ROZDZIAŁ V - OGÓLNE ZASADY DZIEDZICZENIA USTAWOWEGO

KRĄG OSÓB POWOŁANYCH DO DZIEDZICZENIA Z USTAWY

przypadki dziedziczenia z ustawy

Artykuł 926 § 2 k.c. stanowi, że dziedzicze­nie ustawowe co do całości spadku następuje w dwóch wypadkach:

1. gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy może być skutkiem:

• faktu, że spadkodawca w ogóle nie sporządził był testamentu

• tego, iż rozrządzenie testamentowe o ustanowieniu spadkobiercy jest nieważne

• te­stament został odwołany przez spadkodawcę

2. gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą.

spadkobierca nie chce być spadkobiercą, jeżeli :

• zrzekł się dziedziczenia lub

• odrzucił spadek

nie może zaś być spadkobiercą osoba, któ­ra:

• nie istniała w chwili otwarcia spadku (WYJĄTEK: nasciturus oraz fundacja) albo

• została uznana za niegodną

Przypomnijmy, że w prawie polskim możliwe jest również dziedziczenie usta­wowe co do części spadku

dziedziczenie ustawowe następuje tylko wtedy, gdy:

1. nie zachodzi dzie­dziczenie testamentowe

2. dziedziczenie testamentowe nie obejmuje całości spadku

krąg spadkobierców ustawowych w k.c.

Krąg osób powołanych do dziedziczenia z ustawy jest wyznaczony przez związki rodzinne, oparte

• bądź na pokrewieństwie

• bądź na więzi prawnej o charakterze rodzinnym (małżeń­stwo, przysposobienie).

Zaliczenie danej osoby do kręgu spadkobierców ustawowych nie oznacza jeszcze, że ilekroć dojdzie do dziedziczenia ustawowego osoba ta będzie rzeczywiście powołana do spadku, jeżeli spełnia wymagane w tym celu przesłanki. Przeciwnie, prawo spadkowe z reguły dzieli spadkobierców ustawowych na pewne grupy, które są powoływane do spadku w określonej kolejności; w obrębie danej grupy o kolejności powołania decyduje zazwyczaj stopień pokrewieństwa (krewni bliższego stopnia są powoływani przed krewnymi dalszymi). Jednakże ta sama osoba może należeć do dwóch (lub więcej) grup, a więc dziedziczyć razem ze spadkobiercami zarówno jednej, jak i drugiej grupy. Taka jest w wielu systemach prawnych, w tym także w prawie polskim, sytuacja małżonka spadkodawcy.

Udziały spadkobierców, którzy są jednocześnie powołani do spadku z ustawy, mogą być określo­ne

• bądź w stałym ułamku, bądź też

• w zależności od liczby tych spadkobierców (podział wedle głów— in capita).

• jeżeli w miejsce nieżyjących krewnych bliższego stopnia do spadku powołani są ich zstępni, obliczanie odpowiedniego ułamka może opierać się na następującej zasadzie: udziały przypadające nieżyjącym krewnym dzieli się według zasady in capita między ich zstępnych (jest to tzw. podział wedle szczepów - in stirpes).

Kodeks cywilny zalicza do spad­kobierców ustawowych:

1. zstępnych i małżonka (I klasa spadkobierców ustawowych)

2. małżonka, rodziców, rodzeństwo i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy (II klasa spadkobierców ustawowych)

3. gminę

4. Skarb Państwa

• w prawie polskim powołanie do dziedziczenia z ustawy nie opiera się na wzajemności. Innymi słowy: z tego, że osoba A należy do kręgu spadkobierców ustawowych po osobie B, nie wynika, że także osoba B należy do kręgu spadko­bierców ustawowych osoby A. Wzajemność powołania do dziedziczenia zachodzi tylko:

1. między rodzicami i dziećmi (dzieci należą do spadkobierców ustawowych po rodzicach, a rodzice po dzieciach)

