Twórcza aktywność dziecka
Współczesna pedagogika zajmująca się procesami rozwoju dzieci i właściwym jego stymulowaniem coraz częściej odwołuje się do zagadnienia twórczości i uzdolnień twórczych. Przez twórczość można uznać każde działanie człowieka wykraczające poza prostą recepcję. Działania te mogą przybierać postać materialną (w formie konkretnego wytworu) bądź ideową(jako wyobrażenie, myśl). Twórczość może być zarówno czynnością intencjonalną (własną bądź wywołaną przez kogoś) jak i spontaniczną.
Twórczość może być rozpatrywana w czterech kategoriach, jako:
• dzieło
• proces
• zespół zdolności
• zespół stymulatorów
Aby dany wytwór mógł spełniać warunki twórczości musi charakteryzować się takimi cechami jak: nowość, oryginalność, generatywność, oraz społeczna akceptacja. Proces twórczy to szereg ukierunkowanych czynności psychicznych i fizycznych w wyniku, których następuje ekspresja własnej osobowości.
Podstawową siłą sprawczą takiego działania stanowi rodzaj myślenia, jakie mu towarzyszy. Amerykański psycholog J. P. Guilford rozróżnił dwa rodzaje myślenia:
konwergencyjne (odtwórcze) - działalność umysłowa, w której myśl jest ograniczona normami, poddana naciskom i skierowana na jedno rozwiązanie
dywergencyjne (twórcze) - poszukujące wielu możliwych rozwiązań. Myślenie dywergencyjne jest typowe dla artystów, ludzi szukających przygody i fantastów. Jest to też typowe myślenie dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym.
Z tym rodzajem myślenia związane jest pojęcie "postawy twórczej". Postawa twórcza to właściwość poznawcza wykazująca gotowość do przekształcenia świata, rzeczy i zjawisk. Jest to aktywny stosunek człowieka do otaczającej go rzeczywistości.
Analiza aktywności ludzkiej pozwoliła wyodrębnić jej cztery podstawowe rodzaje:
• motoryczną
•sensoryczną
•intelektualną
•emocjonalną
O rodzajach aktywności decyduje fora komunikatu wynikająca głownie z predyspozycji jednostki i są to: słowo pisane, ruch, dźwięk, barwa, bryła przestrzenna itp. W ten sposób zrodziły się podstawowe dziedziny twórczości ludzkiej sztuka, nauka, technika i dziedziny pokrewne.
Naturalnym przejawem aktywności twórczej u dzieci są
Zachowania ekspresyjne. Ekspresja jest naturalnym przejawem aktywności i psychicznej, rodzi się jako potrzeba wyrażania, komunikowania i odczuwania własnej osoby.
Wyróżnić można trzy rodzaje ekspresji:
l. naturalna lub swobodna - instynktowna, nieświadoma, wyrażająca potrzebę samorealizacji, wyrażająca cechy osobowości wrodzone i nabyte
2. sztuczna zamierzona lub kierowana - zorganizowana, nieświadoma, odtwórcza, podporządkowana regułom, wyraża cechy osobowości nabyte w procesie społecznego doświadczenia
3. inspirowana - łącząca cechy ekspresji naturalnej i sztucznej
Odwołując się do podziału aktywności twórczej można wyodrębnić odpowiednio czynności ekspresyjne. Są to:
l. ekspresja ruchowo-mimiczna - wyrażająca-się przez gest, mimikę twarzy, pozę ciała, spontaniczny ruch
2. ekspresja ruchowo-muzyczna - wyrażająca się poprzez nadawanie ruchowi rytmicznego wyrazu i symbolicznego znaczenia, improwizowany taniec
3. ekspresja słowna (werbalna) - zachodzi tu czynność wyrażania emocji poprzez modulację barwy i dynamikę głosu a także poprzez dobór odpowiednich wyrazów do wyrażenia pewnych treści
4. ekspresja słowno-muzyczna - spontaniczne wokalizowanie (nucenie melodii), improwizowaniu słów i melodii, niekiedy połączone z ruchem
ciała
5. ekspresja muzyczna - gra na instrumencie muzycznym lub instrumentach zastępczych (np. butelki) lub "gra na niby"
6. ekspresja płastyczna - samorzutne malowanie, rysowanie, formowanie
7. ekspresja konstrukcyjno-techniczna - próby konstruowania pojazdów, budowli itp. z różnych materiałów
8. ekspresja zabawowa - jest syntezą wymienionych form ekspresji. Zabawy ekspresyjne zaliczane są do zabaw twórczych w odróżnieniu od zabaw naśladowczych i dydaktycznych. Jest to najbardziej uniwersalna forma wielostronnej aktywności twórczej a przy tym podstawowa forma aktywności małego dziecka.