Współczesne Teorie Socjologiczne

Tematy obowiązkowe (II semestr roku akademickiego 2009/2010)

- wykłady dra M. Gduli i dra L.M. Nijakowskiego

1. Neomarksizm (E.O. Wright, E. Laclau, Ch. Mouffe);

2. Interakcjonizm symboliczny (H. Blumer, M. Kuhn, B. Glaser, A.L. Strauss, R.H. Tuner); Teoria Ervinga Goffmana;

3. Socjologia fenomenologiczna (Alfred Schütz); Etnometodologia (H. Garfinkel, A.V. Cicourel, H. Sacks);

4. Teoria systemu światowego (I. Wallerstein);

5. Teorie konfliktu (R. Dahrendorf, L. Coser, R. Collins, S. Lukes);

6. Strukturalizm lingwistyczny i kulturowy (F. de Saussure, C. Lévi-Strauss, R. Jacobson);

7. Strukturalizm konstruktywistyczny (P. Bourdieu);

8. Hermeneutyka i socjologia interpretatywna (P. Ricoeur, H.-G. Gadamer);

9. Genealogia i archeologia wiedzy (M. Foucault);

10. Teoria działania komunikacyjnego (J. Habermas);

11. Teoria systemów autopoietycznych (N. Luhmann);

12. Socjologia historyczna (N. Elias, M. Mann, S.N. Eisenstadt, Ch. Tilly);

13. ANT - Actor-Network Theory (B. Latour; M. Callon);

14. Teoria dyskursu (T.A. van Dijk, R. Wodak, N. Fairclough, M. Bilig);

15. Postmodernizm i późna nowoczesność (Z. Bauman, U. Beck, A. Giddens, R. Rorty, J.-F. Lyotard).

1. Behawioralna i strukturalna teoria wymiany - Homans, Blau

2. Teoria racjonalnego wyboru. Dylematy działań zbiorowych - Coleman

3. Nowy instytucjonalizm - North, Nee

4. Socjobiologia - E. Wilson, P. van den Berghe

5. Funkcjonalizm epiryczny - Robert Merton

6. Funkcjonalizm T. Parsons

7. Interakcjonizm symboliczny. G.H. Mead, Blumer

Herbert Blumer

jaźń

istota ludzka jest przedmiotem sama dla siebie.

Jaźń jest procesem, może być zrodzona jedynie przez proces refleksji. Ma możliwość oddziaływania i reagowania na siebie. Dzięki jaźni, człowiek podejmuje działania wobec świata, interpretując to, na co się natyka, oraz organizując to działanie w oparciu o te interpretacje. Proces oddziaływania na siebie stawia człowieka wobec świata a nie tylko W nim; wymusza definiowanie zamiast reagowania

czynność

działanie jest kształtowane w procesie oddziaływania na siebie; aktor konstytuuje czynność na podstawie tego, co bierze pod uwagę czyli tego, co sobie wskazuje np uczucia, cele, wartości.

Człowiek nie jest tylko ośrodkiem działania czynników determinujących jego zachowanie; jest organizmem działającym wg własnych praw.

Istota ludzka jest jaźnią; jej działanie nie jest reakcją na preustanowione organizacje

interakcja społeczna

niesymboliczna - ludzie odpowiadają na gesty bezpośrednio np nieświadoma odp na ton głosu.

1. symboliczna - interpretują gesty w oparciu o znaczenia wyłonione w wyniku interpretacji.

Interpretacja - stwierdzenie znaczenia działań innej osoby.

definicja - przekazanie wskazówek innej osobie, jak zamierza się działać

2. I.S. Jest to samoistny proces twórczy; uczestnicy wytyczają drogi swojego postępowania przez ustawiczną wzajemną interpret swoich linii działania. Musi być badana sama w sobie

• Sprawia, że życie grupowe nabiera cech rozwijającego się procesu; jest dostosowywaniem linii postępowania przez obopólny proces definicji i interpretacji

wzory życia grupowego zależą od stale potwierdzających je definicji.

1. Jest w stanie objąć wszystkie występujące formy związków ludzkich. W każdym z nich uczestnicy wspólnie konstytuują swoje czynności w drodze interpretacji i definiowania.

Przedmioty

świat składa się z przedmiotów. Przedmioty są tworami ludzkimi.

• Istotę przedmiotu tworzy znaczenie, jakie ma on dla osób, dla których jest przedmiotem.

• Znaczenie jest konsekw tego, jakie działania był gotów podjąć wobec przedmiotu człowiek. Np gotowość użycia krzesła jako czegoś na czym się siada, nadaje mu znaczenie krzesła.

• Wszystkie przedmioty są tworami społecznymi

• dzięki temu, że przedmiot jest czymś, co jest oznaczone, można organizować swoje działanie wobec niebo.

Istoty ludzkie żyją w świecie sensownych przedmiotów, świat jest tworzony społecznie; każda grupa inaczej formuje swój świat w oparciu o znaczenia, które nadali przedmiotom. By określić życie grupy, musimy określić świat jej przedmiotów poprzez znaczenia im nadawane.

Ludzie nie są przywiązani do swoich przedmiotów

działania połączone

wynik dopasowywania do siebie linii zachowań poszcz uczestników. Fund jednostka społeczeństwa.

Uczestnicy dopasowują swoje czynności

• przez określanie czynności społ w którą mają zamiar się zaangażować np wojny jako wojny;

• przez interpretowanie i definiowanie wzajemne swych czynności.

Istota społeczeństwa leży w rozwijającym się procesie działania, które trzeba rozpatrywać jako działanie połączone, które posiada pewną drogą rozwojową.

Działania połączone tworzą kulturę, która nie jest jednak stała, ale otwarta na zmiany/przypadek itp.

Społeczeństwo to zróżnicowany proces społeczny, w którym ludzie angażują się w kształtowanie działań połączonych, by radzić sobie z sytuacjami, które przed nimi stoją.

Proces oddziaływania na siebie jest między czynnikami pobudzającymi a działaniem.

Proces twórczy.

Uwzględnienie procesu interpretacji

uznanie tego, że czynność rozwija się w czasie, ale może zostać przerwana

metodologia

badania prowadzone ze stanowiska aktora; przyjąć jego rolę i spojrzeć z jego punktu widzenia.

Społeczeństwo to nie system. To olbrzymia liczba działań połączonych podejmowane by służyć celom uczestników działań.

Istnieją statusy, role, organizacje, kodeksy, normy itp.... Ale: nie warunkują one działania ani nie są one częścią samodzielnego systemu społęcznego. Są ważne, gdy włączają się do procesu interpretowania i definiowania, w trakcie którego kształtowane są działania połączone.

Co spaja społeczeństwo ludzkie?

Działania połączone to w wielkiej mierze układy korzystnych stosunków; spaja to, co akurat domaga się działania połączonego

mead stawia pytanie o to, jak ludzie dochodzą do wiązania swoich czynności w różnych sytuacjach.

Socjalizacja - wykształcanie zdolności skutecznego przyjmowania ról innych osób.

Kontrola społeczna - zasadniczo to samokontrola

zmiana społeczna - ciągły i niezbywalny proces życia grupowego ludzi

życie grupowe - zawsze niepełne i podlegające rozwojowi

dezorganizacja społeczna - niemożność podjęcia skutecznego działania w danej sytuacji

8. Socjologia fenomenologiczna. A. Schutz

9. Teoria porządku interakcyjnego. E. Goffman

Goffman

Szacki

mikrococjologia spotkania jednostek. Perspektywa dramaturgiczna. obecność innych ludzi nieuchronnie przekształca ludzkie zachowanie się w występ, mający przede wszystkim wywrzeć wrażenie. Rola zależy od okoliczności

W obrębie każdej kult definicje są w znacznej mierze gotowe; wybór uzależniony od usytuowania. wyobrażenie życia społecznego jako rytualnego ładu. Stopień rytualizmu w społeczeństwie odzwierciedla prawomocność jego struktury społecznej.

Turner

Między mikrostrukturami a makrostrukturami zachodzi jedynie luźny związek, wewnętrzna dynamika interakcji wyklucza jednoznaczny związek z parametrami strukturalnymi.

Jednostki są aktorami 'wystawiającymi' przed sobą nawzajem przedstawienie, często fałszywe.

Zainteresowanie scenopisem kulturowym (regułami normatywnymi).

Akcentowanie sytuacyjności jaźni; nacisk na to, jak występy tworzą teatralną realność

człowiek w teatrze życia codziennego

jednostki tworzą definicję sytuacji posługując się „znakami-nośnikami”. Definicja ta jest „planem działań kooperacyjnych”, jednostki angażują się w występy.

DYNAMICZNE ASPEKTY WYSTĘPÓW:

*Stworzenie fasady.

2. „otoczenie” fizyczne, dekoracje sceniczne.

3. Elementy wyposażenia ekspresyjnego

2. powierzchowność (mówi o pozycji społ i statusie)

3. sposób bycia (informują o roli, jaką jednostka spodziewa się odegrać).

Ilość fasad jest ograniczona, mają one tendencje do utrwalania się, instytucjonalizowania

*dramatyzacja/dodawanie do działań znaków

*idealizacja, staranie o przedstawienie siebie zgodnie z oficjalnymi wartościami

*kontrolowanie ekspresji. Najmniejsza niezgodność między zachowaniem a definicją sytuacji jest w stanie załamać interakcję.
*angażowanie się w fałszywe prezentacje.
* próby mistyfikacji
* dążenie do stworzenia wrażenia prawdziwości przedst. Sygnalizowanie szczerości itp.

Zespół - jednostki kooperujące w celu wywołania danej definicji sytuacji.

Głównym problemem występów zespołowych jest podtrzymanie danej definicji sytuacji przed publicznością. Tym bardziej problematyczne, im bardziej:
*zespół wykonawców ma różne role/statusy
*nie ma jasnego podziału scena/widownia
*jest wielu członków
kontrola społeczna między członkami: za kulisami oczernianie publiczności, żarty z siebie, rozmowy o scenie. Na scenie: wysyłanie subtelnych komunikatów.

Interakcja zogniskowana

bliskość, twarzą w twarz

przebiega w obrębie spotkań (otwartość na komunikacje, poczucie „my”, rytualizm...). Spotkania powstają z epizodów interakcji zogniskowanej w ramach zgromadzeń.

Reguły kierujące integracją zogniskowaną w spotkaniach:

nieistotności, przekształceń, uruchamianych zasobów, rozmowy, szacunku dla 'ja'

Rytuały jako podstawowy mechanizm podtrzymywania porządku społecznego.

Najważniejsze te obracające się wokół poważania:

(1) rytuały robienia uników - utrzymywanie dystansu, by nie naruszyć jego 'sfery idealnej';
(2) rytuały prezentacyjne - zaświadczanie o względach, którymi darzę partnera.
Rytuały zachowania się - przedstawianie innym wyobrażenia o sobie samym

ROLE

rola musi być spójna z innymi elementami występu
dystans wobec roli - jeśli rola nie pasuje do wyobrażenia wobec samego siebie. Pozwala na:

3. obniżenie napięcia związanego z rolą uznaną za będącą poniżej godności;

• ukazanie dod aspektów jaźni, wykraczających poza rolę;

• odsunięcie wymogu 'pełnej zgodności z rolą'

proces obrania roli: dystans <-> pochłonięcie przez rolę/

JAŹŃ

wysoce sytuacyjna, uzależniona od odpowiedzi ze strony innych.

W czasie spotkań jednostki postępują wg pewnej linii (wzór działań za pomocą których jednostka wyraża swoje postrzeganie sytuacji), prezentując twarz (pozytywne wartości, które jednostka sobie przypisuje). Dążą do zachowania twarzy (pokazywanie siebie w zgodności z popieraną linią).

Twarz społeczna może zostać odebrana, kiedy jednostka zachowa się w sposób niegodny twarzy.

Takt, etykieta służą do zachowania twarzy swojej i innych a to do podtrzymania def sytuacji.

ROZMOWA

Jednostki dochodzą do wspólnego ujęcia danej kwestii, wchodzą w ten sam schemat interpretacji.

Regulowana normatywnie i zrytualizowana.

Np norma zakazu mówienia do siebie. Rytualizacje: wypełniacze werbalne, pauzy.

Możliwość zmian w poziomach konwersacji.

Konwersacje przebiegają w różnych nawarstwieniach

ZAKŁÓCENIA I PRAKTYKI NAPRAWCZE

incydent - zakłócenie interakcji

gesty przeczące normatywnie określonej roli, podjęcie złej linii itp -> potencjał do sceny.

Jak dojdzie do sceny, jednostka staje się zakłopotana; inni mają zakłóconą definicję sytuacji i poczucie rzeczywistości. Żeby podtrzymać poczucie porządku, jednostka wykorzystuje czynności korygujące (przeprosiny, wyjaśnienia itp) a inni posługują się taktem

RAMA

ludzie interpretują zdarzenia za pomocą schematów ujmujących w ramę to, co się dzieje.

