Historia Europy 1919-1939
Paryska konferencja pokojowa 18 I 1919 - 21 I 1920, miała na celu zapewnienie wieczystego pokoju w Europie. Udział 27 państw, 5 mocarstw. Interesy polskie: Paderewski, Grabski, Dmowski. Rosja Sowiecka odsunięta za podpisanie separatystycznego traktatu z Niemcami - traktat brzeski 3 III 1918. Decyzje zapadały w Radzie Najwyższej zw Radą 10. W skład rady 5 szefowie i 5 ministrowie mocarstw. Lloyd Georgie, G. Clemenceau, Woodrow Thomas Wilson, V. Orlando. Wycofały się Włochy i Japończycy. Kluczowe decyzje zapadały z ramienia Wielkiej Trójki. Wynikiem konferencji były traktaty pokojowe. Pierwsze decyzje - stosunek do bolszewizmu.
Traktaty Pokojowe:
Wersal 28 czerwiec 1919 - Niemcy, okupacja Nadrenii 15 lat, reparacje - niezgodne z 14 pkt Wilsona
Saint Germain en Laye - 10 wrzesień 1919 - Austria, Wł i Fr przeciwne połączeniu z Niemcami, W Bryt i USA były za.
Neuilly sur Seine 27 listopad 1919 - Bułgaria, najbardziej pogardzan, “Prusy Bałkanów”
Trianon 4 czerwiec 1920 - Węgry, 2/3 terytoriów
Sevres 10 sierpień 1920 - Turcja
Włosi domagali się Albanii, Tyrol. Japończycy Chin, Francja Syrii, Anglia Palestyna - problem deklaracji Belfoura?
Prezydent Fr Poincare, premier Clemenceau.
John Keynes - ekonomista ang, twórca ingerencji, interwencji i inwestycji państwa - keynesizm. Podejmowanie inwestycji publicz. Poziom produkcji, zatrudnienia i dochodów uzależniony jest od inwestycji. Twórca Międzynarodowego Funduszu Walutowego.
Uważał traktat wersalski jako traktat kartagiński, zamiast rozwiązań dostaw żywności, surowców - zajmowali się podziałem terytorialnym i ustaleniami politycznymi. Bał się, że zbyt obciążone Niemcy wpadną w ręce komunistów.
Wilsona 14 punktów, program pokojowy prezydenta W.Th. Wilsona w orędziu wygłoszonym do Kongresu USA 8 stycznia 1918.
Punkty 1-5 formułowały ogólne zasady ładu powojennego: zniesienie tajnej dyplomacji, wolność żeglugi morskiej, wprowadzenie zasady równości w handlu, redukcja zbrojeń, rozstrzygnięcie sporów kolonialnych.
Punkty 6-13 dotyczyły problemów terytorialnych po wojnie i zakładały: wycofanie wojsk niem z okupowanych terenów Ros, Belgii, Fr, Rumunii, Serbii i Czarnogóry, zwrot na rzecz Fr Lotaryngii i Alzacji, autonomię dla narodów zamieszkujących terytorium Austro-Węgier i Turcji, przyznanie Serbii dostępu do morza, ustalenie granic Włoch na zasadach etnicznych.
13 punkt przewidywał utworzenie niepodległego państwa polskiego z wolnym dostępem do morza.
Punkt 14 postulował powołanie organizacji międzynarodowej, będącej gwarantem utrzymania pokoju (Liga Narodów).
Program Wilsona stał się podstawą traktatu wersalskiego.
Artur Balfour, polityk ang, min spr zagr, autor tzw. “Deklaracji Balfoura” 1917 w sprawie utworzenia państwa żyd w Palestynie. Pomysłodawca formuły, która stała się podstawą utw Brytyjskiej Wspólnoty Narodów.
W Niemczech problem winy za wojnę - bardzo kontrowersyjny do dziś - uważają, że prowadzili wojnę obronną przeciw tyranii carskiej. Inwazja Belgii uznana przez aliantów za zbrodnie - Belgia neutralna od 1839, także sprawa prostytuowania dziewcząt i nieograniczona wojna podwodna. Tzw klauzula o winie w traktatach pokojowych.
Rosja stała się wyrzutkiem Europy taka sama jak Niemcy.
Liga Narodów, międzynarodowy związek niezależnych państw, powołany do życia po I w św i działający do końca 1939. Formalnie rozwiązany uchwałą Zgromadzenia Ligi Narodów 18 IV 1946. Majątek po Lidze Narodów przejęła ONZ.
Statut LN stanowił część wers traktatu pokojowego z 28 VI 1919. Na siedzibę LN wybrano Genewę. Założycielem jej było 7 państw, na początku 1920 w skład LN wchodziły już 43 państwa. Do LN nie należały wówczas Stany Zjednoczone, ZSRR 1934-1939, Japonia i Niemcy 1926-1933. Polska była członkiem od 1920.
Cele i zadania Ligi Narodów
Zadaniem LN było likwidowanie sporów międzypaństwowych na drodze pokojowej. Założenia programowe określone w 26 artyk. statutu, które zobowiązywały członków do nieuciekania się do wojny, utrzymywania jawnych stosunków międzynarod, ścisłego przestrzegania sprawiedliwości i poszanowania wszelkich zobowiązań wynikających z traktatów. Głównymi organami LN były:
- Zgromadzenie, Rada i Sekretariat
LN posiadała dwa organy specjalne: Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej i Międzynarodową Organizację Pracy.
Zgromadzenia mogły być dwojakie:
- zwyczajne, zwoływane we wrześniu każdego roku,
- nadzwyczajne, zwoływane na żądanie większości członków Ligi Narodów lub na mocy decyzji samego Zgromadzenia.
Rada składała się z przedstawicieli wielkich mocarstw jako członków stałych: W Bryt, Fr, Włochy, Japonia i St Zj, jednakże z powodu uchylenia się St Zj od udziału w LN liczbę członków Rady zredukowano do 4, by po wstąpieniu Niemiec podnieść ją do 5. Ponadto Rada miała w swym składzie członków niestałych, najpierw przedstawicieli 4 państw, później ich liczbę podniesiono do 9.
Przy podejmowaniu zasadniczych decyzji przez Zgromadzenie i Radę obowiązywała zasada jednomyślności, wyjątkiem były sprawy proceduralne i przyjęcie nowego kraju na członka. Ścisły podział kompetencji między Zgromadzeniem i Radą nie istniał.
Błędy strukturalne, sprzeczności między mocarstwami powodowały, że w praktyce LN służyła hegemonii politycznej W Bryt i Fr. Powołana do obrony pokoju organizacja nie potrafiła zrealizować swego podstawowego celu, nie zdołała zapobiec agresji Japonii na Chiny, Włoch na Etiopię czy wywołaniu przez Niemcy II woj. św. Nie dysponowała armią. Karta LN mglista, np.: siły zbrojne powinny być ograniczone do niezbędnego minimum, LN miała się zając sprawami narkotyków, prostytucji, problemami zdrowia. Przyjęcie w poczet innych państw 2/3 głosów. Zawoalowana kwestia mandatów - kamuflaż dawnych podbojów kolonialnych.
I woj. św, straty: zmobilizowano 60 ml Europejczyków, 8 ml poległo, 7 ml inwalidów, 13 ml rannych.
Największe korzyści na wojnie odniosły 2 państwa: USA i Japonia. Świat po wojnie się zmienił, nowe technologie. Ropa zastąpiła węgiel. Wolny handel ustępował miejsca protekcjonizmowi, zaczynały rządzić kartele i koncerny. Wiele krajów prowadzi politykę inflacyjną Polska, Węgry, Austria.
Niemcy miały spłacić 132 mld MK w złocie.
Niemcy proszą o 2 letnie moratorium spłaty długów. 1923 nie byli w stanie spłacić długów.
11 stycznia Francuzi i Belgowie wkroczyli, do Zagłębia Ruhry. Alianci zadłużeni w USA, Fr chciała spłacić zadłużenie z reparacji.
Komisja Reparacyjna powołała plan Dawesa.
