WSTĘP DO SOCJOLOGII PRAWA Z ELEMENTAMI WIEDZY O PAŃSTWIE I PRAWIE

ZAGADNIENIA DO KOLOKWIUM - CZĘŚĆ I

1. Pojęcie prawa.

Prawo- ogół przepisów, norm prawnych regulujących stosunki miedzy członkami społeczności określających zasady postępowania lub zawierających zakazy, których naruszenie grozi karą. Przepisy te są ustanowione lub uznane przez państwo, a ich realizacja zabezpieczona jest zorganizowanym przymusem państwa

2. Normatywny charakter prawa.

Normatywność prawa to jego podstawowa cecha. System prawa zbudowany jest z norm postępowania (reguł, zasad) przybierających na gruncie języka formę tzw. wypowiedzi dyrektywalnych (normatywnych). Normy prawne rekonstruowane są w procesie wykładni z przepisów prawnych, te zaś stanowią podstawową formę redakcyjną aktów normatywnych (ustaw, rozporządzeń, zarządzeń itp.). Normy prawne tworzą system i w jego ramach są hierarchicznie uporządkowane: wyróżnia się normy wyższego i niższego rzędu, zaczynając od konstytucji przez ustawy, umowy międzynarodowe po akty wykonawcze. Prawo jest tworzone przede wszystkim jako prawo stanowione, jest wyrazem aktu woli prawodawcy, stąd najczęściej przyjmuje postać ustawy.

3. Prawo pozytywne (pojęcie, cechy).

Def. Zbiór norm ustanowionych przez państwo , których wykorzystanie jest zagwarantowane użyciem środka przymusu.

Pozytywizacja prawa to spisanie prawa.

4. Prawo naturalne (pojęcie, cechy).

Prawo naturalne - może dotyczyć zespołu wartości wyznaczających wzorzec prawa sprawiedliwego(koncepcje etyczne prawa natury), Prawo naturalne może być prawem w sensie czyjegoś prawa oraz w sensie przedmiotowym. Rolą prawa naturalnego jest dostarczenie wzorów standardów, którym powinno odpowiadać prawo pozytywne.

5. Kierunek realistyczny w nauce o prawie.

Podkreśla sprzeciw wobec prawa według koncepcji pozytywistycznych i prawnonatural.. Pierwszym zarzuca wiarę w teksty prawnicze, drugim za poszukiwanie wzorców prawa przez spekulatywne rozważania.

2 nurt law in action.

6. Law in books i law in action.

Law in books - prawnicy, tzw. prawo w książkach, wiara w teksty prawnicze i ich moc.

Law in action - socjolodzy , według nich istota prawa znajduje sie w zachowaniach ludzi.

7. Inne niepozytywistyczne koncepcje prawa (umieć podać przykład).

Pozytywistyczna, prawnonaturalna, realistyczna i hermetyczna.

8. Prawo w sensie materialnym i formalnym.

Praworządność: a) w sensie formalnym *hierarchia źródeł prawa *kontroli konstytucyjności aktów prawnych *promulgacja

*prawo nie działa wstecz *zapewnienie niesprzeczności systemu prawa

b) w sensie materialnym: *społeczna (praw i wolności człowieka, obywatela) *ekonomiczna *polityczna wolność: *słowa *sumienia i wyznania *stowarzyszeń *przekonań

9. Prawo jako zjawisko społeczne i polityczne.

* społeczne

- prawo zawiera społecznie wyznawane wartości odnoszące się do większej liczby ludzi

- dotyczy wszystkich ludzi

- społeczeństwo jest utożsamiane z narodem

- stworzone przez ludzi

- odnosi sie do ludzi relacji miedzy nimi

- sankcja prawna

Prawo jako zjawisko społeczne (ubi societas ibi ius)

Każda organizacja społeczna dla swego rozwoju powinna ukształtować wzory zachowań gwarantujące pewne minimum współdziałania w dążeniu do osiągania dóbr mających zaspokoić potrzeby społeczne. Prawo ogranicza się do regulowania zewnętrznych relacji międzyludzkich. Jednym z celów prawa jest zapewnienie i zagwarantowanie realizacji praw jednostki i społeczeństwa (praw człowieka). W demokracji społeczny charakter prawa uwidacznia się w procesach decyzyjnych. Realne (por. wyżej) funkcjonowanie norm prawnych zależne jest od społecznego przyzwolenia i gotowości do ich przestrzegania.

* polityczne

- prawo jest jednym z instrumentów sprawowania władzy publicznej

- jest rama sprawowania władzy, ogranicza ją

• określa obowiązki i uprawnienia rządzących

- wyraża określone treści aksjologiczne

Prawo jako zjawisko polityczne

Polityczny charakter prawa wynika z faktu, że jest ono podstawowym instrumentem sprawowania władzy. Z jednej strony jest ramą, w której porusza się władza publiczna (praworządność, ściśle przez prawo wyznaczone kompetencje, struktura instytucji władzy), z drugiej strony poprzez prawo państwo ustala dla podmiotów podległych władzy wzory zachowań pożądanych i czuwa nad ich przestrzeganiem (sankcje, dysponowanie legalnym przymusem). Prawo wyraża również podstawowe dla państwa wartości (aksjologia państwa, przepisy konstytucji o charakterze zasad). Zgodnie z art. 2 Konstytucji z 2.4.1997 r., Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym. Na charakterystykę takiego państwa składają się dwie grupy elementów - o charakterze formalnym i materialnym. Podstawowe cechy państwa prawnego: a) prawo­rządność (zgodność z prawem - art. 7 Konstytucji RP) działań państwa, b) niezależność sądów i niezawisłość sędziów od władzy wykonawczej (art. 173 i art. 178 ust. 1 Konstytucji RP), c) zasada podziału władzy (art. 10 Konstytucji RP), d) gwarantowanie przez państwo praw i wolności obywatelskich (rozdz. II Konstytucji RP), e) zapewnienie instytucjonalnych i proceduralnych gwarancji ww. praw i wolności (TK, NSA, RPO), f) zasada prymatu prawa stanowionego przed innymi systemami normatywnymi (moralnością, religią, obyczajami), g) zasada prymatu konstytucji i ustaw w systemie źródeł prawa, hierarchia źródeł prawa (art. 87 i n. Konstytucji RP).

10. Funkcje prawa a cele prawa.

Cel to postulowany stan rzeczy, mający być osiągnięty dzięki podjęciu określonych czynności, ustanowionych norm. Jest zaplanowany i zamierzony. Natomiast funkcja to rezultat istnienia działania jakiejś instytucji, zawsze następuje jakiś skutek.

11. Typologia funkcji prawa.

Funkcje prawa

• FUNKCJE

• Stabilizacyjna (utrwalanie istniejącego ładu)

• Dynamizacyjna (promowanie zmian w różnych sferach społ)

• Ochronna (wspieranie/ochrona rozmaitych wartości istotnych społ)

• Organizacyjna( ramy działania organów władzy i społ)

• Represyjna (sankcje za nieprzestrzeganie)

• Wychowawcza (wskazuje normy pozytywne oraz działania zabronione, kształtuje pożądane modele zachowań)

• Kontrolna (co wolno a co nie)

• Dystrybutywna (rozdział dóbr i obciążeń)

• Regulator konfliktów (sposób ich rozstrzygania)

stabilizacyjna, dynamizacyjna, ochronna, organizacyjna, represyjna, wychowawcza, kontrolna, dystrybutywna, regulująca (konflikty).

12. Inne (niż prawo) systemy normatywne - krótka charakterystyka (moralność, obyczaj, religia).

Normy prawne wydawane są przez poszczególne organy. Normy prawne obowiązują nas wszystkich. Normy poza prawne powstają spontanicznie w społeczności gdy zostaje upowszechniona (zwyczaj).
Rodzaje norm poza prawnych:

- zwyczajowe prawo.;
- normy etyczne ( dotyczą zawodu );
- normy religijne ( obowiązują wyznawców );
- normy moralne ( odróżniają dobro od zła );(np. wyrzuty sumienia);
Normy prawne są usankcjonowane przymusem państwowym.

