DYKTATURY EUROPEJSKIE - ĆWICZENIA DR FIEDLER

• TOTALITARYZM

1. Geneza

• nieudolne demokracje, nie wynikające z tradycji

• Niemcy

• inicjatorzy demokracji w Niemczech - Hindeburg - zwolennik żeby parlament przejął odpowiedzialność, myślał że niemiecki rząd demokratyczny będzie traktowany równorzędnie z innymi rządami - koniec I wojny światowej → w sumie ta demokracja nie chciana, chcieli jej tylko nieliczni → duże uprawnienia prezydenta, nie do końca wierzono w instytucje demokratyczne

• demokracja narzucona odgórnie, ruch taktyczny

• 2 nurty - carski i autokratyczny

• Hitler - narzucił totalitaryzm, ale nie za pomocą rewolucji, tylko tajnymi rozmowami porozumieniami

• kompleks państwa pokonanego, wielki kryzys, zagrożenie ze wschodu „czerwoni rzeźnicy” = bolszewicy

- systemy polityczne nie wytrzymały I wojny lub miały ogromne trudności po jej zakończeniu - Francja, W.

Bryt.

1. masy ludzkie biorące udział w wojnie

2. wielu poległo

3. wielu wraca - co z nimi zrobić, jak zagospodarować, jak się mają odnaleźć

• emocje

• Włochy - wielka uraza, w 1914 obiecano im tereny Jugosławii, nie dostali

• Niemcy - obarczone wina za wywołanie wojny, podyktowano im warunki

• Fr. - oburzona, że Niemcy tak mało ukarane

• W. Bryt. - Niemcy za słabe, Fr. za bardzo się wzmocniła

• I wojna światowa udowodniła, że państwo ma nieograniczone możliwości ( ingerencja państwa we wszystkie dziedziny życia, nowe podatki itp. )

2. Praktyczny cel ruchów totalitarnych

• ograniczyć i kontrolować społeczeństwo - ogarnięcie wszystkich sfer życia codziennego

• cel długoterminowy - przygotować naród do ekspansji = EKSPANSJONIZM

• cel ostateczny nie istniał ( cały czas się oddalał ) np. koniec eksterminacji Żydów, początek - Słowian

3. Wrogowie

• idea wroga obiektywnego = całe wybrane grupy społeczne

• wskazanie dokładnie wroga wewnętrznego i zewnętrznego

• wypowiadano wojnę własnemu społeczeństwu np. ZSRR

• Hitler - obsesyjna obawa, że powtórzy się motyw z I wojny światowej - cios w plecy ( rewolucja komunistów - robotników ), dążył do uspokojenia robotników

4. Propaganda totalitarna

• wchodząca we wszystkie dziedziny życia społ.

• agresywna - wdzierająca się w życie człowieka

• zero konkurencji

• cel - wychowanie narodu w odpowiednich ideach

• staje się nierozłączna z życiem człowieka

5. 3 okresy procesu totalitaryzacji

1. formowanie się totalitaryzmu - system totalit. nie powstał od razu, zależnie od przypadku - kilka, kilkanaście lat

2. okres dojrzałego totalitaryzmu - np. Rzesza Niemiecka 1939-45

3. 
   długotrwały okres detotalitaryzacji - kryzys i upadek totalitaryzmu, po II wojnie światowej ( Niemcy to ominęło bo zniszczony przez aliantów )

XX Zjazd - tajny referat Chruszczowa - zaatakowanie kultu jednostki

1982-86 państwo by utrzymać niskie ceny mleka dopłacało więcej niż wynosił cały koszt wojny w Afganistanie - ZSRR

6. 3 źródła totalitaryzmu

• wynikające z ideologii, doktryn totalitarne - marksizm, faszyzm, hitleryzm

• ruchy zawierające potencjał totalitarny - ruch leninowski, stalinowski, hitlerowski

• model państwa posiadającego potencjał totalitarny

ośrodki władzy - skonsolidowane partie

dualizm władzy - pozorna i rzeczywista - rywalizacja

kilka ośrodków władzy - takie małe „Hitlerki” - Hitler - dziel i rządź

porównywanie III Rzeszy do państwa dzielnicowego - gdzie każdy książę ma swoje państewko, tak każdy minister ma swój resort = królestwo

7 Definicje totalitaryzmu

1. wg C. J. Friedricha

określa on totalitaryzm jako system władzy politycznej różniący się od autokracji i zachodnioeuropejskich demokracji i zawierający następujące elementy

• totalitarną ideologię - wkraczającą we wszelkie przejawy aktywności społecznej, jej celem jest uformowanie idealnego społeczeństwa oraz nowego ładu, charakteryzującego się m. in. dobrobytem obywateli, wzmocnieniem pozycji państwa na arenie międzynarodowej, zlikwidowanie jednostek antypaństwowych itd.

• monopartię opartą na totalitarnej ideologii, kierowaną często przez jedna osobę - dyktatora, oznacza to m. in. że wszystkie ważniejsze stanowiska państwowe pochodzą z nominacji partyjnych, członkowie partii są ślepo posłuszni woli wodza, wykonując wszystkie powierzone im zadania, ugrupowanie partyjne zorganizowane jest hierarchicznie, na jego czele znajduje się osoba wodza ( dyktator )

• rozbudowaną tajną policję, ma ona przeciwdziałać wszelkim formom sprzeciwu oraz likwidować zagrożenia związane z działalnością wrogich elementów, policja ma realna możliwość stosowania terroru fizycznego i psychicznego wobec wszystkich obywateli, nawet członków partii, pewne grupy społ. są prześladowane i szykanowane z powodu uznania ich za zagrażające państwu

• monopolistyczną kontrolę masowych środków przekazu, czyli radia, prasy, technik wizualnych

• monopolistyczną kontrolę sił zbrojnych i wszelkich innych formacji ( nie wykluczając ekonomicznych ), przejawia się to m. in. w tym, że państwo dysponuje monopolem na posiadanie broni

• scentralizowane zarządzanie, niechęć wobec koncepcji decentralizacji i wszelkich form samorządu

2. wg Linza

system totalitarny to

• partia o wyraźnie wyartykułowanej i wykształconej podmiotowości

• znacząca rola ideologii, przepaść między językiem prywatnym a oficjalnym

• traktowanie społeczeństwa jako zasobu władzy

• nienormowany prawnie terror

• REWOLUCJE ROSYJSKIE 1917

1. Przyczyny słabości carskiej Rosji

• zniesienie poddaństwa 1861 ale chłopi nie mieli kasy na wykupienie gospodarstw ( po wojnie krymskiej 1853-56 - Rosja kolosem na glinianych nogach )

• trzeba reformować kraj by następną wojnę wygrać ( reformy odgórne ) → Rosja nie miała siły by się bronić, ale mimo to prowadziła ekspansje bo sąsiedzi jeszcze słabsi od niej

• zbyt duża ekspansja - problemy z utrzymaniem kontroli

• kryzys władzy, kryzys gospodarczy

• ok. 90 % chłopi - nie ma rozwarstwienia

• MIR - wspólne zarządzanie ziemi ( wspólnoty wiejskie ) - o przydziale ziemi pod uprawę decydował chłop - BULSZCZAK

• system nieefektywny bo

• nie umieli dobrze nawozić, orać

• przestarzałe narzędzia

• ziemi 15 mln km kwadratowych, pod uprawę nadawały się 2 mln

• rewolucjonistom wydawało się że wystarczy uświadomić chłopów, że ich stan jest beznadziejny - nastawić przeciw caratowi → wysyłanie agitatorów - na wsi odrzuceni, niezrozumiani

• MUŻYK - ciemny chłop rosyjski - 2 posty środa, piątek, ikony, krzyże przedstawiające Boga na ziemi - car

• chłopi nie chcieli zmian, tylko powiększenia areału

• cerkiew odpowiedzialna za edukacje - uczyła tylko pieśni religijnych, modlitw, państwa to nie interesowało

• chłop nie spełnił zamierzeń rewolucyjnych

• 1879 - powstanie „Woli ludu” - organizacja terrorystyczna, 1881 - zamach na cara Aleksandra II - Chryniewiecki

• 1890-1910 - w zamachach zginęło 4 tys ludzi ( gł. zamachy bombowe )

• wprowadzono autonomię sądów ( z wyłączeniem spraw polit. )

• wprowadzono autonomię uniwerków ( władze uczelniane, rektor wybierany przez profesorów )

• ziemstwa - I sygnał w tworzeniu samorządów - ograniczone jak tylko można - ale mimo to zainicjowały ruch ziemstw - reprezentacja praw ziemskich przed carem

• skutek reform - rewolucjoniści uważali że carat słabnie, trzeba przyspieszyć walkę z caratem

• zniesiono autonomię sądów, uniwerków, początek represji mniejszości

• zamiast szukać wspólnego dialogu - rew. chcieli przyspieszyć kryzys, upadek caratu

• brak politycznej spójności, partia traktowana opozycyjnie, jak organizacja spiskowa

• system urzędniczy

• nie podlegali kontroli przełożonych

• system skostniały

• gdy car miał zastrzeżenia do jakiegoś urzędnika, odwiedzano go od tego

• brak kompetencji, wykształcenia - tylko usługa lat - im dłużej służył tym piastował wyższe stanowisko

• bezsensowność rewizorstwa, korupcja

• Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Ministerstwo Skarbu

1. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych 1802

• Rosja będzie kroczyć swoją drogą, ma do spełnienia misję

• Departament Policji w Petersburgu - ok. 7 tys.

• Korpus Żandarmerii 10-15 tys

• OCHRANA- sieć agentów - badanie przeciwników caratu, kontrola ich środowiska, rozbudowany system aparatu przymusowego

2. Ministerstwo Skarbu

• zapadnicy, chcieli wprowadzać stopniowo zachodnie rozwiązania

• Sergiej Witte - budowa kolei transsyberyjskiej, minister - odwołany

• trzeba uprzemysłowić kraj ( Rosja bardzo szybko się rozwijała - surowce itp. )

• szansa dla caratu - reformy - Stołypin 1906-11 - kolejny reformator zabity przez zamachowca

• wojsko wspierało system carski

• reformy 1874 - pocz. służba wojskowa 25 lat z losowania, potem powszechna służba wojskowa po 20 roku życia, czynna służba 6 lat ( wojska lądowe )

• zawieszono bo nie możność utrzymania takiej liczby żołnierzy ( kwestia m. in. wyżywienia )

• powrót do systemu losowania, służba 2-letnia

• 1,5-5 mln można było powołać żołnierzy → szczytowy moment 15 mln

• przestarzała struktura aparatu

• kadra służalcza

• korpus oficerski - apolityczny ( nie angażowano się w działalność prowadzona przeciw cesarzowi )

• produkcja zbrojeniowa

• przestarzała

• w rękach państwa - monopol na broń, bo państwo bało się że broń zostanie użyta przeciwko niemu

• głód - bo taki pobór ( I wojna św. ), że na wsi brakowało rąk do pracy - liczne dezercje

• polityka w czasie I wojny - unikać jakichkolwiek spotkań z Niemcami, skierować się na Austro - Węgry

• cerkiew

• odpowiedzialna za poziom wykształcenia chłopa

• rola administracyjna - liczba urodzeń, zgonów, ślubów - rejestracja narodu

• car - I osoba cerkwi prawosławnej

• duchowieństwo białe - biedne, pop często żonaty

• duchowieństwo czarne - nieżonate, robiące karierę

• zadanie popów - kontrolowanie sytuacji na prowincjach, pop kontrolował co się działo w jego otoczeniu - był przedłużeniem władzy świeckiej

• to połączenie spowodowało upadek wraz z caratem 1917/18

• szlachta

• traci na znaczeniu

• 1835 powst. dekabrystów

• 1861 uwłaszczenie

• na 26 carów - 13 zamordowanych, 6 zmarło w niewyjaśnionych okolicznościach, 1 samobójca, 6 zmarło w sposób naturalny ( Aleksander I zabójca ojca - Pawła ) → władza na szczycie niestabilna

• Mikołaj II

• car bezbarwny

• duży wpływ na niego żona - Niemka

• duży wpływ na żonę - Rasputin, potem wpływ na całą rodzinę ( syn cara chory na hemofilię - Rasputin mógł go uleczyć, dlatego został sprowadzony na dwór )

• wypadek przy koronacji - 1600 osób stratowano - zły znak

• krwawa niedziela - cara nie ma w pałacu zimowym

• niefortunne decyzje - rozwiązanie Dumy w momencie wybuchu I wojny światowej

• car - głównodowodzącym armii w czasie wojny, wyjeżdża z Piotrogrodu, traci kontrolę nad sprawami - żona zostaje - obywatele boją się bo ona Niemka

• Marksizm wprowadził Plechanow w 1883 ( zał. ortodoksyjne - Rosja wymaga czasu ), potem Lenin - nowa wersja - nie trzeba czekać tylko działać już teraz

• Lenin

1. wprowadzenie zawodowych rewolucjonistów - podporządkują partię, robotników, świadomość kształtowana przez zawodowych rewolucjonistów

2. kapitalizm - w sferę imperializmu → wojna → zniszczy kapitalizm

3. konieczna dyktatura proletariatu aż do czasu gdy będzie istniał ośrodek kapitalistyczny

• rozłam SDPRR - Socjaldemokratyczna Partia Robotników Rosji ( powst .w 1898, rozłam na II zjeździe w Londynie 1903, ostateczny w 1912 )

• mienszewicy - przeciwstawiali się tworzeniu jednolitej, zdyscyplinowanej partii masowej, zwolennicy pluralizmu partyjnego, optowali za demokracją, odłam o charakterze reformistycznym, gł. przedstawiciel Lew Martow

• bolszewicy - dążyli do utworzenia scentralizowanej partii, której członków obowiązywałaby dyscyplina partyjna, optowali za zmonopolizowaniem rosyjskiego ruchu robotniczego, chcieli objąć władzę na drodze przewrotu polit., który wprowadziłby dyktaturę proletariatu, przedst. Lenin

• rew. 1905-07 - bolszewicy nie odegrali żadnej roli

• 1906-11 - Stołypin, reformy nastawione na farmerów - nie udało się

• I wojna światowa - kosztowna dla Rosji, 1915 car obejmuje dowodzenie armią

• przeludnienie miast z 22 do 29 mln - problemy z żywnością - chłopi przetrzymują żywność - czekają na lepsze ceny

2. Wybuch rewolucji 23.02 - 2.03.1917 ( 8-15.03.1917)

• strajki, rozruchy głodowe w Petersburgu

• powrót cara - pociąg przejęty przez rewolucjonistów - nie dojechał, Psków - Ruzski namawia cara do abdykacji

• plan abdykacji na rzecz syna Aleksja - chory na hemofilię dlatego car odrzuca ten plan, abdykuje na rzecz swojego brata Michaiła - pijaczyna hulaka

• wojsko popiera demonstrujących, wybuch strajku powszechnego, internowanie rządu Michaiła Golicyna

• 27.02 rozkaz rozwiązania Dumy Państwowej wydany przez cara, powołanie przez Dumę Tymczasowego Komitetu Dumy Państwowej

• utworzenie Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich na czele z Komitetem Wykonawczym ( 24 osoby , przewodn. Mikołaj Czeheidze, z-ca Kiereński )

• 3.03 - powołanie Rządu Tymczasowego przez Tymczasowy Komitet Dumy Państwowej w porozumieniu z Piotrogrodzką Radą D. R. i Ż., na czele książę Georgii Lwow - również funkcja ministra spraw zagr.

3. Okres dwuwładzy

1. RZĄD TYMCZASOWY

• dążył do utworzenie republiki parlamentarnej

• likwidacja Korpusu Żandarmów i Ochrany ( tajnej policji carskiej )

• powołanie Komisji nadzwyczajnej - badanie nadużyć dawnych urzędników carskich

• wprowadzenie komisarzy rządowych w miejsce gubernatorów

• zniesienie kary śmierci i ogłoszenie amnestii dla więźniów

• wprowadzenie wolności obywatelskich - prasy, słowa, prawa do strajku i organizacji związków zawodowych

• ogłoszenie wyborów do Zgromadzenia Narodowego - Konstytuanty, miało uchwalić konstytucję

• ogłoszono prawo narodów do samostanowienia

• wprowadzenie monopolu państwa na handel zbożem - państwo ustala ceny

• zgodził się na rozwiązanie struktury władzy

• rozkaz nr 1 - 14.03 1917 - „ W wojsku tez należy tworzyć rady żoł. - robot.”

• żołnierze mogą sami wybierać oficerów

2. RADA DELEGATÓW ROBOTNICZYCH I ŻOŁNIERSKICH

• dążyła do wprowadzenia ustroju socjalistycznego wskutek umiarkowanych przemian na drodze kontrolowanych reform ( I etap - rewolucja burżuazyjna )

• rady delegatów powstawały we wszystkich większych miastach

• kompetencje

• sprawy komunikacji, przemysłu, porządku publicznego, wojska

- utworzenie komitetów wyborczych w fabrykach

• wprowadzenie 8-godzinnego dnia pracy

• sprawowanie kontroli nad milicją i wojskiem

3. kwestie sporne - stosunek do państw zachodnich, stosunek do udziału w wojnie

• Rz. T. - respektowanie układów zawartych przez cara i nie wycofywanie się z wojny

• R. - wycofanie się z działań wojennych pomimo zawartych wcześniej umów

4. Bolszewicy

1. program

• 04.041917 ( 17.04) Tezy kwietniowe Lenina

• przejęcie władzy z rąk Rz. T. przez Rady Delegatów R. i Ż. - „cała władza w ręce rad”

• zawarcie pokoju z Niemcami i wycofanie się z wojny

• przejęcie kontroli nad produkcją przemysłową i dystrybucją towarów przez komitety fabryczne

• nacjonalizacja ziemi

• odrzucenie zachodnio-europejskiego modelu ustrojowego

• cel działalności - przekształcenie rew. burżuazyjnej w rew. socjalistyczną i przejęcie władzy przez bolszewików

• metody - wykorzystywanie niechęci społeczeństwa do dalszego prowadzenia wojny, trudności aprowizacyjne, strajki i demonstracje, agitacja w szeregach armii, przejmowanie kontroli nad radami delegatów

2. próba przewrotu 3-4.07.1917 ( 16-17.07.1917)

• bolszewicy przewodzili demonstracji w Piotrogrodzie, która była spowodowana niepowodzeniem ofensywy ros. w Galicji wsch.