Interpretacja zdarzeń jest ostatecznie zakorzeniona w ramach pierwotnych.

Ramy pierwotne są zakotwiczone w świecie rzeczywistym.

10. Etnometodologia. H. Garfinkel

11. Teoria krytyczna i teoria konfliktu - Horkheimer, Dahrendorf, Collins, Coser

Teoria konfliktu

Lewis Coser

Coser podkreślał przede wszystkim integracyjne i adaptacyjne funkcje konfliktu.Szukanie źródeł konfliktu w aspiracjach jednostek.

Konflikt - forma wzajemnego oddziaływania jednostek (a nie przejaw sprzecznych interesów grup)

1^st nierówny podział zintegrowania elementów 2^nd konflikt 3^rd ponowna integracja całości społecznej 4^th zwiększenie elastyczności struktury 5^th zwiększenie zdolności systemu do rozwiązywania przez konflikt przyszłych braków równowagi 6^th utworzenie systemu ze zwiększoną adaptowalnością do zmieniających się warunków.

Warunkiem wstępnym konfliktu jest utrata prawomocności przez istniejący system nierówności. Konieczne jest wycofanie akceptacji, też pobudzenie emocjonalne, poczucie deprywacji (nie apatia, zrezygnowanie).

Im bardziej konflikt dotyczy celów realistycznych, tym większa skłonność do szukania kompromisów i tym mniej gwałtowny przebieg. Jak cele są nierealistyczne, to konflikt będzie gwałtowniejszy, tym bardziej gdy toczy się o wartości podstawowe i przedłuża się.

Im większa zależność funkcjonalna między jednostkami, tym mniej gwałtowny konflikt.

Konflikt będzie się przedłużał jak cele będą niedookreślone, zbyt szerokie, niejasne.

Będzie się ograniczał w czasie, gdy przywódcy wiedzą, co w sensie symbolicznym składa się na zwycięstwo, są w stanie przekonać grupę o celowości zakończenia konfliktu itp.

Konflikt jest dobry, bo sprzyja integracji opartej na solidarności, wyraźnej władzy...

funkcje konfliktu wobec odpowiednich stron konfliktu:

gwałtowny konflikt powoduje powstanie ostrych granic każdej ze stron konfliktu. To przyczynia się do utworzenie scentralizowanych struktur decyzyjnych. Tworzy się solidarność strukturalna i ideologiczna każdej ze stron. Obniża się poziom niezgody w grupach, wzrasta konformizm nt norm.

W złożonych społeczeństwach są częstsze konfliktu, mniej angażujące emocjonalnie. Jeśli będzie niski stopień intensywności i gwałtowności konfliktu to może on spowodować:

• wzrost innowacyjności i potencjału twórczego jednostek;

4. zmniejszenie wrogości zanim nastąpi polaryzacja;

5. powstawanie normatywnych form regulacji

6. wzrost świadomości rzeczywistych problemów;

7. wzrost liczby koalicji;

im więcej takich procesów, tym wyższy poziom integracji całego systemu

Dahrendorf

• każde społeczeństwo w każdym momencie podlega procesom zmiany, zmiana jest wszechobecna.

• W każdym społ, w każdym momencie wyst. niezgoda i konflikt, konflikt wszechobecny.

• Każdy element w społeczeństwie przyczynia się do jego dezintegracji i zmiany.

• Każde społeczeństwo opiera się na przymusie stosowanym przez jednych jego członków w stosunku do innych.

Harmonia <-> konflikt współistnieją i są równoprawne.

Poszukiwanie przyczyn zmian wewnątrz systemu. Strukturalne pochodzenie konfliktu.

Wszechobecność zasad zależności w społeczeństwie, organizacja społeczna oparta na rozróżnieniu pozycji wyższych i niższych. Sprzeczność interesów grup posiadających i nieposiadających władzy.

4. bezwzględny prymat stosunków władzy

5. dychotomiczny podział stosuje się nie do całego społeczeństwa, ale do każdej grupy.

Randal Collins, Konfliktowa teoria stratyfikacji

Szacki:

nieuchronność i doniosłość konfliktu, decydująca rola sposobów zdobywania środków ba styl życia.

Głównym źródłem konfliktu jest natura ludzka.

Najważniejszy podział w organizacji: na rozkazodawców i tych, którzy rozkazów słuchają. O przynależności klasowej decyduje udział we władzy. Relacja władzy manifestuje się na każdym poziomie życia społecznego.

Podział członków społeczeństwa na rozkazodawców i rozkazobiorców mają bardzo głębokie skutki psychologiczne i społeczne. Np rozkazodawcy są aktywni, otwarci, związani z organizacją. Konflikty między tymi klasami nie muszą się przerodzić w otwarty konflikt - najwięcej konfliktów jest w klasie rozkazodawców.

połączenie makrosocjologicznej analizy stratyfikacji i organizacji z analizą mikrosocjologiczną

Turner:

Wg Collinsa zjawiska makropoziomowe są tworzone i podtrzymywane przez mikrospotkania. Struktury społeczne budowane są poprzez rytuały interakcyjne.

Dynamika rytuałów interakcyjnych opiera się na tym, że jednostki wnoszą kapitał kulturowy, pewien poziom energii emocjonalnej oraz, że monitorują sytuację.

Rozstrzygające są poszczególne zasoby jednostek: władza, zasoby materialne, z. symboliczne.

Główne znaczenie: gęstość społeczna (liczba ludzi współobecnych w sytuacji spotkania).

Rozmowa i rytuał (tworzą strukturę)

prawdopodobieństwo jej zależy od współobecności, postrzeganej atrakcyjności zasobów itp.

Konwersacje między równymi będą bardziej osobiste, elastyczne i długotrwałe.

Między jednostkami z nierównymi zasobami -> bezosobowe, zrytualizowane, krótkotrwałe.

Im więcej rozmów, tym bardziej prawdopodobne stworzenie więzi.

Poważanie i zachowanie się

poważanie - manipulacja gestami by okazać komuś szacunek/ wywołać szacunek; oraz zachowanie się - faktyczna manipulacja gestami. Ich dostrzegalność i przewidywalność częściej, gdy jest nierówność zasobów, nadzór zachowania, restrykcyjność sieci komunikacyjnych

kultury klasowe

są wynikiem powtarzanych spotkań pomiędzy „nierównymi” jednostkami w zmiennych warunkach narzucanych przez makrostrukturę, ukształtowaną w trakcie poprzednich łańcuchów interakcji.

związki między władzą, wydawaniem poleceń, sieciami komunikacyjnymi, tendencjami zachowania.

• wydawanie poleceń innym rośnie ze zdolnością mobilizowania zasobów przymusu, materialnych, symbolicznych;

• behawioralne cechy pewności siebie są wprost proporcjonalne do zdolności wyd poleceń

• b.c wytrzymałości/odwagi rosną wraz z eskalacją stopnia fizycznego nacisku;

• stopień konformizmu rośnie gdy można się kontaktować tylko z fizycznie współobecnymi.

Analizuje wzoru kontroli w organizacji, jak wpływa posługiwanie się przymusem, nadzorem, środkami materialnymi i symbolicznymi do kontrolowania innych.

Centralizacja władzy - wprost proporcj. funkcja koncentracji zasobów, zdolności organizowania zarządzania kontrolą przez nadzór, zachęty materialne, systemy regul, kontrolowania przepływu informacji, przygodnych cech środowiska, stopnia zrutynizowanych zadań do wykonania.

1^st Konceptualizacja procesów mikro.

2^nd Mezopoziom - analiza wzorów stratyfikacji i form organizacji złożonych.

3^rd Analiza państwa i geopolityki.

Teoria stratyfikacji związana z płcią kulturową

zmienne - użycie siły fizycznej, targi o zasoby materialne i symboliczne.

Kiedy jedna płeć kontroluje środki przymusu, to może zdominować kontakt między płciami i wytworzyć system nierówności a płeć słabsza musi przyjmować strategie łagodzące.

Kontrola nad aktywnością seksualną, rytuałem i rozmową zależy od stopnia kontroli sił przymusu (mniejsze gdy istnieją siły przymusu zewnętrznego i obecni są krewni płci słabszej); stopnia kontroli zasobów materialnych przez 1 płeć. Stosunki zaczynają być definiowane jako s. Własności.

Socjologia Marksowska:

4. historyczne formy własności są podtrzymywane przez represyjną władzę państwa; uformowane klasy będą walczyć o władzę polityczną, bo ona zapewnia środki.

5. Materialny stan posiadania określa zakres, w jakim klasy mogą się efektywnie organizować.

6. Środki produkcji umysłowej decydują o tym, czyje interesy zostaną wyartykułowane i zdominują sferę ideologii

materialne warunku wykonywania pracy decydują o stylu życia; podział na posiadających/nieposiadających;

poszczególne klasy mają różne warunki mobilizowania się w grupy:

różnice między klasami w zakresie kontroli nad środkami produkcji umysłowej

weber -> wielowymiarowy podział klasowy (kilka różnych form konfliktów zw z własnością) + konflikt między frakcjami w ramach organizacji. + zasób środków produkcji emocjonalnej. Wytwarzanie solidarności emocjonalnej nie zastępuje konfliktu, ale jest narzędziem walki

występowanie przymusu jako zasobu rozprzestrzenia konflikt na całe społeczeństwo,

każda jednostka maksymalizuje swój subiektywny status opierając się na zasobach, które są dostępne zarówno jej, jak i jej przeciwnikom.

Każda jednostka dąży do zrealizowania własnych interesów, z reguły są one antagonistyczne. Zasada maksymalizacji subiektywnych statusów. Żyję w moim subiektywnym świecie, ale on jest tworzony dzięki komunikacji z innymi, kontrolującymi moje subiektywne doświadczenie.

Życie z zasady jest walką o status społeczny

każdy używa wszelkich dostępnych zasobów by wypaść jak najlepiej

Wpływ zawodu na kultury klasowe.

Wymiary zróżnicowania wśród różnych zawodów wpływające na złożoność systemu kultur klasow.

8. stosunki dominacji.

Relacje władzy (sposoby, w jakie ludzie wydają/otrzymują polecenia)

władza - szansa przeprowadzenia swej woli, także wbrew czyjemuś oporowi. Jedno zwierzę zmusza drugie do przyjęcia postawy uległości. Trzy podstawowe klasy wg kryterium władzy:

1^st przyjmujący rozkazy od nielicznych, ale wydający rozkazy wielu (klasa wyższa)

2^nd podporządkowujący się pewnym ludziom, ale mogący zarządzać innymi (średnia)

3^rd przyjmujący polecenia (robotnicza)

6. pozycje w sieci komunikacji zawodowej

z władzą jest związany gł kosmopolityzm, bo władza to przede wszystkim możliwość utrzymania relacji z dużą liczbą osób tak, by one w razie czego udzieliły poparcia.

Kontrola nad informacją/komunikacją jako źródło władzy

7. zmienne dodatkowe (fizyczny char pracy, wielkość osiąganego dzięki niej majątku)

• klasa wyższa - wydawanie wielu, przyjmowanie niewielu poleceń

dostęp przez podbój, zajęcie wysokich stanowisk rządowych

światopogląd kształtowany przez doświadczenie ciągłego rządzenia; bycie poważanym, z czym wiąże się oczekiwanie posłuszeństwa a dalej - pewność siebie, opanowanie, spokój. Stanowczość. Oddanie się organizacji z racji tego, że to ona dostarcza najwięcej nagród i daje poważanie innych. Dostosowanie do świata (bo zmiany mogłyby pozbawić ich możliwości wydawania poleceń).

Towarzyskość, pewność siebie -> sformalizowana etykieta, nacisk na zachowanie fasady.

Zwykle dostęp do bogactw, co pozwala na najbardziej wyrafinowane autoprezentacje.

Ideał hojności

• klasa średnia

bardziej zróżnicowana.

Niższa: drobna burżuazja - wydaje polecenia klasie podporządkowanej, którzy - jako, że nie mają dostępu do władzy - nie identyfikują się z nią. Więc dochodzi tu do najbardziej ostrego i narażonego na konflikty podziału klasowego..

niewyszukane przyjemności, ascetyzm.

Niepewność + walki klasowe, niestabilność -> sztywna identyfikacja z organizacją, 'osobowość biurokratyczna'

niższa ranga kontaktów, mniejszy dochów -> brak kosmopolityzmu, wyrafinowanego smaku

wyższa: Coraz bardziej świadoma, kosmopolityczna, zaangażowana w wspólnotę.

Kultura klasy robotniczej - lokalistyczna, cyniczna, nastawiona na teraźniejszość. Umiejscowienie poza kanałami komunikacji powoduje patrzenie na świat z skrajnie osobistej perspektywy i brak zaufania. Cenienie wartości przydatnych w życiu codziennym

• klasa niższa

brak silnych więzi interpersonalnych, brak stałych grup społecznych. Amoralizm i indywidualizm.