Plan Dawesa 1924 - plan rozłożenia na wiele lat niemieckich reparacji wojennych oraz udzielenia Niemcom pożyczek w wysokości 800 mln $ na ich spłatę. Opracowany został w celu stabilizacji niem gospodarki powojennej, przez zespół amer finansisty Ch. Dawesa i przyjęty w końcu 1924. Plan przyczynił się do czasowego zmniejszenia napięcia polit i gosp w Europie. W rezultacie realizacji planu Niemcy pożyczyły więcej pieniędzy (20 mld marek) aniżeli spłaciły (10,3 mld marek)!!! Zakładał stopniowe zwiększanie spłaty od 1 mld do 2,5 w 1929. W 1929 zastąpiony przez Plan Younga.
1925 - Lokareńskie traktaty, we fr mieście Locarno międzynarodowa konferencja, podpisano w Londynie
E. Vanderwelde Belgia, A. Briand Francja, G. Stressemann Niemcy, J.A. Chamberlain W Bryt, B. Mussolini Włochy, oraz E. Beneś Czechosłowacja i A. Skrzyński Polska. Ustalenia:
1. pakt reński - traktat gwarancyjny między Belgią, Francją, W Bryt, Włochami i Niemcami
2. umowy arbitrażowe - Belg-niem, fr-niem, pol-niem, czechosł.-niem (pokojowe rozwiązywanie sporów)
3. traktaty gwarancyjne fr-pol i fr-czech (miały charakter umów dwustronnych i były marginesem rozmów)
Traktaty lokareńśkie były podważeniem traktatu wersalskiego i stanowiły sukces polit Niemiec.
Traktaty zróżnicowały granice zachodnią, które otrzymały gwarancje bryt-wł.
Polityka traktatów kierowała ekspansję Niemiec na wschód. Zapoczątkowała okres ustępstw i ułatwiła przystąpienie do Ligii N 1926.
1925-1929 - okres prosperity i rozwoju gospodarczego w Europie.
Większość ekspertów doszła do wniosku, że reparacje w stosunku do Niemiec są zbyt wysokie. Uważano, że Niemcy pożyczyły za wiele na spłatę reparacji. Pod kierownictwem amer eksperta Owena Younga (USA nie brały oficjalnie udziału w konferencji) zebrała się Komisja Ekspertów w Paryżu. Niemcy zażądały oddania kolonii i polskiego korytarza, bez którego nie będą mogły spłacić odszkodowania. Francuzi ostry sprzeciw, bardzo napięte stosunki. Plan nikogo nie zadowalał.
Podobnie jak w planie Dawesa spłaty miały rozpocząć się od niewielkich rat, podczas trudności w ogóle odstąpić od spłat, udzielono pożyczki 300 ml $, rozwiązano Komisję do Spraw Reparacji, wycofano wojska fr z Nadrenii.
Owena Younga plan 1929, projekt regulacji zobowiązań reparacyjnych Niemiec po I w św. Modyfikował plan Dawesa. Redukcja kwoty o 17 % i rozłożenie spłat całej sumy 115 mld Mk na 58 lat. Plan zakładał zniesienie kontroli nad gospodarką niemiecką.
Nie zrealizowany początkowo z powodu wielkiego kryzysu gosp. W 1930 Republika Weimarska uzyskała moratorium na spłaty rat. 16 czerwca 1932 w Lozannie na podstawie umowy, w zamian za jednorazowy wkład niemiecki w wysokości 3 mld marek na konto Banku Reparacyjnego, państwa dawnej Ententy zrzekły się pozostałej kwoty przysługującej im na podstawie planu.
Brianda-Kellogga pakt 1928, pakt paryski, pakt przeciwwojenny (1928-1939), pierwsza umowa międzynarodowa potępiająca wojnę jako środek realizacji celów polit, podpisana 1928 w Paryżu przez Belgię, Czechosł, Fr, Jap, Niem, Polskę, StZj, Wł i W Bryt (także w imieniu ZP Afryki, Australii, Kanady, Indii, Irlandii i N Zel), później m.in. ZSRR i Chiny. Do września 1939 pakt podpisało 75 państw, nie był jednak przestrzegany (tylko raz stał się podstawą do pokojowego rozstrzygnięcia sporu - 1929 w konflikcie o kolej mandżurską między ZSRR a Chinami). Pakt opracowany przez fr min spr zagr A. Brianda i amer sekret. stanu F.B. Kellogga, pierwotnie jako amer-fr pakt przyjaźni (na prośbę USA przekształcony w otwarty układ wielostronny).
Protokół Litwinowa 1929 - odpowiednik w europie Wsch paktu Brianda-Kelloga. Wyrzeczenie się siły w pretensjach terytorialnych. Spory miały być rozstrzygane metodami pokojowymi. Podpisany w Moskwie ZSRR, Polska, Estonia, Łotwa i Rumunia.
1929 - trudna sytuacja gospodarcza. Stosowanie lokautów - zamykanie zakładów pracy i zwalnianie pracowników, często w odpowiedzi na strajk. Bankructwa, bezrobocie, wycofywanie inwestorów i kapitałów zagranicznych. Run na banki.
Październik 1929 - krach na giełdzie w Nowym Jorku był początkiem ogólnoświatowego kryzysu gospodarczego (załamanie rynku akcji, spadek kursów).
1931 - prezydent Herbert Hoover (1929-1933) ogłosił moratorium na spłatę długów zagranicznych. Najwięcej stracili Francuzi. Przeciwstawiał się ingerencji państwa w gospodarkę. Obciążony odpowiedzialnością za kryzys. Przegrał wybory z FD Rooseveltem.
Był głównym krytykiem tzw nowego ładu.
New Deal, Nowy Ład, program reform ekon-społ realizowany w USA za prezydentury F.D. Roosevelta od 1933 do 1939 w celu zwalczania skutków wielkiego kryzysu gospodarczego lat 30. Głównym założeniem programu New Deal była aktywna rola administracji państwowej w kształtowaniu polityki pieniężnej oraz rozwój inwestycji państwowych.
Wśród działań podjętych w ramach programu należy wymienić m.in.: organizację szerokiego zakresu robót publicznych, ustalanie wysokości minimalnych płac oraz system zasiłków dla bezrobotnych, wspieranie farmerów przez odpowiednią politykę cenową i kredytową. Program zawierał również rozwiązania ograniczające swobodę działania podmiotów gospodarczych. Stanowił formę interwencjonizmu państwowego w gospodarce USA, a jego doświadczenia zostały wykorzystane przez wiele innych państw.
Podejmowano liczne próby stabilizacji walut - nieudane.
Niemcy postępowali w kierunku autarkii - samowystarczalność gospodarcza.
Nasilanie się tendencji autarkicznych obserwowano w okresach kryzysów gosp (np. wielki kryzysu 1929-1933 w Europie i USA) oraz przygotowywania się do II w św (m.in.: Niemcy, Włochy, Japonia). Ma ono miejsce także w przypadku politycznej izolacji kraju (np. Rosja po rewolucji październikowej).
Gospodarki autarkiczne charakteryzują się dążeniem do minimalizowania importu przy forsownym rozwoju eksportu, szeroko rozbudowanym przemysłem surowcowym i zbrojeniowym, utrzymywaniem znacznych zapasów surowców i materiałów strategicznych oraz daleko posuniętym interwencjonizmem państwowym i protekcjonizmem. Polityka samowystarczalności gospodarczej podwyższa społeczne koszty funkcjonowania gospodarki, ogranicza rolę handlu zagranicznego jako czynnika wzrostu gospodarczego, obniża poziom efektywności gospodarowania, sztucznie izoluje gospodarkę od otoczenia.
ZSRR chciał unicestwić świat, jaki chciała ocalić LN.
1919 utw III Międzynarodówkę=Komintern. Rewolucja światowa. Unicestwienie kapitalizmu.
LN musiała funkcjonować bez USA i ZSRR.
1921 polsko-fr traktat przyjaźni z tajną klauzulą wojskową. Przekazali sprzęt wojskowy. Sojusz niepopularny we Fr, ponieważ Polska w konflikcie z 2 sąsiadami.
1923 - uznany przez aliantów zabór Wilna.
Obawa przed rewizjonizmem Węgier doprowadziła do zawiązania tzw Małej Ententy: 1921/2 Czechosłowacja, Rumunia, Jugosławia. Poparcie Fr.
