Podstawy i pochodzenie
Kolor to wrażenie optyczne. Powstaje ono na siatkówce oka, na którą pada fala świetlna o długości od 400 do 760 nanometrów. Kolor to właściwość przedmiotów widzianych w świetle dziennym. Mówimy „światło dzienne”, ponieważ bez światła przedmioty nie mają barwy. Dzieje się tak dlatego, że kolor powstaje w wyniku odbicia w naszych oczach światła padającego na obiekt.
To doświadczenie doprowadziło Isaaca Newtona (1642-1727) i Thomasa Younga (1773-1829) do ukucia stwierdzenia, iż światło jest kolorem.
Newton zamknął się w ciemnym pokoju, do którego przez niewielki otwór wpuścił pojedynczy promień światła. Następnie rozszczepił go za pomocą pryzmatu, dzięki czemu udało mu się podzielić światło białe na sześć kolorów spektrum.
Wiele lat później Young wykonał eksperyment będący przeciwieństwem Newtonowskiego: fizyk ten zrekonstruował światło. Wyniki tych poszukiwań dowiodły, że kolory spektrum można sprowadzić do trzech barw podstawowych: intensywnej zieleni, intensywnej czerwieni i ciemnego błękitu. Używając trzech latarń Young przepuszczał trzy promienie światła przez filtry w tych trzech kolorach, nałożonych na siebie. Połączenie trzech barw dało biel, czyli innymi słowy, udało się zrekonstruować światło. Eksperyment ten potwierdził pierwszą zasadę dotyczącą światła: trzy promienie świetlne - ciemnobłękitny, intensywnie czerwony i intensywnie zielony, po nałożeniu na siebie dają czyste, białe światło, czyli innymi słowy, światło składa się z tych trzech kolorów.
Absorpcja i odbijanie światła
Światło białe składa się z sześciu kolorów. Niektóre przedmioty odbijają całe światło, jakie na nie pada, inne zaś pochłaniają jego część lub nawet całość. Większość przedmiotów pochłania część światła, zaś resztę odbija. To prawo fizyczne można ująć następująco: Wszystkie przedmioty nieprzezroczyste, gdy się je oświetli, nabierają właściwości niezbędnych, by odbić całość lub część światła, które na nie pada. I dlatego...
* Zależnie od pogody, morze pochłania całą czerwień i większość żółcieni, natomiast odbija cały błękit i część żółcieni, dzięki czemu powstaje barwa, która kojarzy się nam z wodą.
* Śnieg nie pochłania żadnych barw; odbija je wszystkie, tak że łącząc się dają biel.
* Węgiel pochłania wszystkie kolory, nie odbijając żadnego; w efekcie brak jakiejkolwiek barwy, czyli powstaje czerń.
KOLORY ŚWIATŁA I PIGMENTÓW
Kolory światła
Widzialne kolory światła znajdują się w części białego spektrum elektromagnetycznego, między 400 a 760 nanometrów (nanometr to jedna miliardowa metra). W górnej granicy tego zakresu leży światło podczerwone, zaś w dolnej - ultrafiolet.
Różne źródła światła mają rozmaite tendencje chromatyczne, czyli inne długości fal. Nawet kolor światła słonecznego zmienia się w ciągu dnia.
Kolor światła powstaje z promieni imitujących samo światło. Jeśli jedną z barw światła (na przykład zieleń) dodamy do innej (na przykład czerwieni), otrzymamy jaśniejszy kolor (w tym przypadku żółcień).
Gdy światło „maluje” przedmiot, dzieje się tak w wyniku nakładania się różnych jego promieni. Ciemny obiekt tworzy, dodając więcej światła (innymi słowy, z promieni światła w innych kolorach). Trzeba pamiętać, że te laboratoryjne eksperymenty dotyczą jedynie światła rzucanego w czystej postaci, nie zaś farb nakładanych na nieprzezroczystą powierzchnię.
Kolory pigmentów
Pigmenty to kolory w postaci stałej, uzyskiwane z rozmaitych źródeł mineralnych i chemicznych, które po zmieszaniu z medium dają farbę. Jeśli stosuje się je warstwami półprzeźroczystymi, jak w przypadku akwareli czy tuszu, powierzchnia spod nich wyzierająca tworzy kolejny kolor.
Teoretycznie wszystkie barwy natury można uzyskać, mieszając trzy kolory podstawowe (żółcień, czerwień i błękit) w nieskończonej liczbie proporcji. W praktyce, można uzyskać jedynie 95 % kolorów występujących w naturze.
Często, aby otrzymać dany odcień, trzeba w długi i skomplikowany sposób mieszać kolory. Dlatego artyści, graficy-projektanci i ilustratorzy powinni wykorzystywać różnorodne kolory dostępne na rynku.
