METODY KSZTAŁCENIA (Okoń) - jest to wypróbowany i systematycznie stosowany układ czynności nauczycieli i uczniów realizowanych świadomie w celu spowodowania założonych zmian osobowości uczniów.
WG. OKONIA - (podział metod)
I. metody asymilacji wiedzy, zwane podającymi, słownymi - oparte głównie na aktywności poznawczej o charakterze reproduktywnym
a) pogadanka - rozmowa nauczyciela z uczniem, gdzie nauczyciel zna odpowiedź, ma potrójne zastosowanie: wstępna, przedstawiająca nowe wiadomości, utrwalająca
b) dyskusja - wymiana zdań między nauczycielem i uczniami lub tylko uczniami, odbicie poglądów własnych lub odwołanie się do poglądów innych osób, odmienność stanowisk. Odmiany dyskusji: wspólne rozwiązywanie problemów, kształtowanie przekonań młodzieży, uzupełnienie własnej wiedzy
c) wykład - bezpośrednie lub pośrednie przekazywanie wiadomości. Sztuka wykładania - wiązanie treści wykładu z życiem, trafne przykłady, staranne wysławianie się, logiczna całość, systematyczna treść. Typy wykładów: konwencjonalny (treść przekazywana bezpośrednio w gotowej do zapamiętania postaci), problemowy (problem naukowy lub praktyczny), konwersatoryjny (przeplatanie fragmentów mówionych z wypowiedziami słuchaczy lub zadaniami teoretycznymi czy praktycznymi)
d) opis - wydarzenia historyczne, urządzenia techniczne, opis krajobrazu, gdy opisowi towarzyszy pokazywanie przedmiotu lub rysunku
e) opowiadanie - przedstawienie akcji przebiegającej w określonym czasie, przedstawienie biografii, wypraw geograficznych, odkryć naukowych
f) praca z książką - opanowanie sposobów posługiwania się książką oraz wykorzystywania środków masowych (czasopism, radio, telewizja, nagrania). Sposoby: uczenie się z podręcznika, sporządzanie notatek i posługiwanie się lekturą uzupełniającą.

II. metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy, zwane problemowymi, oparte na twórczej aktywności poznawczej, polegającej na rozwiązywaniu problemów. Umożliwiają funkcjonowanie wiedzy biernej, przekształcając ją w wiedzę czynną oraz sprzyjają wykrywaniu nowych wiadomości i stosowaniu ich w praktyce. Poziomy poznania: konkretów, modeli i teorii.
a) klasyczna metoda problemowa - dominacja uczenia się nad nauczaniem, cztery momenty wg Nawroczyńskiego: wytwarzanie sytuacji problemowej, formułowanie problemów i pomysłów ich rozwiązania, weryfikacja pomysłów rozwiązania, porządkowanie i stosowanie uzyskanych wyników w nowych zadaniach
b) metoda przypadków - polega na rozpatrzeniu przez grupę opisu jakiegoś przypadku
c) metoda sytuacyjna - wprowadzenie uczniów w jakąś złożoną sytuację
d) giełda pomysłów - zespołowe wytwarzanie pomysłów rozwiązania jakiegoś zadania
e) mikronauczanie - uczenie się złożonych czynności praktycznych
f) gry dydaktyczne - wspólna cecha: pierwiastek zabawy
III. waloryzacyjne zwane eksponującymi o dominacji aktywności emocjonalno-artystycznej
a) impresyjne- kształcenie odbywa się poprzez uczestnictwo w odbiorze dzieła np. czytamy literaturę, oglądamy wystawę,
b) ekspresyjne - sami uczestniczymy w wytwarzaniu
IV. metody praktyczne - przewaga aktywności praktyczno-technicznej (na zajęciach zawodowych wychowanie przez pracę)
a) metody ćwiczebne - usprawnienie do zadań wytwórczych
b) metody realizacji zadań wytwórczych - bezpośrednia realizacja

Wśród metod aktywizujących możemy dokonać wewnętrznego podziału. Za Jadwigą Krzyżewską wyróżnić, można metody:

