Stosowanie prawa
Pracę przygotowały:
Agnieszka Kobylińska
Magda Kurowska
Joanna Trusiak
III rok, Administracja, semestr piąty
Studia stacjonarne pierwszego stopnia
Legislacja administracyjna
Pojęcie stosowania prawa
Stosowaniem prawa nazywamy władczą działalność organów państwa polegającą na wydawaniu decyzji indywidualno- konkretnych ( akty stosowania prawa) na podstawie norm prawnych ( aktów tworzenia prawa).
Stosowanie prawa polega na zastosowaniu normy prawnej do jakiegoś indywidualnego przypadku.
Przykład:
-Zastosowanie przepisów kodeksu karnego do sprawcy przestępstwa i wymierzeniu mu stosownej kary.
- Orzeczeniu przez sąd rozwodu w stosunku do pary małżonków w sytuacji określonej przez kodeks rodzinny.
Tworzenie prawa, a stosowanie prawa.
Działalnością władczą organów państwowych jest także tworzenie prawa. Różnica między tymi działaniami polega na tym, że w przypadku tworzenia prawa powstają normy ogólne (generalno- abstrakcyjne), natomiast rezultatem procesów stosowanie prawa są normy indywidualno- konkretne.
Klasycznym przykładem aktów tworzenia prawa są ustawy i wydawane na ich podstawie akty podustawowe.
Natomiast klasyczny przykład aktów stosowanie prawa to wyroki sądowe i decyzje administracyjne.
Stosowanie prawa, a przestrzeganie prawa.
Od stosowanie prawa należy odróżnić przestrzeganie prawa, czyli stosowanie się do prawa. Stosować prawo mogą organy państwowe i inne podmioty, które mogą stosować prawo tylko na podstawie upoważnienia organów państwowych.
Stosowanie się do prawa, czyli jego przestrzeganie jest natomiast obowiązkiem wszystkich podmiotów prawa, czyli tak samo obywateli jak i organów państwowych.
Typy stosowanie prawa
● Typ sądowy,
● Typ administracyjny,
● Typ quasi-sądowy,
● Typ quasi-administracyjny.
Typ sądowy
Wyróżniającą cechą typu sądowego stosowania prawa jest okoliczność, że organ stosujący prawo jest niezawisły i bezstronny.
Zasada niezawisłości sądu zawiera dwa postulaty:
1. W przypadku sprzeczności aktu podustawowego z ustawą, sąd może odmówić jego zastosowania.
Nie może go jednak uchylić, dlatego że do tego jest uprawniony wyłącznie Trybunał Konstytucyjny.
2. Sąd rozstrzygający sprawę nie podlega żadnym dyrektywom organów administracyjnych, organizacji politycznych ani jakichkolwiek innych, co do tego jak rozstrzygnąć dany spór.
Przykład:
Nie można nakazać sędziemu, by wydał taki a nie inny wyrok. Jeśli jednak decyzja sądu została zaskarżona, to sąd ten musi się podporządkować zaleceniom instancji odwoławczej, jednakże tylko w takim zakresie, w jakim naruszył prawo.
Zgodnie z zasadą bezstronności sędzia musi być niezależny od stron ( nemo iudex in causa sua - nikt nie może być sędzią we własnej sprawie) i neutralny.
Powszechnie uważa się, że postępowanie sądowe w najwyższym stopniu daje gwarancje uczciwego i rzetelnego rozpoznania sprawy ( fair trial), stąd też prawo do sądu jest uważane w ustrojach demokratycznych za jedno z najważniejszych praw obywatelskich. Zgodnie z tym prawem, w każdy przypadku, gdy obywatel doznał szkody na osobie lub majątku musi mieć zagwarantowaną możność dochodzenia swoich roszczeń przed sądem.
Typ administracyjny
W postępowaniu administracyjnym organ rozstrzygający sprawę jest związany dyrektywami i poleceniami swojego zwierzchnika, co do tego, jaką wydać decyzję. Zasada hierarchicznego podporządkowania jest, więc podstawą, na której opiera się tryb administracyjny stosowania prawa. W tym sensie można, więc powiedzieć, że organ rozstrzygający sprawę nie jest niezawisły od organu, któremu jest hierarchicznie podporządkowany.