W rzeczywistości, jeśli chodzi o tradycyjne media malarskie, rzadko spotyka się trzy podstawowe barwy. Farby dla artystów produkowane są z pigmentów naturalnych i syntetycznych, w wielu odcieniach, przedstawionych na wykresach kolorystycznych.
Mając do czynienia z czystymi pigmentami trzeba pamiętać, jaka jest ich trwałość (kolorystyczna), solidność (niezmienność barwy) i odporność na światło (czyli jak szybko blakną lub zmieniają odcień po wystawieniu na światło).
KOLORY PODSTAWOWE, DRUGORZĘDNE I TRZECIORZĘDNE
Kolory podstawowe
Kolory podstawowe to te, które nie powstały w wyniku mieszania innych. Jeśli zmiesza się je w różnych ilościach, można otrzymać niemal nieskończoną liczbę barw. Trzy podstawowe kolory pigmentów to żółcień, czerwień i błękit.
Mówiąc naukowo, kolory podstawowe, jakie może zdobyć artysta, nie muszą dokładnie odpowiadać wymienionym wyżej podstawowym barwom pigmentów; w rzeczywistości rzadko tak jest. Jednak pomimo niewielkich różnic między barwami artystycznymi a laboratoryjnymi, po zmieszaniu dają one te same efekty.
Kolory drugorzędne
Kolory powstałe w wyniku zmieszania dwóch sąsiednich barw podstawowych znane są jako drugorzędne. to Efektem poszczególnych połączeń barw podstawowych są następujące kolory drugorzędne:
* fiolet (czerwień + błękit)
* oranż (żółcień + czerwień)
* zieleń (błękit + żółcień).
Aby otrzymać czysty kolor drugorzędny, należy barwy podstawowe zmieszać w równych proporcjach.
Doskonałe barwy drugorzędne można uzyskać pokrywając (kryjące) kolory pigmentów.
Większość producentów nie oferuje ani podstawowych, ani drugorzędnych kolorów w czystej postaci. Dlatego artysta, mieszając farbę, może określić jedynie w przybliżeniu, które barwy są podstawowe, a które drugorzędne.
Kolory trzeciorzędne
Kolory trzeciorzędne to, jak sama nazwa wskazuje, trzecia kategoria na kole kolorystycznym. Mieszczą się pomiędzy każdą z barw podstawowych i drugorzędnych. Każdy kolor trzeciorzędny uzyskuje się mieszając podstawowy z najbliższym drugorzędnym. Czyli kolor trzeciorzędny to barwa drugorzędna składająca się w jednej trzeciej z podstawowej i w dwóch trzecich z innej. Istnieje sześć kolorów trzeciorzędnych, co widać na ilustracji u dołu strony.
KOLORY CIEPŁE, CHŁODNE I NEUTRALNE
Kolory ciepłe
Z punktu widzenia psychologii kolory ciepłe kojarzą się z gorącem i wrażeniem bliskości. Przykładami takich barw są czerwienie i żółcienie, ich kolory trzeciorzędne i - niekiedy - drugorzędne. Barwa traci ciepło, gdy w mieszance zaczyna dominować błękit. Jednak błękitna zieleń może wydawać się ciepła, gdy zestawi się ją z czystym błękitem. Temperatura barwy często zależy od zestawienia. Sposób, w jaki postrzegamy czy „czujemy” barwę, często zależy też od skojarzeń wizualnych, na przykład błękitu z zimą, żółcieni ze słońcem, czerwieni z krwią i przemocą, zieleni ze wzrostem, fioletu z tajemnicą, czerni ze śmiercią, bieli z czystością.
Kolory chłodne
Należą do nich te wszystkie barwy, które stwarzają wrażenie chłodu i odległości, jak błękit, błękitnawozielony i szary. Barwy te wykorzystuje się w obrazach takich jak pejzaże zimowe, pejzaże morskie i sceny nocne. Używa się ich także, by stworzyć złudzenie odległości, na przykład od gór czy nieba. Kolory chłodne są też niezbędne do tworzenia niektórych nastrojów malarskich: romantycznych, tajemniczo-fantazyjnych czy spokojnych.
Kolory neutralne
Kolory neutralizują się po zmieszaniu z barwami dopełniającymi, czyli leżącymi dokładnie po przeciwnej stronie koła kolorystycznego. Na przykład czerwień i zieleń: zależnie od proporcji w mieszance, jeden lub drugi kolor zblaknie i zszarzeje. Dzięki zneutralizowaniu barwy unika się nieprzyjemnych wibracji optycznych, które powstają czasem po nałożeniu na siebie niektórych kolorów. Interesujące w łączeniu barw z przeciwległych stron koła jest to, że jeśli zmieszasz w równych proporcjach trzy kolory trzeciorzędne, uzyskasz czerń. Kolory neutralne, często zwane przez malarzy złamanymi, stosowane są do równoważenia tonów nasyconych i intensywnych. Wedle niektórych szkół malarskich, artyści zmonopolizowali barwy neutralne dzięki niemal nieograniczonej liczbie harmonijnych odcieni, jakie można za ich pomocą uzyskać.