• integracyjne - Mają za zadanie wprowadzić życzliwą, miłą i przyjazną atmosferę w grupie, w celu skutecznej i efektywnej wspólnej pracy. Są to takie metody jak: "pajęczynka"( Dzieci stoją w kole i przerzucają sobie wzajemnie kłębek wełny lub nitki. Mówią jednocześnie swoje imiona, co lubią, lub witają się nawzajem. Przy przerzucaniu kłębka do kolegi można też wymagać podawania informacji dostosowanych do innych niż integracyjne cele lekcji. Efektem przerzucania kłębka jest pajęczynka.) wrzuć strach do kapelusza- metoda przydatna w pracy z nową grupą. Uczy akceptacji i prawidłowej komunikacji, buduje wzajemne zaufanie, integruje grupę oraz służy odprężeniu , graffiti, krasnoludek Jest to pomoc w ręku dziecka - może to być piłeczka, maskotka, czyli coś czym można do siebie rzucać, coś co przyciąga wzrok dziecka , kwiat grupowy, Ćwierćlandia (Dzieci dzielone są na grupy. Każda z grup wymyśla odrębny hymn, strój. Celem jednak jest pokazanie, że pomimo różnic wszyscy jesteśmy do siebie podobni.)

• definiowania pojęć - Mają na celu naukę analizowania, definiowania. Uczą także elementów dyskusji, wyrażania własnej opinii, oraz przyjmowania rozumienia różnych punktów widzenia. Można tu wykorzystać takie metody jak: burza mózgów (metodą Osborna.) Metoda ta jest zwana również „giełdą pomysłów”, „fabryką snów”. Polega ona na zespołowym tworzeniu w dość krótkim czasie jak największej ilości różnorodnych pomysłów prowadzących do rozwiązania jakiegoś problemu. Pomysły mogą być zaskakujące, dziwaczne. Wszystkie zgłoszone pomysły zapisuje się na dużym kartonie, następnie sprawdzamy je, wartościujemy i wybieramy te, które są realne do zastosowania. Dyskusja kończy się wspólnym podsumowaniem i wyciągnięciem wniosków, mapa pojęciowa (Inaczej zwana mapą myśli, mapą mózgu. Za twórcę tej metody uważa się T. Buzana) Mapa mentalna (pojęciowa)
  Zwana „mapą mózgu”, „mapą pamięci”. Jest to graficzny sposób zapisu informacji, który porządkuje wiadomości i pomaga w znalezieniu związków między nimi. Przy opracowaniu pojęcia można wykorzystać rysunki, symbole, wycinki, krótkie zwroty, hasła. Dzięki tej metodzie możemy uzyskać informacje o dotychczasowych wyobrażeniach i wiedzy na dany temat, sprawdzić opanowaną wiedzę i umiejętności, rozwiązywać problemy, zaplanować działanie, definiować pojęcia.
  Zbieranie informacji w powyższej metodzie odbywa się przez notowanie skojarzeń.
  , kula śniegowa (Inna nazwa to dyskusja piramidowa. Dzieci początkowo pracują indywidualnie, następnie w parach, czwórkach i stopniowo w całej grupie klasowej. Uczą się wypracowywać wspólne rozwiązania wykorzystując nie tylko własne doświadczenia, ale i innych).

• hierarchizacji- Uczą porządkowania wiadomości ze względu na ich ważność. Stosuje się tu takie metody jak: piramida priorytetów, promyczkowe uszeregowanie (Metoda stosowana głównie w młodszych klasach, polega na układaniu promyczków słońca w zależności od ważności danej kwestii), diamentowe uszeregowanie(Wypracowany wspólnie układ priorytetów przypomina kształt diamentu)

• twórczego rozwiązywania problemów - Uczą podejścia do problemów w sposób twórczy, kreatywny, niekonwencjonalny, rozwijają także w wychowankach umiejętność dyskusji. Charakterystyczne metody stosowane w tej grupie to: metoda sześciu kapeluszy (Autorem metody jest De Bono. Uczniowie w grupach zakładają kapelusze w sześciu kolorach. W zależności od kolorów, osoby noszące kapelusze muszą się dostosować do odpowiedniego rodzaju myślenia np. pesymizm, optymizm, emocje itp.), dywanik pomysłów. „Burza mózgów”, „635”, „Rybi szkielet nazwa techniki pochodzi od kształtu przypominającego rybi szkielet. Znana też jako „schemat przyczyn i skutków”. Służy do identyfikacji czynników odpowiadających za powstanie problemu.
  Przebieg:
  a) Nauczyciel przygotowuje plakat z modelem przypominającym „rybi szkielet” w głowie którego wpisuje dowolny problem (będący skutkiem) np. dzieci nie czytają książek.
  b) Uczniowie za pomocą „burzy mózgów” ustalają główne czynniki, które mają stanowić powód takiego skutku i wpisują je w tzw. „ości duże”.
  c) Nauczyciel dzieli klasę na grupy (tyle grup ile jest „dużych ości”)
  d) Każda grupa otrzymuje jedną „ość” („czynnik główny”) i próbuje odnaleźć przyczyny, które mają wpływ na dany czynnik główny.
  e) Uczniowie wpisują czynniki szczegółowe („małe ości”).
  f) Uczniowie z nauczycielem wyciągają wnioski.
  Schemat „rybiego szkieletu”
  ”, „Metoda trójkąta”, „Mapy mentalne”, „Karta kołowa”, „Dywanik pomysłów”, „Asocjogram”.

