Wodowanie czółna i ceremonialne odwiedziny

Gospodarka plemienna na Trobriandach

Rozdz. VI w: Argonauci Zachodniego Pacyfiku

Tasasoria

- uroczystość ceremonialnego spuszczenia na wodę i próbnego rejsu czółna

1. Pomalowanie i ozdobienie czółna

2. Wyznaczenie daty tasasoria. Powiadomienie wodzów sąsiednich wiosek

3. Zebranie odnowionych i nowych czółen (z tej samej społeczności Kula) na plaży

4. Inauguracja wodowania - obrządek mwasila - „barwienie na czerwono ust czółna”

5. Spuszczenie czółna na wodę ku ogólnej radości

6. Ceremonialny podział żywności sagali

7. Wyposażenie czółna w osprzęt, podniesienie masztu i żagla

8. Próbny rejs z innymi łodziami

Nowe czółno nie jest tylko przedmiotem użytkowym - nadaje się mu imię, jest nową ”istotą”, staje się przedmiotem głębokiego zainteresowania całego okręgu(jego cechy, walory estetyczne, przypuszczalne zalety czy braki są roztrząsane w dyskusjach a wodowaniu towarzyszy znaczna liczba ludzi). Instytucja ceremonialnego wodowania jest oprócz zwyczajowej formalności także odpowiedzią na psychiczne potrzeby społeczności.

Uroczysty, publiczny pokaz jest przejawem postawy wobec wszystkich wytworów działalności gospodarczej - wyraźna dążność do wystawiania przedmiotów na pokaz, porządkowania i układania, ozdabiania ich dla osiągnięcia ogólnych efektów estetycznych, chociaż wiąże się to z poświęceniem mnóstwa czasu i pracy.

Strony 208 - 215 - Opis tasasoria na wybrzeżu Kaulukuba, luty 1916 roku.

Mlinowski zauważa przejawy rozkładu i zmian w obyczajach w porównaniu z ich pierwotnym charakterem dwa czy trzy pokolenia wstecz(wcześniej bardziej uroczysty i dramatyczny charakter). Przypisuje to wpływowi białego człowieka.

Kabigidoya

Ceremonialne odwiedziny

• Pokazywanie nowego czółna przyjaciołom i znajomym toliwaga.

• Początkowy etap Kula - wszystkie nowe lub odnowione czółna opływają wybrzeża sąsiadów w określonym porządku.

• Niektóre wyprawy połączone z handlem

1. Czółno z pełną załogą i wyposażeniem opływa wybrzeża sąsiednich wiosek

2. Po przybyciu do wioski - sygnał z konchy

3. Toliwaga wychodzi na brzeg i zanosi wiosło do domu naczelnika wioski

4. Ceremonialna transakcja - ofiarowanie darów toliwaga przez naczelnika

Organizacja pracy

• Motywacja do pracy - obowiązek nałożony przez wzory plemienne lub ambicja związana z systemem wartości dyktowanych przez zwyczaj i tradycję.

• Zysk nie jest wystarczającą motywacją(zysk, którym próbuje zmobilizować krajowców do pracy biały człowiek) - nieprawdziwy pogląd o „leniwych dzikich”

• Zasadniczy błąd - ocenianie krajowców wg obcych wzorców moralnych, prawnych i ekonomicznych.

Praca zorganizowana

• Błędne przekonanie, że w społecznościach tubylczych każdy pracuje dla siebie, ewentualnie tylko dla swojej rodziny.

• Czółno mogliby zrobić członkowie jednego gospodarstwa, ale dzieje się inaczej: ścinanie drzewa, drążenie, zdobienie itd. wykonywane jest wspólnie przez różnych mężczyzn lub każdy wykonuje odrębne, określone zadanie, ale jednoczy ich wspólny cel - nadanie wodzowi tytułu właściciela czółna , a całej społeczności prawa do niego.

• Na taką organizację pracy pozwala dobrze rozwinięty system społeczny(np.wódz uważany za przedstawiciela grupy, ludzie posiadający wiedzę o konstrukcji czółna itd.) powiązany z elementami ekonomicznymi (prawa do nowego czółna) + podporządkowanie się zwyczajowi, posłuszeństwo tradycji.

• Każdy Trobriandczyk wie, czego się od niego oczekuje z racji jego pozycji społecznej i robi to w każdym wypadku. Nie ma zorganizowanych środków przymusu, tradycja gwarantuje porządek.„Tradycja jest prawem, a to, co jest prawem, posiada własną siłę”

• Szczegóły zwyczaju, formuły magiczne, ceremonie i oprawy rytualne zwiększają wagę i znaczenie społecznego schematu obowiązków. Służą do utrzymania ładu i organizacji.