Niebezpieczeństwo kłócenia się kolorów złamanych jest niewielkie, w porównaniu z barwami nasyconymi, ze względu na rozpiętość ich gamy chromatycznej.
UWAGI OGÓLNE, ZALECENIA
Obserwacje ogólne
* Artyści malują pigmentami, które przedstawiają te same kolory, co światło.
* Jeśli kolory światła odpowiadają kolorom na palecie, malarz może oddać efekty świetlne na wszystkich aspektach natury, czyli uchwycić rzeczywistość za pomocą koloru.
* Teoria koloru i światła dowodzi, że artysta może namalować wszystkie barwy natury, mając jedynie trzy podstawowe: żółcień, błękit i czerwień.
* Praktyczna znajomość kolorów dopełniających daje artyście nieskończoną gamę możliwości tonalnych i umiejętność osiągnięcia harmonii kolorystycznej obrazu.
* Mimo zgodności nazw trzech podstawowych barw, gdy mówi się o rozmaitych odcieniach, nazwy mogą się bardzo różnić.
* Kupno danego koloru nie gwarantuje, że uzyska się to, co się chce. Farby różnych firm są bardziej kryjące lub przejrzyste, bardziej lub mniej intensywne, niż te same kolory innych producentów. Dlatego to od artysty zależy, których - zależnie od potrzeb - będzie używał. Szmaragdowa zieleń jednej firmy może być jaśniejsza niż innej. W takich przypadkach malarz może zdecydować się na pracę farbami różnych producentów.
*Aby w pełni zrozumieć wykorzystanie koloru, trzeba zaopatrzyć się w koło kolorystyczne, które można tanio kupić w dowolnym sklepie dla plastyków.
* Zaletą koła kolorystycznego jest to, że obrazuje ono relacje między poszczególnymi barwami w sposób odpowiadający potrzebom artysty i jego palety.
* Koło kolorystyczne można opisać następująco: wyobraź sobie okrąg, na którym na trzech równych częściach rozmieszczone są barwy podstawowe: czerwień, żółcień i błękit. W połowie odległości między nimi leżą trzy kolory drugorzędne: oranż, zieleń i fiolet. Pomiędzy każdym kolorem pierwszorzędnym i drugorzędnym położony jest trzeciorzędny: czerwony oranż, żółty oranż, żółta zieleń itd. Począwszy od barw podstawowych, wszystkie pozostałe uzyskuje się mieszając pół na pół kolory sąsiadujące.
* Być może największą zaletą koła kolorystycznego jest to, że daje ono wyobrażenie o związkach między barwami. Bada się to, przeprowadzając przez środek koła linię od dowolnego koloru do leżącego naprzeciw lub do dopełniającego. Mieszając daną barwę z dopełniającą neutralizujemy ją, czyli zmniejszamy jej połysk chromatyczny, aby lepiej pasowała do innych kolorów. „Sekret” tej harmonii leży w fakcie, że wszystkie mieszanki kolorów dopełniających zawierają nieco wszystkich barw podstawowych.
Wskazówki w jaki sposób korzystać z wykresów kolorystycznych
* Do mieszanek zaprezentowanych w tej książce użyto tylko sześciu kolorów: trzech podstawowych i trzech drugorzędnych, których odpowiedniki wymienione są poniżej:
A. Żółcień Żółcień procesowa (Żółcień cytrynowa)
B. Czerwień (magenta) Magenta procesowa (Róż permanentny)
C. (Cjan) błękit Cjan procesowy (Błękit ceruleum)
D. Oranż Oranż 021U (Oranż kadmowy)
E. Fiolet Błękit 072U (Fiolet)
F. Ciemna zieleń 366U (Zieleń permanentna)
Powyższe kody kolorów to standard międzynarodowy.
*Wykres przedstawia ilość wymaganą do mieszanki, zaś każda litera odpowiada danemu kolorowi.
* Cyfry (10, 20, 30,...100) na linii poziomej oznaczają proporcje, aż do dziesięciu części, potrzebne w każdej mieszance, by uzyskać żądany kolor.
* Kolorowy słupek oznacza ilość farby wymaganą w mieszance.
* Cyfra na końcu każdego słupka oznacza dokładną ilość użytego koloru.
* Próbki kolorów odpowiadają rezultatowi otrzymanemu przez naszego artystę po zmieszaniu opisanej ilości barw. Każdy odcień został sprawdzony przez komputer.
* Nazwy użyte na wykresach to te najczęściej używane. Nie stosowaliśmy żadnych norm międzynarodowych czy leksykonów, bo po prostu nie istnieją.