Sposoby pojmowania rozwoju moralnego

• Metafora organicznego wzrostu (teoria rozwoju jako dojrzewania) - teoria przyjmowana między innymi przez psychoanalizę. Dziecko rodzi się z określonymi cechami, a środowisko jest jedynie środowiskiem wzrostu i dojrzewania, nie może wnieść niczego nowego.

• Metafora maszyny (teoria uczenia się) - związana z teoriami uczenia się oraz z asocjacjonizmem. Dziecko uczy się zachowań od środowiska przezwajając zasady moralne i etyczne od środowiska danej kultury.

• Metafora postępu w dyskursie i konwersacji (poznawczo-rozwojowa teoria rozwoju) - rozwój poznawczy wynika z relacji pomiędzy strukturą wewnętrzną dziecka a środowiskiem. Rozwój społeczny i intelektualny jest równoległy, dziecko podchodzi aktywnie do moralności - nie uczy się biernie, ale równocześnie czerpie światopogląd od swojej kultury.

Mechanizmy rozwoju moralnego

Psychoanalityczna teoria mechanizmów rozwoju moralnego

• Id - zdeterminowane biologicznie, rządzone przez popędy, jednostka dąży do natychmiastowego zaspokojenia swoich potrzeb nie zważywszy na społeczne konsekwencje.

• Ego - służy zaspokajaniu potrzeb, jest układem świadomym, mniej impulsywnym.

• Superego - jest zbiorem przyswojonych przez człowieka norm społecznych i moralnych - zarówno zinternacjonalizowane zakazy moralne jak i „ja-idealne”. Superego służy krytyce i cenzurze.

Identyfikacja jest podstawowych mechanizmem rozwoju moralnego. Dziecko przejmuje od rodziców zasady moralne, ich postawy oraz normy kulturowe. Być może jest to związane z chęcią przypodobania się rodziców by ci nie przestali kochać dzieci i nimi się opiekować (tzw. identyfikacja analityczna).

Określa się, że postępowanie moralne rozwija się w trakcie dzieciństwa przez rozwój ego, które jest w stanie wykonywać impulsy id, ale modyfikowane przez nadzorujące superego, dopiero wtedy zasady wpojone przez otoczenie mogą zostać wykorzystane, a zachowanie bardziej planowane i akceptowalne przez otoczenie.

Rozwój ego wg Eiksona, stadia rozwoju etosu społecznego:

• etos moralny - związany z zakazami społecznymi,

• etos ideologiczny - niekoniecznie logiczny, uzasadnia radykalizm i zaangażowanie w działanie zgodne z przeświadczeniami jednostki

• etos etyczności - pozwala w dorosłości przezwyciężyć dziecięcy etap moralizmu i młodzieńczy idealizmu żeby ostatecznie tworzyć ogólnie uznawane zasady etyczne.

Rozwój moralny jako wynik uczenia się

Rozwój moralny to wynik uczenia się przez jednostkę norm i wartości obowiązujących w danej kulturze, a nabywanie zachowań moralnych jest wyjaśnienie w terminach warunkowania klasycznego, warunkowania instrumentalnego oraz uczenia się obserwacyjnego.

Warunkowanie zachowań moralnych

Określa się, ze zachowania moralnie poprawne są wynikiem warunkowania i uogólnienia wg którego człowiek reaguje lękiem przed niewłaściwym postępowaniem.

Uczenie się obserwacyjne

Przez naśladownictwo, modelowanie. Jesteśmy skłonni uznać czyjeś zachowanie za modelowe o ile w jakiś sposób go podziwiamy. Zachowania są wtedy wynikiem:

• facylitacji, czyli naśladownictwo pod wpływem napięć wywoływanych przez innych,

• wzmocnień zastępczych, czyli obserwacje kar lub nagród dotyczących modela,

• uczenia się obserwacyjnego - dotyczy to także modelowania abstrakcyjnego, więc nie tylko zachowań obserwowanych, ale także spodziewanych w związku z systemem wierzeń i wzorów zachowań modela.

Poznawczo - rozwojowa koncepcja rozwoju moralnego

Wg tej teorii rozwój polega na aktywnych organizowaniu i reorganizowaniu wiedzy moralnej, którą czerpie z kontaktów z innymi osobami.

Piaget'owskie stadia rozwoju moralnego od heteronomicznego do autonomicznego. Piaget zakłada związek pomiędzy rozwojem myślenia moralnego a myśleniem logicznym.

