różnicowanie drugiego stopnia polega na pobieraniu różnych cen w zależności od spełnienia przez nabywców określonych kryteriów (np. opłaty za energię w różnych porach doby);
różnicowanie trzeciego stopnia polega na wyodrębnieniu pewnych grup nabywców i różnicowania dla nich cen (np. zniżki dla dzieci na przejazdy koleją);
Różnicowanie cen jest przejawem aktywnej polityki sprzedaży (?) monopolu dążącego do maksymalizacji zysku przy różnych stopach zysku.
Różnicowanie cen jest korzystne dla monopolu i stosowane tylko wtedy, gdy krzywe popytu poszczególnych nabywców mają różne elastyczności cenowe. Dla grup o popycie mniej elastycznym monopol ustala ceny wyższe, aby w ten sposób zrekompensować niższe ceny adresowane do nabywców o popycie bardziej elastycznym
KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA
Liczba uczestników: wielu sprzedających

Każdy z producentów dostarcza niewielką ilość podaży, nie może przejąć kontroli nad rynkiem; daleko idące zróżnicowanie produktu. Ceny są częściowo kształtowane przez rynek i producentów; nie ma barier wejścia na rynek. Konkurencja pozacenowa jest bardzo rozwinięta z wszystkimi jej cechami.
OLIGOPOL
Nieliczni uczestnice, niewielka grupa sprzedających, ale o znacznym udziale w rynku, znaczny wpływ w podaży rynkowej. Żaden z oligopolistów nie może nie liczyć się z tym, co robi inny oligopolista, współzależność w obrębie oligopolu.

Produkt może być jednorodny (kawa, herbata, miedź, cynk) lub zróżnicowane (guma do żucia, AGD).

Na ogół w oligopolu dochodzi do współzależności cenowej, unikają konkurowania cenami.

Współzależność cenowa może przybrać postać:

• porozumień cenowych przybierających postać kartelu;

• porozumienie cenowe o charakterze nieformalnej lub milczącej zmowy, przyjmuje postać przywództwa cenowego (np. firma z rotacji, o najniższych kosztach, barometryczne przywództwo).

Trudne jest wejście na rynek.

Konkurencja:

• oligopole unikają cenowej;

• pozacenowa w zależności od rodzaju produktu: jednorody - ograniczona, zróżnicowany - szeroka, konkurencja parametrami technicznymi.

Zakładamy, że firmy produkują produkt jednorodny.

Przywództwo cenowe

Q_B

Q_A

B'

P'

B

P

A

Y_B

Y_S

Y_A

X_B

X_S

X_A

S

KO₂

V1 (L)

PK

PP

KO₁

D

A

B

Q_X

Q_Y

max PP

max PK (A')

zysk

Q

U_C

KC

B'

E'

E''

B

E

T'

K'

st do KC
i || do U_C

á

A'

A

B'

'

Q

B

E

T

A

E''

E'

E

strata

styczne równoległe (a,b)

U_C

KC

B'

B

A'

A

zysk

KC

b

a

U_C

Q

U_K

K

KCP

C'

K'

C

K

E'

T'

T

E

KK

KCP

U_P (c)

U_K

Q

Q

KK

K

U_P2 (d2)

U_P1 (d1)

UK₂

UK₁

₂

E₁

₁

Q_E2

C₂

C₁

Q

U_K

KK

C₁

C₂

U_P (d)

KK₁

KK₂

Q_E2

Q_E1

obniżenie ceny

Załamana krzywa popytu

Q

U_K

KK

P₀

Q₀

UK₂

UK₁

D

D

E

B

A

d

d

KK₂

KK₁

---