W postępowaniu obowiązuje także zasada legalizmu ( związania przepisami prawa) i nie może być mowy o podporządkowaniu organu administracyjnego dyrektywom instytucji politycznych.
Uważa się, że postępowanie administracyjne w mniejszym stopniu niż postępowanie sądowe chroni prawa obywatela. Nie może, więc dziwić powszechny w krajach demokratycznych trend, by decyzje administracyjne poddać sądowej kontroli. Świadectwem tej tendencji w naszym kraju jest powołanie w 1980 roku Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Typ quasi-sądowy
Prawo w pewnych granicach zezwala, by pewne sprawy cywilne, a w niektórych krajach nawet karne były rozstrzygane nie przed sądem państwowym, lecz przed różnego rodzaju sądami
polubownymi, arbitrażowymi, komisjami rozjemczymi, czy mediacyjnymi, które mają charakter instytucji społecznych pozapaństwowych.
Jeśli postępowanie przed tymi instytucjami spełnia przewidziane prawem warunki, które mają gwarantować niezbędną uczciwość postępowania, to państwo zgadza respektować orzeczenia tych instytucji, a nawet nadaje im moc równą decyzjom sądów państwowych -
art. 711 § 2. k.p.c. - „ Wyrok sądu polubownego oraz ugoda przed nim zawarta mają moc prawną na równi z wyrokiem sądu państwowego lub ugodą przed takim sądem zawartą, po stwierdzeniu przez sąd państwowy ich wykonalności.”
Postępowanie przed tymi instytucjami w wielu aspektach nawiązuje do zasad postępowania sądowego, stąd zasadne wydaje się nazwanie go typem quasi-sądowym stosowanie prawa ( na przykład postępowanie przed różnego rodzaju sądami i komisjami dyscyplinarnymi w korporacjach zawodowych).
Typ quasi - administracyjny
W wielu przypadkach państwo zezwala by pewne zadania z zakresu administracji publicznej, były wykonywane przez agendy publiczne, a nawet przez instytucje pozapaństwowe ( banki, przedsiębiorstwa, firmy ubezpieczeniowe) i zezwala im na podejmowanie w tych sprawach decyzji władczych. W tych sytuacjach można mówić o typie quasi-administracyjnym stosowaniu prawa.
Istnienie typu quasi-sądowego i quasi-administracyjnego stosowania prawa wiąże się ściśle z delegacją części funkcji organów państwowych na różnego rodzaju instytucje, agendy państwowe i pozapaństwowe.
Etapy stosowania prawa
Wyróżnić można następujące etapy stosowania prawa:
1. wybór normy prawnej,
2. ustalenie obowiązywania normy prawnej,
3. wykładnia normy prawnej,
4. ustalenie stanu faktycznego,
5. subsumpcja,
6. wybór konsekwencji prawnych,
7. sformułowanie i uzasadnienie decyzji.
Przedstawiona kolejność etapów stosowania prawa nie opisuje porządku chronologicznego tj. kolejności działań w toku stosowania prawa, ale porządek logiczny tj. porządek działań, które są konieczne, by organ stosujący prawo mógł wydać decyzję.
Jeśli chodzi o chronologię to wiele z wymienionych czynności odbywa się równocześnie, np. ustalenie stanu faktycznego i wyjaśnienie kwestii prawnych.
Natomiast w sensie logicznym można stwierdzić, że stosowanie prawa ma strukturę sekwencyjną.
Wybór normy prawnej
Sytuacja, w której ustalony w sprawie stan faktyczny ewidentnie podpada pod jedną i tylko jedną normę prawną („ jeden stan faktyczny- jedna norma”) jest często spotykaną sytuacją, ale nie jedyną.
