Indywidualizacja osób fizycznych
Nazwisko i imię - Są to językowe oznaczenia indywidualizujące osobę fizyczną odróżniające ją od innych ludzi. Kształtowanie się nazwiska człowieka zależy od jego przynależności do grupy rodzinnej. Natomiast imię nadają dziecku osoby sprawujące władzę rodzicielską, a zatem z reguły rodzice - z tym, że dziecku nie można nadać więcej niż dwóch imion (art. 50 PrASC). Kierownik urzędu stanu cywilnego odmawia przyjęcia oświadczenia o wyborze dla dziecka imienia ośmieszającego, nieprzyzwoitego, w formie zdrobniałej oraz imienia nie pozwalającego na odróżnienie płci dziecka.
Nazwisko dziecka
Dziecko, co do którego istnieje domniemanie, że pochodzi od męża matki nosi nazwisko będące nazwiskiem obojga małżonków. Jeżeli małżonkowie mają różne nazwiska, dziecko nosi nazwisko wskazane w ich zgodnych oświadczeniach. Małżonkowie mogą wskazać nazwisko jednego z nich albo nazwisko utworzone przez połączenie nazwiska matki z nazwiskiem ojca dziecka.
Oświadczenia w sprawie nazwiska dziecka są składane jednocześnie z oświadczeniami o nazwiskach, które będą nosić małżonkowie. Jeżeli małżonkowie nie złożyli zgodnych oświadczeń w sprawie nazwiska dziecka, nosi ono nazwisko składające się z nazwiska matki i dołączonego do niego nazwiska ojca. Przy sporządzeniu aktu urodzenia pierwszego wspólnego dziecka małżonkowie mogą złożyć przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego zgodne oświadczenia o zmianie wskazanego przez nich nazwiska dziecka.
Powyższe zasady stosuje się odpowiednio do nazwiska dziecka, którego rodzice zawarli małżeństwo po urodzeniu dziecka. Do zmiany nazwiska dziecka, którego rodzice zawarli małżeństwo po ukończeniu przez dziecko 13 lat, potrzebna jest jego zgoda.
Jeżeli ojcostwo zostało ustalone przez uznanie, dziecko nosi nazwisko wskazane w zgodnych oświadczeniach rodziców, składanych jednocześnie z oświadczeniami koniecznymi do uznania ojcostwa.
W razie sądowego ustalenia ojcostwa sąd nadaje dziecku nazwisko w wyroku ustalającym ojcostwo. Jeżeli dziecko ukończyło trzynaście lat, do zmiany nazwiska potrzebna jest jego zgoda.
Jeżeli ojcostwa nie ustalono dziecko nosi nazwisko matki.
Dziecku nieznanych rodziców nazwisko nadaje sąd opiekuńczy.
Nazwisko małżonka
O nazwisku, które każdy z małżonków będzie nosił po zawarciu małżeństwa, decyduje jego oświadczenie złożone przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego. Oświadczenie może być złożone bezpośrednio po zawarciu małżeństwa albo przed sporządzeniem przez kierownika urzędu stanu cywilnego zaświadczenia stwierdzającego brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa.
Małżonkowie mogą nosić wspólne nazwisko będące dotychczasowym nazwiskiem jednego z nich. Każdy z małżonków może również zachować dotychczasowe nazwisko albo połączyć z nim dotychczasowe nazwisko drugiego małżonka. Nazwisko utworzone w wyniku połączenia nie może składać się z więcej niż dwóch członów. W razie niezłożenia oświadczenia w sprawie nazwiska, każdy z małżonków zachowuje swoje dotychczasowe nazwisko.