• hasła „cała władza w ręce rad”, „chleba, wolności, pokoju”

• wystąpienia sprowokowane przez bolszewików - zagrożenie dla władzy Rz. T. - zostały stłumione ( brak konkretnego planu i zgody - Kamieniew, Zinowiew - przejmujemy władzę i co dalej ?, Stalin - łącznik, informator, organizował kryjówki dla Lenina, bolsz. chcieli wykorzystać pogłoski że garnizon piotrogrodzki - na front )

• zamknięty organ prasowy bolszewików „Prawda”

• aresztowano czołowych działaczy - Lwa Trockiego, Zinowiewa, Kamieniewa, Lenin - uciekł do Helsinek

• w obawie przed ponowna próbą przewrotu R. D. przekazała Rz. T. olbrzymie uprawnienia, nowy premier - Aleksander Kiereński - uważał, że zdławienie bolszewików spowoduje upadek rewolucji

5. Syt wewnętrzna w Rosji - wrzesień - październik 1917

• anarchia chaos, dalsze trudności organizacyjne, dezorganizacja armii i jej demoralizacja, zaostrzenie cenzury, dezorganizacja komunikacji, przemysłu, rolnictwa, handlu

• PUCZ KORNIŁOWA 25-30.08.1917 ( 7-12.09)

• gen. Ławr Korniłow podjął marsz na Moskwę w celu przejęcia władzy

• pucz- klęska - bo żołnierze masowo opuszczali szeregi wskutek agitacji bolsz., kolejarze podjęli strajk nie pozwalający zbuntowanym jednostkom na szybkie przemieszczanie się odcinając jednocześnie zaopatrzenie i posiłki

• skutek - Rz. T. uwolnił bolszewików - tworzą Gwardię Czerwoną i milicję ludową - rozpoczęcie przygotowań rewolucyjnych

• bolszewicy do końca października - zdominowali Rady Delegatów

6. Rew. bolszewicka 24/25.-26.10

1. geneza

• Lenin obawiał się, że bolszewicy nie maja szans wygrać wyborów do Konstytuanty wyznaczonych na 12.11

• bolsz. przejęli kontrolę nad większością rad , dzięki czemu mieli wpływ na syt. w kraju, na czele Piotrogrodzkiej R. D. R. i Ż. - Trocki

• obawa przed zawarciem rozejmu aliancko - niemieckiego, bolsz. chcieli wykorzystać fakt zawarcia pokoju z Niemcami

• Lenin pragnął wprowadzić w życie hasło rew. socjalistycznej

• duża szansa przejęcia władzy wobec chaosu w kraju gdyż bolsz. kontrolowali Gwardię Czerwoną i część jednostek wojskowych

2. przebieg 1917

• 24/25.10 oddziały Gwardii Czerwonej i armii pod dow. Trockiego zajęły centrale telef., elektrownie, dworce kolejowe - najważniejsze punkty strategiczne

• 25.10 - atak na Pałac Zimowy, aresztowanie ministrów Rz. Tymczasowego z wyjątkiem Kiereńskiego, większość oddziałów woj. - stanowisko neutralne

• 26.0 - II Ogólnorosyjski Zjazd Rad - ogłosił delegalizację Rz. T. i powołał Radę Komisarzy Ludowych - Lenin ( odpowiednik rządu )

• składał się z 13 komisarzy ( ministrów )

• zjazd zaaprobował 2 dekrety Lenina

• O pokoju - wzywał do zawieszenia broni i zawarcia pokoju bez aneksji

• O ziemi - zezwalał chłopom na przejmowanie ziemi pryw. bez odszkodowań

cel dekretów - zyskanie popularności przed wyborami do Konstytuanty

15.11.1917 - Deklaracja Praw Narodów Rosji - zapewnia prawo narodów do samookreślenia się aż do oderwania i utworzenia samodzielnego państwa - w rzeczywistości nigdy nie była realizowana

• Stalin - komisarz do spraw narodowościowych

• Rosja - Niemcy

• Bucharin - przeciwnik wojny z Niemcami ( zwolennik wojny partyzanckiej )

• Trocki - ani wojny ani pokoju - Niemcy przyjdą, wezmą co chcą i pójdą

• Lenin - należy podpisać pokój

„Ojczyzna socjalistyczna w niebezpieczeństwie” - stolica z Piotrogrodu do Moskwy

porozumienie w Brześciu 03.03.1918 - traktat upokarzający bolszewików

• NARODZINY WŁADZY - ROSJA - 1917-24. NEP. DOCHODZENIE STALINA DO WŁADZY

1. Okres komunizmu wojennego 1917-21

1. umacnianie władzy bolszewików 1917-18

1917

• 12.11 ( 25.11 ) - wybory do Zgromadzenia Ustawodawczego - klęska bolszewików : na 707 mandatów eserowcy uzyskali 370, bolszewicy - 175, lewicowi eserowcy - 40, mienszewicy -17, kadeci - 17, blok mniejszości narodowych - 88

• 7.12 ( 20. 12 ) utworzenie WCZiK - Wszechrosyjskiej Nadzwyczajnej Komisji do Walki z Sabotażem i Kontrrewolucją na czele z Feliksem Dzierżyńskim - walka z przeciwnikami nowego systemu poprzez terror

1918

• 5.01 ( 18.01 ) przedstawienie Zgromadzeniu Narodowemu deklaracji praw ludu pracującego i wyzyskiwanego, na mocy której Zgromadzenie miało przekazać uprawnienia konstytucyjne Radzie Komisarzy Ludowych, po odrzuceniu przez Zgromadzenie powyższej Deklaracji zostało ono rozpędzone - uchwalono dekret o rozwiązaniu Zgromadzenia Ustawodawczego

• 8.01 ( 23.01 ) - Powstanie Rosyjskiej Federacyjnej Republiki Radzieckiej RSFRR

• 15.01 ( 28.01) powołano Robotniczo-chłopską Armię Czerwoną

• wprowadzenie powszechnego obowiązku wojskowego robotników i biedoty wiejskiej

• 6.07 - próba dokonania zamachu stanu przez lewicowych eserowców zakończona niepowodzeniem

• 10.07 - pierwsza konstytucja bolszewicka - Rosja państwem dyktatury proletariatu

• 16/17.07 zamordowania cara Mikołaja II wraz z cała rodziną

• 30.08 - zamach na Lenina - zapoczątkował okres tzw. „czerwonego terroru” - masowe egzekucje ok. 50 tys osób

2. wojna domowa 1917-20

• walka z interwencją W. Bryt. Fr. po podpisaniu separatystycznego traktatu pokojowego w Brześciu Litewskim z Niemcami 3.03.1918

• walka z białymi oficerami - gen. Piotrem Krasnowem, admirałem Aleksandrem Kołczakeim, gen. Antonim Denikinem, gen. Nikołajem Judeniczem

• obszary opanowane przez białych oficerów Krym, Estonia, Zakaukazie, Azja Środkowa, Syberia

3. syt. ekonomiczna Rosji - wprowadzenie komunizmu wojennego

• założenia

• nacjonalizacja przemysłu, banków, transportu, handlu wewnętrznego i zagranicznego

• racjonowanie towarów konsumpcyjnych ( gł. żywności )

• stosowanie metod przymusu np. wprowadzono przymus pracy

• rekwizycja zboża

• racjonowanie żywności

• powołanie komitetów biedoty wiejskiej do wyszukiwania ukrytego zboża

• wprowadzenie zakazu handlu prywatnego

• związki zawodowe podporządkowano partii

• obcięcie drastycznie racji żywnościowych dla robotników

• skutek

• olbrzymi spadek produkcji przemysłowej

• klęska głodu szczególnie w latach 1920-21

• bunty chłopskie na terenie całego kraju

• powstanie kronsztadzkie ( marynarzy z Kronsztadu )

• hiperinflacja - spadek wartości rubla

2. Okres NEP - nowej polityki ekonomicznej 1921-29

pod względem przemian politycznych możemy wyróżnić 2 podokresy

1 - 1921-24 - ostatnie lata rządów Lenina

2 - 1925-25 - walka o władzę po śmierci Lenina i zwycięstwo Stalina

1. NEP - koncepcja na X Zjeździe Partii 1921, wprowadzona, Nowa Polityka Ekonomiczna polegała na częściowym powrocie do zasad wolnego rynku ( w małej skali )

X Zjazd oprócz koncepcji NEP, za frakcyjność grozi wykluczenie - jest jedna główna linia i należy się jej trzymać, nie można tworzyć frakcji

• przyczyny

• całkowite zniszczenie kraju po I wojnie światowej i wojnie domowej

• brak dostatecznej ilości żywności mimo zasad Komunizmu wojennego ( przymusowe kontyngenty żywności ) i związany z tym głód 1920-21

• bunt przeciwko polityce zagranicznej państwa ( np. powst. kronsztadzkie )

• chęć przywrócenia zaufania do państwa tak własnych obywateli jak i państw obcych ( aby zniesiono blokadę Rosji Radzieckiej )

• założenia

• zniesienie komunizmu wojennego oraz centralnego rozdzielania towarów

• przywrócenie zasad wolnego rynku - pozwolono no rozwój drobnej własności prywatnej ( w przemyśle, rolnictwie, handlu ) z wyłączeniem głównych gałęzi przemysłu, które stanowiły monopol państwowy

• skutki

• wzrost produkcji przemysłowej i rolniczej przyczyniła się do odrodzenia rynku wewnętrznego, odbudowy kraju ze zniszczeń wojennych, umocnienia pozycji rubla, który stał się monetą wymienialna,

• zaspokojono potrzeby rynku w zakresie żywności

• nastąpiło rozwarstwienie społeczeństwa pod względem majątkowym co najsilniej było widać na wsi

• wprowadzono plan GOERLO - powszechnej elektryfikacji

- Sekretarz Generalny Partii - Stalin 04.04.1918 GENSEK

• Stalin dotąd lojalny pracownik Lenina, jego prawa ręka, zaufany człowiek

• KC na szczycie ( Trocki, Lenin, Stalin )

• BP - Biuro Polityczne - wprowadzali decyzje polityczne

• BO - Biuro Organizacyjne

• S- Sekretariat

KC Stalin był wszędzie, dobudował do Sekretariatu Tajny Wydział KC

BP BO ( szukano dowodów przeciwko wrogom Stalina, partii )

S

Tajny Wydział

• początek walki o władzę - maj 1922 - pierwszy atak apopleksji Lenina - wylew krwi do mózgu, szybko wraca do zdrowia

• Lenin zaczyna dostrzegać grubiaństwo Stalina

• sojusz Lenin - Trocki by zmniejszyć wpływy Stalina w partii, treść sojuszu

• stworzenie przeciwpartii

• L. dostrzegł w Trockim osobę która przeciwstawi się Stalinowi

• Rada Komisarzy Ludowych ma być przeciwwagą Sekretarza Generalnego

• Lenin - kilka wylewów 1923-24 ( pocz. 1924 - śmiertelny )

3. Walka o władzę po śmierci Lenina

1. główni konkurenci polityczni

• Lew Trocki - organizator Armii Czerwonej, dowódca puczu październikowego, komisarz obrony od 1924, zwolennik permanentnej rewolucji

• Lew Kamieniew - sekretarz moskiewskiej organizacji partyjnej, pierwszy przewodniczący Komitetu Wykonawczego WKP(b), od 1922 członek Rady Komisarzy Ludowych, reprezentował lewicowe skrzydło partii

• Grigorij Zinowiew - sekretarz leningradzkiej organizacji partyjnej, pierwszy przewodniczący Komiternu, reprezentował lewicowe skrzydło partii

• Nikołaj Bucharin - drugi po Leninie teoretyk partii, redaktor „Prawdy”, reprezentował prawicowe skrzydło partii

• Józef Wassarinowicz Stalin - od 1922 Sekretarz Generalny WKP(b), oficjalnie neutralny

Testament Lenina

• obawiał się rozrostu biurokracji

• zarzucenie Stalinowi brutalności

• obawiał się rozbicia sojuszu chł. - robotniczego

• PS. Stalina należy odwołać - taki można było wysnuć wniosek

• krótkie charakterystyki

• Stalin - same negatywy

• Bucharin - pozytywy + miażdżąca krytyka

• Trocki - j. w.

• Kamieniew - j. w.

• Zinowiew - j. w.

należy odsunąć Stalina od władzy ale nie wykluczać z partii bo przydatny

• kolektywne kierownictwo zamiast rządów silnej ręki

2. przejęcie władzy przez Stalina

I etap - 1923-25 Zinowiew + Kamieniew + Stalin → Trocki

• forum walki o władzę na najwyższym szczeblu - konferencje partyjne, KC, BP, zjazdy partyjne

• źródła władzy Stalina

• zaciąg leninowski - do 3,5 mln ( milionowe kadry )

• mafia Stalina - Kaganowicz - sprawdzony wydał swojego brata, Woroszyłow, Mołotow - „kamienny zadek” - nie stanął w obronie swojej żony

• Kirow, Ordżinikidze, Stalin ukrywa swoje ambicje

• często cytuje Lenina - fragmenty wyrwane z kontekstu, wypaczone

• Stalin - pisze książkę - zebranie wypowiedzi Lenina - „O podstawach leninizmu”, sformułował wszystkie najważniejsze tezy Lenina

• jedyny, właściwy interpretator zmarłego wodza, Lenin po śmierci - półbogiem, zbudowali mu mauzoleum

• SOCJALIZM W JEDNYM KRAJU - Stalin elastyczny, popierał NEP, ale był zwolennikiem kolektywizacji - czekał na odpowiedni moment

Leningrad - twierdza Zinowiewa

• interwencja Kamieniewa i Zinowiewa - ratują Stalina przed utratą funkcji Sekretarza Generalnego - jedynym człowiekiem który odniósłby korzyści z ujawnienia poglądów Lenina - Trocki

• odsunięcie Trockiego od władzy, ale zostaje w partii ( wyciągnięcie brudów sprzed 1917, dopiero w 1917 wstąpił do partii ) - w nieodpowiednim momencie wydał broszurę na temat Kamieniewa i Zinowiewa

• STALIN I ZSRR W LATACH 1924-53

II etap Stalin, Bucharin - Zinowiew, Kamieniew 1924-26

• Bucharin - zwolennik komunizmu wojennego, potem NEP

• XIV Zjazd Partii 1925 - 65 głosów za Kamieniewem i Zinowiewem, przeciwko 500 głosom popierającym Stalina

• Zinowiew - krytyka Stalina

• Kamieniew - Stalin dąży do dyktatury, kultu jednostki

• Zinowiew - zarzut Stalinowi zabójstwa Frunzego ( następca Trockiego - komisarz spraw wojny ) i obsadzenia Woroszczyłowa

III etap Stalin, Bucharin - Zinowiew, Kamieniew, Trocki 1926-27

• odwołanie się do mas, robotników

• wydawanie opozycyjnych gazet

• 1927 - XV Zjazd partii - wykluczenie Z., K., T. z partii

• wprowadzono Kaganowicza

• Stalin poddaje swoje odejście głosowaniu - 1 się wstrzymał, reszta za - 559, obalenie testamentu Lenina

( Trocki 2x zaprzeczał istnieniu testamentu potem się nim posłużył )

IV etap Bucharin - Stalin 1927-29

• współpraca z narodowcami - polityka dalekowzroczna

• Tomski, Rykow

• Bucharin traci stanowisko w Komiternie na rzecz Mołotowa

• pacyfikacja po cichu garstki przeciwników ( ostatniej )

• Bucharin przeciwny masowym rekwizycjom zboża

• 1928 - procesy prowadzone przez Wyszyńskiego - techników, wysokie osoby jeszcze żyją - Stalin nie czuje się dość silny

• 1929 - początek likwidacji klasy kułaków

• wprowadzenie paszportaryzacji - kułacy nie dostawali paszportów

• rekwizycja zboża - głód, chłopom brak na siew ( rekwizycja nadwyżek, lub tego co było uważane za nadwyżki )

• cel przymusowej kolektywizacji - zniszczenie kułaków, wywołanie nienawiści klasowej - chłop zgłosi donos - dostanie tanie zboże

• powołanie Brygad Szturmowych - przymusowa kolektywizacja 125 mln ludzi - odbierano dobytek, ziemie, wyrzucano z domu

• masowy ubój świń, krów - by nie sprzedać, nie mogli tego zrobić to zjadali

• największy ubój 1929-30

• 2.03.1930 artykuł Stalina „Zawrót głowy od sukcesów” - krytyka Brygad za zbyt dużą skuteczność, są nadgorliwi, kolektywizacja miała być dobrowolna

• Stalin - gospodarstwa mają być tworzone dobrowolnie

• chłopi mogą mieć zwierzęta przyzagrodowe i narzędzia ( po godzinach pracy można było z przyzagrodowych działek sprzedać - np. warzywa, owoce na quasi-wolnym rynku )

1. Polityka gospodarcza 1929-41

cechy charakterystyczne : gwałtowny rozwój przemysłu ciężkiego kosztem innych dziedzin gospodarki, centralne planowanie, powszechne wykorzystywanie więźniów

1. Rolnictwo - kolektywizacja - likwidacja prywatnych gospodarstw chłopskich na rzecz kołchozów ( gospodarstwa spółdzielcze ) i sowchozów ( gospodarstwa państwowe )

• cel - wywołanie nienawiści klasowej, uzyskanie środków pieniężnych dla przemysłu, wytoczenie wojny chłopom - integralność w partii, skupiona wokół Stalina

• trwała od końca 1929 do 1933 - największy rozmach styczeń-marzec 1930, skierowana przeciwko kułakom próba pozbycia się NEP-manów - bogatych chłopów, zostało nią objęte ok. 130 mln chłopów ok. 10 mln zostało deportowanych ( Azja środkowa, Syberia, północna, europejska część ZSRR )

• 120 mln ludzi zamkniętych w 240 tys wsi m- gospodarstw kolektywnych

• wprowadzenie elementów komunizmu wojennego

• 1930-31 - wielki urodzaj w Rosji - rekordowe zbiory zbóż, uważano to za skutek kolektywizacji a nie urodzaj

• spichrze pęcznieją od gnijącego zboża, ludzie głodują - Stalin nie decyduje się ich otworzyć

• ludzie w Rosji nie wiedzą o syt. na Ukrainie

• Ukraina - kolektywizacja najbardziej drastyczny przebieg miała na Ukrainie gdyż połączono ja z walką z nacjonalizmem ukraińskim - czystki w partii ukraińskiej ( i nie tylko ) - podporządkowanie władzy centralnej w Moskwie, metody kolektywizacji

• wysiedlono ponad 200 tys osób

• 70% ziemi skolektywizowano przy pomocy armii

• narzucono bardzo wyskoki kontyngent zboża - 1931 7,7 mln ton, 1932 - 6,6 mln ton, ponieważ chłopi nie byli w stanie dostarczyć takiej ilości w 1932 rząd ogłosił przejęcie na własność całego majątku kołchozów, wprowadzono karę śmierci za kradzież zboża („prawo 5 kłosów”) - w 1932 skazano 55 tys osób

• na skutek tych metod wybuchła klęska głodu 1932/33 zginęło ok. 5 mln osób ( z narodu liczącego 25 mln ), a cały rejon został otoczony kordonem wojskowym by nikt się nie wydostał

• skutki kolektywizacji

• zginęło ok. 10 mln chłopów

• spadł poziom produkcji rolnej

• bardzo spadł poziom pogłowia bydła

• klęska głodu której ofiarami padło ogółem ok. 7 mln ludzi

• reglamentacja żywności

• zdobyto kapitał na rozwój przemysłu

• zdobyto tanią siłę roboczą, wykorzystywana później w przemyśle

• migracja ludzi ze wsi do miast spowodowała wprowadzenie wewnętrznych paszportów - przywiązanie chłopa do wsi ( w latach 1929-35 do miasta uciekło 17,7 mln ludzi )

• rolnictwo przez 25 lat próbowało osiągnąć poziom sprzed 1929 roku

2. przemysł - powszechna industrializacja ( uprzemysłowienie kraju ) proces szybkiego rozwoju przemysłu, który zdobywa dominującą pozycję w gospodarce kosztem innych jej działów

• cechy charakterystyczne

• nie liczenie się z kosztami i ludźmi, wykorzystywanie pracy niewolniczej więźniów - gigantomania stalinowska - plany napięte, czaso- i materiałochłonne

• masowa produkcja czołgów, traktorów - wadliwe, nie umiano się nimi posługiwać - liczne tragiczne wypadki

• pojawia się elita - ci którzy pracują więcej, wydobywają więcej - Stahanowcy - lepsze wakacje, wstęp do teatru itp.

• procesy przeciw specjalistom spowodowały ich brak kiedy stali się potrzebni

• GUŁAG - Państwowy Zarząd Obozów wypożyczał więźniów do pracy w najgorszych warunkach w ramach resocjalizacji ( w latach 1934-54 liczbo więźniów w obozach nie spadła poniżej 10 mln, śmiertelność średnio 10 % w roku )

• 5- latki - realizowane w 3,4 lata

• kraj potęga przemysłu ciężkiego - Stalin był w stanie odeprzeć Hitlera

• powstają duże obiekty przemysłowe

• praca - zobowiązanie społeczne - nie pracujesz, nie jesz, sankcje za nie stawienie się w pracy np. strata mieszkania

• 15 tys fabryk, kombinatów - w krótkim okresie czasu

• powstanie przemysłu ciężkiego

• Stalin - zły duch industrializacji

• propagandowo - sukces

• wielkie budowy socjalizmu

• Dnieprogres - tama na Dnieprze

• Kanał Białomorski

• fabryka traktorów w Stalingradzie

• huta w Magnitogorsku na Uralu

• kopanie Basenu Kuźnieckiego

!!! Pierwotnie słowo Kułak oznaczała bogatego gospodarza, który zatrudniał siłę najemną; w czasie kolektywizacji pojęcie to rozciągnięto na wszystkich chłopów, którzy nie zgadzali się na kolektywizację; bądź byli przeciwni polityce partii, podane liczby są szacunkowe - nie znane są dokładne dane

2. Okres czystek 1934-39

• partia chciała stabilizacji - napięcie w polityce wewnętrznej

• głosy sprzeciwu Syrcow, Kominadze - krytyka, nawet nie opozycja

• Platforma Riutina - 1932 krytyka partii polit., kolektywizacji

• Riutin wydalony z partii ( Stalin chciał go rozstrzelać ale nie wyszło )

• krytyka Stalina jako złego ducha rewolucji - Stalin powinien odejść

• próba sił w Biurze Politycznym - Stalin wziął ostrzeżenia Riutina dosłownie - obawiał się zamachu

• XVII Zjazd partii - przejaw konsolidacji, opozycji przeciw Stalinowi - Kirow, Ordżonikidze, Kujbyszew

• propozycja dla Kirowa - by usunąć Stalina na dalszy tor - Kirow mówi o tym Stalinowi bo był lojalny

• ok. 270 głosów przeciwko Stalinowi ( 108 potem zgładzono )

• geneza czystek

• Stalin chciał się pozbyć wszystkich, którzy

• zagrażali jego dyktaturze

• pamiętali partię sprzed dyktatury stalinowskiej

• inaczej interpretowali słowa Lenina

• opozycjonistów, którzy wsławili się w wojnie domowej i wojnie bolszewicko - polskiej

• ludzi cieszących się znaczna popularnością i autorytetem

• Stalin chciał zapobiec tworzeniu się alternatywnych ośrodków władzy

• okres czystek dzielimy na czystki w partii, wojsku i tajnej policji 1934-39, Wielki terror - 1936-39

• czystki w armii zapoczątkowało morderstwo Siergieja Kirowa sekretarza partii w Leningradzie ( grudzień 1934 ) - prawdopodobnie dlatego że był zbyt popularny, samodzielny

• 1935 Nikołajew połączony z zinowiewcami - przyznał się że działał na ich zlecenie ( Nikołajew zgładzony - wykonawca zabójstwa Kirowa )

• proces Zinowiewa, Kamieniewa - łagodny wyrok - więzienie - wzięli na siebie winę moralną

• 1936 dekret - najwyższa kara dla dzieci powyżej 12 roku życia - szantaż dla wyższych urzędników że zabije im się dzieci

• wyroków nie wykonywano od razu

• 1934 powstanie NKWD

• odpowiedzialność zbiorowa - szeroko rozumiane pojęcie rodziny

• sprawa kremlowska - bibliotekarka oskarżona o trucie Stalina 1935, pech - rodzinne koligacje - siostra Kamieniewa

• Stalin - paranoja, mania prześladowcza, poza tym miał odrażający wygląd - ospowata twarz, częściowy paraliż ręki po wypadku - kompleksy

• 1935 - Wyszyński - prokurator generalny

• Stalin nie potrafił komunikować się z masami, płaszczyzną komunikacji były publiczne procesy

• 3 wielkie procesy

1. Kamieniewa Zinowiewa

2. Bucharni, Rykow, Tomski

3. Sierebiakow, Sokolnikow, Piatakow,

• czystki w wojsku - I ofiara w 1936, najsławniejszy proces to rozprawa marszałka Tuchaczewskiego i 7 oficerów, ogółem na skutek czystek zginęło ok. 30 tys oficerów ( w tym ok. 80 % pułkowników i generałów )

• egzekucja kadr oficerskich - Stalin bał się ich legendy oraz usamodzielnienia armii

• ludzie Trockiego poza wpływami Stalina - czystki w armii

• 13 z 15 dowódców armii zgładzonych

• ponad 90% kadry oficerskiej zlikwidowano

• czystki w tajnej policji - celem było pozbycie się świadków, początkowo zginął szef NKWD Jagoda, który kierował czystkami w latach 1934-36, po Wielkim Terrorze zginął następny szef NKWD - Jeżow, tylko w 1937 zginęło ok. 7 tys oficerów tajnej policji

• mechanizm czystek

• morderstwo S. Kirowa posłużyło do aresztowania ok. 500 tys osób oskarżonych o współudział

• podczas przesłuchań aresztowani przyznawali się do udziału w spiskach, których celem było „obalenie Stalina”, „zniszczenie idei rewolucji”, „wypaczenie prawicowe nauk Lenina”, trockizm itp.

