Podstawowe strategie i procedury w procesie rehabilitacji - Sowa J. Wojciechowski F.

• Projektowanie działalności rehabilitacyjnej powinno opierać się na:

-znajomości mechanizmów biopsychicznych ludzi zdrowych, ich potrzeb i motywacji

-znajomości braków, zaburzeń lub uszkodzeń jednostki niepełnosprawnej

Celem pedagoga specjalnego- innych specjalistów jest: poznanie przyczyn zaburzenia, ich likwidowanie, działanie ochronne i profilaktyczne oraz budowanie efektywnej obrony organizmu

• Diagnoza ma charakter psychopedagogiczny i medyczny, nastawiona na zastosowanie w praktyce , wynika z ujmowania jednostki niepełnosprawnej w całokształcie zmian bio-psycho-społecznych.

• Na tle wieloaspektowego poznania jednostki niepełnosprawnej, uzyskanego za pomocą diagnoz specjalistycznych i własnych obserwacji rehabilitant musi zbudować indywidualny program działania w pracy rehabilitacyjnej.

• Formy postępowania terapeutyczno-wychowawczego W. Dykcik:

-wczesna diagnoza i interwencja,

-wielostronna stymulacja,

-usprawnianie, korektura, kompensacja, indywidualizacja,

-profilaktyka i prewencja

-wspieranie i wspomaganie

• Zasadnicze kierunki oddziaływań (drogi rehabilitacji) M. Grzegorzewska:

1. Kompensacja- obejmuje parę typów zjawisk:

• występujące samorzutnie, z udziałem świadomości jednostki niepełnosprawnej, przykładem takich oddziaływań kompensacyjnych, wykorzystujących biologiczne, samoczynne procesy kompensacyjne u upośledzonych sensorycznie jest zastępstwo zmysłów, np. uczenie niesłyszącego odczytywania mowy z ust,

• zorganizowane przez rehabilitanta w celowej sytuacji(lekcji, zabawie, ćwiczeniu), w tym przypadku formą kompensacji jest świadoma działalność rehabilitacyjna podejmowana po to, by skompensować określoną dysfunkcję fizyczną lub psychiczną jednostki niepełnosprawnej jakimś jej szczególnym uzdolnieniem

-obowiązkiem rehabilitanta jest wyszukiwanie najmocniejszych stron, (zdolności)jednostki niepełnosprawnej i oparcie na niej procesu kompensacyjnego

• kompensacja o charakterze technicznym , na której zakres składają się: protezy, urządzenia elektroakustyczne, wózki ortopedyczne, wyposażenie pracowni,

2. Korygowanie- to zespół oddziaływań rehabilitacyjnych o charakterze eliminowania, powstrzymywania czy modyfikacji zaburzeń bądź deformacji związanych z nieprawidłowym funkcjonowaniem różnych układów( narządów sensorycznych, ruchu, mowy). Ważne jest współdziałanie psychiczne rehabilitanta, psychoterapeuty z podmiotem w celu wzbudzania racjonalnych motywacji wyjścia z niepełnosprawności. Terapeuta w toku różnych zajęć musi umiejętnie ukierunkować korekturę, by podmiot mógł ją prowadzić także samodzielnie.

3. Usprawnianie- odmienny rodzaj czynności rehabilitacyjno-terapeutycznych, które mogą dotyczyć zaburzonych funkcji organicznych, psychicznych i psychospołecznych. Czynności te to usprawnianie funkcji zaburzonych, bądź niezaburzonych, które bardzo często muszą przejąć funkcje tych pierwszych, np. sprawność rąk przy niedowładzie nóg, koordynacja i sposób poruszania się osób niewidomych.

4. Dynamizowanie- aktywizowanie wysiłku jednostki niepełnosprawnej w celu wydostanie się z upośledzenia, dynamizowanie jest jedną z najważniejszych czynności z zakresu oddziaływań rehabilitacyjnych, kładzie nacisk na motywację, postawę i aspiracje człowieka w dążeniu do celu. Termin „ obraz własnej osoby” w jego trzech wymiarach: jaki byłem, jaki jestem i jaki chciałbym być oraz „obraz świata” wyznaczają kierunek dynamizmu motywacyjnego jednostki niepełnosprawnej.

Warunki Oddziaływania :

-znać rzeczywistość zastaną(diagnoza) w całej różnorodności

-stworzyć model rzeczywistości postulowanej(różne warianty) dopasowany do uwarunkowań

-znać możliwe drogi przekształcania rzeczywistości

-znać środowisko i jego komponenty wspomagające lub utrudniające proces rehabilitacji

ŚRODOWISKO EDUKACYJNE

hhhhhhhkkkkkkkkkkkkk

Zarysowana koncepcja może być podstawą szczegółowych rozwiązań metodycznych w ramach czterech dróg rehabilitacji czyli tzw. Strategii postępowania rehabilitacyjnego.