• współpracy - Kształtują u uczniów umiejętność współpracy, oraz zdolność do akceptacji różnic pomiędzy ludźmi. Znane metody stosowane w tym przypadku to zabawa na hasło, układanka,

• diagnostyczne - Do technik z tej dziedziny zaliczają się metaplan Jest to metoda graficznego przedstawiania przebiegu dyskusji, w trakcie której uczniowie analizują dane zagadnienie i poszukują wspólnego, optymalnego rozwiązania przed podjęciem decyzji. Metoda ta sprzyja rozwojowi umiejętności analizy, oceniania faktów, sądów
  i propozycji rozwiązań strony przeciwnej. Metaplan przygotowuje do prezentacji własnego punktu widzenia, argumentowania i obrony własnego zdania. Daje możliwość wysłuchania
  i brania pod uwagę poglądów innych osób, aktywizuje wszystkich uczniów, pozwala na wymianę myśli.
  Przebieg:
  a) Nauczyciel przedstawia problem, który będzie przedmiotem dyskusji.
  b) Uczniowie dzielą się na grupy 4-5-osobowe i przygotowują plakat ilustrujący dyskusję.
  Schemat Metaplanu
  Temat: wpisujemy dany temat
  Jak jest? Jak powinno być?Dlaczego nie jest tak, jak powinno być?Wnioski:
  c) Uczniowie uzupełniają rubryki.
  d) Na zakończeni następuje prezentacja przez liderów grupy.
  , procedura "U", obcy przybysz.

dyskusyjne - Maja uczyć kulturalnej dyskusji. Zajmowania stanowiska w związku z jakimś problemem, ale szanowania też zdania odmiennego. Stosuje się tu metody o nazwie debata za i przeciw Uczniowie w dwóch przeciwstawnych grupach prezentują argumenty. Zapisują je na dwóch kartonach. Metoda ta pozwala na łatwiejsze podjęcie decyzji oraz spojrzenie na ten sam problem z różnych punktów widzenia.
Przebieg:
a) Nauczyciel dzieli uczniów na dwie grupy.
b) Jedna grupa przygotowuje argumenty „za”, druga „przeciw”.
c) Reprezentanci przedstawiają pracę grupy.
d) Celem pracy grupy jest zgromadzenie takich argumentów, które przekonują o słuszności poglądu a tym samym ułatwiają podejmowanie decyzji w działaniu.
, lub akwarium. Dyskusja obserwowana na temat „Gdzie wybieracie się na wakacje i jak je spędzicie?”.
- Nauczyciel dzieli grupę na dwie podgrupy. Jedna podgrupa w składzie 6 osób siedząc w kole dyskutuje na ten temat. Pozostałe osoby siedzą wokół grupy dyskutującej i obserwują prowadzoną dyskusję zwracając uwagę na jej przebieg, treść i zachowanie uczestników. Następnie grupa obserwatorów wypowiada się na temat swych obserwacji. Podczas dyskusji kolejność dyskutantów przybrała formę tzw. „rundki”. Obserwatorzy tej dyskusji zwrócili uwagę na język niewerbalny dyskutantów (np. kręcenie włosów, pochylenie ciała, poruszanie nogą, drżenie głosu itp.). Dzieci doszły też do wniosku, że podczas rozmowy bardzo ważne jest uważne słuchanie rozmówcy.
W wyniku pracy z zastosowaniem tej techniki uczniowie mający trudności w skupieniu uwagi i w uważnym słuchaniu innych stwierdzili, że nauczyli się podczas zajęć słuchania innych.