2. między rodzeństwem

3. między mał­żonkami

Ponadto należy mieć na uwadze, że uprawnienia spadkobierców objętych wzajemnością nie są symetryczne. Dzieci dochodzą więc w pierwszej kolejno­ści do dziedziczenia po rodzicach, ale rodzicom nie przysługuje takie samo uprawnienie w odniesieniu do spadku po dzieciach; dziedziczą oni bowiem dopiero wówczas, gdy dzieci nie mają zstępnych. Symetryczność uprawnień zacho­dzi jedynie między rodzeństwem oraz między małżonkami.

małżonek jako spadkobierca ustawowy

• sytuacja prawna małżonka jako spadkobiercy ustawowego jest uregulowana w oderwaniu od ustroju majątko­wego, jakiemu małżonkowie podlegali w chwili otwarcia spadku ustrój ten wpły­wa jednak na skład majątku spadkowego

• Uprawnienia małżonka nie zależą od tego, czy pozostawał on we wspólnym pożyciu ze spadkodawcą aż do chwili jego śmierci

• Zasadnicze znaczenie ma kwestia, czy małżeństwo istniało w chwi­li otwarcia spadku jeżeli:

1. małżeństwo zostało przedtem prawomocnie rozwiąza­ne. przez rozwód albo

2. małżeństwo zostało unieważnione,

były małżonek nie jest spadkobiercą usta­wowym

Jednakże istnienie małżeństwa w chwili otwarcia spadku nie zawsze jest wy­starczającą przesłanką do tego, aby pozostały przy życiu małżonek dziedziczył z ustawy po swym zmarłym współmałżonku.

Wyłączenie dziedziczenia małżonka (którym był w chwili otwarcia spadku)może być spowodowane następującymi okolicznościami:

1. orzeczona została separacja małżonków

2. małżeństwo zostało unieważnione po jego ustaniu w zasadzie niedopuszczalne.

Dopuszczalne jednak w przypadku:

1. małżeństwa bigamicznego

2. małżeństwa zawartego wbrew istniejącej między małżonkami przeszkodzie pokrewieństwa

3. gdy jeden z małżonków za życia obojga wytoczył odpowiednie powództwo

3. spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu albo separacji z winy małżonka pozostającego przy życiu, a żądanie to było uzasadnione

• uznanie zgłoszonego przez spadkodawcę żądania rozwodu lub separacji za uzasadnione (art. 940 § 1 k.c.) wymaga usta­lenia, że wymagany prawem rozkład nastąpił, i to z winy małżonka pozostającego przy życiu. Możliwe jest uznanie żądania za uzasadnione również wtedy, gdy okaże się, że winę ponosili oboje małżonkowie. Wyłączenie małżonka od dziedziczenia nie wchodzi natomiast ze względów formalnych w rachubę, jeżeli spadkodawca wystą­pił o rozwód albo orzeczenie separacji bez orzekania o winie.

• omawiane tu wyłączenie następuje na mocy orzeczenia sądu, a żą­dać go może każdy ze spadkobierców ustawowych, powołanych do dziedzicze­nia w zbiegu z pozostałym przy życiu małżonkiem; wyłączenie małżonka od dziedziczenia działa ex tunc i jest skuteczne wzglę­dem wszystkich współspadkobierców powołanych razem z nim do dziedzicze­nia z ustawy, choćby nie wszyscy wystąpili z odpowiednim powództwem.

• mał­żonek wyłączony od dziedziczenia traci również prawo do korzyści z art. 939 k.c.

• uprawnienie do wytocze­nia odpowiedniego powództwa ograniczone jest podwójnym terminem. wy­nosi on:

• sześć miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o otwarciu spadku,

• nie więcej jednak niż rok od otwarcia spadku (art. 940 k.c.)