1921 - sojusz rum-polski wymierzony przeciw RR. Oraz traktat o neutralności pol-czech.
1924 - fr-czech sojusz wojskowy.
Francja w 20 XX przewodziła w systemie przymierzy w Europie.
1920 - pucz Kappa, nieudana próba zamachu monarchistycznego w Berlinie 13-17 III. Należał do puczu Ludendorff i gen Luttwitz. Strajk generalny, pucz załamał się, zbiegli do Szwajcarii.
1922 - traktat w Rapallo, układ między ZSRR a Rep Weim, formalnie dotyczący wyrzeczenia się wzajemnych roszczeń finans. będących skutkiem I w.św. Uzupełniony sekretnymi porozumieniami, stał się podstawą współpracy obu państw, skierowanej przeciwko Polsce. Nawiązano tajną współpracę wojskową, ułatwiającą Niemcom obejście klauzul rozbrojeniowych traktatu wersals.
- ustanowienie stosunków dyplomatycznych
- ustanowienie stosunków gosp z klauzulą najwyższego uprzywilejowania, rozciągnięto na inne republiki RR
- przełamano izolację obu państw
- zrezygnowanie obustronne z reparacji
- tajna klauzula o współpracy wojskowej
Sukces niem rewizjonizmu. Nosił ostrze antypolskie, próba odzyskania granic z 1914. Ostry sprzeciw Francji.
1922 - nota Balfoura - Anglicy będą się domagali takich spłata, które są winne USA.
1923 - niemiecka Komisja Reparacyjna ogłosiła niewypłacalność Niemiec, wojska fr i Belg wkroczyły do Zagłębia Ruhry. W Zagłębiu Niemcy przedsięwzięły bierny opór, co doprowadziło do unieruchomienia. Zyskuje Anglia pozbawiona konkurencji.
Fr musi się wycofać. Niemcy na granicy bankructwa. Groźba rewolucji.
1925 - Stressman propozycja paktu reńskiego. Gwarancja granic na zachodzie.
1925 - traktat w Locarno.
1926 - Niemcy zajęły miejsce w Radzie LN. Rada Ligi - reinkarnacja Świętego Przymierza, Stressemann - Talleyrandem.
1926 - pakt o neutralności i nieagresji Niemiec z ZSRR, który podbudował traktat w Rapallo z 1922.
Bliskie stosunki z ZSRR pozwalały wydębić więcej koncesji od Ententy.
1926 - Polska przedłuża sojusz i wzmacnia z Rumunią, co przekreśla poprawę stosunków z ZSRR, gdyż potwierdza prawa Rumunii do Besarabii.
Próba zawarcia traktatu bałtyckiego - wschodniego Locarno spełzły na niczym. Niemcy i ZSRR miały wspólny interes rewizji granic kosztem Polski. Francja zaczęła się dystansować do sojuszów z Polską.
Francja zdawała sobie sprawę, ze prędzej czy później musi ewakuować się z Nadrenii, 1927 - budowa Linii Maginota.
1927 Aristide Briand premier i min spr zagr Fr wystąpił z inicjatywą do rządu USA - paktu odrzucającego wojnę jako środek polityki. Sekretarz stanu USA Frank Kellog zaproponował o poszerzenie traktatu dla innych państw.
1928 w Paryżu podpisano pakt Brianda-Kelloga. Wyjście USA z izolacji, uznany za początek ery pokoju. Nie zawierał żadnych wiążących klauzul.
1930 wycofanie wojsk okupacyjnych z Nadrenii - miały być do 1935.
1930 - partia Hitlera 107 mandatów.
1931 - projekt unii celnej z Austrią, mający na celu Anschlus - storpedowany przez Fr.
1932 - rozpoczęła się konferencja rozbrojeniowa w Genewie.
Pakt czterech 1932, właściwie Pakt Porozumienia i Współpracy, próba porozumienia międzynarodowego podjęta z inicjatywy B. Mussoliniego, który po dojściu A. Hitlera do władzy, obawiając się ekspansjonizmu niemieckiego, zaproponował zawarcie dziesięcioletniego układu pomiędzy Francją, Niemcami, Wielką Brytanią i Włochami, w którym pragnął zagwarantować Włochom rolę arbitra w sporach międzynarodowych.
Propozycja obejmowała rewizję traktatów pok. zawartych po I w św, równouprawnienie w zbrojeniach i pokojową współpracę w rozwiązywaniu konfliktów kolonialnych. Pakt czterech miał funkcjonować niezależnie od LN. Podpisany w lipcu 1933. Nie został ratyfikowany przez III Rzeszę, a także przez Fr. Przestał mieć znaczenie wówczas, gdy Niemcy wystąpiły w październiku 1933 z LN.
1933 - AH doszedł do władzy, wycofuje się z konferencji genewskiej, występuje z LN.
AH podpisał konkordat, zobowiązał się, że nie będzie dążył do rewizji traktatu siłą, głosił pacyfistyczne hasła i zbroił się!
1934 do LN przystępuje ZSRR.
Sojusz fr-radz był niepopularny w Anglii.
Czerwiec 1935 - układ morski niem-bryt. Marynarka Niemiec będzie wynosić 35% floty ang., a 45% w przypadku łodzi podwodnych. Francja protestowała, Włosi, aby zbliżyć się do Fr także. Anglia posiała ziarno niezgody Niemców z Fr i skierowała ich ekspansję na wschód. Była to rewizja traktatu wersalskiego, zgoda na 4 krotne powiększenie floty.
1935 Włosi najechali Abisynię. Francuzi odmówili poparcia Anglii przeciw Włochom. Anglicy grożą sankcjami gospodarczymi BM grozi bombardowaniem floty bryt na M.Śródziemnym.
Układ Hoare-Laval 1935 - układ fr-bryt w sprawie Abisynii, krytyka ponieważ wyszła na jaw hipokryzja, że kraje które głoszą zbiorowe bezpieczeństwo doprowadziły do oszustwa - chciały dogadać się z Mussolinim za wszelką cenę. Piere Laval zmuszony podać się do dymisji.
1936 - króla Włoch ogłoszono ces Abisynii w maju, a w lipcu Anglia wystąpiła z propozycją uchylenia sankcji wobec Włoch.
ZSRR
Separatystyczny pokój, metody dyktatorskie, odmowa zapłacenia długów, przejęcie cudzej własności. Obawa przed eksportem rewolucji. Wszystko to uznano za zbrodnię, najbardziej we Fr - największe inwestycje poczynili Francuzi.
1918 - interwencja w Murmańsku pod pretekstem zagarnięcia sprzętu wojsk, aby nie wpadł w ręce niem. Anglicy, potem Fr i Amer. Japończycy we Władywostoku. Anglicy i Amer w Archangielsku. Najgorszy był Legion czeski.
Denikin kontrolował Ukrainę i Rosję Płd, wydawało się, że reżim bolszewików padnie. 1919 wycofano interwentów, po I w św, nie była interwencja popularna w krajach. Brak zgody i koordynacji w obozie białych.
1919 marzec utw Międzynarodówkę Komunistyczną w Moskwie w celu zakończenia obcej interwencji.
Wojna dogorywała, gdy Polacy zaatakowali Ukrainę i zdobyto Kijów. Kontratak okazał się skuteczny i Polaków wyparto. Lenin pod hasłem rewolucji światowej marsz na Warszawę. JP zorganizował silną obronę, Armia Czerwona w rozsypce. Okazało się, że Europa nie uważa Rosji za ojczyznę rewolucji. 1920 zawieszenie broni.
1918 nacjonalizacja przemysłu - okres komunizmu wojennego. Zanik pieniędzy, planowa gospodarka podporządkowana dyktaturze.
Chłopi ziemię otrzymali już dekretem z 8 XI 1917.
Chaos, drożyznę - nazwano socjalizmem.
Wojna domowa kosztowała 8 ml w tym 7,5 ml z głodu.
2. Nowa Ekonomiczna Polityka NEP 1921-1928, okres po komunizmie wojennym - chwila oddechu od przemocy i niedostatku, zliberalizowano gospodarkę, dopuszczono drobny handel prywatny. Jednocześnie Lenin rozprawił się z opozycją wew. Lepsze plony na wsi. Wolny rynek. 1923 Lenin chory.