13. Różnice między prawem i moralnością.

• Różnią się przedmiotem regulacji (nie można prawa złamać myślami, w sumieniu)

• Funkcje prawa i moralności są inne (moralność ma charakter max. - stawia szczytne cele, prawo nie wymaga od nas poświęceń, tylko jakieś niezbędne minimum potrzebne do zachowania porządku i bezpieczeństwa)

• Geneza; prawo jest heteronomiczne (pochodzi od zewnętrznego autorytetu); moralność jest autonomiczna (wypływa z wewnątrz)

• Sposób ogłaszania norm:
  n. prawne - sposób sformalizowany (ściśle określony), w Polsce muszą być ogłoszone w Dz. U.
  Stworzenie katalogu wszystkich norm moralnych jest strasznie trudne i nie jest on formalnie publikowany

• Sankcja
  s. prawna jest to sankcja skupiona, jest poddana w ręce kompetentnych organów, odbywa się wedle określonej procedury, jest z góry prawnie określona, można powiedzieć, że jest ściśle sformalizowana
  
  s. moralna jest rozproszona, każdy człowiek wymierza ją własną ręką i wedle własnej miary, zwykle jest to bojkot towarzyski, nie jest sformalizowana

• Kwestia doniosłości (wagi, istotności)
  Dla moralności esencjonalne jest to, że wszystkie aspekty są doniosłe
  Prawo obok rzeczy ważnych interesuje się kompletnymi drobiazgami, sprawami trzeciorzędnymi

• Niepodatność moralności na zaplanowane zmiany, nie można zaplanować, że od jutra coś będzie niemoralne, z prawem jest wręcz odwrotnie

14. Związki między prawem i moralnością.

15. Postawy wobec prawa: legalizm, oportunizm, konformizm, rygoryzm prawny, punitywizm.

* legalizm - postępowanie zgodne z obowiązującym prawem. Zasada legalizmu zawarta jest w art. 7 Konstytucji RP który stanowi, że: "Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa". Oznacza to, iż organy władzy publicznej nie mogą podejmować działań bez podania podstawy prawnej. Mogą czynić tylko to, co im prawo nakazuje lub pozwala, a obywatele - wszystko to, czego im prawo nie zakazuje.

* oportunizm - wywodzi sie z języka łacińskiego i pochodzi od słowa opportunus, które oznacza korzystny, wygodny. Z proweniencji tegoż pojęcia można wywnioskować jego współczesne znaczenie opisujące postawę polegającą na postępowaniu adekwatnym do zaistniałej sytuacji, warunków (często politycznych lub społecznych), mające na celu odniesienie pewnych korzyści. Wiąże się to jednoznacznie z brakiem pewnych niezmiennych zasad, wg których postępowałoby się w życiu.

* konformizm - podporządkowanie się wartościom, poglądom, zasadom i normom postępowania obowiązującym w danej grupie społecznej.

* punitywizm - skłonność do surowego karania, wiara w ogromną skuteczność surowych kar:
przekonanie, że nieszczęścia świata i przestępczość wynikają ze zbyt liberalnej postawy; kary są nieadekwatne do popełnionej zbrodni;

16. Pojęcie kultury prawnej (w znaczeniu węższym i szerszym).
    WĘŻSZE wiedza o obowiązującym prawie, stosunek do tego prawa, oceny prawa i postulaty co do jego zmian
    SZERSZE do całego społeczeństwa w danym odcinku historycznym obejmuje doktryny prawne i naukę o nim

17. System civil law i system common law - podstawowe różnice.

Ze względu na dopuszczalność istnienia różnych źródeł prawa, można wyróżnić w kulturze zachodniej dwa systemy prawne: anglosaski system common law i europejski (kontynentalny) system civil law. Podstawową różnicą między nimi (przynajmniej ze względu na źródła prawa) jest to że system common law dopuszcza tworzenie prawa przez sądy w wyniku precedensowych rozstrzygnięć. Pamiętając o tym, że również w wielu kontynentalnych systemach prawnych wyroki sądów (zwłaszcza najwyższych) mają znaczenie przy późniejszych interpretacjach prawa stanowionego (i mogą zapoczątkować jakąś "linię" orzecznictwa), zwrócić należy uwagę że wyroki sądów w systemach civil law mają jednak o wiele mniejsze znaczenie niż wyroki sądów w systemach common law. Te ostatnie bowiem tworzą prawo, a te pierwsze tylko je interpretują.

Fakt, że w systemach typu common law sądy biorą udział w tworzeniu prawa nie oznacza jednak braku wpływu normalnych demokratycznych władz na tworzenie prawa w państwach stosujących ten system. Bowiem obok prawa precedensowego (czyli właśnie common law) egzystuje również tzw. statute law czyli prawo stanowione przez organ przedstawicielski (parlament).

Civi law - zasada prymatu ustawy, oddzielenie tworzenia i stosowania prawa, zakaz tworzenia prawa przez sądy (od kodeksu Justyniana), źródłem historycznym jest prawo rzymskie. Do źródeł prawa zaliczamy konstytucje ustawy , akty podustawowe, umowy międzynarodowe

Common law - zasada prymatu ustawy, brak rozdziału tworzenia od stosowania prawa, sądy mogą tworzyć prawo, brak recepcji prawa rzymskiego.

Decyzję sądu która tworzy prawo nazywamy Precedensem. P. nie jest jednak cały wyrok, ale sformułowana w wyroku reguła ogólna ( ratio decidendi). Sądy niższe obowiązane są stosować precedensy ustanowione przez sądy wyższe

18. Pojęcie precedensu prawotwórczego.

1. PRECEDENS- po raz pierwszy dokonane rozstrzygnięcie jakiejś sprawy służące jako przykład/uzasadnienie przy rozstrzyganiu podobnych spraw.

Precedens prwotworczy

Tworzenie w drodze precedensu - sad rozstrzyga sprawe powołując się na regule uznana samodzielnie za wizach.

Wyróżniamy precedens nieprawotwórczy- nie powstaje nowa norma powielany jest sposób posługiwania Się już obowiązująca norma.

Prawotwórczy- teoria deklaratoryjna- w rzeczywistości nie powstaje nowa norma bo sedzia opiera się na normach już istniejących to zwyczaj.

19. Pojęcie normy.

• Norma prawna to stworzona na podst. przepisów prawnych generalna i abstrakcyjna reguła postępowania składająca się z hipotezy, dyspozycji i sankcji

Norma- wypowiedź dyrektywna, nie ma mają wartości logicznej, (nonkognitywistyczne)Jest zrekonstruowana z tekstu prawnego dyrektywa postępowania, która w najprostszym przypadku musi odpowiadać wyczerpująco na pytania: “kto i w jakich okolicznościach” i “jak się powinien zachować”. Powstaje z przepisów prawnych

20. Norma prawna - cechy.

• Cechy normy prawnej:

• Reguła generalna

• Skierowana do:

• pewnej kategorii adresatów, wskazanych rodzajowo(np. obywatel)

• wszystkich na danym terenie obowiązywania prawa

• osoby pełniącej określoną funkcję

• nie ma adresata indywidualnego(z imienia i nazwiska)

• Reguła abstrakcyjna

• Wzór zachowania określony przez rodzajowe cechy zachowania

• Wzór nie jest nadmiernie kazuistyczny

• Aby mógł objąć dużą liczbę przypadków należących do danego typu

• Budowa normy prawnej.

• Elementy normy prawnej:

• HIPOTEZA („do kogo i kiedy?”)

• DYSPOZYCJA („o co chodzi?)

• SANKCJE („co mi zrobisz jak mnie złapiesz?”, „co się stanie jak nie posłucham?”)

• TRÓJCZŁONOWA KONCEPCJA NORMY PRAWNEJ

• Pełna norma prawna musi obejmować hipotezę, dyspozycję i sankcję

• Hipoteza normy prawnej.

• Elementy normy prawnej:

• HIPOTEZA („do kogo i kiedy?”)

Określa adresata normy i warunki (okoliczności), w których jest mu coś nakazane/zakazane/dozwolone

• W przepisach nie zawsze wyrażona wprost

• Jeden z bardziej rozbudowanych elementów normy prawnej

• Może określać miejsce/czas działania

• Dotyczy:

• Elementów podmiotowych (gdy wskazuje adresata oraz jego cechy, może wskazywać cel/sposób działania podmiotu)

• Elementów przedmiotowych (gdy odnosi się do stanów/zjawisk/wydarzeń zewnętrznych w stosunku do adresata)

• Dyspozycja normy prawnej.

Dyspozycja jest najważniejsza częścią normy. Wskazuje ona sposób postępowania, jakiego od adresatów normy oczekuje normodawca.

• DYSPOZYCJA („o co chodzi?)