• przepis ten zastosowanie tylko wtedy, gdy spadkodawca zmarł w toku wszczętego przezeń procesu o rozwód albo o orzeczenie separacji

• postępowanie w tym procesie ulega umorzeniu (art. 446 k.p.c.), a o wyłączeniu od dziedziczenia sąd orzeka w od­rębnym procesie, wszczętym na skutek powództwa współspadkobiercy

DZIEDZICZENIE ZSTĘPNYCH I MAŁŻONKA SPADKODAWCY

udziały spadkowe

• w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spad­ku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek (art. 931 §1 k.c,).

• dziedziczą oni w zasadzie w częściach równych. Dążąc jednak do uprzywilejowania mał­żonka, ustawa zapewnia mu w każdym wypadku co najmniej jedną czwartą spadku.

Art. 931. § 1. W pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. § 2. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych.

• jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom (czyli wnukom spadkodawcy) w częściach równych oblicza się więc najpierw udział nieżyjącego dziecka, a ten z kolei dzieli między jego dzieci

Zasadę tę stosuje się również w trzech wypadkach, w których dziecko spadko­dawcy wprawdzie żyje, ale z mocy przepisu ustawy jest traktowane tak jakby nie dożyło otwarcia spadku. Chodzi tu o:

1. niegodność dziedziczenia,

2. odrzucenie spad­ku oraz

3. zrzeczenie się dziedziczenia należy jed­nak pamiętać, że w przypadku zrzeczenia się dziedziczenia udział zrzekającego się przypadnie jego zstępnym tylko wówczas, gdy nie byli oni objęci zrzeczeniem się

Przedstawiony sposób obliczenia udziałów spadkowych stosuje się odpo­wiednio do dalszych zstępnych spadkodawcy (art. 931 § 2 zd. drugie k.c.).

DZIEDZICZENIE INNYCH KREWNYCH l MAŁŻONKA SPADKODAWCY

zasady ogólne

• w braku zstępnych spadkodawcy (a także jeżeli zstępni nie mogą lub nie chcą dziedziczyć) do spadku powołani są z ustawy spadkobiercy drugiej grupy, tzn. małżonek, rodzice, rodzeństwo i zstępni rodzeństwa spadko­dawcy (art. 932 § l k.c.).

• w zależności od konkretnej sytuacji rodzinnej spad­kodawcy spadek może przypaść

• wszystkim wymienionym kategoriom spadko­bierców,

• tylko jednej z nich (na przykład tylko rodzicom albo tylko zstępnym rodzeństwa) albo

• każdej możliwej kombinacji tych kategorii (na przykład rodzicowi i siostrzenicy spadkodawcy).

• przy określaniu udziałów przypadających przedstawicielom poszczególnych kategorii ustawodawca oparł się częściowo na systemie udziałów sztywnych, określonych w stałym ułamku, a częściowo — na obliczaniu udziałów według zasady podziału in capita

udział małżonka

• udział spadkowy małżonka dziedziczącego w zbiegu z in­nymi spadkobiercami drugiej grupy wynosi zawsze połowę spadku, bez wzglę­du na rodzaj i liczbę innych spadkobierców (art. 932 § 2 k.c.).

• natomiast w braku wszystkich innych spadkobierców grupy drugiej małżon­kowi przypada cały spadek (art. 935 § l k.c.).

udział rodziców

• udział spadkowy każdego z rodziców, dziedziczących ra­zem z rodzeństwem wynosi jedną czwartą tego, co przypada łącznie rodzicom i rodzeństwu (art. 933 § 1 k.c.).

• wielkość udziału każdego z rodziców zależy za­tem od tego, czy rodzice i rodzeństwo dziedziczą w zbiegu z małżonkiem spad­kodawcy, czy też nie

• jeżeli rodzice dziedziczą tylko w zbie­gu z małżonkiem, każdemu z nich przypada udział także w wysokości jednej czwartej spadku (art. 933 § 3 k.c.).