Sojusz Zinowiew, Kamieniew, Stalin przeciw Trockiemu. Bez poparcia Lenina los Trockiego przesądzony, zm Lenin. Testament.
Do 1927 powodziło się chłopom, chowali zboże w celu zwyżki cen.
1928 przymusowe rekwizycje na wsi.
1927 Plan 5-letni. Stalin rozpoczął ataki na opozycję Zinowiewa, Kamieniewa i Trackiego, którzy byli za szybka industrializacją i kompromisem z chłopstwem. Stalin rozpoczął czystki, proces 55 inżynierów z kopalni węgla w Zagłębiu Donieckim. Procesy pokazowe. Plan 5-letni w oparciu o zastraszenie burżuazyjnych specjalistów, wyzysk klasy robotniczej i konfrontację z chłopstwem.
Plan zatwierdzono w 1929 - priorytet produkcja stali i żelaza. Kult stali, fabryki traktorów (łatwo na prod zbrojeniową). Katastrofa w rolnictwie.
Narzucono wysokie kontyngenty, na wieś wysłano aktywistów. 1930 Stalin zarządził likwidację kułaków.
Zmuszano chłopów do wstępowania do spółdzielni. Rozpoczęto kolektywizację. Stalin przerwał akcję na wiosnę, aby nie dopuścić do katastrofy, masowo chłopi występowali z kołchozów
1929-1932 - kolektywizacja. Nastąpiła po NEP, zlikwidowano prywatną własność, likwidacja kułactwa, zdobyto rezerwy żywnościowe w drodze konfiskat a rezerwy ludzkie wykorzystano do rozbudowy przemysłu. Towarzyszył terror. 5-8 ml ludzi.
Rozłam między miastem a wsią.
Druga pięciolatka nastawiona na przemysł ciężki i zbrojeniowy - ZSRR stawał się gigantem zbrojeń.
Stachanowszczyzna - nowy bohater. Już nie rewolucjonista, ale człowiek przekraczający granice normy w pracy.
1934 zamordowano Kirowa - przywódcę partii w Leningradzie. Bardzo popularny w narodzie, przewidywany na następcę Stalina. Stalin wykorzystał to morderstwo do czystek, Zinowiew, Kamieniew. Zmiany w kodeksie karnym. K. śm można stosować nawet na 12 latkach.
1936 nowa konstytucja projektu Bucharina, z prawem występowania republik z ZSRR, najbardziej demokratyczna!
Nowa fala czystek, usunięto Jagodę jako szefa NKWD zastępuje Jeżow.
Wielka czystka, jeżowszczyzna (od nazwiska ludowego komisarza spraw wew N.I. Jeżowa), nazwa szczytowego okresu terroru stalinowskiego w ZSRR w latach 1935-1938, wymierzonego w osoby uznane przez NKWD za politycznie niepewne.
Zapoczątkowana przez J.W. Stalina zabójstwem S.M. Kirowa (1934). 1935 wprowadzono nowe ustawodawstwo karne, członkowie rodzin "zdrajców" mogli być zsyłani do łagrów (Gułag), a dzieciom powyżej 12 lat wymierzano nierzadko karę śmierci.
Największe nasilenie prześladowań nastąpiło po sformułowaniu przez Stalina doktryny o zaostrzeniu walki klasowej w miarę budowy socjalizmu (luty 1937). Represje objęły także armię, zlikwidowano 3 z 5 marszałków, 13 z 19 dowódców armii oraz kilka tys. oficerów. Między styczniem 1937 a grudniem 1938 aresztowano ok. 7 mln, zamordowano 1-1,7 mln.
1937 - czystka w armii, m.in. mrsz Tuchaczewski, 35 tyś oficerów.
1938 Jeżowa zastąpił Beria. Na jego polecenie zamordowano 1940 Trockiego w Meksyku (1929 wydalony z ZSRR).
Europa Wschodnia
Polska
1925 - Niemcy wypowiedziały układ handlowy z Polską i podniosły cło na węgiel, gł towar eksportowy.
12-15 maja 1926 zamach stanu. Ku zaskoczeniu JP szukał poparcia nie w lewicy, a w prawicy. Działalność z za sceny, nie przyjął urzędu prezydenta. 1926-1928 i 1930 premier. Min wojny i generalny inspektor sił zbrojnych. Nie miał oparcia w żadnej partii. Założył Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem - stanowił o antypatii polityki partyjnej. BBWR - funkcjonował dzięki autorytetowi marszałka. Przewrót w okresie prosperity.
23 IV 1935 konstytucja kwietniowa, autorytarna (silna i zhierarchizowana władza wykonawcza oparta na autorytecie) i sanacyjna. 1926-1939 prezydentem Ignacy Mościki. (po śm JP chciał przywrócić rządy parlamentarne) premier Walery Sławek. Reżim zdominowany przez wojskowych doradców - rządy pułkowników. Naczelny Wódz Sił Zbrojnych Edward Rydz Śmigły (po śm JP za utrzymaniem dyktatury).
1934 - pakt o nieagresji z Niemcami.
Polityka balansowania. Min spr zagr Józef Beck.
1936 - pakt antykomiternowski, Polska nie przystąpiła.
Węgry
Rozpad na państwa narodowe monarchii.
21 III 1919 utw Węgierskiej Republiki Rad. Przetrwała do 4 VIII 1919.
Na czele Komisarzy Ludowych - Bela Kun.
Fatalna polityka - nacjonalizacja ziemi, zraził chłopów na starcie. Znacjonalizował nawet zakłady fryzjerskie. Rosja pochłonięta wojną domowa nie byłą w stanie mu pomóc. Propozycja deportowania księży zraziła wierzących.
Bela Kun rozpoczął wojnę z Rumunią, musiał potem uciekać do Wiednia. Klęskami obarczono Żydów - antysemityzm.
Powrót białych do władzy Mikloś Horthy zostaje regentem - pełnia władzy, prawo mianowania i odwoływania premiera, rozwiązywania parlamentu. Próba powrotu na tron Karola, ale 1922 ostatni z Habsburgów zmarł.
Węgry pozostały monarchią bez króla do upadku Horthyego w 1944.
Utraciły 70% terytorium i 60% ludności. Węgrzy dążyli do rewizji traktatu w 6 VI Trianon..
Najliczniejsza Partia Drobnych Rolników.
Węgry przystąpiły do LN, 1927 traktat przyjaźni z Włochami.
1932 Horthy mianował Gyula Gombosa premierem. Kierowała nimi przyjaźń i poglądy: nienawiść do Habsburgów, antysemityzm, poparcie AH. Gombos próbował na wzór duce wprowadzić faszyzm. Jako pierwszy spotkał się z AH w dzień po nominacji na kanclerza Rzeszy.
1934 - ścisły sojusz z Niemcami. Rozbieżności między Niemcami a Włochami w sprawie Włoch wykorzystywał jako mediator.
1936 - utw Osi Berli-Rzym, ziściły się jego marzenia.
1938 - Węgierska Partia Faszystowska - Strzałokrzyżowców.
Naśladownictwo faszystowskich Niemiec, udział w rozbiorze Czechosłowacji 1938, ustawy antyżydowskie.
1938 - 29-30 IX monachijska konferencja: Hitler, Mussolini, Daladier, Chamberlain. Z inicjatywy duce. Szczytowy okres ustępstw polityki ang-fr wobec Niemiec zwanej appeasement - uspokojenie, ugłaskanie.
Czechosłowacja utraciła Sudety (Skoda), Zaolzie i cz Słowacji oraz Ruś Zakarpacka na rzecz Węgier.
1939 - Węgry przystąpiły do Paktu antykominternowskiego.
1941 zgoda na przejście wojsk niem do Jugosławii. Węgry wypowiedziały wojnę ZSRR w konsekwencji tego regencja Horthyego upadła a Węgry stały się dyktaturą komunistyczną.
Czechosłowacja
Funkcjonowała najbardziej sprawnie jako państwo demokratyczne. Jedyny demokratyczny kraj w regionie. Zapóźnienie Słowacji.
Do 1914 ani Czesi ani Słowacy nigdy nie myśleli o niepodległym państwie. Maximum to federacja na wzór AW z 1867.