Praca zespołowa

• Silny bodziec do indywidualnego wysiłku + elementy współzawodnictwa = lepsza jakość pracy, szybsze wykonanie zadania

• Wzajemna pomoc, wymiana usług i solidarność we wspólnym poczynaniu (np. przy budowie domów, spichlerzy, przy transporcie)

• Wspólna praca - obowiązek urigubu i jego powinowatych.

• Najważniejszą rolę odgrywa wspólna praca w ogrodach(5 form) - wódz wzywa wszystkich członków społeczności wioskowej a ci godzą się wspólnie uprawiać swoje ogrody(zazwyczaj dzieje się tak w latach, gdy odbywa się wiele uroczystości -żeby nadrobić czas - szybsza praca zespołowa)

• Inne rodzaje: *współpraca kilku wiosek kierowana przez kilku wodzów, * praca mieszk. wioski w ogrodach wodza(kabutu) *kilka wiosek umawia się na współpracę przy konkretnym zadaniu lub *przy wszystkich pracach ogrodowych.

• Praca przy budowie czółna- należy do typu kabutu. Toliwaga(wódz, właściciel czółna) zbiera powinowatych lub poddanych, którzy wspólnie dla niego pracuj, a toliwaga ma obowiązek ich wyżywić lub zapłacić w żywności.

Postawa tubylców wobec bogactwa

Błędne przesłanki, które Malinowski stara się obalić:

1. Dziki ma racjonalny stosunek do dóbr materialnych, a co za tym idzie w warunkach, w jakich żyje(obfitość wszelkich dóbr i swobodny do nich dostęp) nie ma podstaw do tworzenia pojęcia bogactwa czy wartości.

2. Nie ma potrzeby wymiany skoro każdy, przy pewnej pracowitości i zręczności, może wyprodukować wszystko, co przedstawia jakąś wartość, tak pod względem ilości, jak i jakości.

Argumenty przeciw ww.:

Ad.1) Nie prawdziwe ani w przypadku żywności, ani w przypadku przedmiotów zbytku

1. Żywność

• Krajowcy nie traktują zasobów żywnościowych wyłącznie jako pożywienia, nie przypisują im wartości jedynie na użyteczność praktyczną wystawianie na pokaz mienia w postaci żywności sprawia im radość! (Spichlerze budowane tak, aby widoczne były zbiory, specjalne okazy yamu są oprawiane, ozdabiane i wystawiane na pokaz) chęć pokazania i podniesienia społecznego prestiżu przez posiadanie bogactwa

• Magia vilamalya(odprawiana po żniwach nad zebranymi plonami) - cel - obfitość pożywienia w wiosce poprzez zmniejszenie apetytu ludzi, wybieranie innej żywności niż yam. Pożądany efekt, gdy połowa yamu zgnije w spichlerzach i będzie można ją wyrzucić, żeby zrobić miejsce na nowe zbiory i wystąpić z nowym pokazem

• Dwukrotny pokaz żywności przy napełnianiu spichlerzy(1 w ogrodzie,2 przed spichlerzem): staranne stawiane stożki z yamu, wybieranie najdorodniejszych okazów i układanie na zewnątrz- i tak to sobie stoi po 2 tygodnie, żeby wszyscy się napatrzyli

• Kultowa postawa tubylców wobec żywności - pożywienie centralnym wątkiem większości ceremonii publicznych (np. żałobne podziały żywności sagali)

• Radość sprawia samo jedzenie jako jedna z głównych przyjemności życiowych wtórny sentyment społecznie usankcjonowane poczucie radości zw. z podziwianiem dorodności i mnogości jedzenia połączonym ze świadomością wielkiej obfitości.

• Nagromadzona żywność = symbol i ucieleśnienie siły i potęgi. Jej wartość nie wynika z jej użyteczności, ale z uczuć jakie wywołuje.

• Wartość i bogactwo istnieją w społeczeństwie tubylczym i działają mimo wielkiej obfitości obfitość sama w sobie jest wartością(produkuje się niezależnie od użyteczności, dla samej przyjemności gromadzenia)

1. Przedmioty użytkowe

Rzemieślnicy - bodźce i motywy pracy nie wynikają z konieczności, ale są uwarunkowane osobistym talentem, fantazją wytwórcy, dużym odczuciem sztuki, przyjemnością jej wytwarzania itp.