• gdy jedno z rodziców nie do­żyło otwarcia spadku (albo nie chce lub nie może być spadkobiercą) udział spadkowy, jaki przypadał temu z rodziców, które zmarło przed spadkodawcą, przypada po połowie drugiemu z rodziców i rodzeństwu spadkodawcy (art. 933 § 2 k.c.).

• Choć kodeks nie mówi o tym wprost, nie ulega wątpliwości, że w braku in­nych spadkobierców grupy drugiej cały spadek przypadnie rodzicom (w czę­ściach równych) albo też temu z nich, które przeżyło spadkodawcę. Zasadę tę da się wydedukować z treści art. 933 § 2 w zw. z art. 935 § 2 k.c.

udziały rodzeństwa

• w stosunku do rodzeństwa przyjęto zasadę podziału wedle głów (art. 933 § l zd. drugie k.c.), nie czyniąc przy tym żadnej różnicy co do rodzeństwa przyrodniego.

• część spadku przeznaczona dla rodzeństwa jest zmienna.

Z punktu widzenia wysokości udziału, który przypadnie do podziału rodzeństwu, może tu wystąpić aż pięć typów sytuacji:

1. jeżeli do spadku jest powołane tylko rodzeństwo, cały spadek dzieli się między nie w częściach równych,

2. przy dziedziczeniu w zbiegu z małżonkiem, jak też w zbiegu z obojgiem rodziców, ale bez małżonka, do podziału pomiędzy rodzeństwo przypada 1/2 część spodku.

3. w zbiegu z małżonkiem i rodzicami spadkobiercy — 1/4 część spadku,

4. w zbiegu z małżonkiem i jednym z rodziców — 5/16,

5. w zbiegu z jednym z rodziców, bez małżonka — 3/8.

• jeżeli którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyto otwarcia spadku, pozostawiając zstępnych, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym.

DZIEDZICZENIE NA PODSTAWIE PRZYSPOSOBIENIA

przysposobienie pełne

• w tym wypadku sytuacja jest — z punktu widzenia przepisów o dziedziczeniu ustawowym - taka sama, jak gdyby przysposobiony był dzieckiem przysposabiającego.

• przysposobiony należy do kręgu spadkobierców ustawowych po przysposabiającym i jego krewnych (tzn. po wstępnych, rodzeństwie oraz po dzieciach przysposabiającego), a

• przysposabiający i jego krewni (zstępni) mogą zostać spadkobiercami przysposobionego (art. 936 § 1 k.c.).

• zstępni przysposobionego są w prawie spadkowym traktowani jak zstępni przy­sposabiającego, a dwie osoby przysposobione przez tego samego przysposabiającego — jak rodzeństwo.

• przysposobiony nie dziedziczy po swoich wstępnych na­turalnych i ich krewnych, a osoby te nie dziedziczą po nim (art. 936 § 2 k.c.).

reguła ta doznaje jednak ważnych wyjątków:

1. w razie przysposobienia, w wyniku którego jeden z małżonków przysposabia dziecko drugiego małżonka, przysposobienie nie narusza więzi rodzinnych po­między tym drugim małżonkiem (naturalnym rodzicem) a jego dzieckiem.

2. gdy małżonek przysposabia dziecko drugiego małżonka po śmierci rodzica tego dziecko, Wówczas sąd. orzekając przysposo­bienie, może postanowić o utrzymaniu w relacjach między przysposobionym a krewnymi jego zmarłego rodzica praw i obowiązków wynikających z pokre­wieństwa

rozwiązanie stosunku przysposobienia

• z chwilą uprawomocnienia się tego orzeczenia ustają skutki przysposobienia, także skutki w zakresie prawa spad­kowego. Oznacza to, że w odniesieniu do spadków otwartych po uprawomocnieniu się orzeczenia o rozwiązaniu przysposobienia przysposo­biony nie dziedziczy po przysposabiającym i jego krewnych ani też oni nie dzie­dziczą po przysposobionym.