rozwijające twórcze myślenie - Stosowanie tej grupy metod i technik sprzyja kształtowaniu myślenia niekonwencjonalnego. Można tu dopasować takie techniki jak fabuła z kubka
To propozycja na zainspirowanie ucznia do pracy twórczej, która następuje w wyniku podania pewnego tylko ogólnego planu ( postacie, fabuła, miejsce akcji). Do przeprowadzenia tej metody potrzebne są pojemniki - kubki i kartki z różnymi informacjami. Fabuła z „kubka” to wspaniały pomysł na zrozumienie procesu tworzenia opowiadania oraz przy omawianiu lektur.
- Należy wypełnić kubki kartkami, na których znajdują się znane uczniom informacje. W pojemniku z napisem „Bohaterowie lektury” trzeba umieścić kartki z różnymi postaciami. W pojemniku „Fabuła” - kartki z poleceniami ogólnymi typu: „niech rozwikła zagadkę”. W pojemniku z napisem „Miejsce akcji” - informacje typu: „park”, „ szkoła”. W pojemniku z napisem „Cechy charakterystyczne” - kartki z pojedynczymi przymiotnikami lub z dłuższymi opisami, np. „wesoły”, itp.
Następnie każdy uczeń wybiera sobie kartkę z każdego kubka i tworzy historię
o wybranej postaci z zachowaniem elementów wybranej fabuły, lub słowo przypadkowe.

• grupowego podejmowania decyzji- Kształtują umiejętność podejmowania decyzji w grupie, uwzględniając wszystkie zbiorowe za i przeciw, a także istniejące fakty. Często w tym przypadku stosowana jest technika drzewka decyzyjnego Jest to metoda graficznego procesu podejmowania decyzji. Dzięki niej możemy rozważać: jakie istnieją możliwości rozwiązania danego problemu, jakie mogą być konsekwencje przyjęcia określonego wariantu, jakie wartości uznaje osoba podejmująca decyzje. Metoda ta uczy, jak należy dokonywać wyboru, aby uświadomić jego skutki, które powinny być zgodne z akceptowanymi wartościami.
  Przebieg:
  a) Nauczyciel przygotowuje schemat drzewka i podaje problem, który należ rozpatrzyć.
  b) Następnie wpisują różne, możliwe rozwiązania.
  c) Pod kątem przyjętych celów i wartości uczniowie wypełniają kolejny poziom drzewka: pozytywne i negatywne skutki każdego rozwiązania.
  d) Uczniowie z pomocą nauczyciela podsumowują wyniki dyskusji i wybierają najlepsze rozwiązanie.
  Schemat drzewka decyzyjnego:
  Decyzja, Cel i wartości Pozytywne skutki rozwiązań Negatywne skutki rozwiązań, Możliwe rozwiązania, Problem (sytuacja wymagająca podjęcia decyzji) Sześć par butów”, „Technika grupy nominalnej”..

• planowania - Pozwalają wychowankom na podjecie pewnych planów, organizację jakichś wydarzeń. Rozwijają w nich siłę wyobraźni i zachęcają do marzeń. Metody stosowane w tym celu to np. gwiazda pytań, planowanie przyszłości.

• gry dydaktyczne, - Podczas, których możemy nauczyć uczniów przestrzegania pewnych reguł, zasad. Są także sposobem na okazanie jak należy radzić sobie z poczuciem przegranej, oraz jak umieć wygrywać z klasą. Proponowane metody to magiczny kalkulator, dziwne powiedzonka.

• przyspieszonego uczenia - Wykorzystywane są tu techniki szybkiego czytania, haki pamięciowe, łańcuchowa metoda skojarzeń.

• ewaluacyjne - Pozwalają na ocenę własnej pracy a także na przyjęcie krytyki. Stosuje się tu takie metody jak termometr uczuć, kosz i walizeczka , tarcza strzelecka- służy sprawdzeniu umiejętności i wiedzy uczestnika/ prowadzącego. Strzał w „10” oznacza pełną perfekcję, strzał poza okręgi to „pudło”.

Zalety metod aktywizujących:
· umożliwiają uczniom dopuszczenie do głosu w czasie lekcji,
· rozwijają myślenie, dają okazję do rozmów, wymiany doświadczeń,
· gwarantują dużą trwałość wiedzy zdobytej w sposób aktywny (50-75%),
· integrują grupę w czasie wspólnej pracy, zabawy,
· rozwiązują uczniów intelektualnie i emocjonalnie,
· uczą sztuki komunikowania się w grupie i świadomego uczestnictwa w życiu społecznym,
· kształtują nastawienie nauczyciela na potrzeby ucznia,
· są szansą na wyrwanie się z szarej szkolnej codzienności,
· mają szczególnie dużą wartość w zajęciach z uczniami mniej zdolnymi i niepełnosprawnymi,
· sprzyjają zainteresowaniu uczniów tematem,
· służą integracji wiedzy z różnych przedmiotów.

---