Zmienne różnicujące:

• czas spędzany na wydawanie/przyjmowanie poleceń

• łączna suma działań komunikacyjnych

• dochód

jednostka kostruuje swoją subiektywną rzeczywistość; poznanie jest dziełem komunikacji społ; jednostki mają władzę nad subiektywnymi rzeczywistościami innych jednostek; jednostka dąży do podniesienia swojego obiektywnego statusu; jednostka najwyżej ceni to, w czym jest najlepsza i stara się informować o tym jak często się da; jednostka dąży do takich kontaktów, w których jej subiektywny status jet najwyższy; kontakty społeczne ludzi o różnych statusach prowadzą do nierównego poziomu władzy definiowania subiektywnej rzeczywistości; sytuacje, w których poziom władzy jest nierówny prowadzą do konfliktu.

Główna determinanta poglądów - doświadczenie przyjmowania/wydawania poleceń.

Jak wydaje -> pewność siebie, przywiązanie do organizacji, formalność

jak przyjmuje -> służalczość, fatalizm, brak zaufania, zewnętrzny konformizm, amoralność

im więcej przymusu użyto, aby zapewnić wykonywanie poleceń, tym wyraźniejsze postawy

drugą grupą czynników kształtujących poglądy i zachowania jest ogólna wielkość i struktura komunikacji społecznej.

Wzajemny nadzór. Im bardziej jednostka nastawiona na kontakty, tym chętniej akceptuje kulturę grupową i oczekuje konformizmu innych.

Kosmopolityzm . Im bardziej zróżnicowana komunikacja, tym większa skłonność do relatywizmu i posługiwania się abstrakcyjnymi ideami oraz dyspozycje do myślenia długofalowego.

Władzy i gęstości społecznej doświadcza się w wielu sferach życia społecznego a światopogląd jednostki powstaje jako suma liniowa tych doświadczeń

12. Teoria systemów samoreferencyjnych. Luhmann

Niklas Luhmann, Teoria systemów samoreferencyjnych.

LUHMANN BADA SPOŁECZEŃSTWA NOWOCZESNE.

Wyróżnikiem systemu jest wyodrębnienie się ze środowiska (redukcja złożoności środowiska przez wybór niektórych możliwości). Konstrukcja systemu jest domeną przypadkowości.

System komunikacji - pojęcie znaczenia.

System jest zamknięty.

Podstawowy wymóg funkcjonalny - potrzeba redukowania kompleksowości środowiska w odniesieniu do systemu wzajemnie powiązanych działań. Mechanizmy redukują kompleksowość w trzech wymiarach: materialnym symbolicznym, temporalnym.

Systemy interakcyjne.

Tworzone przez użycie języka komunikacją twarzą w twarz. Ograniczenia: można rozważać tylko jedną kwestię w czasie; różne zasoby konwersacyjne prowadzą do współzawodnictwa a dalej do nierówności i napięć; rozmowa jest czasochłonna. Więc s.i. są b. proste, dot tylko współobecnych, postrzeganych, z którymi się rozmawia

Systemy organizacyjne.

Mają reguły wejścia i wyjścia, gł funkcją stabilizowanie sztucznych sposobów zachowania. Organizują ludzi w czasie, przestrzeni (przez koordynowany podział pracy) i w kategoriach symbolicznych. Nie musi być zgody do norm, wartości. Siła (plastyczność, zdolność adaptacji) zależy od powiązania aktorów z neutralnymi środkami komunikacji jak np pieniądz.

Systemy społeczeństwa.

Rozległy system wszystkich wzajemnie dostępnych działań komunikacyjnych

Komunikacja zachodzi za pomocą symboli, które konstytuują kod. Każdy system na inne środki komunikacji, które ograniczają kompleksowość, nadają systemowi plastyczność (poprzez wskazywanie swoich opozycji, np pieniądz za prace wskazuje możliwość pracy bez zapłaty)

Refleksyjność - mechanizm ułatwiający adaptację systemu do środowiska. Np analiza miłości by zdecydować, czym jest miłość prawdziwa. Refleksyjność umożliwia autotematyzację, co pozwala na dostarczenie wskazań na przyszłość (refleksyjne użycie pieniądza do autotematyzacji prowadzi do zainteresowania przyszłością, tworzy zbiór kodów umożliwiających skuteczne działanie)

aby móc rozwinąć się w autonomiczny system, system polityczny musi osiągnąć pewne wyabstrahowanie strukturalne - zdolność do absorbowania wielorakich problemów z wielu jednostek systemu i zdolność do podejmowania dla nich wiążących decyzji. Konieczna: definicja problemów jako polityczne; zdolności administracyjne; zróżnicowanie strukturalne w obrębie systemu;

pieniądz przenosi kompleksowość, wyznacza przestrzeń, cechuje go zdolność do wprowadzania wielkich zmian w wymiarze czasowym środowiska, załamuje czas (bo jest płynny). Jest też refleksyjny; wszystko to czyni gospodarkę pierwszoplanowym podsystemem społeczeństw złożony.

Autopojetyczność - sam system wytwarza swoje elementy składowe, sam wyznacza swoje granice i określa strukturę, jest samoreferencyjny i zamknięty.

System społeczny nie ma nic wspólnego z żadnym konkretnym społeczeństwem jako zgromadzeniem ludzi.

Koncepcja funkcjonalnych podsystemów

gospodarka, polityka, nauka, sztuka, prawo, religia, miłość, rodzina.

Każdy ma własny kod, żaden nie jest powszechnie zrozumiały, każdy podsystem jest autopojetyczny. Każdy system ma wrażliwość na określone kwestie i brak na resztę (dyferencjacja funkcjonalna). Nie ma możliwości istnienia ogólnospołecznego, uniwersalnego kodu.

Teoria poznania/socjologia wiedzy

zakwestionowanie możliwości obiektywnej obserwacji rzeczywistości.

„Pojęcie społeczeństwa”

definicja - określenie granic

autopoiesis - forma systemu, rozróżnienie systemu od otoczenia

obstacles epistemologiques nt pojęcia społeczeństwa, blokujące rozwój pojęciowe:

1. przesąd humanistyczny: społeczeństwo składa się z jednostek lub z relacji między jednostkami.

2. Przesąd wynikający z tezy o terytorialnej wielości społeczeństw. Różnice w warunkach życia danych społeczeństw należy tłumaczyć różnicami w społeczeństwie, a nie między społeczeństwami.

3. Przesąd teoriopoznawczy wynikający z rozróżnienia miedzy podmiotem i przedmiotem (rozdzielne, a przedmiot można poznawać z zewnątrz).

Społeczeństwo stanowi samoopisujący się przedmiot. Musi tworzyć się autologicznie. Musi samo siebie zawrzeć.

System - forma rozróżnienia, ma dwie strony: system (jako stronę wewnętrzną formy) i otoczenie (zewnętrzną). Dopiero obydwie strony stanowią formę.

W jaki sposób wytwarzana jest forma, różnica systemu i otoczenia?

System ma do dyspozycji wewnętrzne i zwnętrzne czynniki produkcji swoich produktów. Produkowanym produktem jest system

Operacyjnie zamknięty system autopoietyczny.

To wyklucza pojęcie jednostek i krajów, włącza natomiast operacje samoobserwacji i samoopisu. Kraje i jednostki nie znajdują się w społeczeństwie, ale w jego otoczeniu.

Jaka operacja produkuje system społeczny(ze swoich produktów, a więc raczej reprodukuje)?

Komunikacja (bo nie trzeba jej odnosić, jak np działania, do zewnętrznych stanów rzeczy).

System społeczny jako system zamknięty operacyjnie, złożony wyłącznie z własnych operacji, reprodukujący komunikację z komunikacji. Wszelką komunikację produkuje jedynie komunikacja.

Komunikacja - musi być synteza informacji, rozumienia, zapośredniczenia. Rozumienie musi położyć u podstaw rozróżnienie działania zapośredniczajacego i informacji.

Komunikację można przyjmować lub odrzucać

musi być rozróżnienie zapośredniczenia i informacji. Operacją społeczną jest wyłącznie sama komunikacja.

Komunikacja nie ma miejsca w przestrzeni. Współcześnie to komunikacja wyznacza znaczenie przestrzeni.

Społeczeństwo stanowi samoobserwujący i samoopisujący się system. Wszelka komunikacja o społeczeństwie jest związana z warunkowaniem przez społeczeństwo.

Społeczeństwo - rozległy system, obejmujący wszystkie komunikacje, który reprodukuje się w sposób autopeietyczny za pomocą wytwarzania w rekursywnej sieci komunikacji wciąż nowych i zawsze innych komunikacji.

Pojęcie różnicowe - forma pojęcia społeczeństwa, która każe wszystko podzielić na system i otoczenie oraz unikać wypowiedzi o jedności różnicy.

Tracimy więc możliwość wypowiadania się o „człowieku”. Co zyskujemy?

Język

język nie jest systemem

sprzężenie strukturalne - system może określać się jedynie przez własne struktury, i tylko te, które może zbudować i zmienić za pomocą własnych operacji. Sprzężenia strukturalne nie przyczyniają się do żadnych komunikacji. Narażają jednak system na irytację, zakłócają go. Język służy strukturalnemu sprzężeniu komunikacji i świadomości. Utrzymuje podział na komunikację i świadomość a więc na społeczeństwo i jednostkę. Język ma efekt włączania i wyłączania. Izoluje społeczeństwo od niemal wszystkich zjawisk o char fizycznym, chem, biolog z wyjątkiem irytacji przez impulsy świadomości.

Relacja między jednostką a społeczeństwem.

Nie istnieje żadna komunikacja między jednostką a społeczeństwem, bo komunikacja stanowi zawsze wewnętrzną operację systemu społecznego.

Jednostki należy pojmować jako produkt ich własnego działania, samoodnoszące się do siebie maszyny historyczne, które za sprawą każdej swojej operacji określają stan wyjściowy dla następnych operacji i które mogą to czynić wyłącznie poprzez własne operacje.

Wolność i porządek

problem odniesienia trzeba zastąpić rozróżnieniem samoodniesienia i odniesienia do innego.

Komunikacja może dojść do skutku jedynie dlatego, że system nie myli własnej operacji z tym, o czym komunikuje.

System operuje ciągle reprodukując rozróżnienia samoodniesienia i odniesienia do innego

13. System światowy, dylematy globalizacji - Wallerstein

Wallerstein, Nowoczesny system-świat

Turner. Neomarksowska analiza systemów światowych. Wallerstein.

Imperia światowe i gospodarka światowa.

Imperium światowe - tworzone przez podbój militarny a potem czerpanie zasobów od podbitych i finansowanie nimi elit i działań militarnych. Dylematy strukturalne imperialnych form rządzenia: podtrzymywanie poziomu zasobów koniecznych do kontroli i finansowania elit, biurokracji, wojska mimo buntów. Dochodzi do korupcji, przekupstwa, potem konfliktów i imperium upada.

Gospodarka światowa - struktura: (a) pomnożone państwa w centrum, (b) współzawodnictwo militarne, ekonimiczne między nimi, (c) państwa peryferyjne z których czerpie się poprzez handel tanią siłę roboczą i rzadkie zasoby na nierównych warunkach.

Obszary centralne - wielkie potęgi militarne (a więc i gospodarcze) w danym czasie. Posiadają wielki rynek konsumencki, dobrze opłacaną siłę roboczą, niskie opodatkowanie, wysoki poziom technologii, zespół firm handlowy

Peryferia - obszary zewnętrzne wobec centrum, składają się z mniej rozwiniętych krajów. Mają zasoby i są w niekorzystnym położeniu handlowym

Półperyferia - mniejsze narody w obszarze centralnym/ przodujące państwa peryferii. Służą często jako pośrednicy w handlu między ob.c. a peryferiami, są źródłem mobilności między państwami.

Podstawowa relacja to centrum-peryferia.

Każda wymiana na rynku transferuje bogactwo do centrum. Wyzysk utrwala problemy rozwoju, bo centrum nie daje dostatecznej ilości pieniędzy i nie są w stanie zaspokajać podstawowych potrzeb.

Dynamika gospodarki światowej

ciągłe wojny -> rujnowanie gospodarek ->osłabienie zabezpieczenia przed atakiem.

Cykliczne tendencje gospodarki światowej - oscylacje trwające ok 150 lat:

1^st wysoki popyt w centrum, zwiększenie produkcji i zapotrzebowania na surowce; 2^nd ekspansja w poszukiwaniu surowców; 3^rd produkcja dóbr przekracza zapotrzebowanie, ograniczenie ekspansji geograficznej i produkcji w przedsiębiorstwach: zmniejszony popyt, malejąca produkcja, rywalizacja, spadem zysków, wzrost bezrobocia, koncentracja kapitału 4^th konflikt klasowy, zwiększenie płac-> zwiększenie popytu. Ostatecznie kryzys.