W sprawach złożonych zdarza się, że jeden stan faktyczny ( jeden czyn), podpada pod kilka norm prawnych („ jeden stan faktyczny- kilka norm”). Właśnie w tym przypadku jest problem wyboru normy prawnej, którą w danej sytuacji należy zastosować. W tego rodzaju sytuacjach mówi się zwykle o zbiegu norm czy też przepisów prawa.
Istnieją dwa typowe sposoby reagowania prawa na przypadki zbiegu norm ( w prawie cywilnym mówi się również o zbiegu roszczeń):
1. O wyborze właściwej normy decyduje samo prawo.
Stwierdza to art. 11 k.k., jeżeli czyn wyczerpuje znamiona określone w dwóch lub więcej przepisach k.k., to sąd powinien zastosować przepis przewidujący karę najsurowszą.
2. Prawo wyboru właściwego przepisu pozostawiono stronie.
To strona ma zdecydować, czy będzie dochodzić swoich roszczeń na podstawie przepisów o odpowiedzialności umownej ( ex contractu), czy też na podstawie przepisów o czynach niedozwolonych ( ex delicto).
Po dokonaniu wykładni normy i ustaleniu stanu faktycznego, sąd może dokonać subsumpcji.
Subsumpcja
Subsumpcją nazywa się podciągnięcie ustalonego stanu faktycznego pod wybraną normę prawną, a więc na przykład ustalenie, iż czyn oskarżonego, który pozostając w związku małżeńskim zawarł następne małżeństwo, podpada pod art. 206 k.k. ( przestępstwo bigamii).
Wybór konsekwencji prawnych
Po dokonaniu subsumpcji organ stosujący prawo przystępuje do określenia konsekwencji prawnych, które norma prawna wiąże z ustalonym w sprawie stanem faktycznym.
W postępowaniu karnym będzie to kwestia wymierzona oskarżonemu określonej kary, a jeżeli subsumpcja dała wynik negatywny, konsekwencją prawną będzie uwolnienie oskarżonego od odpowiedzialności.
W postępowaniu cywilnym, jeśli powód domagał się naprawienia szkody wyrządzonej mu przez pozwanego i subsumpcja dała wynik pozytywny konsekwencją prawną zachowania pozwanego będzie obowiązek naprawienia szkody.
Sformułowanie i uzasadnienie decyzji
Po określeniu konsekwencji prawnych, które wiążą się z ustalonym stanem faktycznym, organ stosujący prawo przystępuje do sformułowania decyzji stanowiącej akt stosowania prawa ( np. wyroku czy decyzji administracyjnej) i jeżeli prawo przewiduje taki obowiązek, do jej uzasadnienia.
Nie wszystkie akty stosowania prawa wymagają uzasadnienia. Uzasadnieniu podlegają decyzje, od których strona wniosła odwołanie, decyzje ostateczne kończące postępowanie w sprawie oraz decyzje w szczególnie ważnych sprawach.
Akty stosowania prawa charakteryzują się szczególną strukturą. Treść rozstrzygnięcia organu zawarta jest w sentencji decyzji. Jeżeli decyzja jest uzasadniona, to w ramach uzasadnienia wyróżnić można następujące elementy:
- część historyczną - przedstawia się w niej dotychczasowy przebieg postępowania, a w szczególności żądania stron i zapadłe w sprawie decyzje.
- podstawę faktyczną decyzji - referuje się tu wyniki postępowania dowodowego, a więc fakty, jakie sąd uznał za ustalone oraz dowody, na których się oparł.
- podstawę prawną decyzji - w której sąd przytacza przepisy prawne stanowiące podstawę jego decyzji i ewentualnie dokonuje ich analizy, a zwłaszcza interpretacji.
Ewolucja poglądów na stosowanie prawa
W XIX wieku pozytywizm prawniczy stworzył ideologię stosowania prawa, która wywarła ogromny wpływ na praktykę i nieomal do czasów nam współczesnych była oficjalną ideologią prawników w naszej kulturze prawnej.