• pokazowe procesy, podczas których oskarżeni kajali się i prosili o najwyższy wymiar kary, by ocalić swe rodziny

• ogółem ocenia się że w tym okresie śmierć poniosło ok. 4,5 mln osób

PRZYCZYNY FASZYZMU WE WŁOSZECH. KONSOLIDACJA DYKTATURY WE WŁOSZECH 1918-26

1. Faszyzm

• ruch polityczny i ideologia rozwijająca się w Europie po I wojnie światowej, niósł ze sobą system rządów

oparty na dyktaturze Włochy - Benito Mussolini, Niemcy - Adolf Hitler, Hiszpania - Francisco Franco,

Portugalia - Antonio Salazar

• wprowadzał system monopartyjny, ograniczenie swobód obywatelskich, podporządkowanie całkowite obywatela państwu

• cechy charakterystyczne

• wielkonarodowy nacjonalizm

• eliminacja przeciwników politycznych

• ekspansjonizm - dążenie do hegemonii w świecie przez zabory terytorialne uzasadnione syt. polityczną lub ideologią

• rozwój systemu policyjnego, który kontrolował życie obywateli

• antykomunizm

• monopartyjność

• podporządkowanie wszystkich organów władzy państwowej odpowiednim ogniwom aparatu partyjnego

• antyhumanitaryzm

• kult wodza i wiara w jego nieomylność

• sprawowanie władzy bez opozycji

• fałszowanie historii - uzasadnienie bezprawnego postępowania, pojęcie wroga który zagraża państwu, indoktrynacja społeczeństwa

2. Geneza faszyzmu

1. Mussolini i syt we Włoszech

• urodził się w 1889 Predappio

• ojciec- kowal o zainteresowaniach historyczno-politycznych, socjalistycznych

• matka - nauczycielka

• był prowincjonalnym nauczycielem - często ponosiły go emocje - zły pedagog

• 1902- ucieka przed wojskiem do Szwajcarii

• zdolny samouk - j. obce

• imał się różnych robót - ale nie na długo

• wraca do Włoch, pomaga ojcu, matka wcześnie zmarła

• początkowo radykał marksistowski, chciał rewolucji

• 1910 - zostaje sekretarzem lokalnej Partii Socjalistycznej w mieście Forli, oraz redaktorem naczelnym „LA LOTIA DE CLASSE” - zyskuje przydomek szaleniec E'MATT - szuka pretekstu do strajku bo np. tramwaje nie jeżdżą

• 1911 Włochy wrzeją - bo rząd aneksja Trypolis, Cyrynajki

• świat robotniczy we Włoszech -B. Mussolini - przeciwstawia się imperializmowi strajki - areszt 5 - miesięczny →zaproszony na zjazd Partii Socjalistycznej w Reggio Emilia 1912 - postanowienie by Mussolini został redaktorem naczelnym „Avanti” ( naprzód)

• zręczny publicysta, cięty język, niezależny

• 3 frakcje w Partii Socjalistycznej

• maksymaliści - zmiana ustroju, systemu społ., polit. na drodze rewolucji

• reformiści - droga ewolucji przy współpracy z rządem

• anarchiści - instytucje polityczne nie są w stanie wprowadzić zmian

• Reggio Emilia - konfrontacja max i reformistów - zwyc. reformistów

• Mussolini coraz bardziej popularny, próba w wyborach 1914

• gwałtowny przyrost naturalny we Włoszech - przeludnienie ( sporo wyjeżdża do USA )

• 1882 - mogło głosować 2 mln Włochów, w 1914 - 8 mln

• monarchia - 2 izbowy parlament

• Mussolini początkowo atakuje Kościół, potem zaprzestaje a w 1929 - konkordat

• I wojna światowa - Włochy dryfują miedzy 2 blokami do 1915 - przyłączają się do Ententy ( kto da więcej do tego się przyłączymy ) - oczekiwano korzyści

• Turcja Osmańska przy Państwach centralnych, Włochy miały ochotę na jej tereny

• konflikt A-W i Włoch o prowincję północną - Triest

• 24.V 1915 do wojny po stronie Ententy - klęski - Caporetto

• brak chęci walki, strategii ( najsłabsza armia A-Węgier - pokonała armie włoską, mimo że była zajęta na froncie wschodnim z Serbami i Rosją )

• Włosi się masowo poddawali

• gdy Rosja wycofuje się z wojny, Włochy - Mussolini radykalna zmiana poglądów

• front włoski przez cały czas niestabilny - zmartwienie sojuszników, ustabilizował się dopiero w 1918

• Mussolini - zagorzały pacyfista - 1914 - zmiana postawy -19.X, 20 X przestaje być redaktorem naczelnym „Avanti”, przestaje być zwolennikiem socjalizmu - pojawia się wrogość, zakłada własną gazetę „IL POPOZO DI ITALIA” - artykuł, że jak wybuchnie wojna pierwszy pójdzie na front, w rzeczywistości się ociągał, a jak już poszedł to na tyły - ciężko ranny ale nie w działaniach tylko podczas ćwiczeń

• koniec walk - pakt londyński + Fiume - Włosi pojechali do Paryża wierząc że te ich żądania zostaną spełnione

• obrażona delegacja wraca do Włoch - „kalekie zwycięstwo” → nie dostrzegano stabilnej granicy na północy, tylko urażoną dumę

• polityka wewnętrzna - scena polit. podzielona

• socjaliści

• liberałowie

• Włoska Partia Ludowa - przyszła chadecja

spoiwo Giulitti - starzec - 80 lat, jak był spór to prosili go o radę, pomoc

IX 1919 d'Anunzio - autor wyprawy na Fiumę, rząd stanął przeciwko, akcja spektakularna, ale w 1920 trzeba było się z Fiumy wynosić

2. geneza faszyzmu

• I wojna światowa wywarła olbrzymi wpływ na XX wieczna Europę, jej skutki poli., gosp. i społ. przyczyniły się do wykształcenia ideologii faszystowskiej

• kryzys wartości będących podstawą liberalnych państw XIX wieku

• indywidualizmu

• liberalizmu

• racjonalizmu

• parlamentaryzmu, który gwarantował wolność osobistą i majątkową oraz strzegł praw obywatelskich

• przeciwstawieniem indywidualizmu był trend podporządkowania jednostki państwu - państwo stało się jednostka nadrzędną

• upadek autorytetów które nie sprawdziły się w świetle wydarzeń z lat 1914-18

• niezadowolenie społeczeństwa włoskiego z wyników I wojny światowej ( Włochy mimo tego że znalazły się w gronie zwycięzców nie uzyskały ziem, na których im zależało - Korsyki, Dalmacji, Rjeki oraz kolonii niemieckich

• niezadowolenie społeczeństwa przyczyniło się do wzrostu nacjonalizmu i powrotu do tradycji Imperium Rzymskiego

• powojenny kryzys gospodarczy spowodował dalsza pauperyzację ( ubożenie) społeczeństwa, rosło bezrobocie i inflacja ( największa po Niemczech ), ludność stała się bardziej podatna na radykalne teorie społeczne, tak lewicowe jak i prawicowe - dawały nadzieję na polepszenie sytuacji bytowej

• rewolucja w Rosji, w Niemczech, rozwój europejskiego ruchu komunistycznego, wystąpienia chłopów samowolnie dzielących ziemie 1919 budziły strach i sprzeciw przede wszystkim średniej warstwy społeczeństwa włoskiego - obawa przed komunizmem

• młody parlamentaryzm włoski - 50 lat nie mógł podołać trudnościom społecznym i gospodarczym, znacznie spadło zaufanie społeczeństwa do parlamentarnego systemu rządów na skutek nieudolności i korupcji

3. Powstanie i organizacja ideologii faszystowskiej we Włoszech

• 23.03.1919 powstały „Fasci di Combatiimento” - związki kombatantów, na czele których stał Benito Mussolini, była to organizacja paramilitarna, rekrutująca się spośród byłych żołnierzy, młodzieży i studentów

• B. Mussolini opowiedział się w swoim programie za

• silnym państwem bez anarchii, zarządzanym w sposób scentralizowany

• walką z komunizmem i lewicą, która oskarżył o chaos we Włoszech

• reformą rolną dla Włochów, reformami socjalnymi dla robotników

• kontrolą gospodarki przez państwo poprzez rady korporacyjne ( korporacjonizm )

• odbudowę wielkich Włoch z czasów Imperium Rzymskiego, co wiązało się z rozwojem armii - militaryzm

• początkowo głosił ideę obalenia monarchii i przejęcia dóbr kościelnych na rzecz państwa, od 1922 Mussolini zbliżył się do Kościoła i dworu królewskiego

• krytykował parlamentaryzm, który nie potrafił rozwiązać problemów

- 1919 - Fasci - w wyborach, nie udało się, bo

• program z jednej strony nacjonalistyczny z drugiej bardzo rewolucyjny

• chciał zlikwidować senat i monarchię

• chciał wprowadzić podatki m. in. progresywny

• uderzono w tradycyjne bastiony o które opierali się Włosi

wyborcy się przestraszyli programu radykalnego

4. Przejęcie władzy

• 1920-22 - „wojna domowa” z partią socjalistyczną ( dewastowanie biur, niszczenie gazet socjalistycznych, rozbijanie wieców )

• maj 1921 faszyści zdobyli 35 mandatów w parlamencie ( wybory ) - Blok Narodowy 275 w tym faszyści 35

• grudzień 1921 utworzono partie faszystowską - Partia Nazionale Fascista ( Narodowa Partia Faszystowska ) - statut, Rada Partii

• 1922 - rozbudowa struktur partii i podporządkowanie jej „czarnych koszul” jako bojówek partyjnych

• 24.10.1922 - na kongresie partii w Neapolu Mussolini wezwał faszystów do marszu na Rzym, grożąc przejęciem władzy siłą, rząd chce wprowadzić stan wyjątkowy ale weto króla

• powierzenie Mussoliniemu funkcji premiera w rządzie koalicyjnym przez króla Wiktora Emanuela III

• 1923-26 - stopniowe przejęcie całkowitej władzy przez Mussoliniego, zmiana ustroju państwa, było to możliwe dzięki funkcji dyktatora, jaką otrzymał Mussolini w 1923, wkrótce przyjął tytuł wodza - DUCE

• kwiecień 1924 zmiana ordynacji wyborczej pozwoliła uzyskać faszystom 70 % mandatów

• eliminacja opozycji - najsławniejsze morderstwo działacza socjalistycznego Matteotiego ( Matteo Andreottiego )

• nieudane „zamachy” na Mussoliniego

• 1926 - uchwalenie ustaw wyjątkowych, delegalizacja partii polit. z wyjątkiem faszystowskiej, zamknięcie pism partyjnych i anulowanie mandatów poselskich opozycji - brak czystek → 1943 opozycja - dymisja Mussoliniego, został figurantem Hitlera w Republice Solo - właściwie nie miał żadnej władzy

5. Organizacja państwa

• scentralizowany system władzy, na czele którego stał wódz - duce, zarządzał państwem poprzez aparat państwowy całkowicie oparty na Narodowej Partii Faszystowskiej

• system monopartyjnym - Narodowa Partia Faszystowska wraz z jej organem Wielką Radą Faszystowską skupiała pełnie władzy administracyjnej i politycznej

• zniesienie wolności demokratycznych - wolności słowa, prasy, stowarzyszeń, wolności osobistej i majątkowej ( zostały ograniczone )

• rozwiązanie wszystkich stowarzyszeń i związków zawodowych, na miejscu których powstały korporacje - zrzeszenia, które obejmowały poszczególne gałęzie gospodarki, ich celem było rozwiązywanie konfliktów społecznych, gdyż dana korporacja skupiała zarówno pracowników jak i pracodawców

• zachowano własność prywatną przy znacznej ingerencji państwa w gospodarkę

• rozwój armii związany z planami ekspansji

• rozwój aparatu bezpieczeństwa i rozszerzenie kompetencji policji politycznej

Największym sukcesem gospodarki włoskiej było osuszenie Błot Pontyjskich, rozbudowa elektrowni wodnych, zapoczątkowanie produkcji włókien sztucznych, rozwój przemysłu zbrojeniowego

ŹRÓDŁA NAZIZMU W NIEMCZECH. PRZYCZYNY SŁABOŚCI REPUBLIKI WEIMARSKIEJ. DROGA HITLERA DO WŁADZY.

1. Tradycja niemiecka - umiłowanie munduru, bezkrytyczny stosunek do władzy, zamiłowanie do dyscypliny i porządku sprawiły że naród niemiecki był podatny na ideologie faszystowską.

• Niemcy zjednoczone pod egidą Prus ( obciążone militarnie, feudalnie )

• Zjednoczenie - duża rola Bismarcka

• Zacofane a jednocześnie rozwinięte - 1883 rozwinięte ustawodawstwo socjalne - z obawy przed socjalistami - Kulturkampf

• Bismarck - polityka tak, by uniknąć otoczenia Niemiec przez sojusz na Francusko - Rosyjsko - Angielski

• Ustrój

• cesarz - dominująca rola

• funkcjonalizm bismarkowski - Krew i żelazo łączą a nie idee

• cesarz powołuje kanclerza

• parlament nie mógł odwołać rządu kanclerza, jego uprawnienia ograniczały się do budżetu

• 5 sił politycznych

• centraliści

• socjaldemokraci

• liberałowie

• postępowcy

• koncentryści

- Bismarck na emeryturę

• rozbudowa floty wojennej, rywalizacja o kolonie, wzrastający antagonizm fr. - niem. - ta polityka doprowadziła do skonsolidowania sojuszu antyniemieckiego

• wojna - cesarz zepchnięty na boczny tor, politykę kształtują Hindenburg i Lüdendorf

• 8. VIII 1918 „czarny dzień Niemiec” - aż do tego czasu wierzyli że mogą wygrać wojnę - chociaż nie będzie to wojna błyskawiczna

• społeczeństwo niemieckie - nieuświadomione, wieść o kapitulacji - szokiem ( depesza Hindenburga - nasze wojska nie są już w stanie walczyć - pierwsza rysa na systemie demokratycznym )

2. Wewnętrzna sytuacja w Republice Weimarskiej

• „ niechciana republika” - ustanowienie republiki w momencie klęski wojennej i rewolucyjnych wystąpień, niechęć dużej części społeczeństwa do nowo powstałej formy rządów

• komuniści dążyli do rozszerzenia rewolucji światowej, umiarkowany charakter Republiki W. był sprzeczny z ich planami, w latach 1919-20 w różnych częściach Niemiec wybuchały rozruchy których celem było wywołanie rewolucji komunistycznej - styczeń 1919 powstanie Związku Spartakusa w Berlinie, rozruchy w Zagłębiu Ruhry, proklamowanie Republiki Radzieckiej w Bawarii

• rozejm w Compiegue

• odpowiedzialność rzucona na polityków cywilnych - to oni podpisywali rozejm

• zrzucenie odpowiedzialności za klęskę wojny z ramion wojskowych

• armia oskarżała - władze republiki o podpisanie rozejmu gdy wojska jeszcze mogło walczyć

- lewicę, która wywołała w listopadzie 1918 roku rewolucje o „zadanie ciosu w plecy” monarchii powstaje mit o „ciosie w plecy”

• Wilhelm II musi abdykować i uciekać

• Zdemobilizowani żołnierze organizowali organizacje paramilitarne - Freikorpsy o charakterze nacjonalistyczna - monarchistycznym

• Kto obejmie rządy SPD czy spartakusowcy ?

• 9. XI 1918 ogłoszenie 2 republik

• Groener - Noske - sojusz 2 sił - ograniczenie programowe na tworzący się ustrój, np. wstrzymana reforma rolna

• wybory - styczeń 1919 - 76 % mandatów uzyskali demokraci

• konstytucja weimarska

• zmienia zasadniczo ustrój państwa

• władza ustawodawcza - jednoizbowy Reichstag

• Art. 48 - prezydent może powołać kanclerza odpowiedzialnego tylko przez prezydentem, kanclerz prawo wydawania dekretów z mocą ustawy

• Silny prezydent - 7 lat z wyborów powszechnych ( pierwszy Ebert do 1926 - nie lubiany przez Niemców - opinie publiczna bo pokazywał się prywatnie a to się ludziom nie podobało )

• Można ograniczyć plebiscyty - 10 % wyborów

• Ordynacja wyborcza - brak progu

• 1920-1930 - 13 rządów z czego 7 mniejszościowych

• niestabilność polityczna - częste zmiany rządów - słabość partii politycznych, brak poparcia społeczeństwa, najważniejsze partie R. W.

• SPD - Socjaldemokratyczna Partia Niemiec

• DDP - Demokratyczna Partia Niemiec

• Centrum - Partia Chrześcijańskich Demokratów

• DNVP - Niemiecko Narodowa Partia Ludowa

• KPD - Komunistyczna Partia Niemiec

• socjaldemokraci nigdy nie powtórzyli swego sukcesu w wyborach i od 1920 roku nie uzyskali większości

parlamentarnej, lata 20-te to nieustanna rywalizacja między demokratami i monarchistami o uzyskanie większości,

rządy koalicyjne nie spełniły oczekiwań społecznych - dążenia separatystyczne w Bawarii, Hesji, Nadrenii,

Wesfalii, Badenii-Wirtembergii

• postanowienia traktatu wersalskiego - szok dla Niemców - w szczególności obarczenie Niemiec odpowiedzialnością za wybuch wojny, utrata kolonii, narzucone reparacje i demilitaryzacja - przyczyniły się do chęci złamania dyktatu wersalskiego i odrodzenia potęgi Niemiec

• frustracje po I wojnie światowej

• poczucie krzywdy i chęć odwetu - wielu Niemców nie mogło się pogodzić z przegrana wojną, uważali że Niemcy zostały sprzedane przez polityków

• uczucie nie docenienia wśród żołnierzy, którzy po powrocie z frontu nie mogli znaleźć pracy

• rozczarowanie wynikiem wojny

• 1920 - wybory 45 % poparcie dla partii prodemokratycznych

• marzec 1920 - pucz Kappa - nieudana próba monarchistycznego przewrotu w Berlinie w dniach 13-17 III 1920. Przewrót przygotowała organizacja Narodowe Zjednoczenie (NV - Nationale Vereinigung), utworzona w 1919 przez W. Kappa. Należeli do niej także m.in. generał E. Ludendorff i generał W. Lüttwitz. 13 III brygada marynarzy w sile 5 tys. ludzi wkroczyła do Berlina. Armia zachowała neutralność, a generał H. von Seeckt stwierdził, że Reichswehra nie będzie strzelać do Reichswehry. Jednak 14 III kraj ogarnął strajk generalny. Pucz załamał się, a Kapp i Lüttwitz zbiegli do Szwajcarii.

3. Hitler ( 1889-1945 )

• niespełnione aspiracje - artystyczne - próby dostania się na Akademię Sztuk Pięknych - nieudane

• przełom lat 1909/10 sięgnął dna - głodny, bezdomny, bez płaszcza, wyczerpany fizycznie, do załamania psychicznego wywołanego niepowodzeniem jako artysty dołączyło poczucie poniżenia

• pomaga mu inny włóczęga Reinhold Hanisch ( sprzedaje to co namaluje H. - widoki Wiednia itp.)