Trzy typy technik wyrównawczych jako podbudowa procesu rehabilitacji Quay:

1. Techniki pierwszego typu polegają na usprawnianiu danego procesu na pewnym hipotetycznym poziomie, np. sugeruje się, że ćwiczenie motoryki może wpłynąć dodatnio na czytanie, pisanie mówienie w późniejszym okresie życia.

2. Techniki drugiego typu polegają na usprawnianiu funkcji, których znaczenie jest niewątpliwe, z nadzieją na przyszłe efekty tych ćwiczeń, przykładem może być uczenie rozróżniania kształtów dla celów późniejszej nauki czytania. Takie programy ukierunkowane są najczęściej na uwagę, pamięć, analizę percepcyjną, porządkowanie, koordynację.

3. Techniki trzeciego typu, to bezpośrednie działania dydaktyczne, których celem jest wyuczenie (przy z góry założonych kryteriach), określonego zachowania w jego ostatecznych postaciach.

Nowe paradygmaty edukacyjne preferują wykorzystywanie Dykcik:

• Metod aktywnego nauczania i uczenia się przez działanie, odkrywanie i przezywanie sytuacji zadaniowych

• Naturalnego bogactwa treści, wielości form i metod stymulacji do samodzielnej i twórczej aktywności dziecka

• Wielofunkcyjnego, wielostronnego i wielozadaniowego kształtowania osobowości ucznia, z wykorzystaniem wszelkich jego zdolności oraz potencjalnych możliwości i zainteresowań

• Maksymalnej indywidualizacji w toku kształcenia specjalnego

Indywidualizacja- można ją najpełniej realizować w klasach specjalnych, w których dzieci łączy się w grupy jednorodne ze względu na etiologię zaburzenia i gdzie nauczyciele dysponują specjalnymi informacjami diagnostycznymi. Cechy indywidualizacji to:

• Specjalne programy

• Specjalne warunki

• Specjalne podejście do dziecka z niepełnosprawnością

Proces rehabilitacji- powinien bazować na mocnych stronach przy usprawnianiu słabych; zasadnicze i uzupełniające techniki usprawniania:

• Słuchu dzieci niedosłyszących

• Funkcji językowych u dzieci z zaburzeniami mowy

• Spostrzegania u dzieci niedowidzących

• Motoryki u dzieci z ułomnościami fizycznymi

• Funkcjonowania społecznego tych, które nie opanowały współżycia z innymi

Rodzice w procesie rehabilitacji mogą:

- zostać aktywnymi członkami zespołu rehabilitacyjnego,

- być doradcami i pomocnikami w procesie usprawniania,

- wraz z dziećmi i specjalistami nawzajem siebie uczyć, poznając wzajemnie swoje oczekiwania, możliwości, aspiracje, trudności i zainteresowania

• Terapia pedagogiczna i jej rodzaje:

Terapia pedagogiczna w pedagogice specjalnej odczytywana jest jako jedna z form rehabilitacji osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności, polega na tworzeniu i wykorzystywaniu specjalnych warunków, metod i organizacji oddziaływań stymulujących. Proces terapeutyczny należy prowadzić zgodnie z kierunkiem rozwoju osobowości i pomagać pacjentowi w przełamywaniu sztywności, odrzucaniu myśli, że należy być takim, jakim inni chcieliby go widzieć.

W edukacji- jednym z głównych zadań terapii pedagogiczne jest udzielanie stosownej pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz doprowadzenie do ustalenia dość wysokiego poziomu samoakceptacji i adekwatnej samooceny. W praktyce edukacji specjalnej prowadzone są zajęcia o charakterze terapeutycznym, takie jak:

• Zajęcia korekcyjno-wyrównawcze

• Terapia zabawowa

• Ćwiczenia relaksacyjno-koncentrujące

• Trening interpersonalny

• Psychodrama

• Muzykoterapia i biblioterapia

Najważniejszą i jedyną droga do osiągnięcia poprawy w zaburzeniach rozwoju psychoruchowego jest wcześnie rozpoczęte i systematycznie prowadzone leczenie usprawniające.

Techniki o charakterze rehabilitacyjnych oddziaływań psychoterapeutycznych :

• Terapia wg. C.R. Rogersa - najszerzej obejmuje problematykę rehabilitacji, zwana terapią skoncentrowania się na pacjencie, polega na wspólnym przeżywaniu z nim reakcji oraz stopniowym wpływaniu na jego samoocenę na płaszczyźnie nowo przyjętych hierarchii wartości,

• terapia rozładowująca -stosuje zasadę „rozwiązywania więzi” , może być stosowana indywidualnie i grupowo na zasadzie kontaktów słownych

• różne formy terapii rozrywkowej- przewidziane dla dzieci młodszych, polegają na wyrażaniu siebie w trakcie zabawy indywidualnej lub zbiorowej

• psychodrama- najczęściej stosowana u dorosłych, pozwala rozładować nagromadzone i ukryte emocje(agresywne lub lękowe)

• terapia ustosunkowująca się- polega na stwarzaniu bliskiego, serdecznego stosunku między jednostką niepełnosprawną a terapeutą