Zmiana imienia lub nazwiska może zostać dokonana wyłącznie z ważnych powodów, w szczególności gdy dotyczą: imienia lub nazwiska ośmieszającego albo nielicującego z godnością człowieka, na imię lub nazwisko używane lub takie które zostało bezprawnie zmienione albo na imię lub nazwisko noszone zgodnie z przepisami państwa, którego obywatelstwo również się posiada. Zmiany nazwiska nie dokonuje się w przypadku ubiegania się o zmianę na nazwisko historyczne, wsławione w dziedzinie kultury, nauki, działalności politycznej, społecznej albo wojskowej, chyba że osoba ubiegająca się o zmianę nazwiska posiada członków rodziny o tym nazwisku.
Dodatkowe dane osobowe - Dla oznaczenia osoby fizycznej niekiedy wymagane jest wskazanie - poza imieniem i nazwiskiem - także innych danych osobowych, takich jak: data i miejsce urodzenia, imiona rodziców i nazwisko rodowe matki (lub ojca jeżeli je zmienił). Dane te pozwalają odróżnić osoby fizyczne noszące te same imiona i nazwiska. Rejestruje się je - wraz z imieniem i nazwiskiem - w księgach stanu cywilnego.
Stan rodzinny - Chodzi tu o usytuowanie człowieka w tzw. rodzinie małej, a w konsekwencji bierze się pod uwagę wyłącznie:
1. jego pochodzenie (także adopcję) od określonych rodziców
2. związanie małżeństwem (cechę bycia lub niebycia w związku małżeńskim, pozostawanie w separacji).
Stany te rejestruje się w księgach stanu cywilnego.
Cechy stanu rodzinnego:
- Niepodzielność - człowiek może pozostawać w jednej tylko relacji tego rodzaju
- Wzajemność - stan rodzinny jednej osoby z konieczności logicznej determinuje odpowiedni stan rodzinny innej osoby.
Cele: Identyfikacja osoby fizycznej oraz ustalenie praw i obowiązków w zakresie stosunków prawnorodzinnych i prawnospadkowych.
Płeć jest cechą przyrodzoną człowieka, na podstawie której dzieli się ludzi na dwie klasy:
1. płci żeńskiej i
2. płci męskiej.
Płeć - System zupełny i rozłączny - każdy człowiek jest albo płci żeńskiej albo męskiej i zarazem nie może być zaliczony do jakiejś trzeciej klasy we względu na cechy płciowe.
Płeć dziecka rejestruje się w aktach stanu cywilnego, a poza tym wskazuje na nią nadane dziecku imię, a niekiedy i końcówka nazwiska.
Wpis takim może okazać się w przypadku tzw. obojnactwa błędny, to znaczy określający płeć dziecka niezgodnie z jego naturą biologiczną.
Dopuszcza się możliwość jego późniejszego sprostowania (art. 31 PrASC).
Wiek - W aktach stanu cywilnego rejestruje się datę urodzenia człowieka. Na tej podstawie można zawsze ustalić wiek człowieka w czasie jego życia. Ta cecha człowieka ma szczególną doniosłość przy ustalaniu jego zdolności do czynności prawnej. Natomiast sama chwila urodzenia ma znaczenie w konstrukcji początku zdolności prawnej człowieka.
Stan Cywilny - Pojęcie nie jest jasno określone w przepisach prawnych.
Art. 1 Pr ASC „ Ustawa reguluje sprawy związane z rejestracją urodzeń, małżeństw oraz zgonów, a także sprawy dotyczące innych zdarzeń, które mają wpływ na stan cywilny osób”.
Sąd Najwyższy przyjął szerokie rozumienie pojęcia stanu cywilnego, obejmujące stan rodzinny ale też inne cechy osobiste człowieka (imię, nazwisko, płeć, wiek), przy czym niekiedy ma się na względzie nawet cechy osobiste nierejestrowane w księgach stanu cywilnego.
Księgi stanu cywilnego
- Prowadzone są przez urzędy stanu cywilnego
- Rejestruje się w nich fakty: urodzenia, małżeństwa, zgonu, z podaniem miejsca i daty ich zajścia. Ponadto wpisuje się płeć, pochodzenie od rodziców, imię i nazwisko dziecka oraz jego przysposobienie, jeżeli miało ono miejsce.