• mieszka w Domu dla Mężczyzn

• 1913 rok Hitler przenosi się do Monachium - ucieka przed wojskiem

• po wybuchu wojny - cieszy się i natychmiast wstępuje do Armii - 16 Rezerwowy Pułk Piechoty

• za odwagę i zimną krew otrzymuje 2 Krzyże Żelazne 1.-ej i 2.-ej klasy

• nie przejmuje się losem ludności

• po wojnie trafia do DPA - Niemiecka Partia Robotnicza, zaczyna w niej działać, stosunkowo szybko przejmuje kontrolę ( DAP w 1921 w NSDAP)

• stosował taktykę wszystko albo nic - albo zrobicie jak chcę albo odejdę z partii

• pracuje w kontrwywiadzie, agent wojskowy - odpowiedzialny za oświatę

• 1. V 1923 - Hitler waha się nie podejmuje działania - pucz

• listopad 1923 - pucz monachijski - sytuacja w Niemczech - tragiczna, szalejąca inflacja, armia wspiera rząd

• na wzór Mussoliniego

• złe przygotowanie

• brak przejęcia kontroli ( np. telegrafu )

• noc spędzona w piwiarniach

klęska, aresztowania - proces

• wyrok - 5 lat, siedzi 10 m-cy

• staje się znanym politykiem w Niemczech i Europie

• dyktuje Mein Kampf

• świadomie doprowadza do dezintegracji ruchu by móc wrócić i go odtworzyć pod własną egidą

• zagrożony przez braci Starsserów - Gregor i Otto, Gregor organizator 900 osobowego oddziału SA w Dolnej Bawarii, w czasie pobytu Hitlera w więzieniu zainicjował powstanie NSFP i zdobył miejsc w Reichstagu jako deputowany z Westfalii, powrót H. - rozwiązanie NSFP i reaktywowanie partii nazistowskiej, dał S. Wolna rękę w organizowaniu partii na północy

• 1926 zjazd w Bambergu - przemawia, zjednuje Goebbelsa i uspokaja braci Strasserów

4. Kryzys 1929-33

• ubożenie społeczeństwa

• wzrost bezrobocia

• ruina warstw średnich

• wzrost nastrojów rewolucyjnych co w konsekwencji przyniosło strach przed rewolucją zarówno warstw średnich jak i burżuazji, a także zafascynowanie rewolucja narodową, która mogła prowadzić do wzrostu potęgi narodu niemieckiego

• rząd Heinricha Brüninga - 1930 - zadanie wyprowadzenia z kryzysu, rozpaczliwe próby zdobycia dla rządu poparcia, za wszelka cenę sukces

• program Osthilfe - rozpaczliwy krok Brüninga - uderza w interesy junkrów, junkrzy - źle - wymuszają na Hondenburgu ( prezydent ) zmianę decyzji

• upadek rządu Brüniga maj 1932

• rząd F. von Pappena maj do grudzień 1932 - obiecał że stworzy rząd który zdobędzie poparcie parlamentu

• 12. 09 pierwsza sesja Reichstagu - przeciwko Pappenowi ponad 500 głosów

• Pappen rozwiązuje parlament 1932, kolejne wybory

• Listopad 1932 - 169 mandatów - spadek poparcia dla nazistów bo w lipcu ponad 200

• 1933 rząd Schleichera

• Strasser jedzie na urlop 2 tyg. Do Włoch, Hitler robi porządek, Pappen dogaduje się z Hitlerem - otwarta droga dla Hitlera

• Styczeń 1933 Hilter w wyniku uzgodnień międzypartyjnych - kanclerzem

STRUKTURA III RZESZY. PRZYCZYNY NIEPOWODZENIA OPOZYCJI W PAŃSTWIE HITLEROWSKIM. OPOZYCJA W III RZESZY.

• H. Doszedł do władzy dzięki elitom konserwatywnym

• Negocjacje z Hitlerem, otoczenie Hindenburga

• Uważali że nie należy wprowadzać całkowicie autorytarnych rządów

• Chciano rządu koalicyjnego - poparcie ludności, wyprowadzi Niemcy z kryzysu

• Elity konserwatywne - bały się odpowiedzialności

• Hitler mąż opatrznościowy dla Niemiec

• Frakcje w NSDAP - są ale nie na tyle silne by zagrozić Hitlerowi

• Niemcy czuli się upokorzeni, przegrani, niesłusznie ukarani → nasilenie w okresie kryzysu ekonomicznego → stworzenie możliwości dla H. dla stworzenia swojego wizerunku

• Mechanizmy przejęcia całkowitej władzy

• H. nie był zainteresowany rozwiązaniami prawnymi, on chciał centralizacji władzy w jego osobie

• SA - nadzieje długiej rewolucji narodowej, żadnych kompromisów - silny antysemityzm, antykapitalizm

• Wybory w 1932 nazistom nie udało się osiągnąć bezwzględnej większości - 43,9 %, tylko koalicja rządowa z nacjonalistami da im większość 51,8 %

• Po tych wyborach delegalizacja KPD

• 1. 02. Rozwiązanie Reichstagu

• Prowokacje np. 27. 02. 1933 podpalenie Reichstagu ( oskarżenie bułgarskiego komunisty Gieorgija Dimitrowa ) pretekstem do nadania Adolfowi Hitlerowi specjalnych uprawnień

• 28. 02. 1933 - dekret prezydenta o „ochronie narodu i państwa” - zniesienie swobód obywatelskich - prowizorka, miała być tymczasowa ale była do końca III Rzeszy

• prześladowanie partii robotniczych - zakaz zebrań, zamknięcie gazet, aresztowanie działaczy

• 5 marca 1933 wybory do Reichstagu - hitlerowcy uzyskali 44 % głosów - 288 mandatów, likwidacja

mandatów komunistów dała faszystom większość w parlamencie

- NSDAP - coraz liczniejsza

• 21. 03. 1933 spotkanie Hitlera z Hindenburgiem w Bremenshaven

• 23. 03. 1933 opera Krolla - Hitler - nadzwyczajne pełnomocnictwa

• dekrety z mocą ustawy

• podpisuje umowy międzynarodowe bez względu na rząd

• ma problemy wewnątrz partii z Röhmem

• naciski kadry oficerskiej - Hitler musi zrobić porządek

• SA potrzebne H. do przejęcia władzy potem już nie

• Röhm zostaje ministrem bez teki

• 23 marca 1933 - Reichstag uchwalił ustawę o specjalnych pełnomocnictwach dla rządu - prawo wydawania ustaw i zmiany konstytucji

• Gleichschaltung - ujednolicenie

• maj 1933 rozwiązanie związków zawodowych - utworzenie niemieckiego frontu pracy Deutsche Arbeitsfront -DAF na czele Lay

• Kreftdurchfreude - KdF - organizacja wycieczek, urlopów - działaczom, wodzom partyjnym ( ironiczne - wrogowie wymiotowanie przez okno - Kotz durchs Fenster

• delegalizacja partii politycznych - czerwiec - lipiec 1933 - jedna partia NSDAP ( Narodowosocjalisty-czna Niemiecka Partia Robotnicza ), partia Centrum przestaje istnieć, część działaczy SPD ucieka do Pragi, bez większych niepokojów

• lipiec 1933 podpisanie konkordatu - postanowienia łamane przez nazistów

• zniesienie federalizmu Rzeszy

• kwiecień 1933 - ustawa o ujednoliceniu krajów Rzeszy - władzę w krajach przejmują namiestnicy Rzeszy - gauletierzy

• styczeń 1934 - ustawa o przebudowie Rzeszy - zniesienie sejmów krajowych, podporządkowanie rządów krajowych Rzeszy

• luty 1934 - zniesiono Radę Rzeszy

• podporządkowanie policji Himmlerowi - SIPO - policja bezpieczeństwa - KRIPO - policja porządkowa, GESTAPO - tajna policja państwowa

• SS - badanie ich rodowodów, mieli być zalążkiem rasy panów

• 30. 06. 1934 - „noc długich noży” - pozbycie się przez Hitlera wewnętrznej opozycji w NSDAP, m. in.

czołowych działaczy SA. ( oddziałów szturmowych ), w tym Ernsta Röhma najbliższego

współpracownika Hitlera z początku ruchu Gregora Strassera, byłego kanclerza gen. von Schleichera,

generalnego komisarza Bawarii w okresie puczu w 1923 von Kahra - początek dominacji SS (

Oddziały ochronne NSDAP )

• sierpień 1934 - po śmierci prezydenta Hindenburga Hitler przyjął tytuł „Führera i kanclerza Rzeszy” -

pełnia władzy

• Żydzi - półludzie, niszczycielska siła

• Prześladowanie przeciwników politycznych i Żydów - pozbawienie obywatelstwa, terror, aresztowania, stosowanie tortur, obozy koncentracyjne - I dla przeciwników NSDAP i Hitlera w Dachau 1933,

• Ustawy norymberskie 1935 „o obywatelstwie Rzeszy” i „o ochronie krwi niemieckiej oraz honoru”

• Germanizacja ziemi - osadnicy niemieccy

• Teoria Lebensraum - przestrzeni życiowej

• H. starał się wykorzystać sojusz bryt. - fr.

• Palono książki, czystki wśród naukowców, profesorów, dydaktyków

• Brak wstępu na uniwersytety dla kobiet - po uzyskaniu matury 12 m-cy darmowej pracy - rola kobiety 3x K - Kinder, Kirche, Küche - dzieci, kościół, kuchnia

• Zmniejszenie o połowę liczby studentów

• Spadł poziom nauczania

• Powstają organizacje młodzieżowe np. Hitlerjugend - bardzo zorganizowane, poddawane kontroli, tak organizowały czas by dzieci, młodzież nie miały zbyt dużo czasu wolnego, czasu by myśleć, twórcza organizacja czasu wolnego - ćwiczenia sportowe - „najlepsze myśli rodzą się w marszu”

• Rozwinięty system propagandy - nowe wzorce ideowe

• Ustawa o gospodarstwach dziedzicznych - przywiązanie do ziemi chłopów, dziedziczył najstarszy syn, wielkość ok. 15 ha - nie mogły być sprzedane, nie można było brać kredytów na nie

• Migracja ludności wiejskiej do miast - ok. 3 % rocznie - Prusy wsch.

• 1/3 gospodarstw - bieżąca woda

• powolna modernizacja niemieckiej wsi

• wykorzystywano prace niewolniczą jeńców, robotników przymusowych

• system prawny

• bez zgody przewodniczącego nie można było wyznaczyć adwokata

• adwokat odpowiada za krzywoprzysięstwo oskarżonego

• w czasie trwania procesu można było odwołać sędziego

• czystki w armii - naczelny wódz i minister ds. wojny

• 5 listopada 1937 spotkanie Hitlera z Goeringiem Blombergiem, itp. Hitler przedstawia swój rzeczywisty plan wojenny, wojna najwcześniej w latach 1942-43, będzie to wojna europejska - to przeraziło gości

• Luty 1938 nie ma ich w rządzie

• Czystki w armii na najwyższym szczeblu

• Na miejsce Ministra ds. Wojny powołano Oberkomando der Wermaht - na czele Ludwik Begg

• OPOZYCJA W III RZESZY

• Opozycja środowisk religijnych

• Katolicy niemieccy liczyli, że konkordat otworzy ograniczone możliwości działania Kościoła Katolickiego

• konkordat - łamany przez nazistów

• papież Pius XI 1937 - encyklika „Z gorącą troską” - po niemiecku, zawierała uwagi, że reżim niemiecki łamie postanowienia konkordatu, delikatna krytyka niektórych aspektów ideologii narodowosocjalistycz

• encyklika odczytana we wszystkich kościołach - represje, liczne aresztowania, procesy głównie o przestępstwa dewizowe i zmyślone seksualne

• przeciw eutanazji ( szedł chory niepełnosprawny do szpitala i już z niego nie wychodził )

• kościół ewangelicki

• przyjęcie Hitlera z uznaniem i radością

• biskupem Rzeszy zostaje Ludwig Müller - wrzesienn 1933

• dążyli do reformy religijnej - chciano zastąpić słowa Amen, Alleluja - słowami niemieckimi

• Hitler nie ukrywał, że nie interesuje go żadna religia, jego ruch sam w sobie jest religią

• Popierano cele Hitlera, „Gott mit uns” - kapelani polowi pomagają wspierają żołnierzy niemieckich na froncie - jesteście wybrani, lepsi od żołnierzy radzieckich

• Himmler był zwolennikiem powrotu do obrzędów pogańskich

• tradycja chrześcijańska obciążeniem dla Germanów

• Hitler nie zakładał współpracy z katolikami i ewangelistami - chciał stworzyć własny system

• nazizmu nie da się połączyć z chrześcijaństwem

• Martin Niemöller - tworzy Związek Pastorów - sprzeciwia się ideologii narodowodocjalist., przekształca się w Kościół Wyznający - szczyt popularności - kilkaset pastorów → obozy koncentracyjne, propaganda - wielu pastorów odchodzi od Kościoła Wyznającego

• opozycja lewicowa

• SPD, KPD - wiele głosów w okresie Republiki Weimarskiej

• główny problem - postawa międzynarodówki - nie wchodzić w żadne koalicje z socjaldemokratami

• brak współdziałania

• SPD dzieli się na 2 frakcje ( traci na znaczeniu )

• krajowa - słaba

• zagraniczna - Praga

• 1942 - próby porozumienia SPD i KPD - spóźnione o jakieś 12 lat

• komuniści - próba spektakularnych akcji - Rote Kapelle ( czerwona orkiestra ) - wywiad - współpracowali z ZSRR, dobrze rozbudowana sieć radiostacji, ponad 600 pracowników z np. Wermahtu, Ministerstwa Propagandy itp., w latach 1941-42dostarczenie wielu cennych informacji stronie radzieckiej o sytuacji niemieckiej, zwłaszcza produkcji zbrojeniowej, w tajnych gazetach starała się ożywić opór przeciw reżimowi

• Rote Kapelle - podzielona na 3 grupy

• akcja grupy Biała Róża - rozrzucanie ulotek - krytyka ideologii nacjonalist. - 3 osoby ( w tym rodzeństwo Hans i Sophie Scholl ), że wojna się kończy, Niemcy - przegrają, działali na uniwersytecie

• styczeń 1943 złapani - kara śmierci wyrok od razu wykonano ( 22 stycznia )

• Cz. K. W 1942 jeszcze działa spokojnie, ale od 1943 rozbijana przez Gestapo

• jeńcy wojenni wzięci do niewoli w ZSRR w 1943 - stworzono Ligę Oficerska - namowy do dezercji

• „Wolne Niemcy” - próby narzucenia Niemcom rządu podporządkowanego Moskwie

• opozycja konserwatywna - najważniejsza

• szczególnie wojskowa

• gen. Beck 1938 podaje się do dymisji, bo przekonanie że polityka Hitlera narazi niedostatecznie przygotowane Niemcy na wojnę i klęskę

• hrabia James Helmuth Moltke - Kreisauer Kreis- od 1940

• skupia ludzi o przekonaniach konserwatywnych i socjaldemokratycznych,

• posiadał kontakty z działaczami protestanckimi,

• mówiono bardziej o sposobie urządzenia Niemiec po upadku Hitlera niż jak do tego doprowadzić, liczyli się z okupacja ale chcieli okupacji zachodniej ( brak posiedzeń - tylko spotkania w ramach polowań itp. ),

• 18 listopada - ustalono wizje powojennych Niemiec - zbrodniarzy wojennych należy ukarać, nie powinien istnieć system partyjny bo skompromitowany współpraca z Hitlerem, trzeba ponadpartyjnego ruchu ludowego, wprowadzić ustrój federalny, zrezygnować z tradycji Prus - zerwanie z militaryzmem, regent na 20 lat wybierany przez Reichstag, dopiero po 20 latach

• można odtworzyć system partyjny

• 1944 Moltke aresztowany

• zamach na Hitlera - Staffenberg - spisek dowódców wojskowych - Beck na czele, i politycy konserwatywni - już w momentach klęski Niemiec, widząc zbliżająca się katastrofę - chcieli uratować co się da przy pomocy aliantów zachodnich - szanse powodzenia - niewielkie, zamach - nieudany ( bomba przewidziana na bunkier by ciśnienie wszystkich zmiotło, posiedzenie w baraku - barak się rozleciał wszyscy wypadli na zewnątrz )

• grupa Armii Środek - grupa oficerów - próba przekonania feldmarszałków o aresztowaniu lub zabiciu Hitlera - nie poparli, ale dali wolna rękę do działania,

• próby kilku zamachów

• Hitler obawia się o swoje życie, od momentu udanego zamachu na Heidricha w 1942 nie pokazuje się publicznie

• H. - represje wobec wszystkich podejrzanych - ostatnie dni wojny - likwidacja sporej liczby opozycjonistów ( wieszani na haku rzeźniczym lub metalowej strunie )

• błąd opozycji od początku - brak współpracy z aliantami

• elita konserwatywna - krytyka Hitlera za układ pol. - niem 1934

• sukcesy Hitlera - bezkrwawy Anschluss Austrii, wprowadzenie Wermahtu w 1935, Nadrenia 1936 -

łamanie postanowień traktatu wersalskiego - brak sprzeciwu

• 21 kwietnia 1938 dyrektywa wojenna o wojnie z Czechosłowacją

• przygotowanie spisku przez oficerów przeciw Hitlerowi

• Hitler wyczuwał nastroje narodów - Fr., W. Br., Niem. Nie chciały wojny

• kolejny bezkrwawy sukces Hitlera - Czechy i Morawy, Brytyjczycy uważali że wszystkie tereny gdzie

mieszkają Niemcy są już przy Rzeszy i na tym się skończy

• rozbudowana propaganda głosiła że Czesi pala domy niemieckie, mordują itp.

• Niemcy - społeczeństwo bierne - nie chciało wojny

• Hitler - „Mąż Opatrznościowy” - nawet dla sceptyków

• Brytyjczycy zrywają z polityka eapessmentu

• Niemcy - aneksja Kłajpedy, szykowanie ataku na Polskę

• 21 marca 1939 gwarancje Chamberleina dla Polski

• 26 sierpnia 1939 - układ o współpracy pol. - bryt.

• Hitler przesuwa datę ataku na 1 września 1939 - wojna europejska, przekształciła się w wojnę światową

• Goedler - burmistrz Lipska do 1939 - reżim ten jest barbarzyński

- Żydzi - akcja Endlösong - kwestia ostatecznego rozwiązania 1942-44

• 1935 - Ustawy norymberskie - pozbawienie praw Żydów - np. zakaz mieszanych małżeństw, zakaz zatrudniania żydówki jako pomocy domowej itp.,

• paszporty żydowskie nieważne jeżeli brak czerwonej pieczątki z literą J

• Żydzi - źródło wszystkich nieszczęść ludzkości, odseparowanie ich od reszty ludności

• 1939 - Noc Kryształowa - masowy pogrom żydów

• 20 styczeń 1942 konferencja w Wannsee - podjęcie decyzji o Endlösong

WOJNA DOMOWA W HISZPANII 1936-39

1. Dzieje Hiszpanii od wieku XV.

• 1492 - wyzwolenie Grenady - koniec panowania Maurów na Płw. Iberyjskim i ich wypędzenie

• 1494 Krzysztof Kolumb - „Nowy świat”

• Ferdynand i Izabella - jednoczą kraj, finansują odkrycia geograf., Hiszpania czerpie korzyści z kolonii - złoto, srebro, czekolada, tytoń ( i syfilis )

• ceny zbyt wysokie - zbyt duża ilość kruszców

• żarliwy katolicyzm - oskarżony nie ma prawa do obrony

• działalność św. Inkwizycji ( antyżydowska - do wyboru chrzest albo wygnanie ), jezuitów

• problem czystości krwi

• 1582 rozbicie Wielkiej Armady Hiszpańskiej ( floty ) - fiasko próby podbicia Anglii

• od XVII wieku znaczenie Hiszpanii maleje, omija ja rewolucja przemysłowa, idee liberalizmu

• obce dynastie - Burbonów, Habsburgów -ważniejsze były interesy dynastyczne a nie państwa

• rewolucja francuska nie zakorzeniła się w świadomości Hiszpanów, chłopi hiszpańscy - nie dopuszczają zmian społ. - gosp. - polit. ( przegrana wojna z Francją 1793-95 )

• w latach 30-tych XVIII wieku pojawia się ruch karlistów - don Carlos - roszczenia praw do tronu

• po śmierci Ferdynanda VII 1833 tron obejmuje jego 3 letnia córka Izabella II ,regentką sprawującą władzę w jej imieniu została jej matka Maria Krystyna tronu chciał don Carlos ( miał prawo do tronu ) → w październiku wybucha powstanie karlistów - początek długotrwałej wojny domowej - koniec 1839, don Carlos opuszcza Hiszpanię

• korupcja - opłacano partie, polityków

• anarchiści, socjaldemokraci, silna pozycja związków zawodowych

• problem Katalończyków i Basków - dążą do samodzielności

• klęska imperium kolonialnego - utrata Ameryki Łacińskiej, kompromitacja w wojnie ameryk. - hiszp.