Krótsze cykle. Np cykl biznesowy: Zwiększony Popyt -> wzrost produkcji -> spadek bezrobocia -> ZP -> ekspansja produkcji -> nadwyżka podaży nad popytem -> recesja.

W kapitalizmie są sekwencje hegemonii. Cykle centralizacji krąży wokół powstawania i upadku hegemonistycznych państw centralnych, które były zdolne dyktować warunki handlu w systemie światowym. Zmiany poprzez wojny i rozwój technologii.

Socjalizm na poziomie światowym/rząd światowy jest możliwy, ale dopiero po upadku kapitalizmu, który jest możliwy dopiero po rozprzestrzenieniu się jego na cały świat.

system społeczny - życie wewnątrz niego w większej części zawiera się w sobie; dynamika rozwoju w większej części wewnętrzna.

Typy systemów społecznych:

1. gospodarki nietowarowe, (niewielkie, autonomiczne).

2. Systemy-światy (stos. duże, zawieranie się w sobie oparte na ekstensywnym (funkcjonalnym i geograficznym) podziale pracy)

2a) imperia-światy - większa część obszaru podlega 1 systemowi politycznemu

2b) gospodarka-świat (nie ma 1 systemu politycznego, granice zawsze płynne)

2b) (nieistniejący) socjalistyczny rząd światowy

nowoczesny system-świat -> kapitalizm jako forma organizacji gospodarki, działająca na tak szerokim obszarze, że żadna jednostka polityczna nie jest w stanie 100% go kontrolować.

System-świat:

Ekstensywny podział pracy;

powiązanie kultury z lokalizacją przestrzenną (wynika to z politycznego nacisku lokalnej struktury państwowej)

państwa rdzenia - najbardziej rozwinięte obszary gospodarki-świata; „integracja” silnego aparatu państwowego z narodową kulturą -> mechanizm chroniący i uzasadniający nierówności.

Obszary peryferyjne - słabość lokalnego państwa (brak lub niski poziom autonomii)

obszary półperyferyjne - stanowią punkty skupienia kwalifikacji życiowo niezbędnych, ale politycznie niepopularnych; obszary pośredniczące.

Nierówna dystrybucja korzyści, nierówność geograficznej dystrybucji kwalifikacji. Brak centralnego ośrodka politycznego uniemożliwia przeciwstawienie się nierównościom.

Nieunikniona cyrkulacja „elit” (państw rdzenia).

Analiza klasy/grupy statusowej musi uwzględniać nie tylko jej samoświadomość ale też geograficzny zasięg autoidentyfikacji (bo istnieją jako element systemu-świata).

Samoświadomość klasy jest funkcją sytuacji konfliktu (mogą istnieć nie więcej niż dwie świadome klasy); najczęściej jest tylko jedna klasa uważająca się za uniwersalną (np. klasa kapitalistów), która jest w sytuacji konfliktu z wszystkimi pozostałymi warstwami.

Nastawieni na zysk vs nastawieni na utrzymanie przywilejów statusowych.

Gospodarka-świat wykształca wzorzec, gdzie mamy silny aparat państwowy w rdzeniu, względnie słaby na peryferiach.

Silny aparat państwowy - siła wobec innych państw w ramach gospodarki-świata; siła wobec lokalnych jednostek politycznych w granicach państwa. Siła wobec partykularnych grup w ramach państwa -> częściowa autonomia państwa służąca interesom poszczególnych grup ludzi (menadżerowie państwa, biurokracja) - szlachty i mieszczaństwa (kapitalistów)

aparat państwowy ma mechanizmy wyostrzające (słabość rodzi słabość, siła rodzi siłę).

Wyzysk i niezgoda na wyzysk

Europa XVI wieku -> wysiłki grup zmierzających do ustanowienia gospodarki-świata opartej na specyficznym podziale pracy, do stworzenia na obszarach rdzenia państw narodowych jako polityczno - gospodarczych gwarantów tego systemu i do sprawiania, by robotnicy opłacili i zyski i koszta tego systemu.

14. Hermeneutyka P. Ricoeura a socjologia interpretatywna.

Paul Ricoeur, Znaczące działanie rozważane jako tekst

rozumienie naiwne -> wyjaśnianie -> rozumienie krytyczne

dyskurs - ciągłe przechodzenie od struktury do zdarzenia i z powrotem. Referencja dyskursu - odnoszenie się do zewnętrznego świata. Dyskurs to zdarzenie językowe i użycie języka.

KH wszelka interpretacja musi uprzednio zrozumieć, co ma być interpretowane; podstawą interpretacji całości jest szczegół, podstawą rozumienia szczegółu - całość.

mowa jako zdarzenie

dyskurs zawsze odbywa się w czasie i w teraźniejszości,

jest autoreferencjalny, odsyła wstecz do wypowiadającego go,

spełnia symboliczną funkcję języka, odnosi się do świata

ma odbiorcę

pismo to znaczenie zdarzenia mowy, nie samo zdarzenie.

Czasowość i teraźniejszość dyskursu:

Aspekty czynności mowy w kolejności od największego stopnia intencjonalnego uzewnętrznienia umożliwiającego utrwalenia w formie pisma: czynność lokucyjna (czynność mówienia); moc illokucyjna (moc zawarta w mówieniu); działanie perlokucyjne (wykonywana przez mówienie).

To wszystko zawiera się w znaczeniu tekstu.

Język pisany: rozbieżność werbalnego znaczenie tekstu i intencji myślowej .

Tekst oderwany od autora

Tekst uwalnia swoje znaczenie od przewodnictwa intencji myślowej i swoje odniesienie od ogran odniesienia ostensywnego (wskazującego). Świat -> zespół odniesień otwieranych przez teksty. Odniesienia otwierają świat.

Pierwszym, co rozumiemy w dyskursie jest PROJEKT, zarys nowego bycia-w-świecie.

Tylko dyskurs zwraca się do kogoś. Tekst pisany zwraca się do publiczności, którą sam wytwarza. Uniwersalność adresu.

Działanie może stać się przedmiotem nauki bez utraty swojego znaczącego charakteru poprzez obiektywizację podobną do utrwalenia, jakie występuje w piśmie.

Jak jest możliwe oderwanie znaczenia działania od zdarzenia działania?

1^st działanie ma strukturę czynności lokucyjnej, ma treść 'zdaniową'

noematyczna struktura działania (możliwa do utrwalenia i oddzielenia od procesu interakcji).

Działanie daje się identyfikować zgodnie z swoją treścią zdaniową oraz z zgodnie z mocą illokucyjną. Te dwa aspekty tworzą „zawartość sensu”.

Tekst oderwany od autora -> działanie oderwane od aktora.

Autonomizacja ludzkiego działania konstytuuje jego społeczny wymiar.

Dystans aktor-działanie -> problem z przypisaniem odpowiedzialności;

proste działania -> zgodność znaczenia i intencji.

„bieg wydarzeń”. Dyskurs odciska się w czymś przestrzennym. Działanie pozostawia „ślad”, gdy przyczynia się do powstawania takich wzorców, które stają się dokumentami ludzkiego działania. Ludzkie działanie zostawia ślad na historii. Ciągły proces rejestracji ludzkiego działania, historia jako suma „znamion”, których los wynika się z kontroli aktorów, h. jako autonomiczny byt.

Osadzanie działań w czasie społecznym -> czyny ludzkie stają się 'instytucjami' (znaczenie oddziela się od intencji). Odpsychologizowanie znaczenia aż do redukcji do samego dokonania.

'obiektywność' wynikająca ze 'społecznego utrwalania' zachowań znaczących.

Adekwatność i ważność

działaniem znaczącym jest takie działanie, którego ważność wykracza 'poza' jego adekwatność do jego początkowej sytuacji. Uwolnienie od kontekstu sytuacyjnego.

Znaczenie ważnego zdarzenia przewyższa i przekracza społeczne warunki jego zaistnienia.

Ważność - trwała adekwatność. Przeciwstawianie uwarunkowań własnego wytworzenia.

Ludzkie działanie jako 'dzieło otwarte'

sędziami jest historia. Znaczeniem zdarzenia jest sens jego przyszłych interpretacji.

Paradygmat interpretacji tekstu.

Jak wygląda analogia działania z tekstem na poziomie metodologii?

Paradygmat czytania czerpie swoje główne rysy ze statusu samego tekstu charakteryzującego się:

(a) utrwaleniem znaczenia,

(b) oderwaniem od intencji myślowej autora,

4. ekspozycją nieostensywnych odniesień,

9. uniwersalnym zakresem adresatów.

a+b+c+d -> obiektywność tekstu

obiektywność tekstu -> umożliwienie wyjaśniania. Wyjaśnianie kongenialne z tą obiektywnością.

Proces obiektywizacji zachodzi w sferze znaków i stanowi źródło procesów wyjaśniania. W tej samej sferze znaków następuje też konfrontacja wyjaśniania z rozumieniem.

Dialektyczny charakter rozumienie - wyjaśnianie

• dialektyka postępująca od rozumienia do wyjaśniania

rozłączność znaczenia i intencji -> dialektyka rozumienia i wyjaśniania.

Nie ma reguł trafnego domysłu, są metody uznawania domysłów. Dialektyka domysłu i uznania.

Tekst musi być konstruowany, bo jest całością będącą hierarchią składników. Cyrkularny charakter - w rozpoznaniu części tkwi założenie całości, całość konstruujemy przez szczegóły

Sąd o ważności jest domysłem. jednostronność czynności czytania.

Tekst - kumulatywny, holistyczny proces. Wielogłosowość, otwartość na różne odczytania.

Uznanie jest dyscypliną opartą na argumentacji.

Również znaczenie ludzkiego działania charakteryzuje specyficzna wielogłosowość. Ważna jest relacja między wymiarami celu i motywacji działania. Tym, co można konstruować w ludzkim działaniu jest jego podłoże motywacyjne (zespół charakterów pożądaniowych).

Zdystansowanie w stosunku do społecznego zapisu ludzkiego działania.

Nieustający konflikt interpretacji. (mający prowadzić do uznania)

8. dialektyka postępująca od wyjaśniania do rozumienia

wyjście od referencyjnej funkcji tekstów. Strukturalizm - pozostanie w świecie tekstu, wydobycie środkami analizy strukturalnej jego logiki, operacji, które odnoszą się do siebie nawzajem.

Funkcja analizy strukturalnej polega na prowadzeniu od semantyki powierzchniowej do semantyki głębi. Jest to etap między analizą naiwną a krytyczną.

Nieostensywnym odniesieniem tekstu jest świat otwierany przez semantykę głębi tekstu. Rozumieniu nie ma podlegać początkowa sytuacja dyskursu, rozumienie chce uchwycić propozycje obrazu świata otwieraną przez odniesienia tekstu.

Wyjście poza horyzont sytuacji egzystencjalnej autora tekstu.

Systemy semiologiczne

zjawiska społeczne - posiadają semiologiczny charakter, jeśli można określić relację między kodem a przekazem, między poszczególnymi jednostkami kodu, między znaczącym a znaczonym...

funkcja semiotyczna/symboliczna (podstawianie znaków za rzeczy) podstawą rzeczywistości społ. Korelacja zamiast przyczynowości -> inny sposób rozważania motywacji w grupach społecznych.

Mediacyjna funkcja semantyki głębi (między analizą strukturalną a przyswajaniem sobie).

Semantyka ta ujawnia się w życiu społecznym podczas analizy strukturalnej, bo struktury społeczne są faktycznie próbami uporania się z życiową niepewnością, ludzkimi dylematami itp.

Funkcja odniesieniowa struktur.

Znaczących wzorów, które chce uchwycić interpretacja głęboka, nie da się zrozumieć bez osobistego zaangażowania. Rola osobistego zaangażowania w rozumieniu zjawisk ludzkich.

Rozumienie to nie emocjonalne identyfikowanie się.

Rozumienie jest zapośredniczone przez całość procedur wyjaśniania. Dynamiczne znaczenie wyzwolone przez wyjaśnianie (moc otwierania świata)

koło hermeneutyczne - korelacja między wyjaśnianiem a rozumieniem, rozumieniem a wyjaśnianiem.

15. Strukturalizm lingwistyczny. Ferdinande de Saussur, Jacobson.

Ferdinande de Saussure „Kurs językoznawstwa ogólnego”, PWN, Warszawa 1961, s. 24-35, 77-88, 120-134.

Roman Jakobson „Dwa aspekty języka i dwa typy zakłóceń afatycznych” w: tegoż W poszukiwaniu istoty języka, PIW, Warszawa 1989, s. 150- 175.

16. Strukturalizm Levi Straussa

17. Post-strukturalizm, dyskurs i władza: M. Foucault.

FOUCAULT

Foucault, Trzy typy władzy

trójkąt: władza - prawo - prawda.

