TLEN
Oddychanie czystym tlenem jest dość niebezpieczne, ponieważ podnosi on ciśnienie krwi i wywołuje kwasicę. Niedobór tlenu staje się niebezpieczny dla życia, gdy jego zawartość w powietrzu spada poniżej 10-12%.
Organizm ludzki zachowuje sprawność fizjologiczną przy stężeniu tlenu wynoszącym 15-50%. Objawy toksyczne występują przy niedoborze , jak i przy nadmiarze tlenu. Niedobór tlenu w granicach 10-15% powoduje, że: tętno staje się szybsze, objętość oddechowa rośnie, odczuwa się osłabienie, występuje ból głowy, ruchy stają się coraz mniej skoordynowane. Występuje szybko niedotlenienie krwi i tkanek. Gdy zawartość tlenu spada poniżej 10% może nastąpić utrata przytomności, występują drgawki, niemożność wykonania ruchu, zapaść i śmierć. Niedobór tlenu źle wpływa na oczy, powodując odklejenie siatkówki, a co za tym idzie ślepotę.
Nadmiar tlenu można przez kilka godzin podawać zatrutemu bez ujemnych skutków. Jednak podawanie go przez kilka dni powoduje podrażnienie dróg oddechowych, obrzęk płuc, zaburzenia widzenia (ubytki w polu widzenia). Wystąpić mogą drgawki, w wyniku porażenia kory mózgowej, utrata przytomności i śmierć.
OZON
Ozon przyziemny jest szkodliwy dla zdrowia. Powoduje m.in.: uszkodzenie błon biologicznych przez reakcje rodnikowe z ich składnikami; może hamować działanie enzymów komórkowych, wstrzymując oddychanie wewnątrzkomórkowe; w większych stężeniach powoduje wzrost ciśnienia tętniczego, przyspieszenie tętna i obrzęk płuc prowadzący do zgonu (w stężeniach 9-20 mikrogramów/dm3); senność; ból głowy; podrażnienie systemu oddechowego (wywołuje kaszel); podrażnienie gardła; uczucie dyskomfortu w klatce piersiowej; zmniejszenie wydolności płuc, utrudniając głęboki oddech; przyspieszone oddychanie, płytsze niż normalnie i zmniejsza wydolność wysiłkową.
Ozon pogarsza stan zdrowia astmatyków. Przy wysokim stężeniu ozonu, osoby chorujące na astmę częściej miewają ataki wymagające pomocy lekarskiej i stosowania leków, gdyż zwiększa on wrażliwość na alergeny, które dają impuls atakom astmy. Ponadto ozon wywołuje zapalenie płuc. Badania na zwierzętach wykazują, że ten rodzaj zapalenia występuje regularnie w długim okresie czasu (miesięcy, lat, całego życia), tkanka płucna zostaje pokryta bliznami, które na stałe zmniejszają wydolność płuc i pogarszają stan zdrowia.
Najwyższe dopuszczalne stężenie ozonu w miejscu pracy wynosi 0,1 mikrograma/dm3.
ZASTOSOWANIE
Ozon jest bardzo skutecznym środkiem dezynfekcyjnym o wielu praktycznych zastosowaniach. Oczyszcza wodę, którą pijemy, żywność, którą spożywamy oraz wodę w odwiedzanych przez nas basenach.
Ozon to bardzo silny utleniacz, skutecznością przewyższający ok. 50-krotnie powszechnie stosowany chlor. Nie pozostawia toksycznych produktów ubocznych, takich jak THM, w momencie występowania w wodzie ich prekursorów w procesie dezynfekcji.
Ponadto ozon obniża liczebność glonów i pierwotniaków oraz pleśni i grzybów. Także bakterie Salmonelli, gronkowca, E. coli, czy laseczki i zarodniki Clostridium nie są odporne na działanie ozonu.