• wojna w Maroku 15 letnia - do 1927 roku kompromitująca, klęska - oskarżenie wojskowych o korupcje i brak kompetencji

• dyktatura Miguel'a Primo de Rivery pocz. 1924 - 31

• jego rządu trwały 6 i pół roku

• w miejsce klasycznego gabinetu złożonego z ministrów powołał Dyrektoriat - 8 generałów, 1 admirał i 1 przedstawiciel sfer cywilnych

• wprowadzenie cenzury

• wprowadzenie stanu wojennego ułatwiło rozprawę z anarchistami

• Hiszpania nie bierze udziału w I wojnie światowej - dlatego rozwija się gospodarczo

• zażegnanie kryzysu ekonomicznego - wzrost w niemal wszystkich dziedzinach gospodarki, wiele inwestycji, modernizacje

• 1927 zakończenie wojny marokańskiej

• spada poparcie bo rozwiązane drażliwe kwestie, utrata poparcia armii - bo próba ograniczenia przywilejów Korpusu Artylerii, zatargi wywołane nominacjami w korpusie oficerskim - próba reform

• zraził do siebie Kościół ( chciał odebrać przywileje, sam prowadził życie pełne uciech )

• sprzeciw króla Alfonsa XIII co do projektu konstytucji, w której Primo de Rivera planuje pozbawić monarchę prawa mianowania i odwoływania ministrów

• spadek kursu pesety - miernika generalnej kondycji gospodarki - na skutek inflacji i wzrastającego deficytu budżetowego, związanego z finansowaniem wielkich przedsięwzięć inwestycyjnych → spadek popularności wśród społeczeństwa

• 1931 koniec dyktatury, podaje się do dymisji na prośbę króla

• nowy rząd pod wodzą gen. Damaso Berenguera - cel - przywrócenie porządku monarchistycznego

• wybory samorządowe 12.04.1931 - monarchiści liczyli na poparcie, wynik dla nich zaskakujący dla króla Alfonsa XIII też, zwyciężyli republikanie

• republikańskie tłumy wychodzą na ulicę żądając abdykacji Alfonsa XIII

• w niektórych miastach samorzutnie proklamowano republikę

• w Madrycie powstał Komitet Rewolucyjny pod przewodnictwem Zamory, żądający przekazania władzy w jego ręce

• 13 kwietnia Alfons XIII opuszcza Hiszpanię

• upadek monarchii hiszpańskiej - błyskawicznie, w sposób bezkrwawy, bez jednego wystrzału

• nowy rząd z Zamorą na czele

• ustawodawstwo socjalne - 8-godzinny dzień pracy, odszkodowania za wypadki przy pracy

• liczne reformy - modernizacja, wzmocnienie kraju, zbliżenie Hiszpanii do Europy

- dymisja Zamory, nowym premierem Azańa

• konstytucja 1931

• podporządkowywała własność prywatną interesowi ogólnospołecznemu, zapowiadając możliwość nacjonalizacji

• prawo wyborcze dla kobiet

• wprowadzono rozwody

• wprowadzenie systemu parlamentarno-gabinetowego

• głowa państwa - prezydent - 7 letnia kadencja ( pozbawiony realnego wpływu na rządzenie )

• zniesienie wyższej izby parlamentu - jednoizbowy parlament - Kongres Deputowanych

• reforma wojska

• reforma rolna Azańa był ministrem wojny - zniesienie przywilejów niektórym siłom zbrojnym, wzmocniono mechanizmy cywilnej kontroli nad armią

• utworzenie autonomii katalońskiej

• próba obalenia rządów - pucz w 1932 gen. Sanjurjo

• lewica okazuje się niezdolna do rządów - coraz wieksza polaryzacja polityczna

• do władzy dochodzi prawica skupiona wokół centrum

• lutu 1932 powstaje CEDA Konfederacja Autonomicznych Ugrupowań Prawicowych- Robles

• wybory listopad 1933 - CEDA zwycięża

• El Bienio Negro - czarne dwulecie 1933-35

• zahamowanie a nawet likwidacja niektórych reform bardziej „przyjazna” polityka wobec Kościoła

• rządy CEDY - niesława, korupcja

• 1935 powstaje Front Ludowy - koalicja lewicy

• wygrywa wybory 16 luty 1936 ( 4,2 mln wyborców na Front Ludowy, 3,8 mln wyborców na prawicę )

• mordy polityczne 13 sierpnia 1936 zabójstwo porucznika Guardia de Asalto ( formacji policyjnej utworzonej za czasów republiki

2. Wojna domowa i rewolucja

• lipiec 1936 - bunt ogłaszają wojska marokańskie ( Franco dotarł do Maroka wynajętym przez spiskowców prywatnym samochodem )

• bunt rozprzestrzenia się na północy kraju - wg zamierzeń spiskowców pod wodzą gen. Moli

• klęska rebelii w regionach industrialnych i największych miastach

• do rebelii przyłącza się połowa hiszpańskiej armii

• brak koordynacji miedzy poszczególnymi ośrodkami rebelii, część dowódców zginęła lub uwięziona

• gen. Sanjurjo w wypadku lotniczym gdy leciał z Portugalii by stanąć na czele przewrotu

• Jose Primo de Rivera - przywódca falangi, w więzieniu, gdzie zostaje zamordowany

• 25 lipca Hitler, Mussolini dowiaduje się że Franco prosi o pomoc - natychmiastowa reakcja już 27 lipca lądują w Sewilli samoloty, przerzucają wojska marokańskie

• przełom lipca i sierpnia - wstrzymanie marszu na stolicę i obranie kierunku na Toledo ( pierwsza stolica Hiszp. ) - błąd - strata jedynej możliwości szybkiego zdobycia Madrytu przez rebeliantów

• pomoc Zw. Radzieckiego ( Stalin chciał by wojna się rozszerzyła - początek wojny między kapitalistami ), Włoch ( chcieli z M. Śródziemnego morze wewnętrzne, a Hiszp. wasalem - odbudowa imperium rzymskiego ), Niemiec sprawdzenie nowej broni, nowych rodzajów ataków, osłabienie państw )

• sukces Franco bo

• sukces komitetu prawicowego

• doświadczenie

• nowa doktryna prowadzenia działań

• zajęcie portów

• obóz republikański - niespójny

• działalność Brygad Międzynarodowych

• podziały polityczne - anarchiści, socjaliści, komuniści ( premier 1936 Cabalero ustępuje, każda frakcja swoje dowództwo, nie ma spójności )

• komuniści chcieli swojej rewolucji, utworzenia rządu na wzór ZSRR

• 1937 klęska obozu republikańskiego

• luty 1937 umowa o dostawy pirytu do Anglii

• obóz scentralizowany przez Franco

• gen. Molo ginie w katastrofie lotniczej

• falanda + carliści stapiają się w jedno pod dowództwem Franco

• Bilbao - carliści wychodzą z kościoła - obrzuceni granatami przez falangę

• Krytykuje się republikanów za zbyt długie działania wojenne, klęski

• Maj 1939 nowy rząd Franco uznany przez W. Bryt.

• W kwietniu przez USA

• Kwiecień 1939 - koniec wojny

3. Zmiana syt. geopolitycznej w Europie

• spada zainteresowanie wojna domową w Hiszpanii - bo działalność Hitlera, Stalina

• spotkanie Franco z Hitlerem w Hendaye październik 1940

• niemieckie uderzenie na ZSRR - wzrost nastrojów proniemieckich w Hiszp.

• opowiadanie się po stronie państw Osi

• USA pomaga Hiszpanii bo kryzys - głód, więc przysyła jedzenie, ropę by uniezależnić ja od siebie i odciągnąć od państw Osi

• Zimna wojna - ogromne pożyczki USA dla Hiszp.

• Zawarcie paktu madryckiego 1953 - sojuszu obronnego obu państw ( USA i Hiszp. )

• 1973 zamordowanie gen. Blanco miał być następcą Franco który umiera w 1975 na pogrzeb tylko ministrowie spr. zagranicznych, z głów państw tylko Augusto Pinochet

• za jego rządów rozwój Hiszp., ale i liczne mordy

DYKTATURY EUROPY ŚRODKOWEJ I WSCHODNIEJ W OKRESIE MIĘDZYWOJENNYM

POLSKA

• koncepcja wielkiej Polski - po Kijów z krajami bałtyckimi, niemożliwa do zrealizowania

• wiele mniejszości narodowych

• przejęcie śląska cieszyńskiego przez Czechosłowację, problem Zaolzia

• T. Masaryk - polityk czeski - proponował utworzenie związku Polaków i Czechów ( jeszcze przed utworzeniem Czechosłowacji )

Mocarstwa w czasie I wojny - nie należy niszczyć monarchii naddunajskiej, najwyżej dać autonomie Węgrom, Austriakom, ta monarchie uważano za stosunkowo liberalną, należy dać szansę tez Czechom, Rumunii, Słowacji, to się nie udało ale rozbudziło nastroje nacjonalistyczne

CZECHOSŁOWACJA

• brak takich problemów gospodarczych - 40% w rolnictwie

• silna klasa średnia

• doświadczenia parlamentaryzmu

• posiadała 4 armie w Europie

• dążenia do powiększenia granic - Śląsk cieszyński

• silny przemysł - zakłady Skody

• wewnętrzny konflikt miedzy Czechami a Słowakami - od samego początku dominacja Czechów, zepchnięcie Słowaków na margines

• początkowo obawiali się reżimu węgierskiego, dopiero potem niemieckiego

• duży liberalizm wewnętrzny

• obszary Słowacji - region zacofany, obszary rolne, mało ludzi wykształconych

• chcieli granicy z Rumunią - sojusznik przeciw Węgrom ( dążenia do zajęcia Rusi Zakarpackiej )

• Masaryk, Benes - wykształceni, światli, robili dobre wrażenie

• Silna rola zamku Masaryka

• 5 partii - „Petka” - najważniejsze partie - stabilność

• socjaldemokraci

• narodowi socjaliści

• narodowi demokraci

• agrariusze

• populiści

• szuka sojuszników - Mała Ententa

• system sojuszy 3 państw - Czechosłowacji, Rumunii, Królestwa Serbów Chorwatów i Słoweńców,

• oparty na układach dwustronnych,

• wypracowany w latach 1919-20 i istniejący do 1939

• czynnik spajający - obawa przed powrotem Habsburgów na tron węgierski, rewizjonizmem węgierskim i komunistycznym ekspansjonizmem Węgierskiej Republiki Rad

• zawarte układy 2-stronne - Jugosławia i Czechosłowacja VIII 1920, Rumunia i Czechosłowacja IV 1921, Jugosławia i Rumunia VI 1921

• traktaty wielokrotnie odnawiane, a w 1929 ustalono ich obowiązywanie na następne 5 lat z automatycznym przedłużaniem co 5 lat

• 1933 sojusz - bardziej instytucjonalny charakter - powołano radę, sekretariat, rade gospodarczą

• rozpad bo brak wspólnej polityki wobec III Rzeszy, zagrożenie ze strony sowietów itd.

• przestała istnieć po konferencji monachijskiej, formalne rozwiązanie 1939 na mocy decyzji Jugosławii i Rumunii

• oparcie w Lidze Narodów

• Benes - wolni Czesi nie są w stanie istnieć bez wolnych Polaków, a wolni Polacy nie są w stanie istnieć bez wolnych Czechów

• Układ z Francja

• Zniszczona przez Hitlera, destabilizacja kraju przez Niemców sudeckich - Heinlein, Węgrów - kryzys monachijski

• 38% poparcia dla komunistów

• 1935 układ Czechosłowacja - ZSRR - problem z Niemcami

• VII 1940 - Benes tworzy rząd emigracyjny

• Benes nie może porozumieć się z W. Bryt. , ani z Sikorskim, XII 1943 wyjeżdża do Moskwy, szuka porozumienia ze Stalinem - układ za cenę ścisłej współpracy wojskowo - politycznej - chciał utrzymać resztki niezależności

Rządy autorytarne, bo ludzie dochodzący do władzy wywodzili się z systemu, prezydent przejmował szersze atrybuty władzy

• monopartie

• nie zawieszano konstytucji

• nie było masowej eksterminacji

WĘGRY

• p. 10 Wilsona - monarchia naddunajska nie powinna zostać zniszczona ( miała zostać może jako monarchia federacyjna, wielonarodowa ) by zachować formę współpracy gospodarczej - niezwykle ambitne plany ale nie zgadzające się z rzeczywistymi odniesieniami

• 20 listopada 1918 - powstaje Węgierska Partia Komunistyczna

• rządy Karoliego 16. X 1918 - proklamowanie republiki, początki reform

• aresztowania przywódców komunistycznych, zamknięto ich organ prasowy

• rolna - zbyt radykalna dla arystokracji, dla chłopów -zachowawcza - parcelacja postępowa - zakończyła się na jego majątku → nikogo nie zadowalała

• wyborcza - kobiety powyżej 24 roku życia uzyskały prawo głosu

• do kraju powracają jeńcy z niewoli rosyjskiej - maja już wpojona ideologie rewolucyjną

• komuniści - coraz większe poparcie społeczne

• Rumunia, państwa Ententy linie demarkacyjną przesunęły na wschód, tak że Szeged znalazł się poza granicami kraju, zaś rząd węgierski otrzymał ultimatum z żądaniem przesunięcia swoich wojsk i administracji poza nowa granicę w ciągu 48 godzin

• Karoli wie, że przyjęcie noty = samobójstwo, podaje swój gabinet do dymisji

• Karoli wyjeżdża za granicę

• po nim rządy Denesa Berinkeya - premierem

• socjaldemokraci - porozumienie z komunistami - powołują Węgierska Partię Socjalistyczną 21 marca 1919 i obwieszczają utworzenie Węgierskiej Republiki Rad

• istnieje od 21 marca 1919 do 4 sierpnia 1919 - 133 dni

• po upadku rządu nacjonalistycznego D. Berinkeya władze przejęła koalicja komunistów i socjaldemokratów na czele z B. Kunem

• rządząca Rada Rewolucyjna ( rząd) utworzyła Armię Czerwona i Straż Czerwona ( policja )

• nacjonalizacja przemysłu i kolektywizacja rolnictwa

• prześladowano Kościół - plany deportacji księży i zakonników, a także przedstawicieli innych orientacji politycznych

• 16 kwiecień 1919 dochodzi do interwencji rumuńskiej, później czechosłowackiej, francuskiej

• zwycięska kontrofensywa wojsk komunistycznych została zahamowana z powodu niedoboru żywności

• kolejne uderzenia rumuńskie, czechosł. Doprowadziły do upadku Węgierskiej Republiki Rad i przejęcia władzy przez admirała Miklosa Horthego

• represjonowano ok. 5 tys. Zwolenników Węgierskiej Republiki Rad

• okres „białej rewolucji” - rządów prawicowych, 2 ośrodki -Wiedeń - Benthlem, Horthy - Szeged

• krajem rządzi jedyna i zdeterminowana siła stworzona przez Miklosa Horthy'ego - Armia Narodowa

• 1 marca 1920 ogłoszenie Węgier monarchią a regentem - Horthy

• 4 czerwca 1920 podpisanie pokoju w Wielkim Pałacu Trianońskim w Wersalu

• 1921 Horthy odmawia przekazania władzy królowi Karolowi, planując obsadzenie na tronie dynastii Horthych ( syn Istvan ) - Karol umiera w 1922

• dziwna regentura - duże pole popisu - premier którym w latach 1921-31 był Istval Benthlen ( w 31 rezygnuje )

• umocnienie regencji Horthy'ego poprzez zlikwidowanie pretensji Habsburgów do tronu węgierskiego - pomogła mu w tym awanturnicza polityka Karola IV który 2 x organizował wyprawy po koronę św. Stefana

• cel jego polityki - pojednanie się z chłopami i robotnikami

• dążenie do uzyskania trwałej większości rządowej w parlamencie - zmienił prawo wyborcze - przywracając głosowanie jawne w okręgach wiejskich i ograniczając liczbę uprawnionych do głosowania

• konsolidacja gospodarcza kraju - mimo strat terytorialnych - Trianon - w granicach Węgier wiekszość przemysłu

• dążył do zahamowania inflacji i wprowadzenia systemu protekcji

• 1924 pożyczka od Ligi Narodów

• kontynuował politykę zagraniczną Karoly'ego - zabiegał o pozytywne stosunki z Francją i Anglią

• 1926 przywrócenie Izby Magnatów - izba wyższa, dożywotnio

• 1928 pierwsze oznaki kryzysu gosp.- spadek produkcji o 45 %

• rząd podaje się do dymisji bo bezsilny wobec wydarzeń w kraju - np. wzrost liczby strajków robotniczych

• kolejnym premierem zostaje Gömbös - dążył do utworzenia działań faszystowskich, sympatie proniemieckie - hasła Praca, Chleb dla wszystkich - brak realizacji, jeden z pierwszych, który odwiedza Hitlera chciał ruchu masowego - traci poparcie i zaufanie Horthy'ego, umiera w 1935

• 1934 odnawia układ z Włochami

• zmiana polityki zagr. - dąży do jawnego porozumienia z państwami faszystowskimi

• 1935 spotkanie z Goeringiem - gdzie sugeruje zawarcie sojuszu z Niemcami

• Gömbös rozwiązjue Sejm i rozpisuje nowe wybory

• Brutalna interwencja żandarmerii - uzyskanie wiekszości w Parlamencie

• Przygotowując pucz umiera w 1935

• Strzałkokrzyżowcy

• - węgierska partia faszystowska powstała w październiku 1940,

• wywodziła się z założonej przez Ferenca Szàlasiego Partii Narodowej Woli, nazwanej później Wegierska Partia Narodowosocjalistyczną,

• nazwa od godła - skrzyżowane strzały,

• członkowie zwani - „zielonymi koszulami”,

• po internowaniu regenta Horthy'ego przez Niemców w październiku 1944 stworzyli marionetkowy rząd podporządkowany Niemcom

• Ogłoszono powszechna mobilizację obywateli od 12 do 70 roku życia, utworzono 2 dywizje Szent Làszlo i Hunyadi ( ta druga na wzór SS ),

• rozpętali terror w kraju,

• po wojnie osądzeni jako zbrodniarze wojenni

• 1938 - ustawa antyżydowska, plan rozbudowy zbrojeń

• pierwsze niepokoje po Anschlussu Austrii

• węgierskie koła patriotyczne coraz bardziej boją się powtórzenia sytuacji z 1914 gdy ich ojczyzna stała się wasalem Niemiec i musiała przystąpić do wojny wraz z konsekwencjami ( bo układ z Austria - dawna korona miała zostać wyprowadzona z izolacji Środkowo-europejskiej )

• maj 1938 Imrédy premierem - nie zmienił założeń polityki zagranicznej, jeszcze silniej związał kraj z hitlerowskimi Niemcami

• wrzesień 1938 - powszechna mobilizacja i zbrojenia na szeroką skalę

• 2 marca 1938 arbitraż wiedeński -zachodnia część Rusi Zakarpackiej ( Podkarpackiej ) i części Słowacji z Koszycami - Niemcy i Włochy rozsądziły spór węgiersko - czechosłowacki

• czerwiec 1940 - 2/3 terytorium Siedmiogrodu

• Węgry wchodzą do paktu antykomiternowskiego

• Imrédy zakłada swoja partię faszystowską Ruch Węgierskiego Życia

• luty 1939 nowy rząd - Paweł Teleki - za jego rządów Węgry dalszy udział w rozbiorze Czechosłowacj -

osiągnięcie granicy z Polską

• 15 października 1944 Horthy prosi o rozejm, próba negocjacji ze ZSRR, wkraczają Niemcy - nagonka na Żydów

• Horthy miał być postawiony przed MTS, ale interwencja Stalina, zmarł w 1957 w Portugalii

KRÓLESTWO SERBÓW CHORWATÓW I SŁOWEŃCÓW (SHS) od 1929 JUGOSŁAWIA

• państwo utworzone w 1918 ze zjednoczenia niepodległej Serbii i Czarnogóry z prowincjami Austro-Węgier : Słowenią, Chorwacja, Bośnia i Hercegowiną

• w czasie I wojny światowej - tendencje do utworzenia własnego państwa Słowian południowych

• 1915 - emigracyjni działacze serbscy, chorwaccy i słoweńscy powołali w Londynie Komitet Jugosłowiański

• od 1917 w parlamencie wiedeńskim działa Jugosłowiański Klub Poselski domagający się utworzenie ( jeszcze pod berłem Habsburgów ) państwa jugosłowiańskiego

• październik 1918 - Zagrzeb - powstaje Rada Narodowa Słoweńców, Chorwatów i Serbów - reprezentowanie Słowian połud. z Austr.-Wegier

• listopad 1918 - deklaracja o zjednoczeniu z Serbią złożyły Wojewodnina i Czarnogóra a zagrzebska Rada Narodowa uchwaliła zjednoczenie ziem Słowian pd. W jedno państwo

• 1 grudnia 1918 - proklamacja zjednoczonego Królestwa SHS pod berłem regenta Serbii koronowanego w 1921 Aleksandra I Karadziordziewicia