Jeżeli trafi się lepszy surowiec wkładają więcej pracy i wysiłku i w rezultacie powstają przedmioty tak piękne, że nie nadają się do codziennego użytku - ale ich wartość wzrasta

Postawa umiłowania materiału i pracy wywołuje z kolei przywiązanie do rzadkich surowców i do dobrze, z dużym nakładem pracy zrobionych przedmiotów to ukształtowało poczucie wartości

O wartości wyprodukowanych przedmiotów decyduje rzadkość w stosunku do ludzkich talentów i umiejętności wkładanych przez człowieka w obróbkę materiału. Nie przypisuje się wartości przedmiotom użytecznym(bo są łatwo dostępne) tylko trudnym do uzyskania, zrobienia.

Ad.2)Zamiłowanie do samego dawania i przyjmowania. Radość sprawia posiadanie bogactwa, choćby czasowego i ustawicznie przekazywanego z rąk do rąk.

• Ponieważ tubylcy przykładają tak wiele uwagi do dawania i brania to różnica między „moje” a „twoje” potęguje się prezentów nie ofiaruje się nigdy w sposób dorywczy i przypadkowy - jest to wypełnianie ściśle określonych obowiązków, z zachowaniem formalności etykiety.

• Przekazywanie dóbr jest wyrazem wyższości ofiarującego nad przyjmującym lub oznacza podporządkowanie się wodzowi, krewnemu czy powinowatemu.

• Niemal w żadnej z form wymiany nie ma motywu osobistych korzyści i nie następuje żadne zwiększenie ilości posiadanych artykułów użytkowych ani jednej, ani drugiej strony

• Skłonność do stwarzania więzów społecznych poprzez wymianę darów. Dawanie dla samej przyjemności dawania - jedna z najistotniejszych cech życia społecznego Trobriandczyków, a nawet wszystkich społeczeństw pierwotnych.

• Kula - najwyższym i najbardziej udramatyzowanym wyrazem tubylczej koncepcji wartości.

Wykaz darów, płatności i transakcji handlowych

1. Dary w czystej postaci

Akt, w którym jednostka ofiarowuje jakiś przedmiot czy wyświadcza usługę, nie oczekując i nie otrzymując niczego w zamian.

Składanie darów na Trobriandach:

= określony akt posiadający konkretne znaczenie społeczne

≠ swobodne przekazywanie przedmiotów

gdy nie działa nacisk społeczny dary są rzadkością

1. - między mężem a żoną (istnieje podział majątku)

2. - między rodzicami i dziećmi -- matrylinearne dziedziczenie: dzieci dzielą i dziedziczą majątek matki; ojciec(nie jest krewnym dzieci a jedynie mężem matki) przekazuje synowi: kosztowności, pozycje i powiązania Kula, znajomość magii, prawo własności drzew w gaju lub działek, przedmioty użytkowe gugua

3. - między wodzem a jego poddanymi - artykuły zbytku np. tytoń

2. Zwyczajowe płatności odpłacane nieregularnie i bez zachowania ścisłej zasady ekwiwalentu

1. obowiązek świadczeń mężczyzny dla swoich krewniaczek i ich rodzin (najsilniejszy typ więzi w tej organizacji plemiennej)

Brat żony		Mąż żony
coroczne świadczenia z żywności		od czasu do czasu jakiś klejnot lub świnię
pomoc przy pracy zespołowej		zapłata w naturze (przeciwdary męża nie są równe co do wartości, ani regularne)

2. daniny składane wodzowi przez podległe mu społeczności -odpłacane drobnymi przeciwdarami

3. Zapłata za wyświadczone usługi

• wysokość zapłaty jest ustalona

• składana za każdorazowe wyświadczenie usługi

• ceremonialne odpłatności mają na celu umacnianie więzów społecznych, z których wyrastają obowiązki

1. dary za zasługi magiczne i zawodowe -usługi specjalistów dla jednostek czy całych społeczności np. usługi czarownika

2. dary miłosne - płatności związane z „przygodami miłosnymi” (miłość bezinteresowna jest zupełnie nie znana Trobriandczykom)

3. dary sagali -żałobny podział żywności, zapłata za usługi związane z pogrzebem (przybranie oznak żałoby, zawodzenie, kopanie grobu itd.)

4. Dary odwzajemnione w formach ekonomicznie równoważnych

• Ścisłe przestrzeganie równowartości wymienianych darów, ale brak handlowego charakteru transakcji!!