Producenci napojów wykorzystują ozon do usuwania żelaza, manganu, amoniaku i siarkowodoru z wody oraz do płukania butelek przed ich napełnianiem. Właściciele przetwórni żywności myją wodą ozonową owoce, jarzyny, warzywa, ryby
i mięso, przedłużając trwałość swoich produktów. Winiarnie wykorzystują ozon do dezynfekcji beczek dębowych, jak i mycia stacji i maszyn usuwając w ten sposób spory i bakterie pleśni. Właściciele basenów cieszą się przejrzystością wody i czystym zapachem, a hodowcy ryb wykorzystują ozon w procesach ciągłego uzdatniania wody i jej napowietrzania.
Woda oczyszczona technologią ozonowania spełnia najwyższe normy jakościowe, przedłuża trwałość oraz eksponuje walory smakowe i zapachowe syropów i koncentratów dodawanych do wody.
CZAD
Dawka śmiertelna: stężenie w powietrzu 10 mg/l.
Najczęstszy sposób zatrucia: wydobywanie się czadu , podczas spalania gazu ziemnego w niewyregulowanych piecykach (ograniczony dostęp do tlenu); gazu świetlnego z rur; kuchenek gazowych; pożary budynków; zatrucia przemysłowe; zatrucia samobójcze; spaliny silnikowe.
Objawy zatrucia: bóle głowy; szum w uszach; zawroty głowy; wymioty; ogólne osłabienie; duszność; spowolnienie oddechu i tętna; czerwone plamy na skórze; w ciężkich zatruciach - drgawki, utrata przytomności, śpiączka.
Pierwsza pomoc i leczenie: Podstawowym i decydującym zabiegiem leczniczym jest jak najszybsze umieszczenie zatrutego w komorze nadciśnieniowej z ciśnieniem tlenu 2 atm. na 30-90 min. Wszystkie inne zabiegi, jak sztuczne oddychanie, wstrzykiwanie roztworu błękitu metylenowego mają tylko nieznaczne działanie lecznicze.
Toksyczne działanie tlenku węgla (II) wynika z jego większego od tlenu (250-300 razy) powinowactwa do hemoglobiny, zawartej w erytrocytach krwi. Tworzy on połączenie zwane karboksyhemoglobiną (CO + Hb → COHb), które jest trwalsze niż służąca do transportu tlenu z płuc do tkanek oksyhemoglobina (połączenie tlenu z hemoglobiną). Dochodzi więc do niedotlenienia tkanek, co w wielu przypadkach prowadzi do śmierci. Już wdychanie powietrza ze stężeniem 0,16% objętościowego CO, powoduje po dwóch godzinach zgon.
Objawami zatrucia przewlekłego są:
- upośledzenie psychiczne;
- osłabienie;
- utrata łaknienia;
- utrata czucia w palcach;
- senność w dzień i bezsenność w nocy;
- zaburzenia krążenia, zmiany w morfologii;
- objawy parkinsonizmu: drżenie mięśni, maskowaty wyraz twarzy;
- "chód pingwini" - ostrożne poruszanie się z szeroko rozstawionymi nogami;
- szaroziemiste zabarwienie skóry.
TLENEK SIARKI (IV)
Tlenek siarki (IV) / ditlenek siarki (SO2) jest bezbarwnym gazem o ostrym, gryzącym i duszącym zapachu, silnie drażniącym drogi oddechowe. Ma właściwości bakteriobójcze i pleśniobójcze. Jest produktem ubocznym spalania paliw kopalnych, przez co przyczynia się do zanieczyszczenia atmosfery (smog).
ZASTOSOWANIE
Wykorzystywany w produkcji kwasu siarkowego (VI);
W celach dezynfekujących, np. piwnice, beczki na wino;
Stosowany jako konserwant (E220), szczególnie powszechnie jako konserwant moszczów owocowych (z przeznaczeniem na wino);
Wykorzystywany do bielenia ( w przemyśle tekstylnym i papierniczym);
Jako czynnik chłodniczy.
Dwutlenek siarki stosowany jest najczęściej jako środek antyseptyczny, hamujący rozwój mikroorganizmów. Stąd powszechne zastosowanie podczas transportu winogron i przed fermentacją. Umożliwia sklarowanie wyciśniętego soku bez ryzyka wcześniejszej fermentacji.
Dwutlenek bardzo łatwo utlenia się do trójtlenku, stąd jego zastosowanie jako przeciwutleniacza, pozwalającego dłużej zachować związki aromatyczne i kolor wina.