Spodziewano się to osiągnąć za następcy Ferdynanda, ale fatalny zamach.
Ruch niepodległościowy zrodził się w czasie wojny pod wodzą Tomasz Masaryk (w Londynie).
Edward Benesz (w Paryżu) - jego pomocnik. Obaj na emigracji w czasie wojny.
1917-1918 - legion czeski w Rosji ważnym ogniwem w wojnie domowej. 18 X 1918 Masaryk w USA ogłosił niepodległość Czechosłowacji. 28 X 1918 już w Pradze ogłosił Komitet Narodowy.
Benesz min spr zagr, Masaryk prezydentem.
Problemy mniejszościowe, Ukraińców, Polaków, Niemców i Węgrów oraz Słowaków, którym obiecano j.urz i prawo autonomii, ale nie dotrzymano słowa. Układ Słowaków z Czechami zawierał tajna klauzulę ograniczającą funkcjonowanie na 10 lat dualizmu. Problem ruchów separatystycznych.
Zacofane rejony: Słowacja i Ruś Zakarpacka. Najliczniejsza partia agrariuszy, od 1935 jako druga Partia Sudecko-Niemiecka.
W latach 30 w Sudetach ruchy nazistowskie 3 ml. Sudety stanowiły instrument ustępstw w polityce Niemiec przeciw Czechosłowacji.
1935 - pakt z ZSRR.
Próba oparcia stosunków o Fr. Jednak zbrojenia Niemiec, zajęcie Nadrenii, Anschlus rząd poczynił wiele ustępstw gosp i polit.
1938 - konferencja w Monachium. Zabór Sudetów, potem utw reżim tzw Protektorat Czech i Moraw. Za Słowacji uczynili Niemcy marionetkowe państewko. Wojskowa i polityczna katastrofa. Czechy były łatwiejsze do obrony, niż Polska.
Włochy
2 VIII 1914 Włochy ogłosiły neutralność.
BM re naczelny Avanti - w 1912 głosił że dla socjalistów jedyną walką jest wojna między proletariatem, a burżuazją. Jednak potem zaatakował neutralistów. Odszedł z Avanti i założył „Il Popolo d'Italia”. Socjaliści dalej głosili rewolucję, walkę z militaryzmem niemieckim i neutralnością Włoch. Mussolini doprowadził do rozłamu w partii socjalistycznej.
Włochy pod naciskiem mas przystąpiły do wojny. Kompromitująca klęska pod Caporetto X 1917.
1917 lewica Partii Socjalistycznej Amadeo Bordigi utw Włoską Partię Komunistyczną.
Zakończenie wojny rozczarowało Włochów, odmówiono im aneksji przyobiecanych terytoriów w traktacie londyńskim z 1915.
Transformizm - organizm zmienia się i daje początek innym gatunkom.
1920 Turotti, potem Giovani Giolitti - nie udało się im utw stabilnego rządu. Fala strajków. Okupacja fabryk.
1919 BM zakłada - fascio di combattimento - kontynuacja wojennych tradycji. Połączenie nacjonalizmu z syndykalizmem.
Duża liczba oficerów i żołnierzy narzuciła wojskowy charakter ruchowi.
BM zaczął tworzyć zbrojne bojówki. Terroryzowali socjalistów i związki zawodowe.
1920 - robotnicy przejęli fabryki, burżuazja w szoku. Klasy posiadające szukały ochrony dla siebie i upatrywały w faszystach, którzy pogardzali burżuazją, ale oferowali swe usługi. Sojusz burżuazji z faszystami.
1921 - Narodowa Partia Faszystowska.
Wojny Popolarów (chadecja) i socjalistów z faszystami.
28 X 1922 - marsz na Rzym. Demonstracja siły czarnych koszul - już po nominacji na premiera dla BM. Propaganda chciała wykazać, że to wskutek marszu otrzymali władzę.
Dyktatura - w XII powołał Wielką Faszystowską Radę - ważniejsza od rządu. BM rozkazał aresztować komunistów. Rozprawił się z lewicą. 1923 usunął z rządu popolarów. Zdominował parlament.
Zabójstwo 1923 Giacomo Matteotti - znanego socjalisty, o mało nie doprowadziło do rozłamu w partii.
1925 - przed parlamentem oświadczenie, że bierze pełną odpowiedzialność na siebie za wszystko - wprowadza reżim totalitarny - dyktatura. Utrąca opozycję, wiele aresztowań. Zamach na BM pretekstem do zdelegalizowania innych partii. Włochy monopartyjne.
BM musiał się liczyć zawsze z Kościołem, królem i armią.
Teoria - integralny syndykalizm: robotnicy i pracodawcy mieli łączyć się w syndykaty. Ustanowiono arbitraż. Korporacjonizm.
1927 - Wielka Rada Faszystowska ogłosiła Kartę Pracy - Magna Carta faszyzmu - głosiła współpracę kapitału i pracy. Działa jednak na rzecz wielkiego kapitału.
1929 - kompromis BM z Kościołem - Pakty Laterańskie.
1929 Traktaty laterańskie - konkordat: rząd uznał rel kat za panującą w kraju, obowiązek nauki religii w szkołach, eksterytorialność Watykanu (dotąd pp uważał się za więźnia Watykanu), podpisano układ finansowy - za zrzeczenie się roszczeń wobec państwa.
Bitwa o zboże - próba uczynienia z Włoch potęgi demograficznej. Samowystarczalność rolna. Autarkia. Cła na zboże. Hasła opróżniania miast 1926. Kryzys 1929 - roboty publiczne, utw 22 korporacje wg sektorów produkcji zrzeszająca pracowników i pracodawców.
Giovani Starace - pedofil i gwałciciel oddany BM, dbał o jego wizerunek. Wprowadził pozdrowienia rzymskie. Kult duce. Wprowadził umundurowanie, parady.
1935 - podbój Etiopii, LN sankcje wobec Włoch. BM koncepcja samowystarczalności.
1936 - interwencja w Hiszpanii.
W miarę zbliżenia do Niemiec wprowadzono politykę rasową. Do reżimu dystansuje się król i Kościół. Kurs na wojnę
1943 - BM obalony przez Wielką Radę Faszystowską. System złożył się jak domek z kart.
Republika Weimarska.
29 września 1918 zmiana rządu. Wprowadzono bardziej demokratyczny, do negocjacji z aliantami. Kanclerzem ks Maks Badeński.
Reformy październikowe- podjęto reformy, które przekształciły Niemcy w monarchię konstytucyjną z ministrami odpowiedzialnymi przed parlamentem reprezentowanym przez partie większościowe. Głosowanie powszechne.
Celem reform obciążenie za klęskę partii demokratycznych oraz za surowe warunki traktatu. Jednocześnie liczono, że alianci przyznają lżejsze warunki traktatu demokratycznym Niemcom.
Legenda o ciosie w plecy - decyzja o zawieszeniu broni wyjść miała od polityków, nie od wojska.
Rewolucja listopadowa 1918 - przewrót, w którego wyniku doszło do obalenia monarchii i ustanowienia republiki parlamentarnej.
Rewolucja burżuazyjno-demokratyczna, wybuchła pod wpływem klęsk wojennych oraz wzrastających nastrojów rewolucyjnych.
Zapoczątkowana 3 listopada buntem marynarzy w Kilonii i strajkiem powszechnym w Berlinie 9 listopada. Doprowadziła do abdykacji cesarza Wilhelma II i proklamowania republiki (Republika Weimarska). Władzę objęła socjaldemokratyczna -
Rada Pełnomocników Ludowych, która spacyfikowała wystąpienia komunistyczne i podpisała układ rozejmowy z aliantami.
- bunt marynarzy w Kilonii
- tworzą się Rady Robotnicze i Rady Żołnierskie (pod kontrolą SPD, nie takie jak Lenina)
- Fredrach Ebert ogłasza demokratyczną Republikę Bawarii
- w Berlinie Związek Spartakusa dążył do przewrotu socjalistycznego, socjalistycznego K. Liebknecht, R. Luksemburg.
- 9 XI strajk generalny robotnicy połączyli się z żołnierzami, abdykuje ces, 10 XI ustąpił kanclerz Maksymilian
- władzę przejęła Rada Pełnomocników Ludowych, gł SPD, poparcie Reichswehry i Rady Robotników i Żołnierzy.