Do jakich reguł prawnych ucieka się władza, aby wytworzyć dyskurs prawny?

Stosunki władzy konstytuują ciało społeczne; nie mogą istnieć bez ekonomii dyskursów prawdy.

Chęć pokazania problemu dominacji i podporządkowania. Zalecenia metodologiczne:

• nie analizować regularnych i realnych form władzy w ich ośrodku, ale uchwycić władzę u jej granic, w formach i instytucjach najbardziej regionalnych. Ujmować władzę od najmniej prawnego końca jej funkcjonowania.

• Badanie władzy od strony zewnętrznej. Nie pytamy o intencje, ale o to, w jaki sposób stopniowo ukonstytuowały się podmioty; celem jest uchwycenie materialnej instancji wytwarzania podległości jako instancji konstytuującej podmiot

• nie widzieć we władzy zjawiska ogólnej i jednorodnej dominacji, władza funkcjonuje tylko w łańcuchu. Jednostki są zawsze trybami władzy, nie tylko obiektami dla niej. Jednostka jest efektem władzy i jest jednocześnie jej trybem. Władza przechodzi przez jednostkę, którą ustanowiła.

• Należy opracować wznoszącą się analizę władzy, tzn wyjść od najdrobniejszych mechanizmów a potem zobaczyć, w jaki sposób te mechanizmy władzy były/są przemieszane przez coraz to ogólniejsze mechanizmy i formy dominacji globalnej.

• Sprawowanie władzy nie może się obyć bez tworzenia, gromadzenia wiedzy (aparatów wiedzy), które nie są tylko ideologiczną przybudówką.

Analiza władzy ma orientować się na problem dominacji, na problem zastosowań wiedzy.

• władza suwerenna.

Odnosiła się do mechanizmu monarchii feudalnej. Obejmuje całość ciała społecznego, relacja suweren-poddany. Sprawowana przez systemy zobowiązań i powinności. Forma włądzy sprawowana nad ziemią i jej produktami, dotyczy dóbr i bogactw. Prawo skazywania na śmierć i zezwalania na życie

• Władza dyscyplinarna.

Wynalazek społeczeństwa burżuazyjnego. Odnosi się przede wszystkim do ciał i do tego, co robią. Sprawowana przez ciągły nadzór. Dotyczy czasu i pracy. Chodzi o opanowanie jednostkowego ciała. Technika dyscyplinarna skupia się na ciele, manipuluje ciałem jako ogniskiem sił, które trzeba uczynić jednocześnie pożytecznymi i posłusznymi. Rozdzielenie jednostek na widoku w miastach w dzielnicach robotniczych

• Biopolityka ludzkiego gatunku.

Od zjawiska kontroli urodzeń. Polityka urodzeń. Problemy reprodukcji, wskaźnika urodzeń, śmiertelności. Problem starości. Problem środowiska, miasta. Sprawuje władzę nad populacją. Bierze pod uwagę zjawiska zbiorowe, które stają się istotne dopiero na poziomie masy. Mechanizmy przewidywania, szacunków statystycznych, globalnych pomiarów. Interwencja na poziomie ogólnych determinacji zjawisk. Poddawanie życia regularyzacji. Każe żyć, pozwala umierać. Ubezpieczanie od choroby, reguły higieny. Cel - podtrzymywanie życia.

Sposób odsunięcia jednych grup od drugich w populacji - rasizm. Funkcja - podzielić biologiczne kontinuum, do jakiego sprowadza się biowładza. Rasizm to warunek akceptowalności zabijania w społeczeństwie normalizacyjnym. Śmierć innego-gorszego, czyni życie lepszym -> stosunek biologiczny, wrogami są niebezpieczeństwa zagrażające populacji.

Rasizm w biopolityce to warunek pozwalający korzystać z prawa do zabijania.

Biologiczna ekstrapolacja wroga politycznego.

Nazizm - generalizacja biowładzy, generalizacja suwerennego prawa zabijania. Państwo absolutnie zbrodnicze, absolutnie rasistowskie, absolutnie samobójcze.

FOUCAULT 2

Foucault 1926-1984

Trzy typy władzy.

Poststrukturalistyczna archeologia wiedzy. Analiza dyskursów.

Wykłady amerykańskie.

2 etapy/okresy twórczości

1. archeologia wiedzy. Poszukiwanie, gdzie i jak tworzy się wiedza. Reguły związane ze zmianami makrohistorycznymi. Poszukiwanie fundamentalnych struktur myślenia (ale: zmiennych w czasie). Brak liniowego charakteru zmian, zmiany nieciągłe - przewroty, przeobrażenia, załamania;
   badanie dyskursów charakterystycznych dla danych dziedzin. Dyskursy: (m. in.) sposoby mówienia, sposoby myślenia; odpowiadają określonym instytucjom.
   Chęć określenia reguł determinujących warunki powstawania wiedzy; co może być powiedziane wg danego dyskursu w danym czasie.
   Osadzenie w kontekście, w działaniu społecznym. Obalenie suwerenności podmiotu poznającego.
   Podmiot stanowiony w relacjach władzy. Nie ma jednostek - racjonalnych, intencjonalnych.
   Postulat odkrywania episteme, historycznego a' priori określającego sposób istnienia przedmiotów, sposób ich postrzegania.
   - episteme renesansowa
   - klasyczna (identyczność/różnice)
   - XIX wiek - relacje między przedmiotami, funkcje, następstwa.
   - XX wiek - ?
   czerpał ze strukturalizmu i marksizmu

2. Genologia władzy; związek między wiedzą a władzą.
   Kolejne źródło intelektualne - nietzscheanizm, poststrukturalizm.
   „Trzy typy władzy”
   relacja władza-prawo-prawda. Władza tworzy prawo, prawo legitymizuje władzę.
   Władza tworzy prawdę; władza odwołuje się do prawdy. Do jakich reguł/narzędzi prawdy odwołuje się władza, żeby tworzyć dyskursy prawdy?

Jak dominacja-podporządkowanie był ukryte pod legalnymi uprawnieniami suwerena i legalnym obowiązkiem poszłuszeństwa.

Zalecenia metodologiczne:

nie badać centralnych ośrodków władzy, uchwycić władzę „u jej granic”;

nie badać intencji lub decyzji, ale praktykę władzy.

Nie postrzegać władzy jako jednorodnej dominacji jednostki/grupy nad innymi, ale jako coś, co krąży, nie daje się na stale zlokalizować.

Władzę badamy od najdrobniejszych mechanizmów, wznosząco. Jak pewne formy sprawowania władzy były w interesie jakiś grup.

Badać związki wiedzy i władzy.

człowiek jest efektem władzy, ale i jej trybem. Władza reprodukowana na jednostki.

1. władza suwerenna. Od średniowiecza. Dotyczyła relacji suweren-poddany. Sprawowana przez system zobowiązań i powinności.

2. władza dyscyplinarna. Podstawowym zasobem praca. Władza sprawowana przez stał nadzór. Związana z rozwojem kapitalizmu. Produkuje podmioty w procesie ujarzmiania.
   dyscypliny tworzą dyskurs - normy

3. XVII-XVIII wiek pojawiają się techniki władzy skupione na jednostkowym ciele. Odnosi się do ludzkiego życia. Biopolityka ludzkiego gatunku. Biowładza.

proporcja narodzin i zgonów, wskaźnik reprodukcji, płodność. Kontrola urodzin.
Choroba jako zjawisko populacyjne. Osoby tracą swój charakter jednostkowy.
Nowe ciało - ciało mnogie, populacji
zjawiska zbiorowe, które stają się istotne dopiero na poziomie masy.
Zjawiska seryjne.

Przewidywanie, szacunki statystyczne, działanie za pomocą
XVII wiek - powstanie medycyny
problem starości

rozprzestrzenia się od XVIII/XIX. Jej przedmiotem jest populacja - jej dobrostan i liczebność. Medykalizuje i normalizuje społeczeństwo, rozwija praktykę troski o siebie. Skazuje na życie i pozwala umierać.

Władza to nie instrument;

Relacja wiedza-władza to matryce transformacji.

Krytyka Foucaulta

- Habermas krytykował za podporządkowanie wiedzy władzy. Redukcja

- uwidocznienie paradoksów strukturalizmu

-

Hipoteza - społeczeństwo od XVIII w. nie dążyło do odmowy uznania seksu, ale wytworzyło cały aparat do produkcji prawdziwych dyskursów na jego temat.

'Sztuka miłości' (artis eroticae) przybrała postać scientia sexualis.

Nową przyjemnością stała się przyjemność płynąca z dyskursu prawdy o przyjemności. Intensyfikacja rozkoszy związanych z produkcją wiedzy o seksie.

Rozkosz analizy.

Założenie wyjściowe: urządzenia wiedzy i władzy, prawdy i przyjemności nie muszą mieć drugorzędnego znaczenia. Należy określić strategie władzy immanentne woli wiedzy

2. Władza - to nie jest panowanie jednostki/ grupy nad innymi, ale wielość stosunków siły immanentnych dziedzinie, w której się zawiązują i której organizację stanowią. Brak jest centralnego, stałego ośrodka władzy.

• wszechobecność władzy: wytwarzanie się w każdej chwili i we wszelkiej relacji miedzy punktami.

• Władza to ani instytucja ani struktura ani potęga. To nazwa dla sytuacji strategicznej w danym społeczeństwie.

Wielość stosunków siły daje się kodować częściowo pod postacią bądź wojny bądź polityki. Hipotezy:

• władza nie jest zdobywana, władza działa, jest grą nieegalitarnych i zmiennych stosunków

• stosunki włądzy są immanentne wobec relacji innego typu, stanowiąc ich bezpośrednie skutki i warunkując je.

• Władza pochodzi od dołu, jest wywoływana z wykształcających się stale stosunków siły.

• Stosunki władzy mają zarazem charakter intencjonalny (władza ma zawsze cel i zamiar) oraz niesubiektywny (nie ma jednego ośrodka dyspozycyjnego);

• tam, gdzie jest władza, istnieje też opór. Stosunki władzy mają ściśle relacyjny charakter. W stosunki władzy wpisane są ruchome i przejściowe punkty oporu.

Czyli analiza stosunków władzy bez systemu Suwerena, ale z strategiami stosunków władzy jako punktem wyjścia.

Czyli nie pytamy dlaczego ktoś wprowadza wiedzę o czymś, czy czemu ma ona służyć.

Pytamy o to, jakie najbardziej bezpośrednie stosunki władzy działają w określonym dyskursie o czymś (tu o seksie), w określonej formie wydobywania prawdy. Pytamy o sposób modyfikacji stosunków władzy w realizacji dyskursów - dlaczego nie zaistniał raz ustalony system podległości? Foucault postuluje umieszczenie liczną produkcję dyskursów o seksie w polu zmiennych srosunków władzy.

4 reguły:

1. reguła immanencji. Seksualność dlatego stała się dziedziną wiedzy, bo stosunki władzy uczyniły ją możliwym przedmiotem poznania; władza mogła się zabrać za seksualność, bo umożliwiały to obecne techniki wyjścia. „lokalne ogniska” wiedzy-władzy jako punkt wyjścia (np spowiedź);

2. reguły ciągłych zmian. Nie szukamy, kto ma władzę, kto ma prawo do wiedzy w określonym momencie; szukamy schematu modyfikacji wprowadzanych przez grę stosunków siły.

3. Reguła podwójnego uwarunkowania. Żadna strategia nie mogłaby zaistnieć bez związków schematów transformacji z lokalnymi ogniskami; one nie mogłyby funkcjonować, gdyby nie wpisywały się stopniowo w globalną strategie. Podwójne uwarunkowywanie: strategii przez specyfikę możliwych taktyk i taktyk przez strategiczną otoczkę.

4. Reguła taktycznej poliwalencji dyskursów. Władza i wiedza dochodzą do swego określenia w dyskursie. Nie ma dyskursu odrzuconego i akceptowanego. Świat dyskursu to wielość dyskursywnych elementów. I dyskurs i przemilczenie mogą zarówno wspierać jak i blokować władzę. Dyskursy trzeba badać na dwóch poziomach ich taktycznej produktywnosci (jakie z nich wynikają wzajemne skutki władzy i wiedzy) oraz strategicznej integracji (jakie okoliczności czynią je niezbędnymi).

18. Pojęcie działania komunikacyjnego. J. Habermas.

Habermas, Technika i nauka jako „ideologia”

SZACKI

równouprawnienie różnych rodzajów nauk pod względem stopnia ich racjonalności.

„naturalna hermeneutyka” świata społecznego - postulat zastąpienia paradygmatu poznawania przedmiotów paradygmatem porozumienia między mówiącymi i działającymi podmiotami.

Wymiary rzeczywistości społecznej: praca, interakcja, władza/technika zapewniająca panowanie, praktyka stosunków międzyludzkich, emancypacja.