• 1921 parlament -Skupština - nowego państwa uchwalił demokratyczna konstytucję

• życie polityczne od początku zdominował konflikt miedzy dążącymi do dominacji Serbami a Chorwatami i Macedończykami

• Serbowie byli za centralizacja, Chorwaci za federacja → konflikt

• napięcia narodowe, historyczne, religijne, cywilizacyjne

• 1923 bunt 70 deputowanych w Parlamencie, prawa stanowione przez Belgrad nie obejmą Chorwacji

• 1925 Chorwacka Partia Chłopska Rablicia

• rządów w okresie międzywojennym 38

• wielokrotnie premierem Pasič

• dzielimy na 2 okresy

• 1 do 1934

• 2 po 1934

• 1928 - czarnogórski poseł zastrzelił w Skupštinie 3 przywódców Chorwackiej Partii Chłopskiej m. in. Raclič

• sytuacja groźna dla państwa → Aleksander I - 6 stycznia 1929 zawiesił konstytucję, rozwiązał parlament i wszystkie partie polityczne, zdecydował się na rządy osobiste

• dekretem królewskim z 3 października 1929 Król. SHS - zmienienie nazwy na Królestwo Jugosławii

• w 1929 33 okręgi - każdy okręg miał własnego prefekta, władze centralne w Belgradzie doprowadzali do centralizacji, potem podział kraju na banowiny, znosząc historyczne ukształtowanie krain, z których powstało K SHS

• osłabienie kraju może spowodować rewizjonizm włoski

• 1931 - nowa konstytucja - rozszerza prerogatywy monarchii i ogranicza swobody demokratyczne

• 1934 Aleksander I zamordowany w zamachu zorganizowanym przez terrorystów chorwackich i macedońskich

• regentem zostaje Paweł - Pakt trzech

• do rządu - wojskowi - władza króla Piotra II

• w imieniu następcy tronu Piotra władzę objęła rada regencyjna

• 1939 - ugoda z Chorwatami - wyrażenie zgody na utworzenie autonomicznej Banowiny Chorwackiej

• po zabójstwie Aleksandra I w Jugosławii mimo sojuszu z Francja z 1927 stopniowo wzrastały wpływy niemieckie

• 27 marca 1941 obalenie regenta, przejęcie władzy przez wojskowych

• 22 kwietnia 1941 - atak na ZSRR

• podział - niezależne Państwo Chorwackie

• 1942 Pan Woj. - ruch komunistów, bez względu na pochodzenie etniczne, religię

• ¾ kraju udało się komunistom wyzwolić

• walka partyzancka Tity

• działa rząd na emigracji Mihajiovič - czeka na rozwój wydarzeń

• warunek - administracja w rękach Jugosławii - dlatego Tito zgodził się na wejście Armii Czerwonej

• z inicjatywy Tito powstaje na konferencji w Szklarskiej Porębie KOMINFORMU

• 1948 konflikt Tito - Stalin

LITWA, ŁOTWA, ESTONIA

• Litwa - ruch radykalnego wilka

• Estonia - brak prezydenta, rząd - Komisja wykonawcza parlamentu

• podporządkowane Niemcom, od 1918 niezależne

• sytuacja geopolityczna - skomplikowana, wzbudza obawy

• niestabilność sceny politycznej

• Łotwa 26 partii w parlamencie

• Estonia w ciągu 7 lat - 17 gabinetów

• Litwa - 16

• Łotwa 11

• Litwa - prezydent odpowiedzialny przed parlamentem, jak chciał odwołać parlament, musiał rozpisać referendum- jak mu się nie udało musiał ustąpić

• Estonia - silny ruch bojowników o wolność Vapsi - Związek Wojowników Wojny Wyzwoleńczej

• Dyktatura Pepsa

• Łotwa Umanis - 1934

- 1921 - Łotwa i Estonia - pakt o współpracy wojskowej, bez Litwy by nie wciągać się w konflikty graniczne z

Polską

• 1926 Litwa - Smetona ustanawia reżim autorytarny

• restrykcyjne reżimy wobec partii politycznych

• wzmocnienie prezydenta

• oparcie na armii

• Smetona - system jednopartyjny, swoisty kult jednostki - TAUTOS VADAS

• 1939 tracą swą niepodległość

• znów położenie geopolityczne

• robiły niewiele by zmienić swa sytuację

• 1940 pakt o nieagresji ZSRR - Niemcy, Łotwa , Estonia → ZSRR - tracą niezależność, są satelitami ZSRR

EUROPEJSKIE KRAJE REALNEGO SOCJALIZMU : JUGOSŁOWIAŃSKI MODEL SOCJALIZMU, POWSTANIE WĘGIERSKIE 1956, PRASKA WIOSNA

• pakt Ribbentrop - Mołotow - podział Europy na wpływy radzieckie i niemieckie - ważne kwestie etniczne ( w strefie radz. Po 28 września '39 30% ludności polskiej )

• prowadzenie polityki tzw. „faktów dokonanych” - tworzenie komitetów narodowych, przy nich armie

• chwilowe porzucenie planu komitetów nar. - skupienie się na wojnie

• 30 lipiec '41 porozumienie z rządem polskim na emigracji - układ Sikorski - Majski → tworzenie polskiej armii na terytorium radz. Podporządkowanej rządowi w Londynie

• Armia Andersa - pytanie polskich władz - co się stało z oficerami polskimi, dlaczego nie dotarli na miejsce zbiórek ?? - odp. władz radz. - może uciekli przez granicę do Mongolii,

• większość ludzi którzy docierają na miejsce zbiórek to kobiety i dzieci

• armia wycofana do Persji

• idea Stalina - rozwiązanie problemu - wycofanie Polaków - propagandowo zwycięstwo Stalina - bo Polacy nie chcą walczyć tylko się wycofują

• '43 - odkrycie grobów oficerów polskich w Katyniu itd. - zerwanie stosunków pol - radz., śmierć Sikorskiego w Giblartarze

• Benesz - próba ratowania syt., złudzeń, że Czechosłowacja będzie krajem niezależnym, z systemem wielopartyjnym, tylko zależnym od ZSRR - spotyka się za Stalinem - 12 grudnia '43 - układ o współpracy, przyjaźni między ZSRR a rządem emigranckim Czechosł., zawarty na 20 lat, przewidywał uczestnictwo strony 3 ( chodziło o Polskę )

• Poczdam - nakreślenie granic, ale nie potwierdzone one w traktatach pokojowych

• Benesz zgadza się oddać Ruś Karpacką w zamian za wywiezienie przez Armie Czerwoną 3 mln Niemców

• układ 2-stronny bryt. - radz. '42, sprzeciw że Europa wschodnia - zw. federacyjny

• kolejne żądania niemieckie - X '43 konferencja w Moskwie

• Teheran, Jałta, Poczdam - pojawia się sprawa granic Polski

• granice sprzed 22 czerwca '41

• oprócz potwierdzenia granic chce potwierdzić strefę wpływów

• 1944-53 - ściślejsza współpraca - dążenia ZSRR do wchłonięcia poszczególnych krajów satelickich, podejmowane działania

• komuniści przysyłani z Moskwy - tworzenie komitetów - lokalni komuniści + ci przysłani

• wprowadzanie konstytucji na wzór stalinowskiej

• taktyka frontów narodowych

• monopartyjność

• kolektywizacja rolnictwa i nacjonalizacja przemysłu ( stalinizacja spowodowała ostry kryzys )

• wprowadzenie terroru, służb bezpieczeństwa

• ostre represje wobec opozycji

• wprowadzenie centralnego planowania

• czystki

• ludzie zmęczeni wojną

• zawieranie układów bilateralnych

• komuniści - główne resorty w rządzie np. kontrola nad wojskiem, gospodarka, polityka zagraniczną

• utworzenie Kominformu 27 września '47 w Szklarskiej Porębie na wniosek Tity

• plan Marshall'a - Polska i Czechosł. Zgłaszają wniosek o przystąpienie bez porozumienia z Moskwą, dlatego musiały się z tego wycofać bo Moskwa się sprzeciwiła

• Federacja Bałkańska - sprzeczna z wizją Stalina

• Budowa przemysłu ciężkiego, zbrojeniowego - brak zasobów, surowców jakie były w Zw. Radz.

• Powstanie RWPG ( Rada wzajemnej pomocy gospodarczej ) - 1949 - umowy 2 - stronne miedzy ZSRR a poszczególnymi krajami

ZSRR

Polska Węgry Czechosłowacja itp.

• reforma walutowa - wzorowana na wzorze radzieckim

• prześladowanie Kościoła

• '53 śmierć Stalina

• '56 XX Zjazd KPZR - krytyka Stalina

- WYDARZENIA NA WĘGRZECH - od przejęcia władzy przez komunistów do powstania węgierskiego `56

• wydarzenia z 1 września 1939r. wywołały na Węgrzech dość mieszane uczucia

• strzałokrzyżowcy i ich zwolennicy opowiedzieli się jednomyślnie po stronie agresora, prasa rządowa zachowała jednak daleko idącą powściągliwość.

• Z jednej stronie nie chciała narażać się oficjalnym czynnikom z Berlina, z drugiej bała się przeciwstawiać opinii społecznej, sam premier Teleki i jego rząd zachowali neutralność, a po załamaniu się oporu Węgry gościnnie przyjęły polskich uchodźców.

• Wybuch wojny skomplikował sytuację wewnętrzną kraju Madziarów. Premier i minister spraw zagranicznych nie byli zwolennikami Niemiec, przez pierwsze 2 lata wojny hitlerowcy nie żądali też, by Węgry ostatecznie przyłączyły się do wojny - zadowalali się produktami rolnymi, przemysłowymi oraz surowcami przekazywanymi im przez budapesztański rząd. W 1940r. doszedł do skutku drugi arbitraż wiedeński, na mocy którego Madziarzy odzyskali Siedmiogród - wtedy wyeksploatowany gospodarczo kraj oficjalnie przystąpił do osi Berlin - Rzym - Tokio, Węgrzy utracili neutralność, a arbitraż nałożył na nie obowiązek przepuszczania przez swoje terytorium wojsk hitlerowskich.

• Teleki - próby uniezależnienia się od Berlina poprzez podpisanie 27 lutego 1940r. z Jugosławią "paktu wieczystej przyjaźni" - pakt ten miał zapewnić związek Węgier z państwami zachodu. Hitler nie sprzeciwiał się tym działaniom widząc w nich szansę na uzyskanie tanim kosztem dużych wpływów na półwyspie bałkańskim, wszelkie plany premiera pokrzyżował atak niemiecko-włoski na Belgrad - Hitler rozkazał Telekiemu natychmiastowe wypowiedzenie paktu. Teleki nie mogąc zdecydować się na odmowę Niemcom (równałoby się to natychmiastowej okupacji kraju) ani sprzeniewierzenie się własnym ideałom - popełnił samobójstwo. W tym samym dniu naziści wkroczyli do Węgier w drodze na Jugosławię.

• Nowy premier Bárdossy, germanofil, zezwolił armii węg. na uczestnictwo w ataku na półwysep bałkański. Węgry w podziękowaniu otrzymały serbską Baczkę i skrawki ziem jugosłowiańskich, nie pozwolono im jednak okupować Banatu. 26 czerwca 1941r.

• Węgry wypowiedziały wojnę Zw Radz, później Ang, Fra itd. (Węgry nigdy nie były jednak w stanie wojny z Polską). Decyzję o przystąpieniu do walk społeczeństwo - dość chłodno - o ile cieszyły je nabytki terytorialne, o tyle nikt nie chciał umierać za sprawy, z którymi się nie utożsamiano i których nigdy nie uważano za własne.

• Zaczęto wznosić hasła wzywające do pokoju, działalność rozpoczął nawet Antyfaszystowski Front Niepodległościowy zainicjowany przez Partię Komunistyczną; wspólna walka o niepodległość zjednoczyła wkrótce wszystkich postępowych działaczy politycznych.

• Premier Bárdossy podał się do dymisji po zatrzymaniu się frontu wsch przed bramami Moskwy. Nowy szef rządu Miklós Kállay okazał się bardziej elastyczny i powrócił do idei lansowanych przez Telekiego.

• Sytuacja na froncie mocno zachwiała wiarę w zwycięstwo hitlerowców, głównym celem wydawało się zatem znalezienie platformy porozumienia z państwami zachodnimi. Zmianie nie uległa jednak polityka wewnętrzna względem Partii Kom. - jej działacze- prześladowani i narażeni na aresztowania, tak że w 1943r. Partia samorozwiązała się, a na jej miejscu utworzono Partię Pokoju, wzywającą nie tyle do wystąpienia zbrojnego przeciw Niemcom, co do wystąpienia kraju z wojny.

• Społ. nastawione było bardzo negatywnie do prowadzonych walk, pesymizm pogłębiały problemy z zaopatrzeniem żywnościowym, jak i opowieści powracających z frontu wschodniego nielicznych ocalałych o niewyobrażalnych okropnościach i bezsensie walki, wielu z nich odmawiało powrotu do armii i decydowało się na dezercję. Antywojenne nastroje jeszcze pogłębiły się po klęsce II armii węgierskiej pod Woroneżen i Donem w 1943r. - zniszczeniu uległo 80% (!) zasobów wojska, a w przeciągu niecałego miesiąca zginęło ponad 60.000 honwedów, w tej syt. rząd zdecydował się szybko sfinalizować tajne rozmowy, jakie prowadził z Ang. - war. wystąpienia Węgier z wojny miało być lądowanie aliantów w Jugosławii i na terenie samych Węgier - nie poruszono kwestii politycznych, o zdradzie dowiedział się wywiad niem., reakcja Hitlera natychmiastowa.

• Hitler natychmiast po wykryciu spisku wezwał do siebie regenta Horthy'ego i w tym samym momencie zarządził okupację Węgier wojska niem. i gestapo wkroczyły do kraju Madziarów 19 marca 1944r, premier powstrzymał się od jakichkolwiek działań zbrojnych oczekując na rozkaz regenta, rozkaz ten nie przychodził - został celowo zatrzymany w Berlinie tak, by umożliwić armii hitlerowskiej opanowanie całego teryt. państwa.

• Kállay nie zdecydował się na samodzielne działania bo - wymagałyby one mianowicie pojednania kl. rządzącej z komunistami, a na to żaden z polityków nie był przygotowany,

• Horthy powrócił na zamek budański zachowując tytuł regenta, armia pozostała na froncie wspierając działania hitlerowców, rząd Kállay'a zastąpiony został marionetkowym rządem Sztojay'a, i choć teoretycznie nic się nie zmieniło, w praktyce wszystko uległo zmianie. Faktyczną władzę nad Węgrami sprawował odtąd poseł niem. w oparciu o działania podejmowane i sugerowane przez gestapo, które podporządkowało sobie wszelkie służby mundurowe i społeczne Madziarów. Rozpoczął się terror nazistowski, pierwszymi ofiarami padli węgierscy Żydzi, polscy uchodźcy i członkowie ugrupowań komunistycznych.

• 1 września - ważne wydarzenia - Horthy'emu udało się pozbyć marionetkowego rządu i na stanowisko premiera powołać zaufanego G. Lákatos'a, jednocześnie generał Lezár opracował plan oderwania Węgier od Niemiec, jednak nie licząc już na pomoc aliantów zwrócono się z rozmowami bezpośrednio do Moskwy. 28 września 1944r. wysłano tam delegację mającą uzgodnić warunki kapitulacji - jak uzgodniono na ich mocy Węgry miały pozostać państwem niezależnym i niepodległym, a ponadto zwrócić wszystkie uzyskane po 1937r. terytoria. 15 października 1944r. Horthy wygłosił orędzie do narodu, w którym wzywał do stawienia oporu okupantowi i zerwania wszelkich stosunków z Niemacami, jednak zamach ten zakończył się fiaskiem. Regenta aresztowano i przewieziono do Niemiec, zaś zaskoczone społeczeństwo i wojsko nie zareagowali - władzę objął wódz narodowych socjalistów Szálási, który sprawował ją aż do nadejścia odsieczy z zewnątrz.

• Wyzwolenie przyszło z ostatnimi dniami września, całkowite wyzwolenie spod okupacji niemieckiej datuje się na 4 kwietnia 1945r.

• Już 15 marca zebrała się nowa Rada Ministrów, na początek zadecydowano o zlikwidowaniu obszarniczego systemu władania ziemią, później o całkowitej nacjonalizacji kopalń, banków i przemysłu. Podobnie ogłoszenie Republiki, podpisanie pokoju w Paryżu, zawarcie paktu przyjaźni ze Związkiem Radzieckim i ogłoszenie konstytucji Węgierskiej Republiki Ludowej

• Węgry, podobnie jak inne państwa regionu, znalazły się w strefie wpływów radzieckich wraz ze wszystkimi tego konsekwencjami. Zbyt dobrze pamiętano jednak czasy Republiki Rad by jednogłośnie poprzeć działania komunistów. Ci z kolei zastosowali praktykę zdobywania władzy krok po kroku, początkowo stwarzając pozory demokracji, później zaś coraz silniej wdrażając idee rewolucji.

• Na początku grudnia 1944r. komuniści i socjaldemokraci oraz partie ludowe utworzyli w wyzwolonym Szegedzie Węgierski Narodowy Front Niepodległościowy, którego program przewidywał przede wszystkim współdziałanie z ZSRR w ostatecznym pokonaniu hitlerowskiego wroga oraz demokratyzację życia politycznego i nacjonalizację przemysłu. Wyłoniono kandydatów do Tymczasowego Zgromadzenia Narodowego oraz Tymczasowy Rząd Narodowy z premierem Béla Dálnoki'em na czele. Utrzymywał on pozory niezależności, naprawdę zaś wykonywał ściśle polecenia Stalina i w miarę możliwości utrzymywał porządek na nowozajmowanych terenach.

• W lutym 1945r. na Węgry powrócił z ZSRR Mátyás Rákosi, stał się w krótkim czasie czołowym działaczem kom., z emigracji wracali przyszli członkowie aparatu kierowniczego - Vas, Révai, Farkas, Imre Nagy, László Rajk i János Kádár, Węgierska Partia Komunistyczna (WPK) zdobywała coraz więcej członków, opanowywała też kontrolę nad policją, służbą bezpieczeństwa , mediami, komunikacją, opieką społeczną i handlem. "Naturalnymi" sojusznikami WPK stały się Partia Socjaldemokratyczna (PSD) i Narodowa Partia Chłopska (NPCh), bardzo silnym wrogiem - głosząca podstawy demokracji oraz idee poszanowania rodziny i religii Niezależna Partia Drobnych Rolników (NPDR).

• Spory polityczne nie sprzyjały podnoszeniu się rolnictwa i gospodarki z wojennych zniszczeń. W 1945r. komuniści przeprowadzili zaprojektowaną przez NPCh reformę rolną, która w nieuzasadniony ekonomicznie sposób dzieliła drobne posiadłości ziemskie na jeszcze drobniejsze. Odbyło się to przy głośnym sprzeciwie opozycyjnej NPDR, która postulowała działania przeciwne; jej zdanie nie wzięte pod uwag, na mocy podpisanych umów międzynarodowych gospodarka Węgier została praktycznie w całości podporządkowana ZSRR, które dodatkowo przejęło całe mienie poniemieckie. Dochody państwa zmalały, płace spadły, rolnictwo pogrążyło się w kryzysie, zaś zmęczone społeczeństwo musiało jeszcze spłacać narzucone raty odszkodowań wojennych.

• Wbrew obawom wybory przeprowadzono w pełni demokratycznie, zwyciężyli Drobni Rolnicy uzyskując 57% głosów, reszta przypadła na pozostałe partie. Nie oznaczało to jednak, że komuniści znaleźli się w opozycji - ich siła przekonywania - prawie milionowa Armia Czerwona, premierem został Zoltán Tildy, ministrem spr. wewn. reprezentujący "łagodne" poglądy komunista Imre Nagy,

• Komuniści zdawali sobie sprawę, że przynajmniej częściowo utracili wpływy na scenie politycznej, postanowili jednak aktywnie działać w sektorze gospodarczym przygotowując pole pod przyszłe rządy, Przeforsowali ustawy o nacjonalizacji górnictwa węglowego i sektora energetycznego, zamknęli budapeszteńską giełdę. Utworzyli Najwyższą Radę Gospodarczą, która monitorowała gospodarkę i zajmowała się przydzielaniem surowców, kredytów, zamówień rządowych etc. Przeprowadzili też reformę finansów, której nie można było odkładać ze względu na hiperinflację, zachowano jeszcze system prywatnej bankowości

• 1 lutego 1946r. Węgry ogłoszono Republiką, ostatecznie zrywając z dziedzictwem Korony. Komuniści brak zgody na objęcie stanowiska prezydenta przez przebywającego na emigracji Károly'ego - posiada zbyt wysoki autorytet i trudno będzie nim manipulować, prezydentem - Ferenc Nagy, a w utworzonym nowym gabinecie wicepremierem - Rákosi, komuniści przygotowywują ofensywę przeciwrządową, wykorzystując fatalną sytuację w kraju i równie złe nastroje społeczne.

