Wady stóp
Od pierwszych dni życia, stopy są jedną z najczęściej oglądanych części ciała dziecka. Są też jedną z pierwszych jego zabawek - niemowlę oglądające (i obgryzające) własną stopę jest niewątpliwie uroczym zjawiskiem.
Niektóre wady wrodzone budowy stóp są widoczne już po urodzeniu. Dotyczy to wrodzonej stopy końsko-szpotawej, płasko-koślawej, wad tworzenia palców - palcozrostów, palców dodatkowych i innych. Wady te są rozpoznawane już na oddziale noworodkowym i z reguły wymagają leczenia już od pierwszych tygodni życia - rehabilitacji, okresowych unieruchomień korekcyjnych, a także leczenia operacyjnego. Najczęściej możliwe jest zakończenie terapii przed rozpoczęciem samodzielnego chodzenia.
Osobny problem stanowią wady wynikające z uszkodzenia centralnego układu nerwowego (mózgowego porażenia dziecięcego, przepukliny oponowo-rdzeniowej). W takich wypadkach dominuje leczenie zachowawcze, rehabilitacja. Rozwój układu kostnego kończyn dolnych bywa zaburzony przez nieprawidłowe napięcia mięśniowe, dziecko wymaga wtedy stałej kontroli ortopedycznej. Z uwagi na pierwotne uszkodzenie unerwienia mięśni leczenie operacyjne jest obciążone większym odsetkiem nawrotów zniekształceń.
Na szczęście powyższe wady, stanowiące poważny problem terapeutyczny i społeczny, występują
u niewielkiego promila populacji. Istnieje znacznie częstszy powód konsultacji ortopedycznych małych pacjentów. Analizując bilanse zdrowia 2-4 i 6-latków, w książeczkach zdrowia znajdujemy powtarzającą się obserwację: PŁASKOSTOPIE. Dotyczy ona z reguły całkowicie zdrowych i prawidłowo rozwijających się dzieci.
W środowisku związanym z medycyną - wśród pediatrów, fizjoterapeutów i ortopedów - spotyka się sprzeczne opinie na temat zakresu patologii i fizjologii stóp u małych pacjentów. W piśmiennictwie, w zależności od stosowanej metody badania, częstotliwość występowania stopy płaskiej oceniono na 3 do 90% populacji. Nie powinien zatem dziwić fakt, że wizyta u trzech specjalistów może dać cztery różne opinie na temat prawidłowości bądź zaburzeń statyki stopy.
Sformułowanie „płaskostopie” jest nieprecyzyjne i należy raczej do języka potocznego. W terminologii medycznej używa się rozpoznania „stopa płasko-koślawa” uzupełnionego przez określenie typu zniekształcenia.
U dzieci w wieku przedszkolnym mamy najczęściej do czynienia ze stopą płasko-koślawą statyczną wiotką. Obniżenie sklepienia podłużnego stopy widoczne jest tylko w pozycji stojącej, po odciążeniu stopa przybiera prawidłowy kształt. Jest to spowodowane niezakończonym rozwojem mięśni, wiotkością aparatu więzadłowego, a także obecnością poduszeczek tłuszczowych na podeszwie.
Według obecnych poglądów, stopa płasko-koślawa statyczna wiotka stanowi wariant rozwojowy, całkowicie fizjologiczny dzieci w wieku przedszkolnym i nie wymaga leczenia. Istotne jest jednak zapewnienie możliwości rozwoju mięśni i więzadeł utrzymujących prawidłowe sklepienia stopy. Mogą temu służyć zabawy polegające np. na unoszeniu drobnych przedmiotów za pomocą palców stóp czy rysowanie kredkami trzymanymi stopą. Naturalnym sposobem jest chodzenie boso lub w skarpetkach z przeciwpoślizgowym „bieżnikiem”. Ponadto, wspinanie się na palce, bieganie, a także rozpoznawanie podeszwą rodzaju podłoża stymuluje mięśnie utrzymujące prawidłowy kształt stopy.
Chodzenie w klapkach lub chodakach, które trzeba przytrzymywać palcami, również powoduje poprawę wysklepienia stopy. Wskazane jest także obuwie na elastycznej podeszwie, z wyprofilowanym podparciem sklepienia podłużnego. Obecnie większość butów sportowych dla dzieci spełnia takie wymagania. Kryterium właściwego wyboru powinna być estetyka i rozsądna cena. Coraz częściej negowana jest rola sztywnego obuwia ortopedycznego z twardą podeszwą i cholewką. Stałe stosowanie takiego obuwia w ciągu dnia może spowalniać prawidłowy rozwój mięśni.
Podsumowując, rozpoznanie płaskostopia czy też stopy płaskiej u dziecka w wieku przedszkolnym powinno być uściślone. Jeśli jest widoczne tylko przy obciążeniu i nie wiąże się z innymi nieprawidłowościami (takimi jak: skrócenie ścięgien, dodatkowe kości, wady układu nerwowego) to najczęściej jest to zjawisko fizjologiczne. Istotniejsze od ćwiczeń stóp i specjalnego obuwia jest zapewnienie dziecku wszechstronnej aktywności fizycznej (zajęcia sportowe, taneczne, rytmika). Rozwój stopy jest procesem dynamicznym i nie jest właściwe stosowanie w populacji dziecięcej norm ustalonych dla dorosłych.
Autorem artykułu jest lek. med. Jacek Kucharski, specjalista chirurgii dziecięcej