Praca - ogół działań intencjonalnych/celoworacjonalnych, dzięki którym ludzie zwiększają panowanie nad przyrodą i osiągają zaspokojenie potrzeb materialnych.

Interakcja - ogół działań komunikacyjnych przebiegających zgodnie ze społecznymi normami zobiektywizowanymi w języku i nastawionych na osiągnięcie porozumienia. Ważność norm społecznym zasadza się wyłącznie na intersubiektywności porozumienia co do zamiarów. wyodrębnienie i względna autonomizacja sfery interakcji.

Rozum emancypacyjny.

Habermasowi chodzi o ZMIANĘ, o ustanowienie stos społecznych zapewniających zaspokojenie potrzeb materialnych i swobodną komunikację.

Celem teorii krytycznej jest ujawnienie rozziewu między ideałem a rzeczywistością i torowanie drogi ludzkiej samowiedzy i wolności.

Habermas krytykuje współczesne społeczeństwo, ukazując skutki dominacji pieniądza i władzy dla stanu stosunków międzyludzkich i wskazując perspektywy ich zmiany dzięki rozwojowi sfery publicznej, swobodnej dyskusji

językowo wytwarzana intersubiektywność

język - podst. fakt społeczny, wyrażający, tworzący, utrwalający związek między jednostkami.

Racjonalność komunikacyjna - paradygmatem stosunek intersubiektywny, w jaki podmioty wchodzą wówczas, gdy się ze sobą co do czegoś porozumieją.

5. rozumienie świata społecznego wymaga odwołania się do innego pojęcia racjonalności niż to, które ukształtowało się na wzór i podobieństwo przyrodoznawstwa.

6. Ta społeczna racjonalność urzeczywistnia się poprzez działania komunikacyjne, których przebieg przypomina akty mowy

teoria ram społecznych działania komunikacyjnego.

Społeczno-kulturowy świat przeżywany + system społeczny z podsystemami

nacisk na językowe mechanizmy porozumiewania się ze sobą. Uwydatnienie intersubiektywności świata przeżywanego i ujęcie go w relacji do świata społecznego.

Rzeczywistość społeczna: kultura, społeczeństwo, osobowość

reprodukcja kulturowa gwarantuje, że nowo powstałe sytuacje zostaną włączone do zespołu zastanych warunków; zapewnia ciągłość przekazu i spójność wiedzy odp warunkom porozumienia.

Integracja społeczna - gwarantuje ... warunków; zapewnia koordynację działań przez prawnie regulowane relacje międzyosobowe, utwierdza tożsamość grup.

Socjalizacja - gwarantuje... warunków; pozwala dostosowywać indywidualne biografie i formy życia zbiorowego

społeczeństwa muszą być rozważane również z punktu systemu.

TURNER

sfera publiczna - dziedzina wolnej i otwartej dyskusji rozstrzyganej przez racjonalną argumentację

typy wiedzy i odpowiadające im nastawienia ludzkie:

empiryczna/analityczna - n. Techniczne (reprodukcja egzystencji dzięki kontrolowaniu środowiska)

hermeneutyczna/historyczna - praktyczne (rozumienie znaczeń sytuacji)

krytyczna - emancypacyjne (wolność wzrostu i doskonalenia się)

+typy mediów im odpowiadające, realizujące nastawienia : praca, język, autorytet

potrzeby funkcjonalne prowadzą do powstania określonego nastawienia które prowadzi do rozwoju dzięki wiedzy osiąganej poprzez określone medium. Np.

przetrwanie materialne tworzy presję do powstania kontroli technicznej nad otoczeniem, co prowadzi do rozwoju, dzięki wiedzy empirycznej/analitycznej osiąganej poprzez pracę.

w rozwoju historycznym nastawienia kontroli technicznej poprzez pracę zdominowały inne. Nt w dziele tworzenia nauki dyktowało, jaki rodzaj wiedzy jest dopuszczalny.

Kryzys uprawomocnienia w społeczeństwie.

Zanikanie sfery publicznej; zwiększenie interwencji państwa w gospodarkę; wzrost dominacji nauki będącej na usługach nastawienia państwa na kontrolę techniczną.

Teza - państwo coraz bardziej ingeruje gospodarkę, jednocześnie próbując przekładać zagadnienia polityczne na język problemów technicznych -> depolityzacja zagadnień praktycznych.

Powstaje nowy rodzaj ideologii - świadomość technokratyczna, z rozumem instrumentalnym jako jądrem.

1^st nauka używana przez państwo do określonych celów, 2^nd aby uzgodnić sprzeczności stosuje kryterium efektywności 3^rd wartości kulturowe itp zostają oszacowane ze względu na efektywność

społeczeństwo kapitalistyczne

podsystemy ekonomiczny, polityczno-administracyjny, kulturowy („świat przeżywany”)

kryzys ekonomiczny, racjonalności, motywacji, uprawomocnienia (ważniejsze w s.k.).

ważniejsze są kryzysy porozumienia i znaczenia, więc teoria kryt musi skupić się na procesach komunikacyjnych i interpretacyjnych.

Znaczenie języka i mowy jest kontekstualne. Proces interakcji jest zapośredniczony przez mowę; akty mowy wymagają zasobów wiedzy, by mogły zostać poddane interpretacji.

Komunikacja zawiera 3 roszczenia do ważności:

związaną z skutecznością, normatywnością, szczerością (podkreśla, że odczucia subiekt są szczere). Przeniesienie rozważań teorii krytycznej na świadomość intersubiektywną i procesy interakcji tworzące intersubiektywność poprzez roszczenia ważności,

integracja społeczeństwa zależy od równowagi między procesami systemowymi a procesami świata przeżywanego (związanymi z wzajemnie podzielanymi znaczeniami, intersubiektywnością. Współcześnie procesy systemowe dominują, co prowadzi do słabej integracji.

Akty interakcji komunikacyjnej zastępowane są odjęzykowionymi mediami (pieniądz, władza) używanymi w celu reprodukcji procesów systemowych. Konieczna ponowna równowaga.

10. działanie teleologiczne/instrumentalne - zogniskowane na środkach do osiągnięcia celu

11. działanie regulowane przez normy - zorientowane na wspólne wartości grupy

12. dramaturgiczne - manipulowanie własnym wizerunkiem

13. komunikacyjne

działania te są zorientowane na:

• świat obiektywny/zewnętrzny manipulowanych obiektów

• społeczny norm i wartości

• subiektywny - doświadczeń

jedynie komunikacyjne odnosi się do wszystkich 3 światów, by wynegocjować wspólne definicje.

Jest więc bardziej racjonalne, bo mogą być podejmowane wszystkie 3 roszczenia do ważności.

W osiąganiu rozumienia przez działanie komunikacyjne świat przeżywany służy jako punkt odniesienia do osądzania roszczeń do ważności obejmujących 3 światy, więc proces interakcji komunikacyjnej zawiera najwięcej racjonalności.

Świat przeżywany - sfera przekazanych i zorganizowanych językowo wzorów interpretacji.

Trzy typy wzorów interpretacji:

dot kultury/systemów symboli; dot. społeczeństwa/instytucji społ; dot jaźni/osobowości

czyli aktorzy mają zasoby wiedzy o tradycjach kulturowych, wzorach interakcji, o człowieku.

Te typy wzorów interpretacji odpowiadają funkcjonalnym potrzebom służącym reprodukcji świata przeżywanego: rozumienie odnawia wiedzę kulturową, integruje społecznie, wytwarza tożsamości.

Im bardziej zróżnicowany porządek społ, tym większy potencjał racjo działania komunikacyjnego

Habermas

rozum techniczny - ideologia; technika - panowanie wyzbyte ucisku i wyzysku (racjonalizacja).

Stosunku produkcji przedstawiają się jako technicznie konieczna forma organizacji społeczeństwa.

Historia techniki - stopniowe uprzedmiotawianie działania celowo-racjonalnego.

Praca <-> wzajemne oddziaływanie

praca/działanie celowo-racjonalne - d. instrumentalne, racjonalny wybór. D.I. kieruje się regułami technicznymi; RW kieruje się strategiami opartymi na analitycznej wiedzy.

Urzeczywistnia w danych warunkach określone cele; DI organizuje środki wg kryteriów kontroli rzeczywistości.

Działanie komunikacyjne - zapośredniczone przez symbole oddziaływanie ludzi na siebie przebiegające zgodnie z obowiązującymi normami. Ważnosć norm oparta na intersubiektywnym porozumieniu co do zamiarów.

Następstwa naruszenia reguł:

DZR - postępowanie niekompetentne -> odrzucenie. Wyuczenie reguł-> umiejętności

DK - postępowanie nieprawidłowe -> sankcje. Uwewnętrznienie norm -> struktura osobowości.

Systemy społeczne:

9. instytucjonalne ramy społeczeństwa (środowisko społ-kult). Zachowanie kierowane normami społecznymi

10. podsystemy działania cel-racjon wbudowane w te ramy. Zach kierowane wzorcami reguł technicznych, funkcją działania rozwiązywanie zagadnień.

Społeczeństwo tradycyjne

centralizacja władzy, podział na klasy, centralny obraz świata służący uprawomocnieniu panowania.

Rozwój podsystemów działania c-r utrzymuje się w granicach oddziaływania przekazów kulturowych jako podstawy prawomocności panowania; 'kryterium wyższości' ri. RI tożsame z systemem panowania politycznego

Rozwój techniki -> nadwyżka dóbr -> regulacja wzrostu -> instytucjonalizacja nowości

kapitalizm oferuje uprawomocnienie panowania wynikające ze społecznej pracy, z rynku. Porządek własności staje się stosunkiem produkcji.

Racjonalizacja oddolna

nowy sposób produkcji -> tradycyjne związki podporządkowane działaniom c-r -> urbanizacja form życia (ćwiczenie przestawiania się na system C-R)

Racjonalizacja odgórna

nauka produkuje formy wiedzy technicznie użytecznej.

Tendencje rozwojowe końca XIX wieku:

• wzrost interwencjonizmu państwowego:

instytucjonalne ramy społeczeństwa zostały na nowo upolitycznione; okazało się, że system wymiany rynkowej nie daje rady, państwo musiało pomóc przez politykę społ-gosp.

Miejsce ideologii wolnej wymiany zajmuje programowanie kompensacyjne odnoszące się do państwowej działalności wyrównującej dysfunkcjonalność wolnej wymiany.

Polityka przybiera negatywny charakter (usuwanie dysfunkcjonalności), a więc nie do urzeczywistniania praktycznych celów, ale do rozwiązywania technicznych zagadnień. Treści praktyczne są eliminowane

• współzależ. badań naukowych i techniki -> nauka (a nie praca) główną siłą wytwórczą

technika i nauka przyjmują rolę ideologii; badania przemysłowe łączą naukę i technikę i sposób ich wykorzystywania w 1 system + często są prowadzone na zlecenie państwa

instytucjonalizacja postępu -> zacieranie się dualizmu pracy i wzaj oddziaływania w świadomości. Rozwój systemu społ wydaje się podporządkowany logice postępu naukowo technicznego; na miejsce kult określonego samorozumienia wkracza samourzeczowienie w kat działania c-r.

Zanika różnica między działaniem C-R a wzajemnym oddziaływaniem.

Źródłem konfliktów staje się upośledzenie pewnych dziedzin życia społecznego. Już nie klas. Upośledzeni nie mogą obalić systemu, bo ich ubóstwo/brak uprawnień nie zbiega się już z wyzyskiem, bo system nie żyje z ich pracy.

Ideologia świadomości technokratycznej godzi w emancypacyjny interes gatunku

różni się od poprzednich tym, że odrywa kryteria usprawiedliwienia od org współżycia, natomiast sprzęga je z funkcjami podporządkowanego systemu działania C-R. Stłumienie etyczności.

Eliminacja różnicy między praktyką a techniką

działanie cel - racjonalne stanowi formę czynnego przystosowania (kontrola warunków życia itp.

Zmiany ram instytucjonalnych stanowią formę przyst. biernego (wynika ze spontaniczne rozwoju).

Racjonalizacja na poziomie ram instytucjonalnych, może dokonać się wyłącznie przez odblokowanie komunikacji, uogólnienie refleksji.

Racjonalizacja norm społecznych -> mniej represyjności, sztywności; elastyczność w stos norm.

Konieczność refleksji nad tym JAK chcemy żyć, a nie CZEGO chcemy OD ŻYCIA

19. Konstruktywizm strukturalistyczny. P. Bourdieu

Pierre Bourdieu (1930-2002) konstruktywizm strukturalistyczny.

Teoria socjologiczna; problemy społeczeństwa FR. We FR brak silnego wpływu funkcjonalizmu.

Ważny wpływ i inspiracja tradycją durkheimowską, marksizmem.

Obrona idei socjologii jako nauki, przeciwstawiał się zamazywaniu granicy między myśleniem naukowym i potocznym.