• Wyjątkowo może też zdarzyć się, że postępowanie o rozwiązanie przysposobienia jest kontynuowane po śmierci przysposabiające­go. Jeżeli w takim postępowaniu stosunek przysposobienia zostanie rozwiązany, przyjmuje się w drodze fikcji prawnej, że skutki przyspo­sobienia ustały z chwilą śmierci przysposabiającego, wsku­tek czego przysposobiony nie dziedziczy po przysposabiającym.

przysposobienie niepełne

Przysposobienie niepełne orzeka się tylko na żądanie przysposabiającego i za zgodą osób, których zgoda jest do przysposo­bienia potrzebna.

Skutki takiego przysposobienia w prawie spadkowym są ograni­czone, zarówno w stosunku do krewnych przysposabiającego, jak i krew­nych przysposobionego. Artykuł 937 k.c. skutki te określa w postaci trzech reguł:

1. przysposobiony dziedziczy po przysposabiającym na równi z jego dzieć­mi, a zstępni przysposobionego dziedziczą po przysposabiającym na tych samych zasadach, co dalsi zstępni spadkodawcy

2. przysposobiony i jego zstępni nie dziedziczą po krewnych przysposabia­jącego, a krewni przysposabiającego nie dziedziczą po przysposobionym i jego zstępnych

3. rodzice przysposobionego nie dziedziczą po przysposobionym, a zamiast nich dziedziczy po przysposobionym przysposabiający; poza tym przysposobie­nie nie narusza powołania do dziedziczenia wynikającego z pokrewieństwa.

• jednak podobnie jak to ma miejsce w odniesieniu do przysposobienia pełnego, w razie gdy jeden z małżonków przysposabia dziecko drugiego małżon­ka, wyłączenie od dziedziczenia wynikające ze zdania pierwszego nie odnosi się do tego drugiego małżonka (naturalnego rodzica dziecka).

• poza tym warto zauważyć, że zasada trzecia wyłącza jedynie dziedziczenie rodziców naturalnych po przysposobionym, ale nie dziedziczenie przysposobio­nego po rodzicach naturalnych

UPRAWNIENIA MAŁŻONKA SPADKODAWCY DO PRZEDMIOTÓW URZĄDZENIA DOMOWEGO

istota uprawnienia

• na mocy art. 939 k.c. małżonkowi spad­kodawcy przysługuje z mocy samego prawa szczególne uprawnienie, do które­go stosuje się odpowiednio postanowienia o zapisie.

Art. 939. § 1. Małżonek dziedziczący z ustawy w zbiegu z innymi spadkobiercami, wyjąwszy zstępnych spadkodawcy, którzy mieszkali z nim razem w chwili jego śmierci, może żądać ze spadku ponad swój udział spadkowy przedmiotów urządzenia domowego, z których za życia spadkodawcy korzystał wspólnie z nim lub wyłącznie sam. Do roszczeń małżonka z tego tytułu stosuje się odpowiednio przepisy o zapisie. § 2. Uprawnienie powyższe nie przysługuje małżonkowi, jeżeli wspólne pożycie małżonków ustało za życia spadkodawcy.

• ustawodawca polski przyjął tu spotykaną w tym przedmiocie w niektórych systemach prawnych konstrukcję prelegatu, co znaczy, że z mocy ustawy na­stępują takie skutki, jak gdyby spadkodawca wymienione przedmioty urządze­nia domowego przeznaczył był swemu małżonkowi w drodze zapisu naddziałowego. Można by więc powiedzieć, acz niezupełnie ściśle, że mamy tu do czy­nienia z prelegatem ustawowym.