W myśl tej ideologii stosowanie prawa ma strukturę logiczną, a akt stosowania prawa może być pojmowany jako konsekwencja logiczna wyprowadzona z dwóch przesłanek: normy prawnej i ustalonego stanu faktycznego.
Dokładniej mówiąc stosowanie prawa ma mieć strukturę tzw. sylogizmu prawniczego, którego przesłanką większą - jest norma prawna, przesłanką mniejszą - ustalony stan faktyczny, a wnioskiem - decyzja sądu.
Zgodnie z tą ideologią sędzia jedynie dedukuje następstwa prawne z normy, jest - jak się wyraził K. Monteskiusz - jedynie „ustami ustawy”, który do jej treści nie może nic dodać ani ująć, który dokonuje subsumpcji faktów sprawy pod normę i wyprowadza z niej konsekwencje prawne. Z tego powodu tą koncepcję stosowania prawa bardzo często nazywa się modelem sylogistycznym lub subsumpcyjnym.
Model ten wywarł wielki wpływ na rodzącą się ideologię państwa prawnego, ponieważ dobrze uzasadnił tezę, że w państwie rządzą prawa, a sędziowie jedynie posłusznie realizują wolę ustawodawcy.
Model sylogistyczny stosowania prawa był jednak nieomal od samego początku poddawany ostrej krytyce, a krytyka ta szczególnie się nasilała w czasach nam współczesnych. Teza, że stosowanie prawa jest procesem czysto logicznym, który sprowadza się do mechanicznej subsumpcji faktów sprawy pod normę prawną i dedukowaniu z niej następstw prawnych jest w świetle tej krytyki nie do utrzymania, ponieważ stosowanie prawa - mówiąc najogólniej - na każdym z jego etapów wiązać się może z dokonywaniem wartościujących wyborów, które nigdy nie są do końca zdeterminowane przez przepisy prawa. Sytuacje, w których tekst prawny nie wyznacza decyzji organu stosującego prawo, lecz pozostawia mu wybór, co do tego jaką decyzję podjąć nazywa się luzem decyzyjnym. Swobody, którą ma organ stosujący prawo w przypadku luzu decyzyjnego nie należy mylić z dowolnością w podejmowaniu decyzji. Nawet bowiem w sytuacji luzu decyzyjnego organ stosujący prawo ma obowiązek wybrać decyzję, za którą przemawiają najlepsze (najmocniejsze) argumenty.
Powołując się na koncepcję J. Wróblewsiego można wymienić następujące kategorie luzów decyzyjnych:
● luz wyboru przepisu prawnego,
● luzy interpretacyjne,
● luzy dowodowe,
● luz wyboru konsekwencji prawnych (swobodne uznanie).
Luz wyboru przepisu prawnego
Luz wyboru normy prawnej - stan faktyczny podpada pod kilka norm prawnych a wyboru, którą z nich zastosować, dokonuje organ stosujący prawo.
Luzy interpretacyjne
O luzie interpretacyjnym mówimy wówczas, gdy przepisy prawne są niejasne, nieostre, wieloznaczne i gdy wskutek tego można im przypisać wiele różnych znaczeń, a ani tekst, ani dyrektywy wykładni nie wskazują jednoznacznie, które z tych znaczeń jest właściwe. W takiej sytuacji o dokonaniu wyboru musi zadecydować sędzia, oczywiście po rozważeniu wszystkich argumentów, które przemawiają za taką czy inną decyzją interpretacyjną.
Luzy dowodowe
Luz dowodowy to z kolei sytuacja, gdy na gruncie dostępnych środków dowodowych i reguł dowodowych nie da się jednoznacznie rozstrzygnąć, czy określony fakt sprawy miał miejsce, czy też nie. Także w tego rodzaju sytuacjach (problem oceny wiarygodności świadków, problem oceny dowodów w procesach poszlakowych) sędzia w oparciu o zebrany materiał dowodowy będzie musiał samodzielnie zdecydować o tym, czy dany fakt sprawy miał miejsce, czy też nie.