Określa treść zachowania zakazanego/nakazanego/dozwolonego lub treść decyzji którą należy podjąć w związku z zaistnieniem pewnych faktów

24. Czyny (czynności faktyczne), czynności konwencjonalne, czynności prawne, działania prawne.

• Charakterystyka regulowanych zachowań:

• CZYNY

• Faktyczne zachowania psychofizyczne

• Ich przebieg/następstwo reguluje prawo

• Np. zabójstwo, budowa domu

• CZYNNOŚCI KONWENCJONALNE

• Zachowania, którym istniejące normy nadają specyficzne znaczenie (inne niż mają normalnie)

• Znaczenie to może wynikać też z innych norm (np. obyczajowych)

• Np. podniesienie ręki przez posła oznacza głosowanie za/przeciw ustawie

• Rodzaje:

• Czynności prawne

• Zachowania osób prawnych i fizycznych mające charakter prawnie istotnych czynności konwencjonalnych

• Wymagają oświadczenia woli

• Zmierzają do wywołania określonych skutków prawnych

• Każda czynność prawna jest konwencjonalną ale nie odwrotnie

• Działania prawne

• Czynności konwencjonalne obejmujące zachowania regulowane przepisami prawa publicznego

• Typy rodzajów czynności konwencjonalnych

• Czynności prawnie obojętne

• Obyczajowe

• Organizacyjne

• Religijne

• inne

• Czynności prawnie istotne

• Akty tworzenia prawa

• Akty stosowania prawa

• Czynności prawne

• ze względu na rozróżnienie czynów i czynności w systemie prawa są dwa rodzaje norm:

• które nakazują/zakazują podjęcia pewnych zachowań

• które nakazują traktować określone zachowania jako dokonanie czynności konwenc. Istotnej prawnie

• nakaz, zakaz, dozwolenie -klasyfikacja zachowań

25. Nakaz, zakaz, dozwolenie.

• NAKAZ

• Obejmujący tylko 1 typ zachowań, od którego uchylić się nie można bez narażenia na sankcje

• Obejmujący jeden typ zachowania odstawowego oraz drugi który w pewnych okolicznościach może być wybrany zamiast podstawowego

• ZANIECHANIE- powstrzymanie się od zachowania nakazanego, jest sankcjonowane

• ZAKAZ

• Wskazuje typy zachowań uznane za normę za niedopuszczalne, ich zrealizowanie pociąga za sobą sankcje

• DOZWOLENIE

• Dozwolone jest to co nie jest prawnie zakazane

• Rodzaje

• DOZWOLENIE SŁABE- brak zakazów odnoszących się do pewnej dziedziny spraw. Działanie/zaniechanie podjęte w ich granicach nie powoduje sankcji

• DOZWOLENIE MOCNE- zachowania uregulowane przez prawo i rodzące skutki prawne (mimo że nie jest nakazane/zakazane) np. przysięga

• Prawo podmiotowe - pojęcie, funkcje.

• Prawo podmiotowe - ogół uprawnień przysługujących (służących) podmiotom prawa we wzajemnych relacjach, ma charakter przyrodzony i niezbywalny

• Rodzaje:

• Proste (pojedyncze uprawnienia)

• Złożone (zespół uprawnień różnego rodzaju)

• Skuteczne wobec wszystkich

• Skuteczne tylko między określonymi podmiotami

• Majątkowe (prawo dziedziczenia)

• Osobiste (nietykalność osobista)

• FUNKCJE

• Stabilizacyjna (utrwalanie istniejącego ładu)

• Dynamizacyjna (promowanie zmian w różnych sferach społ)

• Ochronna (wspieranie/ochrona rozmaitych wartości istotnych społ)

• Organizacyjna( ramy działania organów władzy i społ)

• Represyjna (sankcje za nieprzestrzeganie)

• Wychowawcza (wskazuje normy pozytywne oraz działania zabronione, kształtuje pożądane modele zachowań)

• Kontrolna (co wolno a co nie)

• Dystrybutywna (rozdział dóbr i obciążeń)

• Regulator konfliktów (sposób ich rozstrzygania)

• Kompetencja - pojęcie, rodzaje.

• KOMPETENCJE

• Upoważnienie przyznane pewnemu podmiotowi do dokonania określonej czynności konwencjonalnej istotnej prawnie

• Skorzystanie z tego upoważnienia powoduje powstanie u innego podmiotu obowiązku danego zachowania się

• OKREŚLENIE KOMPETENCJI

• Norma wskazująca podmiot, przedmiot, sposób dokonania czynności konwencjonalnej

• Norma nakładająca na inny podmiot obowiązek zareagowania w określony sposób na tą czynność

• Zachowania niezgodne z tymi normami są obciążone sankcjami

• ZAKRES KOMPETENCJI DANEGO ORGANU

• Kompetencja rzeczowa

• Zakres spraw co do których organ może podjąć decyzję władcze

• Kompetencja miejscowa

• Obszar co do którego organ może podejmować decyzje władcze

• Kompetencja hierarchiczna

• Zakres spraw co do których organ może podejmować decyzje ze względu na swoje miejsce w hierarchii

• PREROGATYWY

• Szczególna postać kompetencji

• Uprawnienia głowy państwa do podejmowania decyzji nie podlegających kontrasygnacie premiera lub ministra

• KOMPETENCJA A PRAWO-UPOWAŻNIENIE (RÓŻNICE)

• Kompetencje odnoszą się tylko do szczególnych rodzajów podmiotów (np. organy państwa)

• Upoważnienie do dokonania danej czynności konwencjonalnej często jest związane z obowiązkiem działania podmiotu wyposażonego w kompetencje

• Sankcja - pojęcie, rodzaje.

• SANKCJE („co mi zrobisz jak mnie złapiesz?”, „co się stanie jak nie posłucham?”)

Dolegliwości spotykające naruszyciela normy

W znaczeniu:

• Językowym(treść normy-słowna zapowiedź dolegliwości)

• Realnym (społeczny fakt podjęcia określonych kroków dolegliwych wobec podmiotu zachowującego się niezgodnie z obowiązującymi normami

• Rodzaje sankcji:

• Egzekucyjna

• Przymusowe wykonanie tego co stanowi niedopełniony obowiązek

• Przymusowe unicestwienie tego co zostało uzyskane wbrew zakazowi

• Nieważności (bezskuteczności) czynności konwencjonalnej

• Zastosowanie do czynności prawnych wyróżnianych w prawie cywilnym

• Jeśli czynności podjęte z naruszeniem prawa to odebrana im skuteczność prawna

• NIEWAŻNOŚĆ BEZWZGLĘDNA

• Z mocy prawa

• Powoduje przywrócenie rzeczy do stanu poprzedniego

• Czynność prawna nieważna bezwzgl. Uważana jest za niedokonaną

• Występuje gdy:

• Wykonawcą osoba niekompetentna

• Czynność wykonana bez wymaganej zgody

• Niedopełniona wymagana forma

• NIEWAŻNOŚĆ WZGLĘDNA

• Gdy określona osoba wystąpi zgodnie z prawem do odpowiedniego organu o stwierdzenie nieważności

• BEZSKUTECZNOŚĆ ZAWIESZONA

• uzależnienie związania określonej osoby postanowieniami umowy lub innej czynności prawnej od zgody tej osoby. Do czasu udzielenia zgody czynność jest ważna, ale uznawana za „kulejącą”.

• BEZSKUTECZNOŚĆ WZGLĘDNA(analogicznie jak nieważność względna)

• Może być stwierdzona przez sąd

• Uniemożliwia takie kształtowanie spraw między stronami, które są krzywdzące dla osoby trzeciej

• Karna (represyjna)

• Grozi za dokonanie czynów zabronionych polegających na działaniu

• Pozbawienie cennych dóbr (wolność, dobre imię, wartości majątkowe)

29. Koncepcje budowy normy prawnej.

• TRÓJCZŁONOWA KONCEPCJA NORMY PRAWNEJ

• Pełna norma prawna musi obejmować hipotezę, dyspozycję i sankcję

• BUDOWA NORMY PRAWNEJ (wg Harta)

• Typy reguł

• Reguły pierwotne zawierają nakazy i zakazy określonych zachowań

• Reguły wtórne

• uznania- określają co musi zaistnieć, aby reguła pierwotna była wiążąca

• zmiany- określają sposoby zmieniania reguł

• orzekania- upoważniają określone osoby do dokonywania ustaleń, czy naruszono regułę pierwotną i czy można posłużyć się sankcjami

• reguły wtórne są konieczne dla prawidłowego funkcjonowania prawa. Mają charakter pomocniczy wobec r. pierwotnych

• Przepis prawny - pojęcie.

• PRZEPIS PRAWNY

• Wypowiedź stanowiąca całość gramatyczną, zawarta w tekście aktu normatywnego, wyodrębniona jako artykuł, paragraf itp.