Radykalnie zmniejsza aktywność enzymów utleniających , takich jak tyrozynaza czy laktaza, chroniąc moszcz i późniejsze wino przed gwałtownym brunatnieniem i utratą świeżych, owocowych zapachów.
Przedłuża trwałość owocowych zapachów przez wiązanie etanalu. Ponadto sprzyja ekstrakcji związków fenolowych, stąd zasadność dodawania do miazgi przed fermentacją.
Jedynym przypadkiem, w którym konsument może ucierpieć z powodu dwutlenku siarki, jest alergia. Sam SO2 nie jest co prawda alergenem, ale łącząc się z białkami organizmu może powodować reakcje alergiczne.
Dwutlenek siarki atakuje najczęściej drogi oddechowe i struny głosowe. Wdychanie SO2 powoduje skurcz oskrzeli. Długotrwałe oddychanie powietrzem z zawartością SO2, nawet w niskich stężeniach, powoduje uszkodzenie dróg oddechowych, prowadzące do nieżytów oskrzeli - częste przypadki tego schorzenia stwierdzono w badaniach epidemiologicznych mieszkańców miast o zanieczyszczonym powietrzu. Dwutlenek siarki, po wniknięciu w ściany dróg oddechowych , przenika do krwi i dalej do całego organizmu; kumuluje się w ściankach tchawicy i oskrzelach oraz wątrobie, śledzionie, mózgu i węzłach chłonnych. Duże stężenie SO2 w powietrzu może prowadzić do zmian w rogówce oka.
TLENEK AZOTU II
Tlenek azotu II wywołuje narkozę już przy stężeniu 0,045%. Działa głównie na krew, zmieniając hemoglobinę w methemoglobinę. Pierwszymi objawami zatrucia są zawroty głowy, duszność, wymioty. Ciśnienie krwi spada, tętno słabnie, występuje sinica. Po tych objawach wszystko ustępuje, by znów powrócić do normy po 2-3 dniach. Nawroty takie mogą być wielokrotne. Następstwa zatrucia trwają długo, zwłaszcza osłabienie pamięci, zawroty głowy, osłabienie serca; mogą się rozwinąć nawet psychozy.
FUNKCJE
Regulacja napięcia naczyń krwionośnych i co za tym idzie ciśnienia tętniczego krwi;
Hamuje agregację płytek krwi i leukocytów;
W ośrodkowym układzie nerwowym pełni funkcję neuromodulatora (np. wpływ na pamięć);
W obwodowym układzie nerwowym działa jak neurotransmiter i wpływa na motorykę przewodu pokarmowego, funkcje neuroendokrynne i lokalny przepływ krwi;
Ma wpływ na wiele mechanizmów immunologicznych.
Tlenek azotu znalazł zastosowanie w leczeniu ciężkiej niewydolności oddechowej w przebiegu zapalenia płuc u niemowlęcia oraz w leczeniu dzieci z krytycznym nadciśnieniem płucnym po operacjach w krążeniu pozaustrojowym.
TLENEK AZOTU IV
Stężenie 120 mg/m3 powietrza drażni błony śluzowe, stężenie 200 mg/m3 powietrza powoduje kaszel. 250-300 mg/m3 powietrza jest niebezpieczne już przy krótkiej ekspozycji. Niebezpieczne jest to, że od momentu wdychania tlenku azotu do pojawienia się widocznych objawów zatrucia upływa 5-8 h, a nawet 10 h. Zatrucia mogą być ostre i przewlekłe. Zatrucia ostre występują w kilku postaciach: w zatruciach NO2 może pojawić się też biegunka, nudności oraz wymioty. W krwi występuje methemoglobina, rośnie gęstość krwi oraz jej krzepliwość. Może wystąpić zapalenie błon śluzowych, zmiany w sercu. Miejscowe ogniska martwicze w wątrobie, nerkach i nadnerczach. Wskutek przekrwienia i obrzęku mózgu mogą się pojawić zaburzenia psychiczne, jak utrata pamięci, stany apatyczne i inne.