Luz wyboru konsekwencji prawnych (swobodne uznanie)
Luz wyboru konsekwencji (luz decyzyjny sensu stricto) polega na pewnej swobodzie w określeniu konsekwencji prawnych faktu sprawy, uznanego za udowodniony na podstawie stosowanej normy prawa.
Należy jednak stanowczo podkreślić, że ani swobodne uznanie, ani luzy decyzyjne, pozostawiając sądom i innym organom stosującym prawo, margines swobody w podejmowaniu decyzji nie zezwalają im tym samym na podejmowanie decyzji arbitralnych. Organy stosujące prawo są zobowiązane w każdym wypadku, a tym bardziej w sytuacji luzu decyzyjnego, do podejmowania racjonalnych i słusznych decyzji i jeżeli ich decyzje będą podlegać kontroli, to m.in. z tego punktu widzenia muszą zostać one skontrolowane.
Luzy decyzyjne są nieodłącznym składnikiem niemal wszystkich procesów stosowania prawa i właśnie one dowodzą, iż proces stosowania prawa zwykle nie może być zredukowany do czysto logicznej operacji dedukowania następstw prawnych z normy prawnej i ustalonego stanu faktycznego. W tych przypadkach, w których decyzja organu stosującego prawo nie jest jednoznacznie zdeterminowana przez przepisy prawne, proces podejmowania decyzji polega na ważeniu argumentów, które przemawiają za daną decyzją (np. za taką a nie inną interpretacją przepisu prawnego, za wyborem takich, a nie innych konsekwencji prawnych) i argumentów, które przemawiają przeciwko niej. Sytuację, w której przynajmniej dwie strony wysuwają argumenty na rzecz i przeciwko określonej tezie, a proces podejmowania decyzji polega na wyborze tej tezy, na rzecz, której przemawiają lepsze argumenty nazywa się w metodologii dyskursem lub argumentacją.
Coraz więcej teoretyków i praktyków stoi na stanowisku, iż procesy stosowania prawa dadzą się lepiej opisać w terminach modelu dyskursywnego (argumentacyjnego) niż w modelu subsumpcyjnego (sylogistycznego). Jeśli ich pogląd rozumieć w ten sposób, iż w procesach stosowania prawa dominują operacje dyskursywne nad operacjami czysto logicznymi, to mają oni niewątpliwie rację. Przesadą byłoby twierdzenie, iż w procesach stosowania prawa rozumowania sylogistycznego w ogóle nie występują.
WYKŁADNIA
PRAWA
Wykładnia prawa jest jednym z głównych zagadnień jurysdykcji. W definicji wykładni prawa mieszczą się czynności, które mają na celu ustalenie prawidłowego znaczenia przepisu prawnego. Wielu teoretyków uważa, że przez wykładnię prawa rozumie się po prostu rozumienie przepisu prawnego.
Istnieje także inny pogląd na wykładnię przepisu prawnego. Mówimy o niej wtedy gdy dany przepis budzi wątpliwości. Wykładnia zmierza do rozwiązania problemów, która związana jest z rozumieniem danej normy prawnej.
Rozróżnia się trzy przyczyny wątpliwości: racje lingwistyczne, systemowe oraz funkcjonalne.
RACJE LINGWISTYCZNE - język, w którym ujęte są przepisy prawa nazywamy językiem prawnym. Wyrażenia języka prawnego są bardzo często niejednoznaczne i otwarte, dlatego w wielu przypadkach musimy dokonać ich interpretacji. Przykładem może być tu słowo „młodzieniec”. Tym terminem możemy określić np. osoby w wieku 15-18 lat, nie możemy jednak powiedzieć tego o 60-cio latkach. Do której grupy jednak zaliczyć osoby w wieku 25-30 lat? Jest to strefa tzw. „cienia semantycznego”. Dla wielu filozofów niedookreśloność znaczeniowa jest jedną z najpowszechniejszych własności języka potocznego, a tym samym języka prawnego.