• Przepis prawny a norma prawna.

przepis a norma -treść prawa wyrażają normy ujęte w przepisach. Norma może być zbudowana w całości na podstawie jednego/wielu przepisów

32. Reguły prawne a zasady prawne.

33. Normy imperatywne, dyspozytywne i semiimperatywne.

• BEZWZGLĘDNIE WIĄŻĄCE - Norma imperatywna IUS COGENS

• Ustanawia drogą kategorycznego nakazu/zakazu TYLKO jeden rodzaj powinnego zachowania

• Naruszenie jej powoduje sankcje

• Charakter bezwzgl. Wiążący mają normy prawa karnego

• WZGLĘDNIE WIĄŻĄCA IUS DISPOSITIVII

• wskazują pewien wzorzec zachowania

• Dopuszcza odmienny sposób zachowania lub powstrzymania się od działania

• Zastosowanie np. przy zawieraniu umów

• SEMIPERATYWNA (JEDNOSTRONNIE WIĄŻĄCA)

• Gwarantuje minimum uprawnień

• nakazuje określone zachowanie się jednej ze stron ,

• ktos musi -> ius cogens

• Przepisy ogólne i szczególne.

• przepisy ogólne - lexgeneralis - to przepisy, które regulują szeroki zakres spraw, obejmują szeroki katalog adresatów, ustanawiają ogólne w dyspozycji reguły zachowania

• przepisy szczegółowe - lexspecialis - regulują sprawy w sposób bardzo szczegółowy.

Rozróżnienie przepisów ogólnych i szczegółowych wynika najczęściej z systematyki aktu prawnego.

35. Przepisy przejściowe, wprowadzające i uchylające.

• przepisy przejściowe - intertemporalne - występują w dwóch postaciach:

• przepisy o charakterze kolizyjnym regulujące nadmiar prawa, odnoszą się one do stanów, gdy pewne sytuacje istotne prawnie (np. toczące się postępowanie przed sądem) powstałe pod rządami wcześniej obowiązującuch przepisów, obecnie już uchylonych trwają i są kontunuowane pod rządami nowych przepisów, które bezpośrednio zastąpiły przepisy dawne.

• przepisy mające charakter ad hoc - przepisy t regulują jakiś stan rzeczy tymczasowo przez niedługi, z góry określony czas (np. w czasie stanu wyjątkowego)

• przepisy derogacyjne - uchylające - określają który z dotychczas obowiązujących aktów normatywnych lub przepisów wchodzących w skład tych aktów zostają uchylone wraz z wejściem w życie nowego aktu normatywnego.

• przepisy wprowadzające - zawierają postanowienia co do terminu i trybu wejścia w życie nowo ustanowionego aktu normatywnego.

36. Przepisy odsyłające i blankietowe.

Przepisy odsyłające - są ustanawiane w celu uniknięcia w tekstach prawnych dwukrotnego czy kilkakrotnego nawet powtarzania tych samych postanowień. Wg niektórych publikacji prawniczych z odesłaniem mamy do czynienia również wtedy, gdy przepisy prawa nakazują kierować się także jakimiś pozaprawnymi ocenami („słuszności”, „czyimś dobrem”). (Np. Kto popełnia przestępstwo określone w art. 1, 2 lub 3, podlega karze pozbawiania wolności od 1 do lat 3.)

Odesłanie może być kierowane:

• do jednego przepisu prawa

• do dwu lub więcej

• do całej grupy przepisów

• do innego działu prawa

• do prawa obowiązującego w innym państwie

Przepisy blankietowe - rodzaj tekstów prawnych, które pewnych kwestii same nie rozstrzygają, same nie wyznaczając sposobu postępowania adresatów, lecz wydawane rozstrzygnięcia uzależniają od postanowień innych generalnych aktów prawnych. Przepisy te same nie wskazują i nie charakteryzują zachowań zagrożonych sankcjami, lecz tylko ustanawiają sankcje za zachowanie niezgodne z postawieniami pewnej, ogólnie wymienionej grupy przepisów prawa. Przepisy blankietowe często z góry, in blanco, określają sankcje za zachowanie niezgodne z przepisami, które dopiero mogę zostać wydane. (Np. Kto wykracza przeciwko przepisom o bezpieczeństwie na drogach publicznych podlega karze grzywny.)

37. Pojęcie instytucji prawnej.

Instytucja prawna - kompleks norm regulujących określony stosunek społeczny.

38. Pojęcie systemu prawa.

SYSTEM PRAWA- zbiór powiązanych i uporządkowanych generalnych i abstrakcyjnych norm wysłowionych w tekstach aktów normatywnych. Obowiązuje w danym czasie w danym państwie .

Ogół norm prawnych obowiązujących w danym państwie.

39. Relacje między elementami systemu prawa.

ELEMENTY SYSTEMU PRAWA I ZWIĄZKI MIĘDZY NIMI

Elementami są normy prawne (przepisy i zawierające je akty normatywne dostarczają jedynie materiału do budowy normy prawnej)

Związki między elementami:

TREŚCIOWE

Powiązania logiczne (logiczna zgodność)między nimi

Wspólna podstawa aksjologiczna

Jednolitość pojęć języka prawnego

Wprowadzenie do tekstów aktów licznych przepisów odsyłających

HIERARCHICZNE

Normy stanowione przez organ wyżej usytuowany w hierarchii mają wyższą moc obowiązywania

Normy niżej w hierarchii nie mogą być sprzeczne z tymi o wyższej mocy

FORMALNE

Tworzenie norm w procesie stanowienia jest czynnością konwencjonalną, która będzie skuteczna tylko w ramach prawnie określonych kompetencji i procedur

40. Prawo publiczne a prawo prywatne.

Prawo publiczne - reguluje stosunki między państwem a jednostką oraz między organami państwa („organizuje” relacje społeczeństwo - państwo). Charakteryzuje się nierównością stron, państwo (jego organy, instytucje) występuje tu z pozycji władzy

Prawo prywatne - reguluje stosunki między równoprawnymi podmiotami (osoby fizyczne, osoby prawne i inne podmioty prawa); „organizuje” życie społeczeństwa . Charakteryzuje się ono równością stron, które wedle własnej woli kształtują wzajemne stosunki

Dwie sfery są silnie powiązane. Dzieli się na trzy kryteria:

Podmiotowe- ( E. Bierling, F. Somlo) prawo publiczne reguluje stosunki między organami państwa oraz między organami państwa i obywatelami, natomiast prawo prywatne zajmuje się stosunkami między obywatelami.

Przedmiotowe (Jellinek) prawo publiczne zajmuje się stosunkami władczymi w których jeden

podmiot jest podporządkowany drugiemu, natomiast praw prywatne reguluje stosunki między podmiotami równorzędnymi.

sposób dochodzenia rozsczeń (A. Thon) roszczenia publiczno prawne są dochodzone z urzędu

natomiast roszczenia prywatno prawne na wniosek zainteresowanych stron.

41. Kryteria podziału prawa na gałęzie.

Podstawy podziału prawa na gałęzie są:

a) charakter stosunków społecznych

b) podmiot regulacji tj. określenie kogo dotyczy

c) zakres terytorialny regulacji

42. Podstawowe gałęzie prawa.






















































43. Prawo wewnętrzne, prawo międzynarodowe publiczne, prawo międzynarodowe prywatne.

Pr. wewnętrzne - to całość przepisów prawnych wydanych przez organ nadzorczy w stosunku do organu podporządkowanego. Przepisy te są wydawane przez organ nadrzędny na podstawie generalnej klauzuli kompetencyjnej do sprawowania kierownictwa lub nadzoru. Z tego nie mogą wynikać żadne obowiązki i prawa dla obywateli i innych jednostek z poza systemu.

Prawo międzynarodowe (dla odróżnienia od prawa prywatnego międzynarodowego zwane też prawem międzynarodowym publicznym) - jedna z gałęzi prawa, obejmująca zespół norm prawnych regulujących stosunki między państwami, organizacjami międzynarodowymi, a także innymi podmiotami prawa międzynarodowego.

Prawo międzynarodowe prywatne - możność stosowania obcego prawa w stosunkach wewnętrznych danego państwa.

44. 
    Zasada niesprzeczności systemu prawa.

• ZASADA NIESPRZECZNOŚCI NORM I REGUŁY KOLIZYJNE

• Teoria prawa zakłada że dobrze skonstruowany system prawa powinien być ZUPEŁNY I NIESPRZECZNY

• SPRZECZNOŚCI LOGICZNE

• Gdy jedna norma coś nakazuje a druga tego zabrania

• Gdy jedna nakazuje co druga dozwala

• Gdy jedna zakazuje co druga dozwala

• PRZECIWIEŃSTWA LOGICZNE

• Dwie lub więcej norm nakazuje adresatowi różnego rodzaju zachowania niemożliwe do jednoczesnego zrealizowania

• Reguły kolizyjne; pojęcie derogacji.