Zatrucia przewlekłe powstają w wyniku długotrwałego narażenia na małe stężenia NO2. Charakteryzują się zapaleniami dróg oddechowych, zapaleniem spojówek, stanami zapalnymi żołądkowo-jelitowymi, niedokrwistością, wychudzeniem, stanami nerwicowymi.
SIARKOWODÓR
Charakterystyczny zapach siarkowodoru stanowi dobre ostrzeżenie. Jednak przy większych stężeniach następuje porażenie węchu, co wzmaga niebezpieczeństwo. Kilka głębokich wdechów przy stężeniu powyżej 0,1% może wywołać śmierć natychmiastową wskutek porażenia ośrodka oddechowego. Mechanizm działania siarkowodoru polega na blokowaniu działalności enzymów zawierających metale. Siarkowodór daje zatrucia ostre podostre i przewlekłe. W ostrych zatruciach występują objawy silnego porażenia spojówek oczu i układu oddechowego. Pojawia się silny kaszel z śluzową plwociną. Narasta duszność, bóle i zawroty głowy. Zwiększa się liczba oddechów, tętno staje się przyspieszone, spada ciśnienie krwi. Pojawiają się drgawki i wśród narastającej utraty świadomości dochodzi do zgonu. Stany podostre mają miejsce przy mniejszych stężeniach poniżej 0,01%. Występują objawy podrażnienia spojówek, światłowstręt, bóle i zawroty głowy, utrata łaknienia i inne zaburzenia ogólne. Zatrucia przewlekłe występują u ludzi stykających się z niewielkimi stężeniami siarkowodoru na co dzień. Występują następujące objawy chorobowe: przewlekłe zapalenie dróg oddechowych i spojówek oczu, zaburzenia żoładkowo-jelitowe, ogólne osłabienie.
CHLOR
Chlor jest gazem silnie trującym, wchłanianym przez drogi oddechowe, powoduje stany zapalne błony śluzowej. Objawy zależą od stężenia. Stężenie 1 - 6 mg/m3 powietrza powoduje podrażnienie, 100 - 200 mg/m3 powietrza jest groźne dla życia już po 30 minutach działania. Stężenie powyżej 2000 mg/m3 powietrza powoduje śmierć natychmiast. Średnie i małe dawki powodują zapalenie spojówek, nieżyt nosa, gardła, tchawicy i oskrzeli oraz silne drapanie za mostkiem prowadzące do natychmiastowego kaszlu. Chlor łączy się z wilgocią błon śluzowych , tworząc chlorowodór działający parząco. Połykany z śliną powoduje podrażnienie błon śluzowych przełyku i żołądka. Szkodliwie działa na szkliwo zębów, ułatwiając ich próchnicę.
Zatrucie ostre jest poważnym uszkodzeniem zdrowia, które może się objawić obrzękiem płuc i oskrzelowym zapaleniem płuc. Mogą wystąpić przejściowe stany zapalne dróg oddechowych, nadżerki błon śluzowych nosa i jamy ustnej oraz objawy nerwicy.
FOSGEN
Po wziewnym wprowadzeniu go do płuc niszczy naczynia włosowate pęcherzyków płucnych, co powoduje zalanie płuc krwią i uduszenie. Jeśli jednak stężenie było małe, może wystąpić krótki okres utajenia, po którym pojawia się kaszel, krwawa, pienista plwocina, zasinienie twarzy i szyi (aż do barwy fioletowej). Tu również krew i osocze gromadzą się w pęcherzykach płucnych, co prowadzi w rezultacie do śmierci wskutek głodu tlenowego.
AMONIAK
Stosowany jest do wyrobu soli amonowych, nawozów sztucznych, mocznika w produkcji sody, kwasu azotowego (V), w chłodnictwie.
Ciekły amoniak wylany na skórę wywołuje odmrożenia. Działa drażniąco na skórę i błony śluzowe.
Objawami zatrucia amoniakiem są: łzawienie oczu, nudności, bóle głowy, ślinotok i drapanie w gardle. Zatrucie spowodowane dużymi dawkami amoniaku może doprowadzić do nieodwracalnych uszkodzeń organów: oczu, płuc i innych.