• od 1946r. działacze komunistyczni na prowincji skupili się na powoływaniu "trybunałów" odwołujących niepotrzebnych prawicowych urzędników, głównie członków NPDR. Było to o tyle łatwe, że policja i służby bezpieczeństwa podlegały wywodzącemu się z WPK ministrowi spr. wewn., po Imre Nagy'u - nim radykalny László Rájk, w marcu WPK, PSD i NPCh oraz związki zawodowe podpisały sojusz tworząc Blok Lewicowy, zwołali wielką demonstrację na Placu Bohaterów, w czasie której domagano się zdecydowanej walki z "wrogiem ludu". Dało to podstawy do kontynuowania zwalniania z pracy prawicowych urzędników (do 1950r. pracę straciło 120.000 ludzi).

• W lipcu tego roku WPK otrzymała poparcie od Rosjan z Sojuszniczej Komisji Kontroli, premier wywodzący się z NPDR ugiął się pod tymi żądaniami i zezwolił Rájkowi na podjęcie ostrych działań mających na celu likwidację wszelkich komórek, w których mogłaby rodzić się "opozycja". Polityka zwalniania prawicowych urzędników i zastępowania ich oddanymi ideom komunistycznym, rozwiązywanie organizacji oraz oskarżenia rzucane w stronę działaczy NPDR. Komuniści w 1947r. przeprowadzili kilka pokazowych procesów, zmusili do dymisji premiera Ferenca Nagya, rozbili jedność Drobnych Rolników. Partia podzieliła się na 2 frakcje - zwolenników współpracy z kom. Niezależną Węgierską Partię Demokratyczną oraz zdecydowanych przeciwników systemu - Węgierską Partię Niepodległościową → klęska w wyborach z 31 sierpnia 1947r.

• Nie była to klęska zupełna, komuniści nie uzyskali przeważającej większości, przez co nadal zmuszeni byli współpracować z politykami wywodzącymi się z NPDR. Znacznie łatwiej było realizować zalecenia płynące z Moskwy - upaństwowiono Węgierski Bank Narodowy S.A. i inne największe banki, wszystkie zakłady przemysłowe. Produkcja powoli rosła i zbliżała się poziomem do tej z 1938r, nastroje społ. popsuł układ pokojowy, do którego odpisania zmuszone były Węgry, przypominał on bardzo dokument z Trianon - Madziarzy na skutek sprzeciwu Stalina nie mogli zatrzymać Siedmiogrodu, a na rzecz Czechosłowacji oddać musieli również przyczółek bratysławski. Nie rozwiązano kwestii mniejszości narodowych - jedyne porozumienie w tej kwestii zawarto właśnie z Czechosł., na jego mocy oba kraje wymieniły ok. 70.000 obywateli z każdej strony.

• Po powstaniu Kominternu wszystkim kontrolowanym przez ZSRR krajom - konieczność zjednoczenia partii socj. i kom. w jeden blok, na Węgrzech - 12 czerwca 1948r. - z dawnych PSD i WPK → Węgierska Partia Pracujących (WPP). Kolejnym krokiem - podpisanie układów bilateralnych z innymi państwami bloku wschodniego: po kolei z Jugosławią, Rumunią, ZSRR, Polską, Bułgarią i Czechosłowacją. Tym samym rozpoczęła się era stalinizacji Węgier, która zakończyła się dopiero pamiętną rewolucją w 1956r.

• Począwszy od 1949r. na Węgrzech prowadzono czystki polityczne, zaczynając je od najwyższych szczebli władzy. Prezydent Tildy zastąpiony został socjaldemokratą Szakasits'em, premier Dinnyés - Dobi'm. Oficjalna nazwa państwa - Węgierska Republika Ludowa, starą flagę z herbem Kossutha zastąpiono nową z motywem sierpa i młota wśród wieńca z kłosów oraz wielkiej czerwonej gwiazdy, prezydent jedynie przewodniczącym wybieranej przez parlament 21-osobowej Rady Prezydialnej obradującej między posiedzeniami Parlamentu.

• likwidacja większości partii koalicyjnych poprzez utworzenie i dołączenie ich do Węgierskiego Ludowego Frontu Niepodległościowego, tak by nie mogły działać samodzielnie i stanowić przez to ewentualnego niebezpieczeństwa dla rządzących. 15 maja 1949r. Front stanął do wyborów, w którym zdobył 95% głosów - o to właśnie chodziło komunistom (71% głosów), którzy natychmiast go rozwiązali i samotnie pozostali na scenie politycznej, wkrótce przeprowadzili wielką czystkę w swoich szeregach (wydalono ponad 300.000 członków), co miało scalić i zastraszyć pozostałych,by było to trwałe - przeprowadzono kilka pokazowych procesów polit.

• Najsłynniejszym procesem - zainicjowany przez Rákosi'ego proces László Rajka, działacza kom. który odegrał niebagatelną rolę w dochodzeniu partii do władzy, był jednak niebezpiecznym konkurentem dla Rákosi'ego, więc pozbycie się go- dość wygodne - oskarżony o szpiegostwo na rzecz wpierw horthystowskiej policji, później nazistów, a na końcu zbuntowanego przywódcy Jugosławi Tito - został skazany na śmierć, a wyrok niezwłocznie wykonano.

• Od 1950r. na Węgrzech działa policja polityczna zwana AVH - od nazwy Wydziału Bezpieczeństwa Państwa AVH (w jego skład wchodziło AVO) kierował Péter Gábor, bezwzględnie i ślepo wykonywał polecenia płynące z moskiewskiej centrali. W latach 1952-55 kierowany przez niego urząd zajął się co 5 dorosłym obywatelem kraju, przed sądem stanęło i zostało osądzonych 516.708 Węgrów. Wielu z nich w obozach odosobnienia, Rákosi nie pominął żadnej okazji by pozbyć się weteranów partii kom., w tym zajmujących stanowiska w Republice Rad i uczestników walk w hiszpańskiej wojnie domowej. 14 sierpnia 1952r. Rákosi połączył najwyższe stanowiska państwowe, objął urząd premiera, po czym rozpoczął kolejne czystki wśród swego najbliższego otoczenia.

• Władza ściśle podzielona., na samym szczycie Rákosi, gospod nadzorowali Gero i Vas, nad woj czuwali M. Farkas i Péter Gábor, za przemiany ideologiczne społeczeństwa odpowiadał Révai. Szczególnie mocno uderzono w tym okresie w Kościół i wszelkiego typu organizacje wyznaniowe. Aresztowano sprzyjającego opozycji i opowiadającego się za demokracją prymasa Mindszenty'ego, którego po sfingowanym procesie w 1949r. skazano na dożywotnie więzienie. Rok później ustanowiono rozdział kościoła i państwa, który gwarantował obywatelom swobodę praktyk religijnyc pod warunkiem, że kapłani powstrzymają się od działalności politycznej. Wiosną 1951r. powołano Państwowy Urząd ds. Kościołów, którego zadaniem było monitorowanie duchownych wszystkich wyznań - celem ekipy Rákosi'ego była bowiem daleko idąca laicyzacja życia społecznego.

• Bardzo silnie ingerowano również w sprawy szkolnictwa wszystkich szczebli. Rozbudowano sieć placówek i zapewniono powszechny dostęp do wiedzy, jednocześnie jednak dokonano znaczących zmian w programach szkolnych, które rozszerzono o obowiązkowe elementy poznawania doktryny Marksa, Engelsa, Lenina i Stalina. Nauczanie jęz ros wyeliminowało jęz zach, a kadra naukowa została dokładnie prześwietlona.

• sytuacja na wsi - nienajlepsza,w cały kraju rósł popyt na artykuły rolne w związku z czym władze zwiększały limity obowiązkowych dostaw, jednak ceny produktów pozostawały bez zmian na bardzo niskim poziomie, co czyniło całą produkcję nieopłacalną (tymczasem limity te były ściągane z całą brutalnością). W tej syt. chłopi odmawiali uczestnictwa w Rolniczych Spółdzielniach Produkcyjnych, niszczyli uprawy i wybijali bydło - w 1951r. władze zmuszone były racjonować mięso i tłuszcze poprzez wprowadzenie systemu kartkowego. Sytuację komplikował fakt, że w RWPG Węgrom przypadła rola głównego eksportera żywności.

• Nie oznacza to, że Węgry nie dążyły do budowy przemysłu ciężkiego. Realizowano z nadludzkim wręcz wysiłkiem wpierw plan trzyletni, później kolejną pięciolatkę. Olbrzymie koszty pokrywano między innymi z wpływów z eksportu żywności.

• 5 marca 1953r. zmarł J. Stalin. Nadchodziła odwilż i Moskwa delikatnie naciskała na Budapeszt, by aparat władzy złagodził reżim. Po ustaleniach poczynionych w ZSRR na kolejnym plenum KC WPP Rákosi złożył samokrytykę i przekazał tekę premiere Imre Nagy'owi. Ten w swym orędziu do narodu obiecał odejście władzy od działań niepraworządnych, wzrost stopy życiowej i wzrost produkcji artykułów żywnościowych i konsumpcyjnych. Zaraz później zmniejszono tempo kolektywizacji rolnictwa, zmniejszono obowiązkowe limity dostaw i poziom inwestycji w przemysł ciężki. Powoli likwidowano obozy odosobnienia i wypuszczano więźniów politycznych. Nowy premier potwierdzał gotowość kontynuowania "nowego kursu", dla poparcia prawdziwości deklaracji zarządził kilka pokazowych procesów, m.in. kierownika AVH - Pétera Gábora (skazany w 1954r. na dożywocie).

• Na początku 1955r. Nagy powoli tracił poparcie zarówno na Węgrzech, jak i nie mógł liczyć na swych dotychczasowych protektorów w Moskwie. Wykorzystał to Rákosi, który na plenum KC WPP 2 marca 1955r. oskarżył premiera o "prawicowe odchylenie". Był to zarzut bardzo poważny, a zwolennicy byłego premiera urządzili demonstracje poparcia dla stanowiska pierwszego sekretarza. W ciągu zaledwie 4 dni Nagy został pozbawiony wszelkich urzędów partyjnych i państwowych , skreślono go z listy WPP i przestał istnieć jako osoba z areny politycznej.

• premierem András Hegedüs, młody wiekiem działacz całkowicie podporządkowany woli Rákosi'ego. Ten z kolei nie mogąc powrócić do swej polityki z czasów stalinowskich porzucił jedynie założenia gabinetu Nagya i ponownie zwiększył obciążenia rolników, limity dostaw, wyznaczył termin ostatecznej kolektywizacji i coraz większe środki przeznaczał na przemysł ciężki.

• Przełomem - XX Zjazd KPZR w Moskwie, konieczności naprawy wyrządzonego zła za czasów Stalina, Rákosi zmuszony - przenieść prymasa Mindszenty'ego z więzienia do aresztu domowego, uwolnił wdowę po Rajku - Julię, niechętnie podpisał dekret uwalniający ponad 11tys więźniów politycznych i rehabilitujący samego László Rajka oraz straconych wraz z nim innych działaczy komunistycznych.

• wokół osoby zapomnianego prawie Imre Nagya - pierwsza opozycja węgierska. Aktywizował się Klub Petöfi'ego skupiający przedstawicieli inteligencji i środowisk twórczych przeciwnych polityce pierwszego sekretarza. Jego członkowie 27 czerwca 1956r wystąpili z wnioskiem o likwidację cenzury i ustąpienie Rákosi'ego. W odpowiedzi ten zamknął klub, a na posiedzeniu WPP ujawnił "spisek" Nagya i zażądał jego aresztowania wraz z ponad 400 "współpracowników". To przeważyło szalę i 17 lipca tego roku do Budapesztu przybył wicepremier ZSRR z misją "rozwiązania problemu". Zaraz później do wiadomości publicznej podano, że ze względu na wiek i stan zdrowia Rákosi poprosił o zwolnienie go z piastowania stanowiska I-ego sekretarza partii, zaś KC wyraził na to zgodę. Wkrótce później wyjechał do Moskwy, gdzie zmarł w 1971r.

• Następcą Rákosi'ego - Ernő Gerő, nie uspokoiło to wzburzonego społeczeństwa. Ludzie dobrze wiedzieli, że Gerő był głównym współpracownikiem byłego I-ego sekretarza, rozczarowały kolejne decyzje polityczne - zrehabilitowano Jánosa Kádára czy Gyulę Kállaia, pominięto Nagya. Działania Gerő zmierzające do ostudzenia nastrojów, m.in. demonstracyjny pogrzeb Rajka, odnosiły wręcz przeciwny skutek. W porozumieniu z Moskwą zadecydowano jedyna możliwość odzyskania spokoju i równowagi w państwie jest przywrócenie na stanowisko uwielbianego przez tłumy Imre Nagya - uczyniono 14 października 1956r.

• bacznie obserwowano wydarzenia mające miejsce w Polsce, przede wszystkim objęcie władzy przez Gomułkę. Oczekiwano dalszego rozwoju wydarzeń licząc, że nie pozostaną one bez wpływu na sytuację na Węgrzech. Młodzież i środowiska artystyczne opracowały specjalny program, w którym domagano się kontynuowania polityki zapoczątkowanej przez Nagya, jego powrotu do władzy i stopniowej demokratyzacji życia. Na dzień 23 października wyznaczono manifestację na placu Bohaterów i choć rano MSW wydało przez radio komunikat o zakazie jakichkolwiek zgromadzeń, zakaz ten został szybko uchylony. Tłumy się gromadziły, a w atmosferze wyczuwało się wielkie napięcie.

• Demonstracja - zgodnie z planem. O godzinie ósmej wieczorem zebrane tłumy usłyszały radiowe przemówienie premiera Erno Gero, które dowiodło jego całkowitego niezrozumienia sytuacji.

• Słowa I-ego sekretarza rozwścieczyły tłumy. Ludzi odbierają pilnującym porządku policjantom radia i broń. Zgromadzeni pod gmachem radia rozpoczęli walkę o zdobycie budynku, padły strzały od strony służb bezpieczeństwa AVH. Na Placu Bohaterów ponad stutysięczny tłum obalił 25-cio metrowy posąg Stalina, a sytuacji nie uspokoiło nawet wystąpienie samego Imre Nagya około godziny 21.

• Społ. węgierskie doskonale zdawało sobie sprawę, że słowa Gero odzwierciedlały rzeczywiste dążenia partii, której kierownictwo nie zamierzało pójść na jakiekolwiek ustępstwa. W nocy zwołano pospiesznie posiedzenie KC, na którym do partii dopisano Imre Nagya, Gézę Losonczy, Ferenca Donátha i György Lukácsa, postanowiono, że Nagy zastąpi dotychczasowego premiera na jego stanowisku. Nie ogłoszono tego przez radio, jeszcze tej samej nocy Biuro Polityczne zdecydowało się wezwać wojska radzieckie.

• Po wydarzeniach czerwcowych w Polsce wojsko radzieckie przygotowało specjalne plany na wypadek konieczności interwencji w we wszystkich stolicach "zaprzyjaźnionych" państw. Na Węgrzech gotowe do interwencji było już dzień przed demonstracją i tylko czekało na znak od ekipy rządzącej. Dlatego już następnego dnia rano po otrzymaniu wezwania wojska wkroczyły do Budapesztu. Sądzono, że demonstracja siły wystarczy - ale kalkulacje te - błędne. Rewolucjoniści dysponowali regularną bronią zrabowaną z fabryk i koszar, a na ich stronę przechodziły również niektóre oddziały wojska, zaś w wąskich uliczkach czołgi były łatwym celem ataków.

• 25 października do Budapesztu przybyła delegacja z Moskwy złożona z osób Anastasa Mikojana i Michaiła Susłowa. Gdy prowadzili rozmowy z kierownictwem WPP, demonstrujący pod gmachem Parlamentu i żądający odejścia premiera Gero zostali ostrzelani przez oddziały AVH. Zginęło 200 osób, zdarzenie zradykalizowało społeczne żądania, ustąpienie Gero i zastąpienie go przez Kádára nie uspokoiło sytuacji. Rewolucja obejmowała coraz to nowe obszary kraju - powstawały komitety rewolucyjne, które niszczyły emblematy władzy radzieckiej i obalały pomniki, rozwiązywano spółdzielnie produkcyjne, większość zakładów strajkowała.

• Główne walki toczyły się w Budapeszcie. Żołnierze radzieccy starali unikać się potyczek z mieszkańcami stolicy, ci zaś przede wszystkim atakowali znienawidzonych funkcjonariuszy AVH, na Węgrzech nikt już nie chciał komunizmu.

• Wydarzenia w stolicy - olbrzymi wpływ na życie polityczne kraju, reaktywowano Partię Socjaldem. (PSD) i Narodową Partię Chłopską tym razem pod nazwą Partii Petöfi'ego (PP), Niezależną Partię Drobnych Rolników (NPDR) i Chrześcijańską Partię Ludową (ChPL). Powstawały nowe komitety, zrzeszenia i stowarzyszenia, a wokół Imre Nagy'a skupiali się opozycyjni działacze polityczni. Premier obiecał uznanie rewolucyjnych samorządów, rozpoczęcie negocjacji z ZSRR w sprawie wyprowadzenia wojsk radzieckich z terytorium państwa, zastąpienie wojska i policji demokratyczną Gwardią Narodową oraz rozwiązanie AVH, także przywrócenie tradycyjnych świąt i emblematów państwowości węgierskiej.

• 27 października do rządu madziarskiego weszli pierwsi przedstawiciele opozycji z NPDR (Zoltan Tildy , Béla Kovács i György Lukács), a dzień później premier spełnił obietnicę rozwiązania znienawidzonej służby bezpieczeństwa. KC rozwiązało natomiast swoje Biuro Polityczne i Sekretariat, a Gero i Kádár odlecieli do Moskwy, wielkie nadzieje- 30 października, w stolicy Rosji ogłoszono dokument zapowiadający umacnianie przyjaźni między oboma państwami i ułożenie stosunków na równoprawnych zasadach z możliwością wycofania Armii Czer. z Węgier, tego samego dnia kierownictwo WPP decyzję o przekształceniu się w Węgierską Socjalistyczną Partię Robotniczą (WSPR), nowa partia nie miała rządzić samodzielnie. Nagy oficjalnie ogłosił o powrocie do systemu partyjnego z 1945r.

• Życie na Węgrzech powoli wracało do normy i wydawało się, że rewolucja zwyciężyła. Było to jednak bardzo złudne uczucie - Chruszczow jeszcze tego dnia, w którym wydał dekret o wzajemnej przyjaźni, podjął również decyzję o kolejnej interwencji wojsk radzieckich. Jej datę wyznaczono na 4 listopada.

• Informacja o napływie nowych wojsk doszła do premiera paradoksalnie w czasie prowadzenia negocjacji na temat opuszczenia kraju przez dywizje radzieckie. Ambasador ZSRR tłumaczył, że mają być to jedynie "zmiennicy" wyczerpanych interwencją sołdatów, ale w miarę nadchodzenia coraz bardziej niepokojących wieści rósł też niepokój Nagya. 1 listopada poinformował Rosję o wypowiedzeniu przez Węgry członkostwa w Układzie Warszawskim ze skutkiem natychmiastowym i ogłosił neutralność kraju, zwrócił się także do sekretarza ONZ o poinformowanie o tym fakcie wszystkich członków organizacji.

• Następnego dnia nastąpiła rekonstrukcja gabinetu, który stał się znacznie bardziej reprezentatywny i... skory do podjęcia aktywnych działań. W jego skład weszli między innymi: Imre Nagy (premier), 3 listopada Chruszczow uzyskał zgodę wszystkich państw układu na interwencję zbrojną w Budapeszcie, a wojska otoczyły stolicę i czekały na rozkaz wmarszu do miasta. Ponieważ nie obserwowano ich dalszych ruchów, Nagy uwierzył ambasadorowi Andropow'owi w informację o rychłym przybyciu delegacji moskiewskiej, która negocjować miała warunki jego wycofania. W tym samym czasie uspokojona notami dyplomatycznymi Rada Bezpieczeństwa ONZ odroczyła debatę nad kwestią węgierską. 3 listopada faktycznie przeprowadzono rozmowy i wstępnie ustalono ostateczny termin wycofania wojsk radzieckich do dnia 15 stycznie 1957r. Wszelkie szczegóły miano jednak omówić wieczorem. Przybyłych na wieczorne spotkanie Pála Malétera, szefa sztabu Ferenca Erdei i Istvána Kovácsa po 10 minutach serdecznej rozmowy aresztowano. Rankiem 4 listopada siedemnaście radzieckich dywizji wkroczyło do Budapesztu

• Nikt się nie spodziewał takiego rozwoju wydarzeń. 4 listopada nad ranem 17 dywizji radz, wspomaganych przez lotnictwo, broń pancerną i artylerię, wkroczyło do Budapesztu z zamiarem jego zdobycia, przez radio poinformowano, że w Moskwie powołano nowy Rewolucyjny Rząd Robotniczo-Chłopski z premierem Kádárem na czele. Zaraz później nadano dramatyczne przemówienie premiera Imre Nagya, w którym wzywał naród do walki

• Nagy i pozostali rewolucjoniści liczyli przede wszystkim na interwencję i pomoc państw zachodu, w tym ONZ. Niestety sytuacja międzynarodowa nie sprzyjała wtedy śledzeniu wydarzeń rozgrywających się w bloku wschodnim. Oczy całego świata zwrócone były w kierunku konfliktu o Kanał Sueski, znacznie bardziej ekscytowano się Izraelem i Egiptem niż małym państewkiem w środku Europy. Ponadto ani Amerykanie, ani przywódcy krajów zachodnioeuropejskich nie ufali Nagy'owi ze względu na jego komunistyczną przeszłość, a do jego przywództwa z dystansem odnosiło się nawet Radio Wolna Europa.