- 11 XI 1918 - Ententa zgodziła się na zawieszenie broni, wprowadzono swobody, 8 h pracy, wolną prasę, zgromadzeń
- Scheidemann ogłasza republikę niemiecką, styczeń Liebknecht socjalistyczną - dochodzi do rozprawy
- styczeń 1919 czł Spartakusa utw Komunistyczną Partię Niemiec, ich demonstracje i strajki zdławione przez wojsko, likwidacja lewicy.
- 13 II wybrano na prezydenta Eberta, który podtrzymał legendę o ciosie w plecy, czym zjednał sobie armię, a kanclerzem
Filip Scheidemann, ukonstytuowała się Republika Weimarska
- 7 IV powstała Bawarska Republika Rad wkrótce rozgromiona.
Zaistniały konflikt między socjaldemokratami - zwolennikami demokracji a komunistami - dążącymi do zbrojnej rewolucji zaciążył na przyszłych stosunkach i umożliwił AH dojście do władzy.
Trzy partie: SPD, Rada Pełnomocników Ludowych (USPD lewe skrzydło socjalistów), komuniści.
Fredrich Ebert - czł SPD. Przyczynił się do stłumienia rewolucji. Mianowany kanclerzem rządu, 1919-1925 prezydentem.
- 11 VIII 1919 - nowa konstytucja
Freikorps, niemieckie oddziały ochotnicze, organizowane od 1918, przeznaczone głównie do walki z oddziałami rewolucyjnymi oraz powstańcami polskimi. W szczytowym okresie rozwoju Freikorps liczyły ok. 400 tys. ludzi. Choć uległy formalnej likwidacji w 1920, brały udział w walkach przeciwko powstańcom w III powstaniu śląskim (1921). Z szeregów Freikorps rekrutowali się członkowie tajnych organizacji profaszystowskich oraz przyszli przywódcy III Rzeszy.
Freikorpsy rozniosły Bawarską Republikę Rad 1200 zabitych, represje. Rozgromiono też Rady, nawet jeśli były wierne SPD.
Próba rozwiązania freikorpsu spotkała się z opozycją, doszło do puczu Kappa.
13-17 III 1920 pucz Kappa
1920 - KAPPA-LÜTTWITZA PUCZ, próba przewrotu monarchistycznego w Berlinie, podjęta 1920 przez koła junkierskie i wojsk. pod przywództwem W. Kappa i gen. W. Lüttwitza; masowe demonstracje robotn. oraz strajki masowe i nieudzielenie pomocy przez dowódcę Reichswehry, H. Seeckta, spowodowały załamanie puczu. Do puczu należał także Ludendorff.
Aresztowano tylko 2 uczestników, jeden tylko skazany na mały wyrok.
Od tego momentu upadek SPD. Zwyciężyła w wyborach prawica.
Kryzys - przestawienie gospodarki na pokojową, demilitaryzacja armii. Hiperinflacja
1922 - układ, nie wymagano żadnych spłat Niemiec gotówce od Niemiec do chwili poprawy stanu gospodarki. Reparacje w naturze opóźniały się. 1923 do Nadrenii wkroczyły wojska Fr i Bel. Rząd wezwał ludność do biernego oporu. Dymisja rządu. Nowy Stresemanna.
Gustav Stresemann - 1923 kanclerz, 1923-1929 - min spr zagr. 1926 Nobel.
1924 - plan Dawesa (Niemcy pożyczyły 20 mld MK, a oddały 10,3). 1929 - plan Younga (redukcja kwoty i rozłożenie na 58 lat, zniesienie kontroli nad gospodarką niem, niezrealizowany z powodu wielkiego kryzysu, 1930 Niemcy uzyskały moratorium na spłaty rat. 1932 umowa w Lozannie za jednorazowy wkład 3 mld MK państwa Ententy zrzekły się reszty).
1925 - traktat w Locarno (pakt reński - gwarancje granic zach, umowy arbitrażowe - dwustronne, traktaty wzajemnej gwarancji - fr-pol i fr-czech; zróżnicowanie bezpieczeństwa granic, skierowanie ekspansji na wschód, okres ustępstw, drzwi do LN).
1926 - Niemcy w LN
Układ przyjaźni z ZSRR.
1928 - pakt Brianda-Kellogga.
Nieudany pucz w Kostrzynie, wykorzystanie wojny o Ruhry 1923, KPD próbowała przechwycić władzę w Hamburgu. Szybka akcja Reichsehwery. Jednak rząd nie wykazał stanowczości w Monachium.
8/9 listopada 5 rocznica rewolucji - 1923 pucz monachijski. Hitler wdarł się do piwiarni na salę obradujących prawicowych polityków i z pistoletem w ręku zapowiedział narodową rewolucję i marsz na Berlin, uwięzione władze bawarskie pozornie włączyły się do puczu.
Uwolnieni przenieśli się do Regensburga i rozpoczęli kontruderzenie. Brak poparcia władz skłonił Hitlera do przemarszu 9 XI przez centrum Monachium w celu pozyskania ludności, obok z Ludendorffem.
Doszło do strzelaniny, AH przed sądem 5 lat, rozwiązano NSDAP, ponownie powstała 1925. Pucz piwny zakończył okres walk wew,
Paul von Hindenburg - 1925-1934 prezydent. Autor wojny totalnej - podporządkowania całej gospodarki potrzebom wojny.
Popularność AH wzrasta, 1930 sukces w wyborach do Reichtagu.
Program AH: partia NSDAP wydawała się młoda, mobilna i taka, której należało dać szansę
- lebensraum - przestrzeń życiowa
- antysemityzm
- antykomunizm
- odrodzenie narodowe, wyzwolenie z wersalu, precz z republiką, praca
Jeszcze w 1932 Hindenburg wygrywa w wyborach prezydenckich z AH. Gebels oświadczył, że głos oddany na Hindenburga to głos oddany na dezerterów i zdrajców. Republikę udało się ocalić.
Zdelegalizowano SA i SS, które przygotowały zamach stanu.
1932 zwycięstwo NSDAP. Goering przewodniczącym Reichstagu. Kolejne wybory osłabiły nazistów.
Franz von Papen - 1932 kanclerzem Rzeszy. Utracił poparcie, odwołany ze stanowiska. Wszedł w układ z AH i korzystając ze swych koneksji polit protegował go u prezydenta Hindenburga.
1933 w koalicyjnym rządzie tworzonym przez AH urząd wicekanclerza, 1934 usunięty. Ambasador Rzeszy w Austrii i Turcji.
30 I 1933 - AH kanclerzem.
Pierwszym krokiem AH było rozwiązanie Reichstagu, aby ukrucić opozycję i krytykę.
Wezwanie KPD do strajku generalnego AH wykorzystał do wydania ustawy o kontroli prasy i wyciszenia wieców, co dało mu kontrolę nad kampanią wyborczą partii opozycyjnych.
Goering usuwa Papena i przejmuje kontrolę nad Prusami - największy land.
Używanie SS i S.A. jako policji pomocniczej.
27 lutego 1933 - Holender Marinus van der Lubbe podłożył ogień pod Reichstag. Ogłoszono spisek komunistyczny.
Hindenburg podpisał dekret specjalny znoszący prawa i swobody demokratyczne.
Aresztowania tysięcy komunistów i represje wobec SPD.
23 III - uchwalono poprawkę do konstytucji (problem ze zwołaniem 2/3 posłów), pozwalającej rządowi wydawać ustawy bez zgody Reichstagu i zgody prezydenta. Przekonywano, że ustawa jest wyłącznie przeciw komunistom.
22 VI zakaz działalności SPD. 5 VII Partię Centrum.
14 lipca zakazano działalności wszystkim partią z wyłączeniem NSDAP.
AH został dyktatorem. Oparcie wielkiego kapitału.
1935 - norymberskie ustawy - rasistowskie: o obywatelstwie głosiła, że obywatelem Rzeszy mogą być osoby krwi niemieckiej. Zakaz zawierania związków małżeńskich z Żydami, zakaz noszenia flagi niem przez Żydów, zatrudniania kobiet.
Rozwiązał bezrobocie: rozbudowa przemysłu zbrojeniowego, roboty publiczne.