RACJE SYSTEMOWE - przepis prawny zajmuje określone miejsce w akcie normatywnym, a akt ten jest składnikiem określonej gałęzi prawa. Każdy przepis pozostaje w skomplikowanych relacjach z innymi przepisami i wykładnia prawa nie może tego pomijać. Rozumienie każdego przepisu musi być zharmonizowane z rozumieniem innych przepisów.
RACJE FUNKCJONALNE - wykładnia prawa nie może ignorować celów, jakimi kierował się mocodawca. Nie może być także obojętna wobec konsekwencji, do jakich prowadzi określone rozumienie przepisu. Musi ona również uwzględniać przekonania moralne adresatów norm i nie może być obojętna wobec faktu, że to, co kiedyś było niedopuszczalne obecnie jest akceptowane i odwrotnie. Wykładnia musi uwzględniać kontekst funkcjonalny, czyli czynniki moralne, ekonomiczne, społeczne oraz polityczne.
ETAPY WYKŁADNI - model wykładni operatywnej wg J. Wróblewskiego jest to zespól czynności, które interpretator musi podjąć po to, by zinterpretować dany przepis prawny. Model ten składa się z 4 etapów:
1) Etap wstępny, czyli ustalenie czy przepis budzi wątpliwości. Jeśli przepis jest jasny to nie potrzebujemy wykładni. Inaczej jest jednak, kiedy przepis jest niejasny.
2) Kolejnym etapem jest ustalenie właściwego znaczenia przepisu prawnego. W tym celu osoba interpretująca odwołuje się do dyrektyw wykładni, które określają sposoby ustalania sensu przepisów. Reguły, które służą do określania znaczenia przepisów prawnych J. Wróblewski nazwał dyrektywami wykładni pierwszego stopnia oraz wymienił ich 3 podstawowe rodzaje: dyrektywy wykładni językowej, systemowej i funkcjonalnej. Jeżeli ich zastosowane prowadzi do zgodnych rezultatów to można przystąpić do sformułowania decyzji interpretacyjnej określającej, jakie jest właściwe znaczenie interpretowanego przepisu. Jeżeli dyrektywy I-szego stopnia prowadzą do rozbieżnych rezultatów wtedy musimy przejść do kolejnego etapu wykładni.
3) kolizja interpretacyjna z którą mamy do czynienia kiedy dyrektywy wykładni językowej, systemowej i funkcjonalnej prowadzą do rozbieżnych wyników. Należy wtedy rozstrzygnąć, które ze znaczeń jest właściwe, czy te sugerowane przez dyrektywy wykładni językowej, funkcjonalnej czy systemowej. W takim przypadku należy odwołać się do dyrektyw interpretacyjnych stopnia drugiego. Mają one charakter reguł preferencyjnych, wskazują, zatem, które znaczenie przepisu powinno uznać się za właściwe, gdy dyrektywy pierwszego stopnia będą ze sobą kolidować. Po ustaleniu tej czynności można przystąpić do czwartego etapu.
4) sformułowanie decyzji interpretacyjnej, czyli stwierdzeniu, które znaczenie interpretowanego przepisu jest właściwe.
PODZIAŁ WYKŁADNI
1) Podział wykładni ze względu na jej moc wiążącą:
a) wykładnia autentyczna
b) wykładnia legalna
c) wykładnia operatywna
d) wykładnia doktrynalna
Ad a) Pojęcie to budzi pewne wątpliwości. Uważa się, że jest to wykładnia dokonana przez organ, który ją ustanowił. Przyjmuje się, że ma ona moc prawną równą mocy aktu normatywnego. Gdyby Sejm dokonał interpretacji ustanowionej przez siebie ustawy to musiałaby ona mieć moc prawną równą ustawie. Można wyróżnić 2 formy wykładni autentycznej:
Wykładnię oficjalną - zawartą autoryzowanym i mającym formalnie moc wiążącą akcie, w której prawodawca wypowiada się co do znaczenia ustanowionych przez siebie norm.