Zainteresowania teoretyczne łączył z badaniami empirycznymi, krytyka „teoretyzujących teoretyków” i metodologizmu. Kwestionował podział pracy wewnątrz socjologii i ustalone granice między socjologią a innymi naukami.

Determinizm, który nie neguje „ludzkiego znaczenia” faktów;

prawa historyczne, których uznanie nie ma nic wspólnego z fatalizmem.

Postulat potrzeby „obiektywności wyższego rzędu” czyli takiej, która uwzględnia to, co subiektywne (socjologia musi brać pod uwagę, że ma do czynienia z społecznymi podmiotami, wyobrażającymi sobie jakoś świat, w którym działają i działającymi pod wpływem tych wyobrażeń) (Ale wyobrażenia są dalekie od adekwatnego odzwierciedlenia stosunków realnych). Bourdieu w analizach stosunków społecznych zawsze odwoływał się do wymiaru obiektywnego.

Podmiot - homo sociologicus. To, jaki jest wewnętrzny świat jednostki, jest w zasadniczej części rezultatem interioryzacji struktur świata społecznego. To, co jednostkowe jest zarazem społeczne, zbiorowe.

Nie przeciwstawienie podmiot-społeczeństwo, ale przeciwstawienie dwóch form istnienia tego, co społeczne: w jednostce i poza nią. HABITUS/POLE.

HABITUS:

jednostki przez swoje działania reprodukują i nieustannie modyfikują obiektywny ład społeczny. Habitus jest jednocześnie wytworem życia społecznego i tym, co je wciaż od nowa wytwarza. Jest „strukturowany” i „strukturujący”. Habitus jako „mediacja”.
Habitus: łączny rezultat oddziaływań socjalizacyjnych, jakim podlega w ciągu życia jednostka, rezultat interioryzowania przez nią norm społecznych. Całokształt nabytych przez jednostkę i utrwalonych dyspozycji do postrzegania, reagowania na świar zgodnie z ustalonymi w danym środowisku schematami. Chodzi przede wszystkim o wiedzę praktyczną objawiającą się w działaniu.

Człowiek ani nie jest w 100% zdeterminowany przez społeczeństwo/socjalizacje, ani nie jest w pełni racjonalnym i wolnym podmiotem.

KLASY SPOŁECZNE:

środowisko społeczne, któremu jednostka zawdzięcza swój habitus, to środowisko gł. Klasowe. Mega wpływ klasowego zróżnicowania społeczeństwa na wszystkie sfery życia.

Ekonomia -> kapitał ekonomiczny, kultuowy, społeczny, symboliczny, prawny...

zainteresowanie akumulacją i koncentracją różnych kapitałów, konwersjami jednego na inny. Kapitałem jednostki jest nade wszystko jej habitus.

Więc w pojęciu „klasa” mamy względy nie tylko ekonomiczne, ale głównie kulturowe.

W centrum uwagi nierówny dostęp do dóbr symbolicznych.

Klasa społeczna - zbiór ludzi posiadajacych wspólny habitus, podobne dyspozycje itp. O przynależności decyduje całokształt społecznych cech jednostki determinujących jej pozycję w społeczeństwie.

Klasy społeczne są konstruktami teoretycznymi. W społeczeństwie zachodzą nieprzerwane procesy kompozycji i dekompozycji tożsamości zbiorowych (klas). Nie można ukazać społeczeństwa jako układu wyobrębnionych klas społecznych w sensie Marksowskim.

Zróżnicowane społeczeństwo - zespół względnie autonomicznych obszarów gry, nir dających się podporządkować jednej logice społecznej

POLE

względnie autonomiczny „mikrokosmos” wewnatrz „wszechświata społecznego”, rządzący się swoistą logiką i wytwarzający właściwy sobie rodzaj praktyk i układ stosunków między uczestnikami. Np polityka, sztuka, oświata, socjologia.

Pole - teren walki o zajęcie najbardziej korzystnych pozycji, zdobycie przewagi nad innymi, zawłaszczenie max kapitału. Strategie konserwacyjne bądź rewolucyjne. Ortodoksja bądź herezja. Jednostki połączone siecią stosunków i zależności. Struktury określają granice wolności i szanse sukcesu (uzyskania dominacji itp).

Pierre Bourdieu - Zaproszenie do socjologii refleksyjnej

Pojęcia zawsze w kontekście empirycznym, teoretycznym.

Tym co naprawdę istnieje w świecie społecznym, są obiektywne relacje.

Pole - Sieć, konfiguracja obiektywnych relacji między pozycjami. Pozycje są zaś zdefiniowane obiektywnie ze względu na swoje istnienie i ze względu na uwarunkowania, jakie narzucają osobom czy instytucjom je zajmującym, określając ich aktualną i potencjalną sytuację w strukturze dystrybucji różnych rodzajów władzy.

Pole - gra z określonymi regułami. Inwestowanie w grę, stawki. Akceptacja gry przez sam w niej udział.

Kapitał - coś, co pozwala istnieć w polu, zdobywać władzę, wpływy. Współzależność pola i kapitału.

Strategie gracza zależą od kapitału, który ma w danym czasie, od jego szans w grze i od ewolucji w czasie kapitału tj od społecznej drogi życiowej i habitusu.

Nie ma sztywnych granic pola, ale każde pola stawiają jakieś „bariery dostępu”. Pole jest miejscem ciągłej walki. Pole wyklucza funkcjonalizm i organicyzm. Dana spójność w polu jest wynikiem walki i konfliktów, permanentnych zmian.

W polu nie da się wyróżnić części składowych.

Analiza w kategoriach pola:

1 - ustalić pozycję pola w stosunku do pola władzy;

2 - opisać obiektywną strukturę relacji między pozycjami zajmowanymi przez osoby i instytucje konkurujące między sobą w tym polu;

3 - przeanalizować habitusy podmiotów, ich systemy dyspozycji

pola są systemami relacji niezależnych od grup ludzkich, których te relacje dotyczą.

Relacje między polami nigdy nie są ustalone raz na zawsze.

Państwo - zbiór pól sił, gdzie rozgrywają się walki, których stawką jest monopol na prawomocną przemoc symboliczną: możliwość tworzenia i narzucania w obrębie narodu wspólnego zbioru norm przymusowych, jako uniwersalnych i powszechnie stosowanych

Illusio - oznacza, że jest się owładniętym, wciągniętym przez grę i do gry.

kapitał ekonomiczny; kapitał kulturalny; informacyjny - istnieje w 3 postaciach: w stanie wcielonym, zobiektywizowanym, zinstytucjonalizowanym; kapitał społeczny.

Nie ma uniwersalnego interesu, jak to zakładała teoria racjonalnego działania. Interes jest wytwarzany społecznie.

Habitus jest uspołecznioną subiektywnością. To, co jednostkowe jest zarazem zbiorowe.

Przedmiotem nauki społ.wg Bourdieu są podwójne ukryte relacje między habitusami a polami.

Są to relacje warunkowania - pole kształtuje habitus.

Oraz relacje świadomości/ konstrukcji poznawczej - habitus uczestniczy w budowaniu pola jako świata znaczącego.

Strategie - nakierowane na cel linie działania, które podmioty działające ciągle wyznaczają w praktyce i poprzez praktykę u które urzeczywistniają się w zetknięciu habitusu ze szczególną koniunkturą pola.

Pojęcie habitusu pozwala założyć, że jednostki, nie będąc racjonalnymi w sensie TRW, zachowują się racjonalnie poprzez uwewnętrznienie oferowanych im szans obiektywnych.

Habitus nie jest niezmienny, jest otwartym systemem dyspozycji, ale większość jednostek nabywa doświadczenia wzmacniające ich dyspozycje.

Habitus (system dyspozycji/możliwości) ujawnia się wyłącznie w relacji z konkretną sytuacją. Ten sam habitus może wytworzyć zachowania diametralnie różne.

Podwójna historyczność habitusu jako antropologiczna podstawa logiki reprodukcji społecznej.

Obiektywizacja uczestnicząca

stworzyć sobie możliwosć uwzględnienia w analizie świadomości istnienia założeń i przesądów, związanych z lokalnym i zlokalizowanym punktem widzenia tego, który buduje przestrzeń punktów widzenia.

Jak pokonać nieskończoną serię wzajemnie wykluczających się interpretacji danych sytuacji?

Trzeba skonstruować przestrzeń relacji obiektywnych (strukturę), której bezpośrodnio obserwowalne wymiany komunikacji (interakcje) są jedynie przejawem. Interakcja jest widoczną i czysto powierzchowną wypadkową krzyżowania się zhierarchizowanych pól.

Przestrzeń interakcji - przestrzeń przedustanowiona. Trzeba znać prawa doboru grupy rozmówców, rozważyć stopień reprezentatywności. Jest to przestrzeń krzyżowania się różnych pól.

Wypadkową wszystkich obiektywnych relacji są stosunki siły symbolicznej, przejawiające się w trakcie interakcji pod postacią strategii retorycznych.

W niektórych sytuacjach (np analiza debaty politycznej) ci, których socjolog pragnie zobiektywizować, konkurują z nim o monopol obiektywnej obiektywizacji.

Trzeba zerwać ze skłonnością inwestowania w badany przedmiot.

Habitus - dyspozycje do działania, myślenia; wykształcone w czasie socjalizacji. Przejawia się również w dyspozycjach cielesnych

20. Teoria strukturacji i pojęcie późnej nowoczesności. A Giddens.

21. Socjologia historyczna. Elias i Tilly.

N. Elias

• Szacki

„Figuracyjna” socjologia Eliasa; socjologia historyczna

historyczność ludzkiej psychiki; społeczeństwo w ciągłym ruchu

proces cywilizacji

Elias odrzucił zarówno ideę prawidłowości historycznej jak i tezę o historii jako chaosie. Twierdził, że bieg zdarzeń jest nieprzewidywalny, ale rozważany ex post objawia swój ukryty sens.

Zainteresowanie uniwersalnym procesem cywilizacji odbywającym się na 3 poziomach:

7. jednostki

8. poszczególnych społeczeństw

9. ludzkości jako całości

proces ten oddala człowieka od poziomu zwierzęcej egzystencji, wykształcając habitus.

Habitus - ogół tych cech ludzkich, które w wyniku socjalizacji dołączają do cech wrodzonych, powodując modyfikacje sposobu ich przejawiania. Jest czymś nabytym, zależy od tego, w jakim środowisku się znalazła dana jednostka niezależnie od swojej woli.

Zainteresowanie adaptacją nieświadomą

proces cywilizacji trwa od zawsze, nie ma 'punktu zero'. Obecnie przyspieszenie. Na PC składa się:

kształtowanie się nowej mentalności i nowych wzorów zachowania się,

rozwój nowych stosunków między ludźmi i nowego rodzaju państwa, racjonalizacja.

Nie ma hierarchii, ale współwystępowanie aspektów pc.

Założenia teoretyczne:

człowiek - homo sociologicus, nie wyzbyty jednak podmiotowości

zakwestionowanie opozycji jednostka-społeczeństwo. Nie ma tu stosunku „pierwotności” jednego w stosunku do drugiego. Wszystkie czynności mają społeczny charakter; ciągła zależność od innych ludzi.

Społeczne zakorzenienie jednostki; zależność od innych ludzi; historyczność; uwarunkowane społecznie zmiany świadomości, popędów, emocji.

Współzależność i współistnienie psychogenezy i socjogenezy

rezygnacja z pojęcie interakcji i systemu na rzecz współzależności. Faktem podstawowym jest nie to, że działamy i oddziałujemy na siebie, lecz to, że jesteśmy wielorako zależni od innych ludzi

stosunki władzy w stosunkach między ludźmi

„figuracja” - zmienne układy stosunków między ludźmi.

Współzależność ludzi w ramach całości, płynność tych całości, własna, niezależna od jednostek dynamika całości

Elias

Przymus społeczny jako przymus wewnętrzny

proces cywilizacji polega na zmianie, na ewolucji zachowań i odczuć ludzi, postępującej w określonym kierunku. Cywilizacja nie jest produktem rozumu ludzkiego, planowania; mimo tego jednak, że dokonuje się bezplanowo, nie jest pozbawiona określonego ładu.

Plany i działania; impulsy i racjonalne postępki - wszystko to zazębia się, wspiera bądź walczy. Ciągłe zazębianie się indywidualnych planów i działań ludzkich może pociągać za sobą zmiany i konfiguracje, których inicjatorem/sprawcą nie był żaden pojedynczy człowiek/grupa. Ten porządek wynikły ze splotu działań ludzkich determinuje bieg przemian dziejowych.

Jednostka przychodzi na świat zastając określony porządek i jest jakoś przez niego warunkowana. Nie może całkowicie wyłączyć się z istniejącego porządku, nawet buntując się jest jego wytworem.