- Rejestracji podlegają także wszelkie zmiany dotyczące wspomnianych okoliczności.
Prowadzone przez te urzędy akta stanu cywilnego stanowią wyłączny dowód zdarzeń w nich stwierdzonych.
Niezgodność treści aktów stanu cywilnego z prawdą może być udowodniona w zasadzie tylko w trybie szczególnego postępowania cywilnego.
Dla wykazania faktów podlegających rejestracji osoby zainteresowane mogą żądać wydania im odpisu zupełnego albo skróconego aktów stanu cywilnego.
Ewidencja ludności - Dowód osobisty - dokument stwierdzający tożsamość osoby fizycznej (ustawa z 10.04.1974r. O ewidencji ludności i dowodach osobistych. Ewidencja ludności obejmuje rejestrację danych nie tylko o urodzeniach, małżeństwach, zgonach, imionach i nazwiskach obywateli, ale także o miejscach ich pobytu - zarówno stałego, jak i czasowego.
Zameldowanie na pobyt stały nie jest równoznaczne z ustaleniem miejsca zamieszkania osoby fizycznej w rozumieniu KC i dlatego nie wiąże sądu (orz. SN z 10.02.1955r. OSN 1958, poz. 7).
Miejsce zamieszkania
Art. 25. Miejscem zamieszkania osoby fizycznej jest miejscowość, w której osoba ta przebywa z zamiarem stałego pobytu.
W rozumieniu tego przepisu miejsce zamieszkania określa jedynie miejscowość a nie adres, a więc ulica, dom lub lokal, w którym osoba fizyczna zamieszkuje.
Osoby pełnoletnie - Miejsce zamieszkania osoby pełnoletniej i niepozbawionej zdolności do czynności prawnej należy określić według tego, gdzie ona przebywa z zamiarem stałego pobytu (art. 25 k.c.).
Elementy konstytuujące pojęcie miejsca zamieszkania
Obiektywny - jakim jest faktyczne przebywanie w określonym miejscu
Subiektywny - polegający na zamiarze stałego pobytu.
Zamiar stałego pobytu
Zwrot „zamiar stałego pobytu” należy rozumieć w sensie zobiektywizowanym, to znaczy jako taki sposób przebywania w danym miejscu, jaki dla typowego obserwatora stanowi podstawę do ustalenia, że miejsce to jest ośrodkiem działalności życiowej danej osoby fizycznej
Art. 28 k.c.
Można mieć tylko jedno miejsce zamieszkania.
Jeżeli więc osoba fizyczna ma kilka miejsc pobytu (np. mieszkanie w mieście, domek wypoczynkowy w miejscowości podmiejskiej, mieszkania w dwóch miastach, w których wykonuje swój zawód), wtedy o określeniu miejsca zamieszkania decyduje okoliczność, gdzie w przeważającej mierze koncentruje się jej działalność życiowa.
Dzieci lub podopieczni
Miejsce zamieszkania osób, których interesy w stosunkach cywilnoprawnych reprezentują rodzice lub opiekunowie (art. 26 i 27 k.c.) określa się wedle miejsca zamieszkania wspomnianych przedstawicieli ustawowych.
Jest to tzw. pochodne lub ustawowe miejsce zamieszkania.
Art. 26 k.c.
§ 1. Miejscem zamieszkania dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską jest miejsce zamieszkania rodziców albo tego z rodziców, któremu wyłącznie przysługuje władza rodzicielska lub któremu zostało powierzone wykonywanie władzy rodzicielskiej.
§ 2. Jeżeli władza rodzicielska przysługuje na równi obojgu rodzicom mającym osobne miejsce zamieszkania, miejsce zamieszkania dziecka jest u tego z rodziców, u którego dziecko stale przebywa. Jeżeli dziecko nie przebywa stale u żadnego z rodziców, jego miejsce zamieszkania określa sąd opiekuńczy.
Art. 27 k.c.
Miejscem zamieszkania osoby pozostającej pod opieką jest miejsce zamieszkania opiekuna.