Wykładnię nieoficjalną - intencje prawodawcy poznajemy na podstawie materiałów przygotowawczych, deklaracji lub prywatnych oświadczeń prawodawcy, które rzecz jasna formalnie nie wiążę.
Przypadki wykładni autentycznej są bardzo rzadkie, dlatego, że kto inny stanowi prawo, a kto inny je stosuje.
Ad b) Pojęcie jest wieloznaczne. Przyjmuje się, że nie jest ona dokonywana nie przez organ, który normę ustanowił, ale przez organ upoważniony przez samo prawo do interpretacji określonych przepisów prawa. Przepisy i w tym przypadku określają procedurę dokonywania wykładni oraz zakres jej mocy wiążącej. Ma ona charakter abstrakcyjny, podejmuje się ją zatem za pomocą uchwał na specjalnych posiedzeniach sądu lub innego organu stosującego prawo, a nie w toku rozstrzyganych indywidualnych spraw. Przykładem wykładni legalnej są obecnie uchwały SN rozstrzygające wątpliwości co do wykładni prawa.
Ad c) zaliczamy wszystkie przypadki wykładni dokonywanej przez sądy i inne organy stosujące prawo w toku rozpoznawania indywidualnych spraw karnych, cywilnych i innych. Wykładnia ta ma, zatem charakter konkretny, a nie abstrakcyjny. Wiąże ona jedynie w tej sprawie, w której jej dokonano. Należy do niej zaliczyć także wykładnię dokonaną przez sąd odwoławczy, która w danej sprawie jest wiążąca dla sądu niższej instancji oraz uchwały SN rozstrzygające zagadnienia budzące wątpliwości w konkretnych sprawach.
Ad d) wykładnia dokonywana przez przedstawicieli doktryny prawniczej. Jej popularną formą jest wykładnia dokonywana w glosach do orzeczeń instancji sądowych, a także w komentarzach do tekstów prawnych i opracowaniach naukowych. Współcześnie nie ma ona mocy wiążącej.
PODZIAŁ WYKŁADNI
Podstawą jest wykładnia językowa. Jej rezultatem jest wykładnia literalna. Każda wykładnia dająca szerszy wynik to wykładnia rozszerzająca, jeżeli daje wynik węższy jest to wtedy wykładnia zawężająca.
Inna interpretacja bada relacje między wykładnią językową, a intencjonalną tj. wykładnią przepisu zgodną z wolą i intencjami prawodawcy. O wykładni literalnej mówimy wówczas, gdy przyjmujemy znaczenie językowe, bo to, co powiedział normo dawca wiąże się z tym czego chciał. O wykładni rozszerzającej wtedy, gdy normodawca powiedział mniej niż zamierzał i jeżeli normo dawca powiedział więcej niż zamierzał mamy wtedy do czynienia z wykładnią zawężającą.
Przyjmuje się następujące zasady, co do stosowania wspomnianych rodzajów wykładni:
- Wszystkie przepisy prawa powinny być interpretowane literalnie, chyba, że istnieją racje by nadać im wykładnię zawężającą lub rozszerzającą
- nakaz wykładni literalnej przepisów prawa karnego,
- nakaz wykładni literalnej przepisów prawa podatkowego,
- zakaz stosowania wykładni rozszerzającej przepisów prawa karnego, jeżeli wykładnia taka miałaby rozszerzyć odpowiedzialność karną osoby oskarżonej
- zakaz stosowania wykładni rozszerzającej przepisów prawa podatkowego, jeżeli wykładnia taka miałaby rozszerzyć zakres należności podatkowych.
Ostatnia z tych zasad jest często podważana, gdyż niektórzy uważają, że przepisy prawa podatkowego podlegają normalnym zasadom interpretacji.
Przykładem reguły zastosowania zakazu wykładni rozszerzającej wyjątków mogą być orzeczenia sądów, w których stwierdza się że przepisy wprowadzające ulgi i przywileje podatkowe mają charakter wyjątkowy i mogą podlegać wykładni rozszerzającej.
- zakaz wykładni rozszerzającej przepisów prawnych, które stanowią lex specialis
- zakaz wykładni rozszerzającej przepisów upoważniających.