• Polska była jedynym państwem należącym do bloku wschodniego, które oficjalnie nie potępiło "kontrrewolucji" i którego społeczeństwo otwarcie poparło walczących. Przeprowadzono wiele zbiórek darów i lekarstw, Polacy chętnie oddawali krew transportowaną później do węgierskich szpitali. Nie mogło to już jednak nic zmienić - losy rewolucji były przesądzone.

• Imre Nagy i pozostałe kierownictwo Partii zdawało sobie sprawę z beznadziejności położenia i niepewności swoich dalszych losów, 1-ego dnia regularnej bitwy kilkadziesiąt osób, w tym premier, G.Lasonczy, Z.Vas, G.Tánczos (sekretarz Klubu Petöfi'ego), schronili się do ambasady jugosł. W tym samym czasie uwolniony z aresztu domowego prymas Mindszenty znalazł azyl w ambasadzie ameryk, w której przeczekiwał okres walk. 11 listopada rewolucja właściwie została już zduszona.

• Jej bilans- tragiczny: po stronie Węgier zginęło 3.000 obywateli, ponad 18.000 zostało rannych (po stronie radzieckiej odpowiednio 720 zabitych i 1540 rannych), 215.000 ludzi wyemigrowało z kraju, a straty materialne oceniono na 22mld Ft. Na Węgry powrócił Kádár, który otrzymał ścisłe wskazówki z Moskwy odnośnie dalszego postępowania. Chruszczow pragnął w ten sposób przestrzec wszystkie pozostałe państwa bloku wschodniego przed podejmowaniem podobnych kroków, zaś nauczka ta nie mogła być łagodna.

• pocz. Kádár chciał pozbyć się ekipy Nagya. Obiecał rządowi jugosł. gwarancję bezpieczeństwa dla chroniących się w ambasadzie polityków, zaś sam premier (Nagy nigdy nie zrzekł się stanowiska) uwierzył w jego dobre intencje. Niezwłocznie po opuszczeniu gmachu ambasady wszystkich aresztowały radzieckie służby bezpieczeństwa i nie zwracając uwagi na protest Jugosławii umieściły wpierw w Rumunii, później w jednym z budapeszteńskich więzień - styczeń 1957r.

• próby okiełznania społeczeństwa. Rozwiązano powstałą w stolicy Radę Robotniczą Budapesztu, krwawo i bezwzględnie tłumiono strajki i protesty. Przeprowadzono również masowe aresztowania i powrócono oficjalnie do systemu monopartyjnego. Kádár opanował media, a nie mogąc ufać milicji powołał Straż Robotniczą złożoną z byłych funkcjonariuszy AVO i AVH. Na rozkaz Moskwy 13 stycznia 1957r. wydano dekret o karze śmierci za wszelkie postępowania przeciw państwu, nasilono represje i prześladowania środowisk twórczych. 2 kwietnia Kreml wyraził zgodę na pociągnięcie do odpowiedzialności Imre Nagya i jego zwolenników wyrażając jasno, że oczekuje wyroków śmierci. Z przywódców zaprzyjaźnionych państw z którymi konsultowano tę decyzję jedynie Władysław Gomułka opowiedział się przeciwko. Procesy były tajne. Na śmierć skazano premiera, Pála Malétera, dziennikarza Miklósa Gimesa i kierownika sekretariatu Nagya - Józsefa Szilágyi'ego. Imre Nagy został stracony 16 czerwca 1958r.

• Wszystkie orzeczone wyroki śmierci niezwłocznie wykonane. Wiele osób skazano na długie kary pozbawienia wolności, niektórzy z nich umierali w więzieniach w niewyjaśnionych okolicznościach. Kádár uważany przez naród za zdrajcę, który prośbą o ponowną interwencję wojsk radz pogrzebał rewolucję, rozpoczął powolne odbudowywanie swojego image.

• Syt powoli się uspokajała. Partia podejmowała decyzję o usuwaniu starych członków, którzy niechlubnie zapisali się na kartach historii, szczególnie w okresie stalinowskim, legitymacje stracili m. in. Gero i Rákosi, w wyborach z 1958r kilku posłów z dawnej opozycji, w 1959r. częściową amnestię wypuszczając na wolność lub łagodząc znacznie kary osądzonym uczestnikom walk.

• W 1962r. Kádár w czasie jednego ze swych wystąpień wypowiedział znamienne słowa - "Kto nie przeciw nam, ten z nami" po czym dodał, że zakończywszy budowę socjalizmu rozpoczyna pracę nad budową rozwiniętego społeczeństwa socjalistycznego. We wszystkich dziedzinach życia dało się odczuć liberalizację i odwilż - do kraju pozwolono wrócić emigrantom z 1956r, sprowadzono i uroczyście pochowano prochy Mihálya Károlyi'ego, obywatelom zezwolono na wyjazdy zagraniczne i zaczęto promować turystyczne zalety kraju w innych państwach. Raz po raz ogłaszano amnestie wypuszczając na wolność większość z więzionych działaczy i dawnych bojowników, ograniczono represje wobec środowisk twórczych i działalność cenzury, co pozwoliło na szybki rozwój kultury. Niestety za tymi wszystkimi wydarzeniami nie do końca nadążała gospodarka.

• Duży nacisk po 56r. położono na rozwój przemysłu ciężkiego i ogólnej infrastruktury przemysłowej, planowano znaczne zwiększenie produkcji i dochodu narodowego. Jednocześnie coraz bardziej uzależniano się od importu surowców, głównie z ZSRR. Rósł deficyt w handlu zagranicznym, malały realne dochody ludności, zaś rolnictwo (na początku lat 60 ponownie całkowicie skolektywizowane) znajdowało się na skraju kryzysu. Nie była to dogodna sytuacja dla rządu, który panicznie obawiał się wybuchu niepokojów społecznych. Kádár postanowił wykorzystać przeprowadzany w ZSRR przez Aleksieja Kosygina "eksperyment ekonomiczny" polegający na stopniowej decentralizacji przemysłu i na IX Zjeździe WSPR podjęto decyzję o wprowadzeniu do gospodarki elementów gry rynkowej. Ograniczono dotacje rządowe dla przedsiębiorstw, większe zakłady podzielono na mniejsze części stwarzając konkurencję, podwyższono ceny artykułów żywnościowych, a spółdzielnie zrównano w prawach z własnością państwową.

• Na efekty tych działań nie trzeba było długo czekać. Efektywność produkcji szybko się polepszyła, poprawił się bilans handlowy kraju, a społeczeństwo zaczęło się bogacić. Dochody realne obywateli rosły o ok.5.5% rocznie. Proces ten zahamował dopiero sprzeciw Breżniewa wobec kontynuacji liberalnej polityki gospodarczej, jaki bardzo dosadnie wyraził w 1972r. Ponownie zaczęto odchodzić od elementów gry rynkowej, w 1973r. stworzono Państwowy Komitet Planowania, którego zadaniem stało się centralne planowanie gospodarką, podobnie połączono drobne spółdzielnie rolnicze w duże kolosy produkcyjne. Nie wpłynęło to pozytywnie ani na wskaźniki ekonomiczne, ani na obywateli, których stopa życiowa systematycznie zaczęła się pogarszać

• PRASKA WIOSNA

• w Czechosłowacji okres zastoju i bezruchu przerwała praska wiosna

• śmierć Stalina nie wywołała w tym kraju żadnych zmian

• w '53 władzę w kraju przejął Novotny

• brak jakichkolwiek zmian doprowadził do coraz większego kryzysu wewnętrznego

• szef słowackich komunistów Dubcek został 4 stycznia 68 nowy sekretarzem KC KPCz

• zapowiedział reformy pod hasłem „socjalizmu z ludzką twarzą”

• doprowadził w styczniu '68 do kryzysu w KC i ustąpienie Novotnego

• marzec - prezydentem Ludvik Svoboda - 5 kwietnia '68 ogłasza nowy program partii

• w kwietniu KPCz opublikowała dokument Czechosłowacka droga do socjalizmu , w którym deklarowała zerwanie z dziedzictwem stalinizmu i przywrócenie większości swobód demokratycznych, zaproponowano nowy program reform : wprowadzenie systemu wielopartyjnego, wolnych wyborów, zniesienie cenzury, szeroki zakres rehabilitacji ofiar czeskiego stalinizmu

• w tym samym miesiącu rząd zapowiedział reformę gospodarczą

• nie kwestionowana natomiast „przyjaźni” z ZSRR ani udziału CSRR w Ukł. W-wskim

• zapoczątkowane przez KPcz przemiany uległy radykalizacji po poparciu ich przez ogół społeczeństwa

• czerwiec - zniesienie cenzury, prasa zamieszcza artykuł - manifest polityczny 2000 Słów zawierający surową krytykę rządów KPCz po '48, program pernamentnych zmian prowadzących do pełnej likwidacji starego systemu

• 23 marca '68 - Drezno - przywódcy krajów socjalistycznych - generalna krytyka, KC KPCz ma się opamiętać, chronić stary system

• wydarzenia praskiej wiosny spotkały się z przeciwdziałaniem pozostałych państw Ukł. W-wskiego, w lipcu odbyło się posiedzenie U. W. w Warszawie na którym zarzucono Dubcekowi tolerowanie kontrrewolucji i w drodze bezpośrednich nacisków usiłowano wymusić przywrócenie porządku siłami wewnętrznymi, zmiany te jednak zaszły tak daleko, że nie można ich było już zahamować

• 21 sierpnia '68 - interwencja z zewnątrz, po nieskutecznych wcześniejszych ostrzeżeniach w nocy wojska U. W. wkroczyły do Cz. ( Rumunia nie wzięła w tym udziału ), po krótkotrwałym oporze zajęto Pragę ( liczba ofiar nie jest znana do dziś ),

• inwazji dokonano rzekomo na prośbę czechosłowackich działaczy w imię obrony socjalizmu zagrożonego przez kontrrewolucję

• oświadczenie motywujące inwazję zyskało miano DOKTRYNY BREŻNIEWA o ograniczonej suwerenności krajów obozu radzieckiego

• kierownictwo państwa i partii zostało uprowadzone do Moskwy, gdzie doszło do rozmów zakończonych kompromisem

• ogłoszono go 26 sierpnia '68 : Dubcek otrzymał stanowisko I sekretarza, pod warunkiem uchylenia uchwał XIV Zjazdu ( konspiracyjny - miał miejsce w jednej z fabryk ) i uznania prawa wojsk U. W. do czasowego pobytu na terenie Cz.

• Okupanci przywrócili cenzurę i zaczęli odsuwać od władzy reformatorów

• Styczeń '69 - na znak protestu przeciw inwazji student Jan Palach dokonał samospalenia w Pradze

• Kwiecień - zamieszki po meczu hokejowym Cz - ZSRR → doprowadziły do ustąpienie Dubceka w kwietniu '69 z funkcji I sekretarza KC, jego następca - Husak zrezygnował z zamierzonych przemian politycznych i gospodarczych

• Rozpoczął on proces normalizacji - polegał ona na dokonywaniu masowych czystek we wszystkich organizacjach społ. i polit. z partią włącznie ( wrzesień '69 )

• To samo dotyczyło całego aparatu państwowego, środków masowego przekazu, oświaty, nawet sportu

Na tym skończyliśmy

Uzupełnienie czego nie zdążyliśmy zrobić a może się przydać

Biuro Informacyjne Partii Komunistycznych i Robotniczych, Kominform, międzynarodowy ośrodek polityczny i ideologiczny partii komunistycznych, utworzony we IX 1947 w Wilczej Górze koło Szklarskiej Poręby, na naradzie przedstawicieli partii komunistycznych: Bułgarii, Czechosłowacji, Francji, Jugosławii, Polski, Rumunii, Węgier, Włoch i ZSRR, podczas której główną rolę odgrywał A.A. Żdanow.

Formalnie jego głównym celem było “organizowanie wymiany doświadczeń między partiami i - w miarę potrzeby - koordynacja ich działalności na zasadzie wzajemnego porozumienia”. Wchodzące w jego skład partie komunistyczne miały również tworzyć jednolity front w walce z kapitalizmem, a także udzielać sobie wzajemnej pomocy. Faktycznie kierownictwo ZSRR dążyło do stworzenia kierowniczego ośrodka europejskiego ruchu komunistycznego, w miejsce rozwiązanej 1943 III Międzynarodówki.

Główna siedziba Kominformu mieściła się do 1948 w Belgradzie, następnie w Bukareszcie. Od III 1948 działalność Kominformu w znacznej mierze była zdominowana przez konflikt pomiędzy WKP(b) a Komunistyczną Partią Jugosławii. Po 1953 nastąpiło ograniczenie jego działalności, w IV 1956 rozwiązany. Podejmował uchwały m.in. o kolektywizacji wsi i wprowadzaniu uniwersalnej drogi do socjalizmu.

Główni działacze: J. Berman, A. Zawadzki, T. Kostow, W. Czerwenkow, G. Gheorghiu-Dej, M. Rákosi, M. Farkas, A.A. Żdanow, G.M. Malenkow, J. Duclos, R. Slánský, P. Togliatti. Organ prasowy - dwutygodnik O trwały pokój, o demokrację ludową!, wydawany początkowo w Belgradzie, następnie w Bukareszcie, ukazywał się także w języku polskim.

W 1919 (traktat w Neuilly-sur-Seine) Bułgaria utraciła zach. Trację na rzecz Grecji, pd. Dobrudżę na rzecz Rumunii i obszary przygraniczne na rzecz Jugosławii. W 1919 powstała BPK; 1920 23 władzę sprawował lud. rząd A. Stambolijskiego, obalony przez A. Cankowa; 1923 wybuchło powstanie wrześniowe, kierowane przez komunistów. Po jego stłumieniu panował reżim oparty na ugrupowaniach prawicowych, co doprowadziło do sojuszu z faszyst. Niemcami i Włochami. W 1941 Bułgaria przystąpiła do osi Berlin Rzym Tokio, wojska niem. wkroczyły na jej terytorium; 1940 41 Bułgaria przyłączyła tereny utracone 1919. Od 1942 rozwijał się ruch oporu i powstał antyfaszyst. Front Patriotyczny, kierowany przez komunistów (Bułg. Partia Robotn.). We wrześniu 1944 do Bułgarii wkroczyła armia sowiecka, władzę przejął rząd Frontu Patriotycznego, a wojsko bułg. rozpoczęło walkę przeciwko Niemcom. Po zakończeniu działań wojennych komuniści nasilili tempo przekształceń ustrojowych; Zgromadzenie Nar., zdominowane przez deputowanych z Frontu Patriotycznego, uchwaliło (III 1946) ustawę o reformie rolnej; referendum lud. (IX 1946) opowiedziało się za republiką; w wyborach do Wielkiego Zgromadzenia Nar. (X 1946) 53% miejsc przypadło komunistom; ich przywódca G. Dymitrow został premierem (XI 1946). Rząd Dymitrowa podpisał w lutym 1947 paryski traktat pokojowy pozostawiający Bułgarię, z ziem przyłączonych 1940 41, pd. Dobrudżę; ułatwiło to komunistom rozprawę z opozycją; jej przywódca, N. Petkow, został stracony. W grudniu 1947 Wielkie Zgromadzenie Nar. uchwaliło (wzorowaną na sowieckiej) konstytucję Lud. Republiki Bułgarii oraz ustawy o nacjonalizacji przemysłu, górnictwa i banków; Bułg. Partia Robotn. (komunistów) po przyłączeniu 1948 lewicy partii socjaldemokr. wróciła do nazwy BPK. Osiągnąwszy całą władzę, komuniści przystąpili do kolektywizacji rolnictwa (zakończonej 1958) i przyspieszonej industrializacji; w gospodarce zapanował system nakazowo-rozdzielczy; 1949 Bułgaria przystąpiła do RWPG. Po śmierci Dymitrowa (VII 1949) I sekr., a następnie sekr. generalnym KC BPK (od 1950) i premierem (1950 56) został W. Czerwenkow; w przeprowadzonej przez Czerwenkowa czystce w partii stracono T. Kostowa, jednego z jej przywódców; nasiliły się także masowe represje wobec społeczeństwa, złagodzone 1954 przez nowego przywódcę partii T. Żiwkowa, który z czasem przejął faktyczną władzę w państwie. W 1955 Bułgaria przystąpiła do Układu Warsz. i została czł. ONZ. W 1971 Wielkie Zgromadzenie Nar. uchwaliło nową konstytucję Bułgarii z zapisem o kierowniczej roli BPK. Na przeł. lat 70. i 80. pogłębiły się zjawiska kryzysowe w życiu gosp. i społ.; ich przejawem było nasilenie 1984 akcji asymilacyjnej wobec ludności pochodzenia tureckiego. Pod koniec 1989 system ustrojowo-polityczny Bułgarii załamał się, powstała opozycja demokr.; w XI 1989 ustąpił Żiwkow, a kierownictwo BPK przejęli zwolennicy reform; w XII 1989 ugrupowania opozycyjne utworzyły Związek Sił Demokratycznych (ZSD); odwołano akcję asymilacyjną wobec ludności tureckiej. W I 1990 Zgromadzenie Nar. zniosło konstytucyjny zapis o kierowniczej roli BPK; od stycznia do maja trwały rokowania Okrągłego Stołu; w kwietniu nastąpiła kolejna nowelizacja konstytucji utworzenie urzędu prezydenta. Wybory do Wielkiego Zgromadzenia Nar. w VI 1990 przyniosły zwycięstwo Bułgarskiej Partii Socjalistycznej (BPS), w sierpniu Zgromadzenie wybrało na prez. Ż. Żelewa przywódcę ZDS, w listopadzie zmieniło nazwę państwa na Republikę Bułgarii a w VII 1991 uchwaliło nową konstytucję. Wybory do Zgromadzenia Nar. wygrywały: ZSD (X 1991), BPS (XII 1994) i koalicja Zjednoczone Siły Demokr. Po niestabilnych rządach Związku Sił Demokr. (ZSD) wybory XII 1994 wygrała Bułg. Partia Socjalist. (BPS); XI 1996 wybory prezydenckie wygrał działacz ZSD P. Stojanow; kryzys gosp. i polit. wywołany przez BPS doprowadził IV 1997 do przedterminowych wyborów, w których zwyciężyła koalicja Zjednoczone Siły Demokr.; przeprowadzona 1997 98 reforma finansowa doprowadziła do stabilizacji waluty; trudna sytuacja gosp. utrzymuje się jednak nadal.

W 1941 Jugosławię opanowali Niemcy i Włosi, rząd i król emigrowali do Londynu. Okupanci hitlerowscy wykorzystali silne w Chorwacji nastroje antyserbskie tworząc niezależne państwo chorwackie, na czele którego stanął nacjonalista i faszysta A. Pavelić. Chorwacka faszystowska organizacja militarna Ustaše dopuściła się szeregu zbrodni, szczególnie na Serbach chorwackich. Od początku okupacji rozwijał się w Jugosławii najsilniejszy w całej Europie ruch oporu. Powstały oddziały partyzantki komunistycznej dowodzone przez J. Broz Tito oraz lojalne wobec rządu emigracyjnego oddziały czetników kierowane przez D. Mihajlovića. Dowództwo czetników w obliczu rosnącej potęgi oddziałów Tity posunęło się do ograniczonej współpracy z hitlerowcami. Zachodni alianci czetników wspierający dotąd Serbów przerwali dostawy sprzętu i uzbrojenia.
Pozycja komunistów w kraju była tak silna, że w pierwszych wyborach po odzyskaniu niepodległości zdobyli oni 90% głosów. Odtworzone państwo jugosłowiańskie (Federacyjna Ludowa Republika Jugosławii) objęło swoim zasięgiem Serbię, Czarnogórę, Bośnię i Hercegowinę, Chorwację, Słowenię oraz dwa obszary wydzielone - Kosowo i Wojwodinę, które z czasem zyskały status okręgów autonomicznych. Komuniści organizowali swoje państwo opierając politykę wewnętrzną na bezwzględnym terrorze. W 1947 Tito popadł w konflikt ze Stalinem, co w konsekwencji doprowadziło do wyodrębnienia się Jugosławii z bloku państw komunistycznych i niezależności polityki jugosłowiańskiej w latach następnych.
Po pewnej liberalizacji polityki wewnętrznej w latach 50. głównymi problemami państwa stały się rozwój gospodarki i łagodzenie konfliktów narodowościowych. O ile w dziedzinie gospodarczej Jugosławia pod rządami Tity odniosła znaczące sukcesy, to stworzony wówczas system państwa federacyjnego okazał się zbyt słaby. W 1963 zmieniono nazwę państwa na Socjalistyczna Federacyjna Republika Jugosławii.
W 1980 po śmierci Tity wzrosły napięcia narodowościowe, które w konsekwencji doprowadziły w 1991 do rozpadu państwa.

39

---