Stadium heteronomii moralnej - opiera się na autorytecie otoczenia, głownie rodziców, których to poglądy dziecko przejmuje w całości, a rozwój sądów moralnych wiąże się głownie z naciskiem ze strony rodziców. Dziecko jest przekonane, że kiedy zasady zostaną naruszone nastąpi kara (immanentna sprawiedliwość). Dziecko nie potrafi rozróżnić tego co obiektywne i subiektywne (realizm moralny), ani nie potrafi wziąć pod uwagę intencji sprawcy (odpowiedzialność obiektywna).

Później następuje coraz większa ilość kontaktów z innymi, kontakty z rodzicami się w pewnym zakresie rozluźniają następuje zanik egocentryzmu, a dziecko zaczyna rozumieć, że normy są wynikiem interakcji pomiędzy ludźmi i ich uzgodnień, które w dowolnym momencie mogą być zmienione jeśli nastąpią poważniejsze zmiany.

Kolberg za podstawę rozwoju moralnego uznaje prospektywne społeczno-moralną.

• moralność przekonwencjonalna - spostrzeganie sytuacji bezpośrednio. Dotyczy dzieci poniżej 9 rż, części młodzieży oraz wielu dorosłych przestępców. Występuje brak zrozumienia oczekiwań innych oraz norm społecznych.

• moralność konwencjonalna - charakterystyczne jest przyjęcie indywidualnego punktu widzenia. Charakteryzuje jednostki w okresie adolescencji, amerykańskich dorosłych i większość innych społeczności dorosłych.

• moralność pokonwencjonalna - pojawia się świadomość relatywności zasad i reguł społecznych, dominuje akceptacja ogólnie przyjętych reguł i zasad przez jednostkę postrzegającą świat w sposób indywidualny, które powinny obowiązywać w sposób niezmienny: zawsze i w każdej sytuacji. tylko część dorosłych osiąga ten poziom, najszybciej jest możliwy do osiągnięcia w wieku 20-25 rż.

Rozwój moralny w ciągu życia

Uniwersalność stadiów rozwoju moralnego

Powody, dla których bardzo mało osób osiąga stadium pokonencjonalne:

1. Definicja tego stadium jest za bardzo ograniczona kulturowo.

2. Społeczny ewolucjonizm związany z kulturowym rozwojem całego społeczeństwa.

3. Stadia pokonwencjonalne są niedookreślone.

4. Wpływ innych czynników jak rozwój rozumowania i logicznego myślenia.

5. Kontekst społeczno - kulturowy, przez uczestnictwo jednostki w społeczeństwie.

Związek rozwoju moralnego z rozwojem poznawczym

Poziom rozwoju rozumowania logicznego

Występuje mała korelacja pomiędzy testami inteligencji i w testach rozwoju moralnego. Osiągnięcie nawet najwyższych poziomów rozwoju logicznego nie warunkuje uzyskanie wyższych stadiów rozwoju moralnego. Lekką korelacje tłumaczy się wiec ilości informacji uzyskiwanych od środowiska, a nie zastosowaniem myślenia logicznego w rozwoju moralnym.

Poziom mądrości

Coraz częściej bada się korelacje pomiędzy rozwojem moralnym a codziennym doświadczeniem społecznym, rozwojem myślenia postformalnego i mądrością człowieka. Wykazano, że wzrost mądrości, wiedzy i sądów występuje praktycznie wyłącznie u osób o wysokim poziomie rozwoju moralnego. niewielki stopień wzrostu zaobserwowano u jednostek o niskim poziomie rozwoju moralnego (jednak ważne są też takie zmienne jak osobowość i poziom inteligencji).

Myślenie a działanie moralne

Rodzaj podjętej przez jednostkę aktywności jest wynikiem tendencji kierunkowej (np. konfliktowej). W tym kontekście zachowania moralne są irracjonalne, świadomość wcale nie musi mieć wpływu na rodzaj podjętego działania, gdyż jest ono automatyczne.

Istnieją jednak głosy, ze owo zachowanie jest racjonalne. Zachowanie jest funkcją zrozumienia sytuacji przez jednostkę oraz relacji uzasadniających konkretne cele, procesy poznawcze łączą tendencje motywacyjne z zachowaniem. Człowiek w tym ujęciu jest inteligentnie działającą osobą, twórcą zasad i idei moralnych.

Rozwój moralny - Rozwój funkcji psychicznych

3

---