Wykładnię rozszerzającą można natomiast stosować przy przepisach zezwalających, przyznających uprawnienia, wolności lub prawa podmiotowe, a to ze względu na zasadę (w razie wątpliwości na korzyść wolności).
- wolności i uprawnienia mogą być interpretowane rozszerzająco
- zasadniczo dopuszczalną jest zarówno wykładnia rozszerzająca jak i zwężająca przepisów prawa procesowego.
PODZIAŁ WYKŁADNI ZE WZGLĘDU NA JEJ STOSUNEK DO OBOWIĄZUJĄCEGO PRAWA
- Wykładnia secundum legem
- wykładnia praeter legem
- wykładnia contra legem
Teksty prawne bardzo rzadko formułują dyrektywy wykładni prawa. Większość dyrektyw interpretacyjnych to wytwór długiej historii i tradycji prawniczej., jej korzenie sięgają prawa rzymskiego. Z tego względu należy mówić o wykładni zgodnej, wykraczającej i sprzecznej z akceptowanym w danej kulturze prawnej kanonami wykładni prawa. Co do stosowania wspomnianych typów wykładni można wymienić m. in. następujące zasady:
- generalny nakaz stosowania wykładni secundum lagem
- generalny zakaz stosowania wykładni contra lagem
Pojęcie wykładni prawotwórczej jest jednak bardzo sporne, tym bardziej, że we współczesnej teorii interpretacji w wielu wypadkach wykładnia ze swej istoty ma charakter twórczy, a nie tylko odtwórczy. Wykładnia prawotwórcza tworzy nowe normy i przywileje. Jeżeli chodzi o wykładnię Prater lagem to obowiązują te same zasady, co w odniesieniu do wykładni rozszerzającej.
MATERIAŁY INTERPRETACYJNE
Ważnym zagadnieniem jest problem, z których należy i z których wolno korzystać w toku wykładni przepisów prawa. W tej kwestii ważna jest reguła:
„Interpretatorowi wolno jest korzystać ze wszelkich materiałów, które są relewantne dla ustalenia sensu interpretowanego przepisu prawnego”.
Do takich materiałów należy zaliczyć szczególności:
- akt normatywny, w którym znajduje się interpretowany przepis prawny,
- orzecznictwo sądowe,
- doktrynę prawniczą (literaturę naukową, glosy, podręczniki, komentarze),
- materiały przygotowawcze (sprawozdania komisji legislacyjnych, materiały z obrad parlamentu, komisji parlamentarnych, rządowych itp.),
- projekty ustaw i innych aktów normatywnych, a także teksty uchylonych aktów normatywnych oraz związane z nimi orzecznictwo i doktrynę,
- materiały komparystyczne ( obce teksty prawne, orzecznictwo i doktrynę).
Stosunkowo najwięcej kontrowersji budzi kwestia dopuszczalności wyników ekspertyz naukowych, a nawet opinii biegłych jako materiału w oparciu, o który sąd mógłby np. prognozować skutki empiryczne swoich decyzji interpretacyjnych. Praktyka różnych państw w tej kwestii jest rozbieżna. Nie wydaję się jednak by na gruncie prawa polskiego można było znaleźć racjonalne argumenty, które by przemawiały przeciwko dopuszczalności takich materiałów stąd do katalogu możemy dodać:
- wyniki opinii naukowych oraz opinie biegłych,
- wiedzę specjalistyczną, nieprawniczą, która jest relewantna dla ustalenia sensu określonych wyrażeń(literatura naukowa, słowniki, encyklopedie, podręczniki itp.)
Bibliografia:
1. L. Morawski, Wstęp do prawoznawstwa, Toruń 2008.
2. J. Wróblewski, Sądowe stosowanie prawa, Warszawa 1988.
3. L. Morawski, Zasady wykładni prawa,Toruń 2006.
4. S. Wronkowska, Z. Ziembiński, Zarys teorii prawa, Poznań 2001.