Formy współżycia wywiązują się ze splatania się działań i planów wielu ludzi. Nie w wyniku wspólnego planu, ale w wyniku czegoś niezaplanowanego, wyrastającego ze zbieżności i rozbieżności planów wielu ludzi dochodzi do podziału funkcji, integracji itp.

Ani racjonalne indywidualne planowanie, ani natura i chaos nie są wyznacznikami porządku społ.

Skąd zmiana w kierunku cywilizacji?

Ciągłe różnicowanie się funkcji społecznych pod presją konkurencji. Więcej funkcji oznacza bardziej skomplikowaną sieci zależności. Jednostka musi regulować swoje zachowanie w sposób coraz bardziej zróżnicowany, równomierny, stabilny,

wraz z dyferencjacją tkanki społecznej bardziej zróżnicowana, bardziej wielostronna i stabilna staje się również socjogenna aparatura psychiczna samokontroli.

Przyczyny ewolucji habitusu psychicznego w sensie „cywilizacji”:

14. postępująca dyferencjacja funkcji społecznych (pod naciskiem konkurencji) uzależniająca od siebie coraz większe obszary;

15. całkowita reorganizacja tkanki społecznej

16. monopolizacja przemocy fizycznej zmuszająca do współdziałania wolnego od namiętności;

17. rozległość sieci wzajemnych zależności, stopień podziału funkcji i ich struktura w ramach tego podziału

podział funkcji powoduje słabość organów centralnych jednostek terytorialnych, co powoduje powstawanie bardziej stabilnych i rozległych organów centralnych, co przyczynia się do powstania stabilnej społecznej aparatury modelującej przyuczającej jednostkę do samokontroli. Przemoc oddziela się od przemocy fizycznej.

Społeczeństwa o stabilnych monopolach przemocy są społeczeństwami, w których podział funkcji jest dalej posunięty i w których łańcuchy interakcji krępujące jednostkę są dłuższe, a zależności funkcjonalne jednego człowieka od innych ludzi większe.

Skutkiem tego aspektem procesu cywilizacji jest tłumienie spontanicznych odruchów i hamowanie afektów, refleksyjność; z drugiej strony: monopolizacja przemocy fizycznej, większe zależności.

Przed monopolizacją człowiek sam może używać przemocy ale jest też na nią non stop narażony; przy monopolizacji fizyczne zagrożenie staje się mniej zależne od afektów, a bardziej od przepisów i ustaw i w efekcie jest coraz mniejsze.

Konsekwencją monopolizacji przemocy jest zmiana całej struktury samoregulacji psychicznej. Jest mniej sytuacji niespodziewanej, więc oscylacje w postawach emocjonalnych stają się bardziej umiarkowane. Bezpośrednia przemoc zostaje zastąpiona presją - potencjalną ze strony państwa i bezpośrednią, wywieraną na samą siebie przez jednostkę; presja ta jest wywoływana przez rozwagę powstałą w wyniku wiedzy nt potencjalnych konsekwencji czynów. Samoopanowanie.

Jednostka od dzieciństwa przyuczana do ustawicznego regulowania swojego zachowania i popędów

wskutek wzajemnej zależności większych grup ludzkich i wydzielenia w tych grupach przemocy fizycznej jako instytucji odrębnej wytwarza się aparatura społeczna, która przymusy zewnętrzne przekształca w przymusy wewnętrzne (retrospekcja, przewidywanie, tłumienie emocji.

Ustawiczne tłumienie emocji może prowadzić do zaburzeń, dewiacji.

Indywidualny proces cywilizacji

udany - w konsekwencji wysiłków, konfliktów (popędy vs superego) w tamach sprawowanej funkcji społecznej wytwarzają się adekwatne matryce zachowa, działająca aparatura nawykowana, dodatni bilans doznań przyjemnych

nieudany - społecznie niezbędna samoregulacja wywołuje za dużo napięć, nie udaje się.

Konieczność wytworzenia mega zróżnicowanej aparatury psychicznej i intensywnej jej regulacji opóźnia wykształcenie habitusu osoby dorosłej.

22. Socjologia wiedzy. Karl Mannheim.

23. Teoria nowoczesności Eisenstadta. Społeczeństwo ryzyka i modernizacja refleksywna: U. Beck.

Ulrich Beck, Społeczeństwo ryzyka.

Rozdział 1. O logice podziału bogactwa i ryzyka

10. ograniczenie biedy materialnej oraz wzrost sił wytwórczych zmieniło kształt społeczeństwa. Dopóki pierwszoplanowym problemem był niedostatek, dopóty modernizacja była uznawana za konieczną drogę do jego zwalczenia (poprzez rozwój naukowo-techniczny). Ryzyko było wtedy zmysłowo dostrzegalne, a drogą do jego pokonania było dochodzenie do bogactwa. W zaawansowanej nowoczesności modernizacja straciła swoją legitymizację walki z ubóstwem - zaczęły być widoczne zagrożenia jej skutkami ubocznymi, wynikającymi z przemysłowej nadprodukcji.

Globalność i nowoczesne przyczyny współczesnego ryzyka:

18. Ryzyko wytwarzane w nowoczesnych społeczeństwach (np radioaktywność) wyzwala systematycznie określone, często nieodwracalne szkody, pozostaje najczęściej niewidoczne, bazuje na interpretacjach przyczynowych, przejawia się dopiero w wiedzy na jego temat i jest otwarte na społeczne procesy definiowania.

a) w dyskusjach naukowych widoczny jest zanik myślenia społecznego. Obserwowalna jest tendencja do pomijania kontekstu, człowieka, dyskusje prowadzone są na poziomie technokratycznym.

b) ryzyko modernizacyjne (podobnie jak wcześniej bogactwo) jest przedmiotem dystrybucji. Tym, co różni je od wytwarzanego bogactwa, jest uzależnienie od wiedzy.

• założenie przyczynowości: wypowiedzi o zagrożeniach (np. O stężeniu szkodliwej substancji) nie są zrozumiałe same przez się. Aby takie się stały, określone zjawiska muszą zostać przyczynowo połączone i wciągnięte w kontekst odpowiedzialności (która jednak zawsze będzie prowizoryczna i niepewna);

• W definicjach ryzyka przełamany zostaje monopol racjonalności naukowej. Społeczeństwo zainteresowane jest skutkami ryzyka, które przez naukę nie są jednoznacznie dostarczane.

• Możliwa jest nieskończona mnogość definicji ryzyka, w zależności od interesów grupy definiującej. Np ekolodzy oskarżają określoną firmę, firma odpierając atakuje inną itp.

• Złożoność systemu produkcji sprawia, że nie da się wyznaczyć jednego podmiotu odpowiedzialnego za zagrożenia, co prowadzi do powszechnego braku odpowiedzialności.

11. Globalność ryzyka:

a) z jednej strony ryzyko wzmacnia podziały klasowe (bogaci mogą sobie kupić wolność od ryzyka, np przeprowadzając się do czystszych dzielnic).

b) ostatecznie jednak ryzyko ma skutki zrównujące:

• społeczny efekt bumerangowy (urzeczywistnione ryzyko zawsze wraca do napastnika);

• ryzyko powoduje ekologiczną dewaluację i, co za tym idzie - pozbawia znaczenia własności (np. zatruta ziemia traci swoją wartość)

nie ma więc podziału klasowego (nie ma klasy nie-ofiar), wszyscy ludzie są cywilizacyjnie przypisani do ryzyka.

• W jego miejsce pojawiają się nowe, międzynarodowe nierówności. Występuje „systemowa siła przyciągania” między skrajną biedą i skrajnym ryzykiem (przenoszenie ryzykownego przemysłu do Krajów Trzeciego Świata): bieda materialna i niedostrzeganie ryzyka nakładają się na siebie.

Ale: powiązania rynku światowego sprawiają, że wraz z żywnością pestycydy wracają do ojczyzny.

• Wraz z ryzykiem gospodarka staje się samoreferencyjna. Brak percepcji ryzyka nie oznacza braku jego produkcji. Przeciwnie - staje się motorem jego powstawania (nie dostrzegając zagrożeń modernizacji, społeczeństwo ją wzmacnia, kreując nowe sytuacje zagrożenia).

• Utopia społeczeństwa światowego.

Wzrost znaczenia wiedzy powoduje, że coraz bardziej liczy się możliwość jej produkowania (media itp.). Globalność i wszechobecność sprawia, że podmywane są granice narodowe, państwowe, gospodarcze, powstają nowe obiektywne wspólnoty zagrożeń. Zmienia się jakość wspólnotowości. Ponieważ społeczeństwo jest niepewne, główną wartością jest bezpieczeństwo; główne cele są negatywne (ucieczka od ryzyka), siłą napędową jest strach - solidarność wynika z lęku.

Rozdział 7. Nauka poza prawdą i wyjaśnianiem? Refleksywność i krytyka rozwoju naukowo-technologicznego.

Dawniej ryzyko było uwarunkowane czynnikami zewnętrznymi (natura, bieda); obecnie ma podstawę zarówno w naukowej, jak i społecznej konstrukcji. Przyczyną, medium definicyjnym i źródłem rozwiązania problemu ryzyka stała się nauka.

• istnieją dwa układy stosunków nauki, praktyki i opinii publicznej:

a) unaukowienie proste: nauka stosowana jest wobec zastanego świata, który ma wyjaśniać i zmieniać. Wyniki badań są stosowane autorytarnie; wynika to z odrębności dziedzin, sprowadzania błędów do niedostatecznego rozwoju nauki, braku podważania metod badań itp).

b) unaukowienie refleksywne: nauka rozszerza powątpiewanie naukowe na podstawy i skutki samej nauki. Centralne miejsce zajmują ryzyka modernizacyjne, a więc sam rozwój nauki staje się problemem naukowym. Dostrzega się jego porażki, niepewności; pojawiają się konkurujące szkoły dzielące między siebie społeczne uznanie. Skutkiem jest unaukowienie protestu przeciwko nauce.

3. demonopolizacja naukowego roszczenia do poznania.

a) w czasie unaukowienia prostego metodyczny sceptycyzm był wyraźnie ograniczony do obiektów nauki. Wszystko, co naukowe, na zewnątrz przyjmowane było jako dogmat (jednocześnie wewnątrz poddawane było wątpieniu).

b) wraz z różnicowaniem się nauk, pojawiło się napięcie między wiarą nauki we własną racje a krytyką istniejącej wiedzy. Powstaje m. in. Socjologia wiedzy podważająca prawdziwość nauki. W miejsce wyjaśniania pojawiły się hipotezy, rzeczywistość ulotniła się w danych.

4. zamiana tego, co wewnętrzne i zewnętrzne

coraz większe znaczenie zyskał kontekst zastosowania wyników nauki, przez co prawomocność znaczenia zaczęła zależeć od akceptacji społecznej; teorie zaczęły być tworzone intuicyjnie, zgodnie z poglądami badacza. Kryterium nauki przestała być metodologia czy teoria, a zaczęła polityka i akceptacja społeczna.

3. feudalizacja praktyki poznawczej

skutkiem różnicowania nauki jest mnogość wyników, ich sprzeczność i specjalizacją pozwalające na możliwość wyboru sposobu definiowania poznania wraz z nauką i przeciw niej. Wypowiedzi naukowe mogą być już krytykowane nie tylko przez ekspertów, ale i przez laików. Dużą rolę zaczyna odgrywać prezentowane wrażenie, prezencja, osobiste cechy.

O argumentach naukowych zaczyna (współ)decydować wiara, nie prawda.

• wraz z różnicowaniem się nauki, zwiększa się nieprzewidywalność jej negatywnych skutków ubocznych, nauka traci bowiem możność celowo-racjonalnego dysponowania praktyką.

Jednocześnie wzrasta oszacowalność skutków ubocznych. Każdy ma bowiem możliwość jej współtworzenia.

• jak przywrócić nauce jej moc definiowania prawdy?

5. nauka musi skupić się na usuwaniu przyczyn, a nie łagodzeniu symptomów i następstw

6. nauka musi przestać prezentować się w szatach bezbłędności, ale wychodzić z założenia, że ludzkie myślenie obarczone jest błędami;

7. poszczególne dziedziny nauk muszą zacząć uczyć się od siebie nawzajem. Im wyższy jest bowiem stopień specjalizacji, tym większy zasięg, ilość i nieobliczalność skutków ubocznych działania naukowo-technicznego. Konieczne jest obranie orientacji na poszukiwanie powiązań.

8. Praca naukowa musi zostać na nowo powiązana z rzeczywistością.

24. Ponowoczesność i postmodernizm a socjologia: Bauman, Jameson.

25. Feminizm i teorie różnicy: N. Frazer, D. Smith, N. Chodorow, Irigaray, Haraway.

26. Społeczeństwo sieci i globalizacja: Castells, Appadurai.

27. Post-marksizm: Laclau, Mouffe.

28. Actor-Network-Theory. Bruno Latour

---