W1 Architektura litosfery

1 - architektura litosfery

2- pierwiastek - minerał - co buduje skorupę Ziemi?

3- jak powstają góry? Tektonika płyt litosfery

4- jak określamy wiek skał? Skala wiekowa procesów geologicznych

5- wczesna historia ziemi - prekambr i paleozoik. Inne światy, inne oceany, inne kontynenty

6- późna historia ziemi - mezozoik, nowy ocean, wielkie wymierania, geologiczna historia Polski

7- współczesny geologiczny obraz Polski i Europy

Architektura litosfery

* Kanion Kolorado - warstwy budowa płytowa płaskie warstwy

Perm

Karbon paleozoik

Dewon

Kambr starsze

Prekambr

* wychylone warstwy upad warstwy pod kątem, wyraźna krawędź

układ monoklinalny to taki układ, równolegle wychylone warstwy efekty: krawędzie: jedna połoga druga stroma kuesta - stromy, asymetryczny stopień lub próg powstały na obszarze o budowie monoklinalnej wskutek różnej odporności warstw skalnych na denudację (erozja selektywna). Typowa kuesta - progi basenu paryskiego.Charakterystyczna kuesta występuje na terenie Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Jest to zachodnia krawędź wyżyny nazywana kuestą jurajską.--> warstwy jurajskie zapadają się i tworzą kuestę.

* kamieniołom warstwy zapadają się monoklinalnie monoklina; ale pod większym kątem

* w Dolomitach dużo monoklin jedne warstwy wychylone

Efekt ruchów, które z płaskich warstw tworzą struktury tworzą się USKOKI

1 - uskoki normalne rów tektoniczny, w krawędziach powstają uskoki normalne (blok obniżony przesunie się w dół po płaszczyźnie uskoku) całość to uskok normalny zrzucający blok

2- uskok odwrócony - blok wyciśnięty ku górze

3- uskok przesuwczy - nie ma obniżenia ani wypiętrzenia bloku, tylko przesunięcie wobec warstw

Skrzydło wiszące (wyżej) skrzydło zrzucone (niżej)

Skrzydło stropowe (wyżej) i spągowe (niżej)

uskoki można zobaczyć w terenie

- w utworach piaszczystych warstwy gipsu (interpretacja uskoku)

- odkształcenia nieciągłe (kruche) warstwy mogą się wyginać, antyklina i synklina

- naciski powodują wygięcie warstw FAŁDY

Antyklina - wypukłość do góry, warstwy starsze w rdzeniu a młodsze w skrzydłach; można stwierdzić bo są skamieniałości

Synklina, łęk (gr. sýn razem i klínein nachylać) - wklęsła część fałdu - w jądrze synkliny znajdują się warstwy najmłodsze, a na zewnątrz (na tzw. skrzydłach) najstarsze.

można patrzeć też na obraz powierzchniowy

Klasyfikacja kinematyczna fałdów (w g. Świętokrzyskich)

A - fałd stojący, B- fałd pochylony, C - fałd obalony

D - leżący

E - przewalony

Szczególnym rodzajem fałdu  jest płaszczowina, czyli olbrzymich rozmiarów fałd obalony, oderwany od podłoża, przesunięty nieraz na odległości dziesiątków kilometrów oraz zdeformowany licznymi wtórnymi  nasunięciami, pęknięciami i sfałdowaniami. Płaszczowiny to podstawowe jednostki strukturalne budujące góry o genezie fałdowej.

( fałszywa synklina i antyklina)

Przykłady budowy fałdowej:

- Canadian Rockiem

- G. Świętokrzyskie

Zielony - utwory kredowe młodsze

Biały - jurajskie

Pomarańczowy- trias

Czerwony - permskie starsze]

- młodsze warstwy leżą na starszych zapadanie warstw

Polska

- centralna część Polski w jądrze utwory jurajskie , po bokach młodsze utwory kredowe

(antyklina) centralna jednostka Antyklinorium Środkowopolskie- w wale szereg antyklin

- w środku kredę a na zewnątrz jura (synklina) synklinorium Szczecińsko-łódzko- miechowska

- płaska część północno- wschodnia

- Sudety trias-jura-kreda monoklinalny i to jest to Monoklina przedsudecka

• blok z utworów paleozoicznych,wydźwignięty Blok sudecki

• struktura Świętokrzysko- sandomierska gdy formowała się antyklina to część warstw starszych została wydźwignięta (paleozoiczne) nie odsłaniając się w Sandomierzu bo tam przykryte skałami

• 
  Karpaty- nasunięte na struktury niezależnie Karpaty zewnętrzne (Tatry) i Karpaty wewnętrzne (Beskidy)

Promień Ziemi - 6370 km.

• warstwa z fałdami - kilka- kilkanaście km.