Są to reguły określające sposób rozstrzygania kolizji powstających miedzy normami. Znajdują zastosowanie gdy brak jest przepisu uchylającego przepisy których interpretacja prowadzi do odkodowania norm niezgodnych ze soba.
1. zasada chronologiczności - przepis późniejszy uchyla wcześniejszy,
2. zasada hierarchiczności - wyższy akt uchyla akt niższego rzędu
3. zasada szczególności - szczególny przepis uchyla przepis ogólny.

• REGUŁY KOLIZYJNE

• Pozwalają na usuwanie sprzeczności norm

• Rodzaje:

• PORZĄDKU HIERARCHICZNEGO

• Norma wyżej w hierarchii uchyla normę niższą

• PORZĄDKU CZASOWEGO

• Norma późniejsza uchyla wcześniejszą(ale musi być wyższego rzędu)

• PORZĄDKU TREŚCIOWEGO

• Norma szczególna uchyla ogólną (musi być wyższego rzędu)

• Zasada zupełności prawa.

Polega na tym, że dobrze skonstruowany system prawa powinien być zupełny i nie zawierać luk. Powinien więc regulować wszystkie i tylko te kwestie, które uznaje się za istotne.

47. Pojęcie luki w prawie; rodzaje luk.

Luka w prawie to brak regulacji co do którego można racjonalnie twierdzić, ze nie jest przez ustawodawcę zamierzone.

Luka w prawie może w szczególności wystąpić, gdy:

- ustawodawca nie zakończył procesu prawodawczego wbrew wyraźnej zapowiedzi, np. Rada Ministrów nie wydała przepisów wykonawczych do ustawy mimo przepisu blankietowego zobowiązującego Radę Ministrów do takiego działania. Jest to swoista luka w prawie.

- pomimo zakończenia procesu legislacyjnego nadal nie można ustalić norm regulujących określoną kwestię. np. utworzona zostanie jakaś instytucja ustrojowa
a nie zostaną określone jej pełne kompetencje. Jest to luka techniczna.

luka aksjologiczna - (pozorna) jest to luka, w której twierdzimy, że ustawodawca musi jakiś stan rzeczy uregulować jeśli ma się kierować pewnymi założeniami aksjologicznymi. Założenia te osoba oceniająca istniejący stan prawny uznaje za oczywiste, godne akceptacji, niepodważalne i dlatego sadzi, że albo są one w istocie aprobowane przez ustawodawcę albo aprobowane być powinno.

48. Paremie łacińskie, które trzeba znać (i umieć wyjaśnić):

• Dura lex, sed lex. - twarde prawo ale prawo Austin John . to rzymska zasada prawnicza wyrażająca absolutną supremację norm prawa, zgodnie z którą należy bezwzględnie stosować się do przepisów ustawy niezależnie od ich uciążliwości oraz konsekwencji dla zobowiązanego. Słowa te przypisuje się Ulpianowi.

• Ignorantia iuris nocet, non excusat / non exculpat. nieznajomość prawa szkodzi ; Nieznajomość prawa nie jest usprawiedliwieniem .

Zgodnie z nią, nie można zasłaniać się nieznajomością normy prawnej. W praktyce wyraża się ona tym, że nikt nie może podnosić, iż zachował się niezgodnie z normą dlatego, że nie wiedział o jej istnieniu. Dla poprawnego stosowania tej zasady konieczne jest, aby wszystkie akty prawne były publikowane w sposób umożliwiający każdemu zapoznanie się z nimi (w Polsce jest to realizowane poprzez obowiazek publikacji powszechnie obowiązujących źródeł prawa w Dzienniku Ustaw, a pozostałych aktów w Monitorze Polskim). oznacza, iż nikt nie może szukać usprawiedliwienia w nieznajomości prawa. Jest to zasada uznająca fikcję powszechnej znajomości prawa.

49. Sposoby tworzenia prawa (przy zasadzie hierarchicznego systemu źródeł prawa). Zwyczaje, opinie jurystów, precedensy, stanowienie prawa, umowy prawotwórcze.

Stanowienie prawa - legislacja- jest to stanowienie jednostronne realizowane przez podmioty uprawnione do tego i adresowane do społeczeństwa i organow państwowych posługującymi się tymi normam.

Tworzenie prawa w drodze zwyczaju- norma zwyczajna nabiera mocy wiążącej gdy sad rozstrzgnie sprawe wede normy zwyczajowej która to wówczas norma staje się źródłem prawa.

Precedens prwotworczy

Tworzenie w drodze precedensu - sad rozstrzyga sprawe powołując się na regule uznana samodzielnie za wizach.

Wyróżniamy precedens nieprawotwórczy- nie powstaje nowa norma powielany jest sposób posługiwania Się już onbowiazujaca norma.

Prawotwórczy- teoria deklaratoryjna- w rzeczywistości nie powstaje nowa norma bo sedzia opiera się na normach już istniejących to zwyczaj.

Teoria konstytutywna - nawet jeśli decyzja sadu ma oparcie na innym systemie norm to wlasnie przez sformułowanie w precedensie normy prawnej tworzy nowa norme wizach.

Umowy prawotwórcze- tworzenie prawa przez zawarcie przez dwa lub wiecej podmiotow umowy, wg sicsle określonych warunkow które wówczas staja się obowiązującymi normami prawnymi.

50. Źródła prawa (w znaczeniu materialnym, formalnym, instytucjonalnym, źródła poznania prawa).

Żródło w znaczeniu:

a) materialnym: ogół okoliczności o ekonomicznym, kulturowym, politycznym, społecznycm a niekiedy i religijnym charakterze, których oddziaływanie wpłynęło na treść i formę obowiązujacego w danym państwie prawa.

b) instytucjonalnym: odnoszące sie do instytucji, ktore prawo to tworza lub sankcjonują, sa to wiec np. organy wladzy publicznej (parlament, rząd , sądy), których decyzja przesądziła o treści i obowiązywaniu danych norm prawnych.

c) żródła poznania prawa: sa dokumenty, publikacje, inskrypcje- niekiedy zwłaszcza gdy pochodza z dawnych czasów, zawierające nie tylko informacje prawne lecz będące np. pomnikami lteratury pięknej, z których zaczerpnac mozna wiadomosci o prawie wspolczesnie lub niegdys obowiazujacym. Np. Monitor Polski, Dziennik Ustaw, podreczniki akademickie z dziedziny prawoznawstwa, artykuly naukowe i publicystyczne poswiecone zagadnieniom prawnym.

51. Zwyczaj a prawo zwyczajowe.

Zwyczaj to w miarę trwale praktykowanie określonych wzorow zachowania sie przez członków pewnej zbiorowości (grupy) - narodu, społeczności lokalnej. Natomiast prawo zwyczajowe występuję gdy w danej zbiorowości upowszechniło sie przekonanie, iz istniejące dotychczas zwyczaje są na tyle istotne, ze powinny być sankcjonowane przez organy władzy publicznej - zwłaszcza państwa i gdy rzeczywiście tak się z biegiem czasu dzieje.

52. Precedens - pojęcie; precedens w polskim prawie.

Wypadek poprzedzający wszystkie inne podobne wydarzenia; rozstrzygnięcie służące za przykład lub uzasadnienie w załatwianiu spraw podobnych.

53. Hierarchia źródeł prawa w Polsce.

HIERARCHIA ŹRÓDEŁ PRAW W POLSCE

1. Konstytucja RP

2. umowy międzynarodowe ratyfikowane

3. ustawy

4. rozporządzenia wydane na podstawie upoważnienia ustawowego

5. akty prawa miejscowego

54. Prawo powszechnie obowiązujące i prawo wewnętrzne - pojęcia, źródła.

1) Pr. powszechnie obowiązujące - to normy nakładające na podmioty prawa, zwłaszcza na jednostki (obywateli, osoby fizyczne) ciężary i obowiązki.

1. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia.

2. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są na obszarze działania organów, które je ustanowiły, akty prawa miejscowego.

2) Pr. wewnętrzne - normy obowiązujące jedynie wewnątrz organów władzy publicznej.

Źródłami są: uchwały, np. Rady Ministrów i zarządzenia organów takich jak: ministrowie i Prezydent RP.