• Wysoka wartość przywiązywana do samego dawania i przyjmowania podarków

1. A daje B jakiś przedmiot, a B odwzajemnia się A tym samym przedmiotem tego samego dnia (Wymiana darów podczas żałoby pomiędzy krewnymi zmarłego mężczyzny z braćmi wdowy; Podarunki z okazji prezentacji nowego czółna; Prezenty ofiarowane mieszkańcom wioski przez inną, odwiedzającą ich społeczność; Opłata za dzierżawę działek)

2. Charakterystyczna dla stosunków między przyjaciółmi (wymiana Kula: partnerzy zamorscy, przyjaciele z wioski, powinowaci)

3. Milamala- uroczystość związane z powrotem duchów do wiosek - wzajemne obdarowywanie się gospodarstw „materialnej” części żywności(duchy „zjadły” duchową część)

4. Wzajemne dary męża i ojca żony zaraz po zawarciu związku małżeńskiego

5. Wymiany dóbr materialnych na przywileje, tytuły, i wartości niematerialne

• Każdy wymienia coś, co wysoko ceni za coś, co ceni jeszcze bardziej

• Obopólne pragnienie przeprowadzenia transakcji; element wzajemnej korzyści = handlowy charakter transakcji

1. Nabycie od wuja lub starszego brata dóbr lub przywilejów (nabycie ogrodu lub systemu magii) - dary znaczne i parokrotne

2. Zapłata za tańce - autor tańca posiada prawo jego wykonywania w swojej społeczności. Gdy inna wioska chce go wykonać u siebie - musi nabyć prawo do niego(ceremonialna zapłata w żywności i wartościowych przedmiotach)

6. Ceremonialna wymiana z odroczoną zapłatą

kodeks honorowy :

• Wymiana oparta na stałym współuczestnictwie partnerów

• Przedmioty wymiany muszą mieć mniej więcej jednakową wartość

• Obowiązek przyjęcia i rewanżu za dar w późniejszym terminie

• Ceremonialne następstwo darów

• Wyeliminowanie targowania się

• Przestrzeganie formalności przy składaniu daru

• Przyjmujący nie powinien okazywać zainteresowania darem

1. Wymiana Kula

2. Wymiana warzyw za ryby wasi między wioskami leżącymi wewnątrz lądu(dają warzywa)a wioskami nadmorskimi(dają ryby); cel - na pokaz

7. Handel zwykły w czystej postaci

• Obopólna korzyść: każda strona uzyskuje to, czego potrzebuje, odstępując mniej użyteczną dla siebie rzecz.

• Ekwiwalent wymienianych artykułów ustalany drogą targowania się, regulowania podaży towarów lub ich ceny.

• Brak oprawy ceremonialnej, może odbywać się między obcymi sobie ludźmi

• Przedmiotem wymiany mogą być tylko towary nowo wyprodukowane

• Należy okazywać wyraźne zainteresowanie przebiegiem wymiany

• Odbywa się między społecznościami śródlądowymi (drewniane talerze, grzebienie, garnuszki, na wapno, naramienniki i koszyki) a rolniczymi okręgami Kiriwina, rybackimi społecznościami na zachodzie oraz żeglarskimi i handlowymi społecznościami południa.

• Gimwali -czysty handel wymienny - jest traktowany z lekceważeniem, a handlujący rzemieślnicy są uważani za pariasów

Każdy typ stosunków społecznych jest określony specjalną kategorią powinności ekonomicznej.

Osiem podstawowych typów więzi społecznej u Trobriandczyków ( z ich relacjami ekonomicznymi):

1. Pokrewieństwo matrylinearne (pkt 1a i 5a)

2. Więź małżeńska (więzy pomiędzy mężem i żoną oraz pomiędzy ojcem a dziećmi) (pkt 1)

3. Powinowactwo (pkt 2a)

4. Więzy klanowe (pkt3c)

5. Więzy osobistej przyjaźni (pkt 6a i 6b)

6. Więzy wynikające z zamieszkiwania w obrębie tej samej społeczności wioskowej (pkt 3c)

7. Stosunki pomiędzy wodzami a zwykłymi plemieńcami

Daniny i usługi podwładnych - drobne, ale częste podarunki wodza

Wkład wódz w wielkie uroczystości plemienne

8. Stosunki pomiędzy jakimikolwiek dwoma plemieńcami

Rozmaite płatności i prezenty (okolicznościowy handel; sporadyczne dowolne upominki w postaci tytoniu i orzeszków betelu)

6

---