• Skały magmowe, metamorficzne

• Warstwy i kompleksy skalne

Minerał

• pierwiastek, związek chemiczny

• mieszanina jednorodna

• stan stały

• powstały w sposób naturalny

Skała

• zespół osobników z różnych lub jednorodnych minerałów

• powstały w sposób naturalny

Podział skał:

• monomineralne - z jednego minerału np. piaskowiec kwarcowy

• polimineralne- większe ziarna z innych skał „zlepieniec” różne minerały

- zwięzłe - sklejone spoiwem (piaskowiec)

- luźne - (piasek)

• magmowe - krystalizacja ze stopu magmowego (drobne ziarenka)

• osadowe - efekt niszczenia skał magmowych

• metamorficzne - magmowe i osadowe wciągane w głąb ziemi, podgrzane skały zmienione

• magmoweniszczona i powstaje osadowametamorficznaosadowacykl zmienności skalnej

Minerał:

• najmniejszy naturalny składnik skał budujących skorupę ziemską, w stanie stałym o określonej budowie chemicznej i fizycznej (krystalograficznej) powstaje bez udziału człowieka

Cechy minerału:

• skład chemiczny

• układ krystalogaficzny bryły regularne i inne

• twardość

• łupliwość gdy uderzymy w ten minerał będzie się łupać wzdłuż określonych powierzchni (kierunki łupliwości) dzielenie na fragmenty ograniczone powierzchniami płaskimi

• przełam np. w kwarc nie ma łupliwości, powierzchnie `łupania' mają inny kształt niż płaski np. muszlowaty

• barwa niektóre minerały są zabarwione lub mają barwę; zabarwione dają rysę bezbarwną a minerały pierwotnie barwnerysa kolorowa

• rysabarwa sproszkowanego materiału (tarcie o płytkę porcelanową) hematyt i magnetyt rysa czerwona i czarna

Twardośćmierzona porównaniem z innymi minerałami skala Mohza- 10 minerałów od bardzo miękkiego do twardego; i porównujemy

1 - talk - max. Miękki

2 - gips

3- kalcyt

4 - fluoryt

5 - apatyt

6 - ortoklaz

7 - kwarc - najczęściej występujący w przyrodzie

8 - topaz

9 - korund

10 - diament - najtwardszy

Skały magmowe:

minerały główne:

• kwarc

• skalenie

• łyszczyki miki te 3 jasne

• amfibole

• pirokseny te 2 czarne

• oliwiny oliwkowe

minerały akcesoryczne:

• granaty

• turmaliny

minerały poboczne:

• magnetyt

• hematyt

• piryt

Kwarc

SiO2 - krzemionka

Twardość = 7

Przełom muszlowy

Układ krystalograf. = heksa/trygonalny

Fioletowy - ametyst

Agaty - pustki w obrębie skały wypełnione warstewkami kwarcu i każda z warstw inaczej zabarwiona

Najczęstsza forma granity (kwarc+ skaleń+ mika) np. opal, chalcedon,czert, krzemień, rogowiec

Skalenie

[ K, Na, Ca] [ AlSi3O2]

twardość= 6

łupliwosć = doskonała- 3 kierunki

układ krystalograf. = trój/ jednokośny

barwny od białych do czerwonych

składnik granitoidu

Miki (łyszczyki)

Glinokrzemian

K, Mg,Fe,Al.

Muskowit (mika biała)

Biotyt (mika czarna)

Twardość = 2-3

Łupliwość= doskonała x1 kierunek

Układ krystalogr.= jednokośny

Można podzielić na cienkie paski

Składnik granitu

Amfibole (hornblenda)

amphibolos - "nieokreślony", ze względu na różnorodność koloru i formy) - duża grupa minerałów skałotwórczych, krzemianów, czasami też glinokrzemianów. # Układ krystalograficzny: najczęściej rombowy oraz jednoskośny

# Gęstość - 2,85-3,5 g/cm³,

# Twardość - 5-6.

# Barwa: przeważnie zielona, brunatna lub czarna

# Rysa: biała, szara, jasnobrunatna

# Przełam: najczęściej nierówny lub muszlowy

# Połysk: najczęściej szklisty, tłusty bądź perłowy

# Łupliwość: doskonała, dwukierunkowa, krzyżująca się pod kątem 124° (ta cecha pozwala je odróżnić od podobnych piroksenów)

Pirokseny(angit)

Krzem, glin, Na, Ca, Fe, Mg

Barwa- czarna

Twardość= 5-6

Rzadko występujące

Oliwin

[ MgFe]2 [SiO3] z dużych głębokości

twardość - 6,5-7

łupliwość - brak

barwa - zielona

układ krystalograf.- rombowy

Klasyfikacja skał magmowych

Grupa skał wskaźniki skały skały skały

plutoniczne wylewne żyłowe

kwaśne kwarc/skałowy granitoidy porfiry kwarcowe pegmatyty

obojętne skalenie sjenit,gabro andezyt, bazalt diabazy,melafiry

zasadowe skalenie/skaleniowce perydotyt tefryt

jeśli dużo krzemianu- skała kwaśna

plutoniczne zastygły, wykrystalizowały głęboko pod powierzchnią ziemi

wylewne stop magmowy wylał się na powierzchnię oceanu lub ziemi

żyłowe magma zastygła w żyłach.

---