55. Ustawa i rozporządzenie - definicje, organy uprawnione do wydawania.

Ustawa to akt prawny o charakterze powszechnie obowiązującym, najczęściej obecnie uchwalany przez parlament (w niektórych państwach zatwierdzany później przez organ władzy wykonawczej). W porządkach prawnych różnych państw występują ustawy: zasadnicze (konstytucje), organiczne i zwykłe.

Rozporządzenie to akt normatywny wydany na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Rozporządzenie stanowi jedno ze źródeł prawa powszechnie obowiązującego, obok Konstytucji, ratyfikowanych umów międzynarodowych, ustaw oraz aktów prawa miejscowego.

Zgodnie z art. 92 konstytucji, delegację ustawową może uzyskać wyłącznie organ wskazany w konstytucji, zalicza się do nich:

• Prezydent,

• Rada Ministrów,

• Prezes Rady Ministrów,

• Minister kierujący działem administracji rządowej,

• powołany w skład Rady Ministrów przewodniczący komitetu (art. 147 ust. 4 Konstytucji),

• Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji.

56. Budowa ustawy.

1) nazwa

2) data

3) tytuł

4) preambuła

5) część ogólna

6) część szczególna

7)przepisy przejściowe i końcowe

8) podpis

57. Vacatio legis - pojęcie, znaczenie.

Vacatio legis - czas upływający od chwili ogłoszenia aktu prawnego do chwili uzyskania przezeń mocy obowiązującej (może być różny), jest to czas na zapoznanie się z ustawą; vacatio legis może odnosić się tylko do niektórych przepisów danego aktu; może i być tak, że dany akt prawny uzyskuje moc obowiązującą z chwilą ogłoszenia.

Vacatio legis (łac. próżnowanie ustawy) - termin prawniczy, oznaczający okres między publikacją aktu prawnego a jego wejściem w życie. W wypadku obszernych i ważnych aktów prawnych wynosić może parę miesięcy. Celem vacatio legis jest umożliwienie wszystkim zainteresowanym zapoznania się z nowymi przepisami i przygotowanie do ewentualnych zmian, jakie mogą wynikać z ich obowiązywania.

58. Promulgacja aktu normatywnego.

Promulgacja - pot. ogłoszenie każdego aktu normatywnego.

59. Tekst autentyczny a tekst jednolity.

60. Stosowanie prawa - pojęcie.

Stosowaniem prawa nazywamy działalność organów państwa polegającą na wydawaniu decyzji indywidualno-konkretnych (akty stosowania prawa) na podstawie norm prawnych (aktów tworzenia prawa) czyli zastosowanie normy prawnej do indywidualnego przypadku.

61. Przestrzeganie prawa - pojęcie.

Przestrzeganie prawa- polega na tym że adresat wskazany w okolicznosciach wskazanch w hipotezie działa zgodnie z dyspozycją.

62. Zachowanie (zewnętrzne) adresata normy zgodne z treścią dyspozycji i hipotezy.

Jest przestrzeganiem prawa. Zachowanie zewnętrzne to którego przebieg bądź bezpośredni skutek może być dostrzegany dla innych.

63. Różnica między stosowaniem a przestrzeganiem prawa.

Prawo stosowane jest tylko przez organy takie jak sedziowie, jest to działalnosc wladcza organow panstwowych polegajaca na wydawaniu i realizowaniu decyzji konkretno-indywidualnych w oparciu o normy generalnoabstrakcyjne , czyli normy prawne.

64. Zachowania contra legem i praeter legem - pojęcia, przykłady.

contra legem - zachowanie zwykle zwane naruszeniem prawa lub złamaniem prawa, polega na działaniu lub zaniechaniu niezgodnym z treścią dyspozycji normy bezwzględnie wiążącej w warunkach określonych jej hipotezą. Np. obywatelskie nieposłuszeństwo.

praeter legem - 1) nadużycie prawa podmiotowego - działanie zgodne z literalnym brzmieniem przepisu ale jednocześnie sprzeczne z zasadami współżycia społecznego;

2) omijanie prawa - osiągniecie celu zabronionego przez jedna normę w taki sposób ze adresat podejmuje zachowanie, które pozornie stanowi przypadek zastosowania innej normy, a nie normy obchodzonej, np. gdy uczestnicy licytacji działając w porozumieniu dążą do nabycia licytowanego przedmiotu za możliwie najniższą cenę.

65. Typy stosowania prawa.

1) sądowe, np. wyrok, orzeczenie

2) administracyjne , np. decyzja administracyjna

Etapy stosowania prawa.

1. Ustalenie stanu faktycznego

(pozew w postepowaniu cyw.;

akt oskarzenia w postepowaniu karnym.)

1. Ustalenie obowiązującej normy prawnej.

2. subsumcja czyli podciagniecie stanu faktycznego do normy prawnej.

3. wykładnia normy prawnej

4. wybór konsekwencji prawnych

5. wykonanie wyroku, decyzji administracynej

6. sformułowanie i uzasadnienie decyzji : część historyczna, podstawa faktyczna, podstawa prawna

66. Subsumpcja - pojęcie.

subsumcja - podciągnięcie stanu faktycznego pod normę prawną; Polega na stwierdzeniu, że ustalony jednostkowy fakt należy do ogólnej kategorii faktów, do której odnosi się dana norma. Konsekwencją jest ustalenie skutków prawnych danego faktu

67. Sylogistyczny model stosowania prawa - istota.

68. Dyskursywny model stosowania prawa - istota.

69. Luzy decyzyjne w stosowaniu prawa - pojęcie, rodzaje.

70. Wykładnia przepisów prawnych - pojęcie.

Wykładnia prawa to zespół operacji logiczno - językowych polegających na odczytaniu znaczenia przepisu prawnego oraz rekonstrukcji normy prawnej zawartej w treści normatywnej przepisu prawa.

71. Klasyfikacyjna a derywacyjna koncepcja wykładni.

72. Przyczyny dokonywania wykładni.

• aby sprecyzować prawo, bo przepisy bywają nieprecyzyjne

• - błędy językowe np. we Francji pociąg

• - dla modyfikacji aby dostosować do nowych czasów, dostosowanie przepisó prawa do sytuacji aktualnej gospodarki, ekonomicznej, politycznej.

- co ustawodawca miał na myśli

73. Teorie wykładni prawa.

1. statystyczna

2. dynamiczna

3. Teoria „aktualnego ustawodawcy”.

TEORIE WYKŁADNI

1. WYKŁADNIA (INTERPRETACJA) PRAWA

79. proces ustalania właściwego znaczenia przepisów prawnych albo produkt takiej czynności

80. wyprowadzanie normy z przepisów

81. dokonuje się o ile wymaga tego niejasność tekstu

82. derywacyjna koncepcja- wykładni dokonuje się zawsze

2. TEORIE WYKŁADNI

• T.WYKŁADNI STATYCZNEJ

• Ustanowionemu przepisowi nadaje się określone znaczenie (obowiązują razem)

• Ustala się preferencje aksjologiczne, wiedzę i cele ustawodawcy

• znaczenie przepisu jest stałe, takie, jak pierwotnie zawarł w nim ustawodawca

• WYKŁADNIA SUBIEKTYWNA- wiąże znaczenie przepisu z rzeczywistym historycznym ustawodawcą

• Usztywnia rozumienie przepisów (często są przez to nieprzystosowane do rzeczywistości

• T.WYKŁADNI DYNAMICZNEJ

• znaczenie terminów i wyrażeń może się zmieniać, wraz z nimi zmienia się interpretacja przepisu. Zakłada się, że ustawodawca chce osiągnąć cele, które obecnie są (zdaniem interpretatora) najważniejsze

• Statyczna teoria wykładni - istota.

Statystyczne teorie wykładni prawa - dążą do zapewnienia stałości prawa

75. Dynamiczna teoria wykładni - istota.

dynamiczne - mają za zadanie niwelować proces nienadążania prawa za życiem

Aby ustalić współczesnego ustawodawcę.

76. Teoria „aktualnego ustawodawcy”.

• Teoria wykładni aktualnego ustawodawcy

• dynamiczna, ale interpretacja przepisu odbywa się nie na podstawie opinii interpretatora, tylko “preferencji aksjologicznych”, celów, wiedzy itp. obecnego ustawodawcy

• Rodzaje wykładni (ze względu na podmiot dokonujący, sposób dokonywania, zakres wykładni - umieć wymienić i krótko scharakteryzować każdy z nich).