1935 wprowadzono książeczki pracy - możliwość przekierowania robotników do innych gałęzi prod.
1935 - zniesiono restrykcje traktatu wersalskiego, a Saara wróciła do Niemiec.
1936 - odzyskano Nadrenię.
1938 - przyłączono Austrię i Sudety
Ernest Rohm - S.A., chciał zastąpić Reichswehrę. Głosili potrzebę drugiej rewolucji: zniesienia monopoli, karteli, spółdzielni.
Po zdobyciu władzy jej bojówki były obciążeniem dla AH. Chciał je podporządkować sobie. AH potrzebował armii do podbojów.
Nawet konserwatyści zwracali się do SA jako przeciwwagi AH.
30 VI 1934 noc długich noży. Himmler i szef gestapo Heydrich zebrali SS utw listę proskrypcyjną. Reichswehra współpracowała z SS i dostarczyła broni. Obok członków SA zmordowano przeciwników AH. Wielu zastrzelono przez pomyłkę. Ok. 400 os.
10 XI 1938 - noc kryształowa - pogrom Żydów przez NSDAP SS i S.A., zam 90 Żydów ok. 35 tys zesłano do obozów. Kryształowa noc zapoczątkowała okres prześladowań. 180 tys emigrowało.
SS - 1925 jako straż przyboczna Hitlera. Rodzaj policji partyjnej.
SD - 1931 Służba Bezpieczeństwa Heydrich - tajna policja partii nazistowskiej.
Gestapo - 1933 Goering utw policją polityczną dla Prus. Od 1934 w całych Niemczech powierzono Himmlerowi. Jego działalność nie podlegała jurysdykcji sądów. Gestapo Himmlera było prawem samym w sobie.
1936 - pod rozkazami Himmlera wszystkie siły policyjne. Podzielił na 2 sekcje:
- policja porządkowa
- tajna policja SIPO dow Reinhardt Heydrich, która obejmowała gestapo i policję kryminalną (połączył tajną policję z SD i utw Główny Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy).
Obozami koncentracyjnymi zarządzała SA teraz SD.
1938 AH zezwolił na rozbudowę struktur wojskowych SS. Reichsehwerze po konkurencji SA przybyła SS.
1934 zm Hindenburg, AH od razu połączył urząd kanclerza i prezydenta Rzeszy i ogłosił się fuhrerem.
1936 - ogłoszono plan czteroletni - gospodarka podporządkowana celom wojny. Przemysł poddany kontroli państwa.
1938 - min spr zagr Ribbentrop
Anglia
1918 - pierwsze wybory, gdzie mogły głosować kobiety pow 30 r.
Lloyd Georgie premierem, rządy domowe z Downing Street nr 10. Był premierem bez własnej partii.
Balfour, Curzon, Artur Chamberlain - min spr zagr. Churchill - min wojny - partia liberalna.
Interwencja w Rosji. Trudności z demobilizacją armii. 2 ważne ustawy:
- 1919 - budowlana, subsydia mieszkaniowe, zbudowano 250 tys mieszkań do 1923
- 1920 - ubezpieczenia bezrobotnych, przewidywała zasiłki dla bezrobotnych
Stanley Baldwin 1923-1937 przywódca Partii Konserwatywnej, 1923-1929, 1935-1937 premier. Era Baldwina - rządy konserw.
1926 - wprowadził stan wyjątkowy z powodu strajków robotniczych.
1935 - nie oponował przeciw inwazji wł na Etiopię, remilitaryzacji Nadrenii i interwencji państw faszystowskich w Hiszpanii.
Partia Pracy od dawna zarzuciła socjalizm, w kapitalizmie nie widziała zła, które należy zniszczyć.
1935 - pakt Hoara-Lavala - idea bezpieczeństwa zbiorowego, była szalbierstwem, Hoare musiał ustąpić.
1936 - Hitler okupuje Nadrenię. Baldwin przeforsował jednostronne rozbrojenie Anglii, co miało być przykładem dla AH. Po odejściu od władzy oskarżany, że pozostawił po sobie bezbronne państwo. Afera koronacyjna z Edwardem VIII, sprawa P. Simpson.
Artur Chamberlain 1937-1940 premier, Partia Konserwatywna. Inicjator układu monachijskiego 1938.
III 1939 - aneksja Czechosłowacji. Tragedią osobistą stało się, że polityka zagraniczna stała się jego domeną.
Min spraw zagr Anthony Eden 1935-1938, potem Edward Halifax 1938 - uczestnik ukł monachijskiego 1938. Zwolennicy polityki ugodowej. Polityka appeasementu - epizmentu.
1940 - Chamberlaina w maju zastąpił Churchill, po śm w listopadzie został przywódcą Partii Konserwatywnej.
Francja
Georges Clemenceau , premier 1917-1920, bezwzględny wobec przeciwników - „Tygrys”. Współtwórca traktatu wersalskiego. Autorytarne rządy.
Raymond Poincare - prezydent 1913-1920, premier 1922-1924, 1926-1929. Zwolennik bezwzględnego egzekwowania reparacji. 1923 na mocy jego decyzji okupacja Zagł Ruhry - operacja nie miała poparcia sojuszników i popsuła stosunki z Niemcami.
Aleksander Millerand - pierwszy socjalista w rządzie 1899. Prezydent 1920-1924. Rzecznik włączenia się Fr w wojnę pol-radz. Sojusznik JP.
Aristaide Briand - 11 x premier. 1925 - Locarno, traktaty lokarneńskie, za co otrzymał Nobla. Współtwórca paktu Brianda-Kellogga 1928. Umowa potępiająca wojnę jako środek realizacji celów między Fr a USA. Autor projektu Stany Zjednoczone Europy.
Rządy zmieniały się średnio raz na 7 m-cy do 1940.
Pierr Laval - premier 1931-1932 i 1935-1936. Zawarł układ z BM, umożliwiając zajęcie Etiopii. Do dymisji Lavala przyczyniło się ujawnienie umowy, jaką podpisał z W. Br w sprawie Etiopii. Premier w rządzie Vichy. Traktat sojuszniczy w Moskwie.
Edward Daladier 1935-1940 3 x premier. Zwolennik ustępstw wobec AH, z Chamberlainem i Mussolinim podpisał układ monachijski. Przywódca partii radykalnej.
11 stycznia 1936 ogłoszono program Frontu Ludowego Leon Blum (sojusz socjalistów z komunistami) - 3 rozdziały: sprawy wew, zagr i gosp. Dewaluacja franka, walka z bezrobociem, nacjonalizacja Banku Francji.
Hiszpania
Klęska Hiszpanii z Ameryką 1898 zachwiała monarchią. Wojsko upolityczniło się. Hiszpania bogaciła się na I woj. św.
Po wojnie kryzys. 1919 - strajk generalny w Barcelonie i wprowadzenie stanu wojennego. Anarchiści terror, zamachy.
1923-1929 - dyktatura Primo de Rivery. Wzorował się na faszyzmie i korporacjonizmie. Zakończył konflikt w Maroku. Rozwinął gospodarkę kraju - określano mianem złotego wieku. Władzę oparł na monopartyjnej Unii Patriotycznej. W czasie wielkiego kryzysu doszło do załamania gospodarczego i wystąpień ulicznych, nasilenia represji i ustąpienia generała.
Po nim okres rządów przejściowych, anarchii i zamętu. Król Alfons XIII udaje się na wygnanie, ale nie abdykuje.
1929-1936 republika.
Trwała zaciekła rywalizacja bloku republikańsko-lewicowego i ugrupowań prawicowych.
W 1936 do władzy doszedł Front Ludowy (lewicowe i centrowe partie), co stało się bezpośrednią przyczyną wojskowego zamachu (rewolta generałów, każdy w swoim okręgu) stanu dowodzonego przez generała F. Franco, który oparł się na partii faszystowskiej Falanga (zał przez syna Primo de Rivery junior).
IX 1936 armia uświadomiła sobie, ze potrzebuje jednolitego przywództwa - wybór padł na Franco. (Prima de Rivera był w więzieniu)
Nacjonaliści mieli za sobą zorganizowaną armię i doskonałe dowództwo wobec przewagi liczebnej republikanów, ale tam chaos.