• dziedziczenie ustawowe wchodzących w skład spadku przedmiotów urządzenia domowego następuje według zasad ogólnych:

• małżonek oraz każdy ze spadkobierców powołanych z nim razem do spadku z ustawy nabywa prawo własności tych przedmiotów w części ułamkowej, od­powiadającej jego udziałowi w spadku, jednakże małżonek może żądać, aby pozostali spadkobiercy przenieśli nań swoje udziały w tych przedmiotach według przepisów o wykonaniu zapisu (art. 970 k.c. i nast.).

• postanowienie art. 939 k.c. stosuje się bez względu na ustrój majątkowy, któ­remu małżonkowie podlegali w chwili otwarcia spadku.

• przez przedmioty urządzenia domowego należy rozumieć wyłącznie rzeczy (art. 45 k.c.) wchodzące w skład tego urządzenia (meble, sprzęty kuchenne, odbior­nik radiowy, telewizor, ale nie samochód), z których małżonek korzystał za życia spadkodawcy wspólnie z nim lub wyłącznie sam. Nie zalicza się więc do nich przedmiotów służących wyłącznie do zaspokajania potrzeb osobistych spadkodaw­cy lub służących do wykonywania przez niego zawodu (por. art. 33 pkt 4 i 5 k.r.o.).

wyłączenia

Uprawnienie wynikające z art. 939 § 1 k.c. nie przysługuje małżonkowi w następujących wypadkach:

1. jeżeli wspólne pożycie małżonków ustało za życia spadkodawcy (art. 939 § 2 k.c.)

Przez ustanie wspólnego pożycia (wypadek a) należy rozumieć tzw. separację faktyczną, ale nie separację w znaczeniu prawnym. Separacja faktyczna — naj­ogólniej rzecz biorąc — polega na tym, że jeden z małżonków opuścił wspólne mieszkanie w zamiarze zerwania wspólnoty małżeńskiej

2. jeżeli małżonek nie dziedziczy z ustawy dlatego, że:

1. dziedziczy jedynie z testamentu

2. pozostawał ze spadkodawcą w separacji

3. zrzekł się dziedziczenia

4. odrzucił spadek

5. został uznany za niegod­nego

6. został wyłączony od dziedziczenia w trybie art. 940 k.c. lub na mocy testa­mentu

3. jeżeli małżonek dziedziczy z ustawy razem ze zstępnymi spadkodawcy (chociażby jednym), którzy zamieszkiwali ze spadkodawcą w chwili jego śmierci, bez względu na stopień pokrewieństwa tych zstępnych ze spadkodawcą (dzieci, wnuki, prawnu­ki), czy też ich małoletniość lub pełnoletność.

• ponieważ omawiane uprawnienie małżonka jest związane z dziedziczeniem ustawowym, podlega ono — tak jak dziedziczenie ustawowe — ogólnej zasa­dzie, w myśl której spadkodawca może testamentem modyfikować skutki wyni­kające z ustawy.

• Spadkodawca może więc małżonka tego uprawnienia pozbawić w testamencie bądź w ten sposób, że je po prostu wyłączy w całości albo w czę­ści, bądź też poszczególne przedmioty urządzenia domowego przeznaczy w dro­dze zapisu innym osobom.

DZIEDZICZENIE SKARBU PAŃSTWA

koncepcja

• zasada, że w braku spadkobierców ustawowych pośród członków rodziny zmarłego spadek przypada państwu, ukształtowała się jeszcze w prawie rzymskim i opiera się na założeniu, że majątek spadkowy nie może stać się mieniem niczyim.

• odpowiednie uprawnienie państwa może być pojmowane dwojako:

1. jako wypływające z praw zwierzchnich państwa uprawnienie do zawłaszczenia spadku bezdziedzicznego (np. prawo francuskie)

2. jako dziedziczenie opiera­jące się na powołaniu państwa do spadku w charakterze spadkobiercy ustawowego bardziej rozpowszechnio­na

Odmienne skutki praktyczne tych dwóch koncepcji występują przede wszyst-kim w dziedzinie prawa międzynarodowego prywatnego

zasady dziedziczenia

• w braku małżonka spadkodawcy i krewnych powo­łanych do dziedziczenia z ustawy spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu (art. 935 § 3 k.c.). Skarb Państwa jest zatem spadkobiercą ustawowym, powołanym do spadku w ostatniej kolejności.