• RODZAJE WYKŁADNI PRAWA

• ZE WZGLĘDU NA PODMIOT DOKONUJĄCY

• WYKŁADNIA AUTENTYCZNA

• dokonywana przez podmiot, który ustanowił daną normę

• WYKŁADNIA LEGALNA

• dokonana przez upoważniony organ

• wykładnia legalna delegowana - dokonana przez organ upoważniony do tego tekstem interpretowanego aktu

• WYKŁADNIA OPERATYWNA

• dokonywana przez organ państwa, w którego kompetencjach jest wykonanie danego prawa

• wiąże podmiot jej dokonujący i podmioty wobec których prawo jest zastosowane

• na użytek aktów stosowania prawa objętych kompetencją danego organu

• WYKŁADNIA DOKTRYNALNA

• dokonana przez interpretatora prywatnie, np. nieoficjalne komentarze do ustaw

• każdy może jej dokonać, nie ma mocy wiążącej

• ZE WZGLĘDU NA SPOSÓB JEJ DOKONYWANIA

• JĘZYKOWA

• dokonana przez analizę znaczenia słów i zwrotów w języku prawnym i naturalnym, przez analizę logiczną,

• ma pierwszeństwo przed pozostałymi typami wykładni

• SYSTEMOWA

• Ustalenie rzeczywistego znaczenia przepisów na podstawie analizy położenia normy prawnej a strukturze aktu, gałęzi prawa

• FUNKCJONALNA (CELOWOŚCIOWA)

• Ustalanie znaczenia przepisu przez analizę celu, który chciał osiągnąć ustawodawca

• PORÓWNAWCZA

• Ustalenie znaczenia poprzez porównanie z innymi, podobnymi przepisami

• synchroniczna - na podstawie podobnych aktów w innych krajach

• diachroniczna (historyczna) - przez porównanie z przepisami historycznymi

• ZE WZGLĘDU NA ZAKRES (WYNIK)

• LITERALNA (ŚCISŁA)

• nierozszerzanie norm prawnych

• znaczenie ustalone na podstawie wykładni językowej

• ROZSZERZAJĄCA

• Porównanie wykładni językowej oraz systemowej/celowościowej i przyjęcie szerszego znaczenia (nadinterpretacja)

• ZWĘŻAJĄCA

• Porównanie wykładni językowej oraz systemowej/celowościowej i przyjęcie znaczenia węższego niż wynikałoby z samej wykładni językowej

78. Wnioskowania per analogiam i a contrario - zakres zastosowania.

83. Pojęcie konstytucji.

KONSTYTUCJA- najwyższy akt prawny, który określa relacje między jednostką a państwem, oraz podstawowe zasady ustroju politycznego i społecznego państwa.

84. Rodzaje konstytucji.

A) 1) K. niepisana - oparta na prawie zwyczajowym, konwenansach konstytucyjnych i

precedensach sądowych (np. Wielka Brytania, również dawniej Izrael)

2) K. pisana - jest zjawiskiem typowym i rozprzestrzenionym (np. broszury) ; ujeta w formie aktu lub aktów normatywnych.

B) 1) K. sztywna - jest zjawiskiem typowym

Akt prawa o szczególnym umocowaniu, który posiada moc wyższą od ustaw zwykłych. Przejawia się tym, że ma szczególny tryb zmiany (referendum konstytucyjne). Zjawisko typowe.

K. elastyczna - to taka którą zmienia się w trybie ustawy zwykłej. Należy do rzadkości. Np. Wielka Brytania, Włochy przed I wojną.

C) 1) K. jednolita - to taki akt prawa, który ujmuje wszystkie sprawy w 1 akcie. Typowe.

2) K.. złożona - składa się z kilku aktów, z których każdy reguluje pewien wycinek materii konstytucyjnej

D) Kryterium historyczne: rozróżnia się generacje konstytucji.

E) 1) K. stabilna - USA, gdzie konstytucja obowiązuje już ponad 200 lat

2) K. zmienna - Francja , gdzie w tym samym czasie obowiązywało już 13 kolejnych aktów konstytucyjnych.

85. Konstytucja jako ustawa zasadnicza - cechy (co odróżnia konstytucję od ustaw zwykłych).

każda konstytucja jest aktem normatywnym, któremu nadana została nazwa „konstytucja” lub „ustawa konstytucyjna”

jest ustaw ą, uchwalana przez parlament jako najwyższego ustawodawcę

szczególna treść, forma oraz szczególna moc prawna konstytucji.

szczególny tryb zmiany konstytucji

posiada najwyższą moc prawną

jest podstawą kompetencyjną do stanowienia ustaw zwykłych

ustawy muszą być zgodne z konstytucją

często poprzedzona preambułą

reguluje kwestie ustroju politycznego i społeczno-ekonomicznego

- stanowi okreslony system wartosci dla danego narodu

86. Treść konstytucji.

Treść konstytucji polega na zakresie (szerokości) regulowanych przez nią materii i na sposobie (szczegółowości) regulowania tych materii.

87. Szczególna forma konstytucji.

Szczególna forma konstytucji polega między innymi na jej szczególnej nazwie. Sprawą zasadniczą jest jednak specyfika trybu powstawania konstytucji i trybu jej zmiany.

88. Szczególna moc prawna konstytucji.

Polega na przyznaniu jej najwyższego miejsca w systemie prawa stanowionego.

89. Funkcje konstytucji.

• prawna - jest to akt prawny o największej mocy, wszystkie inne winny być jemu podporządkowane

• polityczna - najważniejsze idee i zasady ustroju państwa

• organizacyjna - wyznaczenie form życia zbiorowego, zasad organizacji życia państwa

• społeczna - określenie ustroju, efekt kompromisu między różnymi grupami społecznymi

• programowa - określenie celów i etapów rozwoju państwa

• integracyjna - konstytucja winna intensyfikować więź obywatelską z państwem - najczęściej w kontekście USA

• wychowawcza - upowszechnianie pewnych wartości; nie ma konstytucji obojętnych aksjologicznie

90. Konstytucja a konstytucjonalizm.

Pojęcie konstytucjonalizmu nie jest identyczne z konstytucją. Konstytucja jest to dokument prawny, konstytucjonalizm natomiast jest to pewien stan świadomości społecznej.

Konstytucjonalizm istnieje gdy władza jak i obywatele maja świadomość ograniczeń władzy i gdy obywatele są zdają sie świadomi swoich praw , gdy czuja sie równouprawnieni podleganiu konstytucji jak urzędnicy. Konstytucjonalizm moze istnieć nawet bez spisanej konstytucji. Np. w Anglii.

W bardzo wielu krajach jednak obywatele mimo istnienia pisanej konstytucji nie maja srodkow ochrony przed panstwem.

91. Rodzaje konstytucji nowożytnych.

Konstytucje nowożytne










* np. Magna Charta Libertatum (lub Magna Carta),


czyli Wielka Karta Swobód;

„nihil novi”

* wycinek władzy, ustroju np. kwestia podatkowa

* pochodziły od władcy

* obowiązywały nieliczny stan społ. Np. rycerstwo.

92. Polskie konstytucje (bez małych).

1) Konstytucja marcowa z 17.03.1921 r. (system ortodoksyjnie parlamentarny)

2) Konstytucja kwietniowa z 35 r.

3) Konstytucja PRL z 52 r.

4) Konstytucja z kwietnia 1997 r.

93. Bezpośrednie stosowanie konstytucji.

Przez bezpośrednie stosowanie konstytucji należy rozumieć taki wyraz woli kompetentnego organu, który w sferze stosunków prawa publicznego lub prywatnego przy wyłącznym lub jednoczesnym wzięciu za podstawę normy konstytucyjnej ustala, że dany konkretny podmiot prawny jest do czegoś obowiązany lub do czegoś uprawniony albo, że znajduje się w określonej sytuacji prawnej.

94. Modele ochrony obowiązywania konstytucji. Jaki model mamy w Polsce?

95. Zasady konstytucyjne a zwykłe normy konstytucyjne.

96. Katalog zasad ustrojowych.

97. Zasada suwerenności narodu (istota).

Zasada ta określa suwerena, tak wiec wskazuje tego do kogo należy władza w państwie. Art. 4 ust. 1. „Władza zwierzchnia w RP należy do Narodu”.

98. Pojęcie suwerena.

Suweren - władza zwierzchnia.