Marynarka była przeciw rebeliantom, a gł armia uwięziona w Maroko.
Falanga była nieliczną organizacją, która zwalczała anarchistów i socjalistów. Sytuację komplikowała rywalizacja komun. z anarch.
Po ostatecznym zwycięstwie nad republikanami w wyniku wojny domowej generał Franco zaprowadził system rządów autorytarnych.
Republikanów wspomagał ZSRR, a faszystów Niemcy i Włochy. AH poparł Franco, aby zrównoważyć sojusz fr-radz. Pomoc AH uczyniła z Franco najważniejszego generała. Fr i Anglia bierna. Brak poparcia mocarstw zach wobec republiki wepchnął je w objęcia ZSRR. Najzacieklejsze walki w obronie Madrytu. Premier rządu republikańskiego Lopez Negrin.
Hiszpańską wojnę domową określa się jako próbę generalną przed II woj. św.
Zręczna polityka zagraniczna Hiszpanii umożliwiła zachowanie neutralności podczas II wojny światowej, po jej zakończeniu zaś przełamanie międzynarodowej izolacji Hiszpanii.
Długi okres stabilizacji politycznej wpłynął korzystnie na rozwój gospodarczy. W końcowym okresie rządów generała Franco nastąpiła wyraźna liberalizacja życia politycznego.
Austria
1922 w obliczu trudności gosp spłata odszkodowań nałożonych na Austrię została odroczona na 20 lat. Okres do 1932 w sytuacji wew Austrii charakteryzował się nieustannie pogarszającą się sytuacją ekonom, wzrostem nastrojów rewolucyjnych i aktywnością nacjonalistów, dążących do przyłączenia Austrii do Niemiec. 1932 kanclerzem został przywódca Partii Chrześcijańsko Społecznej
E. Dollfuss, rzecznik austrofaszyzmu, w1933 rozwiązał Komunistyczną Partię Austrii, 1934 SPDA oraz socjalistyczny Schutzbund (paramilitarna organizacja socjaldemokracji austriackiej powstała w 1924 z milicji robotniczej, 1933 rozwiązana działała w konspiracji, 1934 zorganizowała powstanie przeciw rządom Dollfussa). 1934 zadekretował korporacyjno-faszystowską konstytucję.
W lipcu 1934 hitlerowcy podjęli nieudaną próbę puczu, w czasie którego Dolffuss został zamordowany.
Jego następca Kurt Schuschnigg wypowiedział jednostronnie traktat z Saint-Germain-en-Laye, wprowadzając powszechną służbę wojskową. Jednocześnie jednak pod presją A. Hitlera dopuścił do rządów narodowych socjalistów, co w marcu 1938 doprowadziło do włączenia Austrii do III Rzeszy (po Anschussie kanclerz Schuschnigg został zmuszony do ustąpienia).
Przyczyny II woj. św
1936 - pakt fr-radz. AH wykorzystał jako pogwałcenie paktu lokareńskiego 1925 i zajął Nadrenię. Uwagę odwracała wojna w Etiopii.
Anglia była zdecydowana wysłać nawet 2 dywizje. Polska i Czechosł. były gotowe wystąpić zbrojnie i były zdumione postawą Fr.
1936 - pakt antykominternowski Niemiec z Japonią. Rezultatem pomoc w Hiszpanii. 1937 przystępują Włochy.
Wojna domowa w Hiszpanii dała AH zrozumienie, że Fr nie wystąpi bez Anglii, a Anglia przedkłada kompromis nad konfrontację.
1937 - agresja Japonii w Chinach.
1937 premierem W Bryt Chamberlain, nie cierpiał ZSRR, nie ufał Fr, a ST Zj uważał, że będą trzymały się izolacjonizmu. Orędownik polityki ugody. Uważał, ze AH i Mussolini to ludzie praktyczni, z którymi można się dogadać.
1937 - czystki w armii ZSRR.
1937 XI - Halifax odwiedza AH oświadczył, że rząd W Bryt nie widzi obiekcji wobec rewizji granic z Austrią , Czech i Gdańska.
1938 AH - objął tekę min wojny - osobiste dowództwo nad siłami zbrojnymi.
Kurt Schuschingg 1934-1938 kanclerz Austrii, dążył do zachowania niepodległości Austrii. 1936 zawarł umowę z Rzeszą gwarantującą niezawisłość. Wobec nacisków AH usiłował przeprowadzić plebiscyt. Zabiegał i pomoc Anglii i Fr. Wobec nacisków podał się do dymisji, doszło do Anschlussu. Więziony w obozach.
11 III 1938 - bezkrwawa akcja Anschluss. AH entuzjastycznie witany w Wiedniu. To Goering pchnął wahającego się AH. Fr była akurat bez rządu.
1938 - roszczenia Niemiec wobec Czechosłowacji o Sudety. Cz pod naciskiem Ang i Fr. - ZSRR zapowiadał wypełnienie gwarancji, jednak uzależniał pomoc od Fr, tak jak w traktacie.
1938 - traktat monachijski, po nim Anthony Eden - ustąpił ze stanowiska. Przeciwnik Niemiec i Włoch. Eden popadł nawet w konflikt z Chamberlainem, uważał że nie powinno się negocjować z Mussolinim. W Monachium Chamberlain i Daladier bez swoich min spr zagr. Benesz zmuszony podpisał porozumienie obawiając się wojny domowej i podał się do dymisji. Anglia i Niemcy podpisały układ: oba państwa miały nigdy nie rozpoczynać wojny przeciwko sobie i konsultować się w innych kwestiach.
Chamberlain uważał, ze niem podboje na wsch są normalne i naturalne.
Niemcy próbowały nakłonić Polskę do sojuszu antyradzieckiego, lecz Polacy chcieli zachować niezależność od obu stron.
Dalsze naciski na resztki Czechosłowacji, z której uczyniono prowincję. Sprzymierzeńców znaleźli wśród Słowaków.
15 marca 1939 powstał Protektorat Czech i Moraw, Słowacja została państwem wasalnym. Prezydent Hacha wezwany, zemdlał.
Fr, Ang, ZSRR i USA wycofały ambasadorów z Berlina.
23 marca - ultimatum dla Litwy, zajęcie Kłajpedy.
7 IV 1939 - inwazja Włoch na Albanię.
Anglia i Fr obudziły się. W Anglii uważano, że Polska i Rumunia mogą pójść w ślady Czechosłowacji (Beck na żołdzie niem), a wtedy Niemcy zaatakują na zachodzie.
Anglicy objęli gwarancjami Polskę wobec zapewnień Becka, że Niemcy nigdy nie zaatakują Polski.
Francuzów niepokoiła postawa Polski, jak zachowała się wobec paktu monachijskiego oraz antysemityzmu. Francuzi udzielili gwarancji, ale nie zamierzali dotrzymać umowy. Dlaczego mamy umierać za Gdańsk?
W IV 1939 Anglicy udzielają gwarancji Rumunii i Grecji.
22 V 1939 - pakt stalowy, podpisano w Berlinie sojusz polit-wojskowy Włoch i Niemiec.
Próba Stalina nawiązania sojuszu z Anglią i Fr. Min spr zagr Litwinow - Żyd, zastępuje jego Mołotow.
W razie konfliktu wojska Armii Czerwonej miałyby wkroczyć na terytorium Rumunii i Polski - Beck stanowczo się sprzeciwił, uważając, że będzie to 4 rozbiór Polski. Niemcy zabiorą nam wolność, Rosjanie nasze dusze.
21 VIII rozmowy zawieszono.
23 VIII do Moskwy przyleciał Ribbentrop.
AH wydał rozkaz ataku na Polskę na 26 VIII 1939.
24 VIII Izba Gmin ratyfikowała traktat ang-polski.
Polacy zdecydowali się na mobilizację na 29 VIII, ale została odłożona na skutek interwencji ambasadorów Fr i Anglii. Fatalny błąd, który spowodował, że siły zbrojne były nie w pełni przygotowane.
Mussolini jeszcze 31 VIII chciał doprowadzić do drugiego Monachium.
1 IX 1939 4.45 atak na Polskę.
10 maja 1940 atak na zachód.
22 VI 1941 atak na ZSRR.