• Skarb Państwa podlega co do zasady przepisom, które stosuje się do innych spadkobierców odmienności:

1. Skarb Państwa ani gmina nie mogą odrzucić spadku

2. Skarb Państwa ani gmina nie składają oświadczenia o przyjęciu spadku, a spadek uważa się za przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza

3. Skarb Państwa nie może być wyłączony od dziedziczenia przez testament negatywny

UPRAWNIENIA DZIADKÓW SPADKODAWCY

istota i zakres uprawnień

• prawo polskie nie powołuje z ustawy do dziedzi­czenia wstępnych spadkodawcy dalszych niż jego rodzice

Przesłanki powstania uprawnienia dziadków są następujące:

1. dziadkowie spadkodawcy znajdują się w niedostatku

2. nie mogą otrzymać należnych im środków utrzymania od osób, na któ­rych ciąży względem nich ustawowy obowiązek alimentacyjny dlatego, że:

1. osób takich nie ma

2. osoby te nie są w stanie zadośćuczynić temu obowiązkowi

3. zyskanie od tych osób na czas potrzebnych środków utrzymania jest niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami (por. art. 132 k.r.o.)

• uprawnieniu dziadków spadkodawcy odpowiada obowiązek spadkobierców, którzy

1. są do spadku powołani z ustawy (art. 938 k.c.) lub z testamentu (art. 966 k.c.) i

2. spadek ten w danych okolicznościach faktycznie dziedziczą (a więc go nie odrzucili)

3. nie są krewnymi dziadków zobowiązanymi wobec nich z ustawy do alimentacji; spadkobiercą takim jest w szczególności małżonek zmarłego wnuka lub Skarb Państwa.

alimentacyjny charakter

• do przewidzianych prawem spad­kowym roszczeń dziadków spadkodawcy należy odpowiednio stosować prze­pisy o roszczeniach alimentacyjnych, pamiętając wszelako, że w stosunku do roszczeń alimentacyjnych wynikających z pokrewieństwa zachodzą dwie istot­ne różnice

1. zakres obowiązku spadkobiercy wobec dziadków określa się nie według jego możliwości zarobkowych i majątkowych (por. art. 135 § l k.r.o.), ale w stosunku do wartości udziału spadkowego tego spadkobiercy, przy czym należy tu rozumieć wartość pozostałą po zaspokojeniu długów spadku, obcią­żających danego spadkobiercę (tzw. czystą wartość)

2. spadkobiercy przysługuje tzw. upoważnienie przemienne (facultas alternativa). Może on roszczeniu dziadków zmarłego uczynić zadość także w ten sposób, że zapłaci im sumę pieniężną odpowiadającą wartości jednej czwar­tej swego udziału spadkowego

• można powiedzieć, że spadkobierca, na którym ciąży obowiązek z art. 938 lub 966 k.c., staje się wobec dziadków spadkodawcy oso­bą zobowiązaną do dostarczania im alimentów w ostatniej kolejności, tzn. po wszystkich krewnych objętych obowiązkiem alimentacyjnym.

• jak się wydaje, obowiązek spadkobiercy aktualizuje się tylko wtedy, gdy przesłanki wymienio­ne w punkcie poprzednim pod a) i b) były spełnione w chwili otwarcia spadku.

• Ponieważ zakres obowiązku określa się w stosunku do wartości udziału spad­kowego, odpowiedzialność dwóch lub więcej spadkobierców z tego tytułu nie jest solidarna.

^{ROZDZIAŁ V - OGÓLNE ZASADY DZIEDZICZENIA USTAWOWEGO}

8

---