Pojęcie suwerena jako podmiotu uprawnionego do stanowienia prawa tłumaczy obowiązywanie określonej woli zawartej w normach prawnych. Posługuje się on teorią niezależnego społeczeństwa politycznego składającego się z niezawisłych politycznie jednostek, podporządkowanych jednak zwierzchnikowi politycznemu. W gruncie rzeczy zwierzchnik posiada możliwość nieograniczonej działalności normotwórczej i nie może być skrępowany pojęciami metafizycznymi, jak np. prawem natury czy prawem bożym. Jeśli odwołuje się do jakichś zasad postępowania, np. zasad moralnych, czyni to ze względu na subiektywny stosunek do nich.

99. Formy wykonywania władzy przez naród jako suwerena.

Naród stanowi władze bezpośrednio lub przez swych przedstawicieli:

- demokracja bezpośrednia

- demokracja pośrednia

100. Demokracja bezpośrednia i demokracja przedstawicielska.

Dem. bezpośrednia - sposób sprawowania władzy, w którym decyzje podejmowane sa bezpośrednio przez ogol wyborców, bez pośrednictwa jakichkolwiek organów państwowych.

Dem. przedstawicielska - sposób sprawowania władzy , w którym decyzje podejmowane sa w imieniu suwerena przez organ przedstawicielski (parlament) pochodzący z wyborów.

101. Referendum - pojęcie, rodzaje.

102. Zasada niepodległości i suwerenności państwa (istota).

.zasada niepodległości i suwerenności RP
Suwerenność oznacza zdolność państwa do samodzielnego decydowania o wszystkich dotyczących go sprawach i samodzielnego podejmowania wszystkich dotyczących go decyzji.

Niepodległość oznacza niezależność od innych państw w sprawach wewnętrznych i zewnętrznych.

103. Niepodległość a suwerenność - pojęcia.

a) suwerenność- zdolność do nieskrępowanego samodzielnego rozstrzygania o sprawach ze sfery politycznej, militarnej, ekonomicznej, społecznej.
b) Niepodległość- niezależność od innych państw w stosunkach wewnętrznych i zewnętrznych.

104. Zasada demokratycznego państwa prawnego (istota).

Oznacza , że w państwie pożądany jest stan stosunków w którym prawo jest przestrzegane. Stoi na straży demokracji.

105. Praworządność w znaczeniu formalnym i materialnym.

Praworządność, rządy prawa, w znaczeniu formalnym - zasada ustrojowa zobowiązująca organy państwa do ścisłego przestrzegania prawa i działania zgodnie z normą prawną, w znaczeniu materialnym - spełnienie warunków praworządności formalnej wraz z uwzględnieniem postulatu „dobrego prawa” -równego dla wszystkich i respektującego podstawowe wolności oraz prawa człowieka i obywatela.

Praworządność jest powszechnie uznaną zasadą we wszystkich państwach demokratycznych. Konstytucja RP formułuje ją w art.2, według którego Rzeczypospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym. Oznacza to, że każda aktywność organu państwowego musi być oparta na odpowiednich przepisach, państwo nie może działać bez prawnego upoważnienia. Ma to zabezpieczyć jednostce poszanowanie przyznanych praw i ochronić ją przed ewentualną arbitralnością organów administracyjnych.

Na straży przestrzegania zasady praworządności stoją specjalne instytucje.

W Polsce są to m.in. Najwyższa Izba Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich, Trybunał Stanu, Trybunał Konstytucyjny. Instytucje te nadzorują działania organów państwa i nakazują ich zmianę i naprawienie szkód, gdy dostrzegą naruszenie przepisów. Specyficznym instrumentem prawnym zapewniającym praworządnośc są określone procedury postępowania przed sądami w sprawach cywilnych, karnych, gospodarczych i administracyjnych. Zapewnia to obywatelom poszanowanie ich praw.

106. Podstawowe standardy państwa prawnego.

Współcześnie pojęcie państwa prawnego ściśle wiąże się z formalnym pojmowaniem państwa prawnego. Do podstawowych przesłanek formalnego państwa prawnego zalicza się:
· podział władzy,
· konstytucjonalizm,
· niezawisłość sądów i niezależność sędziów,
· szczególną rolę ustawy jako podstawowego i powszechnego źródła prawa.

107. Zasada społeczeństwa obywatelskiego (istota).

Polega na tym, ze każdy ma możliwość działania w wybranych przez siebie organizacjach i strukturach, służących realizacji jego podmiotowości jako obywatela, pracownika czy mieszkańca.

108. Zasada pluralizmu politycznego (istota).

Swoboda tworzenia i działania partii politycznych.

109. Partia polityczna - pojęcie.

Partia polityczna - zorganizowana struktura jednocząca obywateli dla formułowania, wyrażania i realizowania jej celów polit., dążąca do zdobycia władzy polit. W państwie, przede wszystkim poprzez uzyskanie większości w państwowych i samorządowych organach przedstawicielskich.

110. Inne niż partie polityczne formy zrzeszania się obywateli.

Stowarzyszenia, zrzeszenia, związki: związki zawodowe, samorządy zawodowe, samorządy terytorialne, środki masowego przekazu, Kościoły i związki wyznaniowe.

111. Zasada podziału władz (istota).

Odrębne istnienie organów władzy wykonawczej, ustawodawczej i organów władzy sądowniczej, powołanych do wykonywania swojego odcinka władzy państwowej. Zasada równości poszczególnych władz, czyli istnienia instrumentów, które hamują i powstrzymują nadużycia pozostałych władz.

112. Trójpodział władz w Polsce (jakie podstawowe organy sprawują jaką władzę?).

Władzę ustawodawczą sprawuje Sejm i Senat, władzę wykonawczą Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów, a władzę sądowniczą sądy i trybunały.

113. Zasada społecznej gospodarki rynkowej (istota).

Zasada społecznej gospodarki rynkowej - opiera się na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej, solidarności i dialogu oraz współpracy partnerów społecznych. Możliwe jest ograniczenie wolności działalności gospodarczej (wyłącznie w formie ustawowej ze względu na ważny interes publiczny).

ZASADA SPOŁECZNEJ GOSPODARKI RYNKOWEJ - Jest ona podstawą ustroju gospodarczego RP opierająca się na swobodnej działalności gospodarczej oraz własności prywatnej, solidarności, dialogu i współpracy społecznych partnerów zgodnie z art. 20 konstytucji.
Zasada wolności gospodarczej oznacza:
ograniczenie tej wolności nie może być dowolne, prawne kategorie osób , nie mogą być wyłączone z kręgu uprawnionych do podejmowania działalności gospodarczej.
Swoboda gospodarowania nie jest zasadą bezwzględną a ograniczenie jej mogą nastąpić tylko mocą ustawy, uwzględniającej racjonalne względy.

114. Zasada przyrodzonej godności człowieka (istota).

Zasada przyrodzonej godności człowieka - art. 30 konstytucji jak i postanowienia wstępu wskazują na przyrodzoną i niezbywalną godność człowieka. Przyznają zasadzie tej atrybut nienaruszalności a władzom publicznym nakazuje jej ochronę i poszanowanie.

115. Zasada hierarchicznego systemu źródeł prawa (istota).

Zasada hierarchicznego systemu źródeł prawa - jednym z elementów państwa prawnego jest oparcie systemu źródeł prawa o zasadę hierarchicznej budowy i umieszczenia aktów stanowionych przez parlament (konstytucja i ustawy) na szczycie tej hierarchii. Na tym tle powstało wiele problemów ustrojowych takich jak: zapewnienie konstytucji charakteru najwyższego źródła prawa krajowego; zapewnienie ustawom charakteru nadrzędnego źródła prawa wobec aktów normatywnych władzy wykonawczej; problemem stanowienia przez organy rządowe innych aktów normatywnych niż akty wykonawcze (akty wydane na mocy upoważnienia ustawy w celu jej wykonania).

116. Skarga konstytucyjna:

• organ rozpoznający;

Trybunał Konstytucyjny

• kto może ją wnieść;

każdy czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, sporządza może być natomiast wyłącznie przez adwokata lub radcę prawnego.

• przedmiot skargi;

Wyłącznie akt normatywny: ustawa, rozporządzenie, zarządzenie.

• tryb wnoszenia (przymus adwokacki / radcowski, wyczerpanie przysługujących środków zaskarżenia, termin);

• funkcja skargi.

Autorytarne lub paternistyczne

Demokratyczne

* np. Konstytucja RP z 97r.

* pochodzą od narodu dla władzy ludzie mówią co władzy wolno

* obowiązuje współczesnych obywateli

Prawo prywatne

Prawo publiczne

pracy

Cywilne materialne

rodzinne

konstytucyjne

Karne materialne

Administracyjne materialne

Administracyjne procesowe

Cywilne procesowe

bankowe

Karne procesowe

handlowe

Papierów wartościowych

---