• terapia interpretująca- polega na przekazaniu jednostce tego, co dostrzega w niej rehabilitant

• terapia grupowa- w Polsce rozwija się dość pomyślnie, uczestnicy tej terapii wzajemnie dodatnio na siebie oddziaływują, metoda ta usiłuje działać nie tylko słowami, perswazją nakazami, ale dąży przede wszystkim do stworzenia najwłaściwszego środowiska terapeutycznego

• terapia środowiskowa- otwarta na pełną lub częściową integrację osób niepełnosprawnych ze środowiskiem lokalnym, przykładami mogą być: organizowanie wspólnych klubów dla osób niepełnosprawnych i w normie, zespołów artystyczno-dyskusyjnych itp., podstawową zasadą jest jak najdłuższe przebywanie jednostki niepełnosprawnej w normalnym środowisku pod stałą opieką terapeuty, asystenta społecznego oraz zapewnienie jej dostępnego zajęcia (pracy)

Formy oddziaływań rehabilitacyjnych w stosunku do jednostek przewlekle chorych i kalekich:

• Terapia odciążająca, którą dzielimy na:

-terapia najniższego poziomu czynnościowego dla jednostek ciężko chorych

-terapia zmniejszonych obciążeń

-terapię zmiany bodźców obciążających na inne

-terapię odciążającą za pomocą eliminowania przykrych skojarzeń

-terapię za pomocą zwalniania długotrwałych napięć i zahamowań

• Terapia uczynniająca, w której można wyróżnić:

-terapię ruchową( gry zespołowe i różne sporty)

-terapię rozrywkową

-terapię zajęciową

U niepełnosprawnego człowieka usprawnianie ruchów i gestów elementarnych, kształcenie percepcji, panowanie nad swoim ciałem może pomóc w udoskonaleniu jego codziennych zajęć, a tym samym w adaptacji z rówieśnikami. Tworzyć korzystną sytuację dla przezwyciężania przez nią skutków kalectwa, jak również dla kompensowania jej braków w oczach własnych i otoczenia.

Zasady procesu rehabilitacji- przez zasady należy rozumieć podstawowe normy, dyrektywy, które powinny być przestrzegane w procesie rehabilitacji z jednostkami niepełnosprawnymi. Dyrektywy te nie są wystarczającym ani jedynym, lecz koniecznym warunkiem skutecznego oddziaływania na dzieci i młodzież niepełnosprawną.

Zasady postępowania w odniesieniu do jednostki niepełnosprawnej:

- zasady specjalnego oddziaływania wychowawczego ukierunkowującego

-zasady specjalnego nauczania (zasady ortodydaktyki)

-zasady specjalnego oddziaływania interwencyjnego

Uniwersalne zasady pracy rehabilitacyjnej: (W. Dykcik)

-zasada sukcesu

-zasada ścisłej integracji różnych doświadczeń

-aktywnego wielostronnego mobilizowania i wzmacniania osiągnięć jednostki

-zasada doboru optymalnych metod, technik i środków specjalistycznej terapii zajęciowej

-zasada niezbędnego, odpowiedniego wykorzystania oprotezowania i oprzyrządowania

-zasada pełnej akceptacji i tolerancji- partnerstwa i równości

-zasada przyjmowania różnych zakresów wolności i autonomii osób niepełnosprawnych

-zasada stopniowego, ewolucyjnego osiągania celów

-zasada uczenia się dla życia własnego i w środowisku

-zasada komplementarnego i zintegrowanego podejścia do człowieka niepełnosprawnego

Zasady w aspekcie ogólnometodologicznym:

1. Zasada personalizacji-nakierowana wyraźnie na cel humanistyczny, dotyczy chronienia relacji osobowych(ludzkich)-jednostek niepełnosprawnych, chronienia ich godności niezależnie od urodzenia, stanu posiadania i niepełnosprawności, wspomagania warunków życia oraz integralnego rozwoju w wymiarze fizycznym, moralnym, duchowym.

2. Zasada normalizacji- tworzenie zoptymalizowanych warunków rozwoju jednostki niepełnosprawnej. Jej życie biologiczne, duchowe i materialne powinno być organizowane tak, by sprzyjało normalnemu rozwojowi i dawało szanse kompensowania braków -upośledzenia. Osiąganie normalności życia jest równocześnie nabywaniem autonomii.

3. Zasada odpowiedzialności-dotyczy podmiotów(rodziców, nauczycieli, psychologów, pedagogów specjalnych, naukowców i samych osób niepełnosprawnych) uczestniczących w procesie rehabilitacji, odpowiedzialność ta wynika ze wspólnoty losu człowieczego, odpowiedzialności jednych za drugich, ponoszenia pełnej lub częściowej odpowiedzialności z pełnionej roli w tym procesie. Jej zakres winien się rozkładać wedle kompetencji, kwalifikacji zawodowych, moralno-etycznych i sprawczych.

4. Zasada pomocniczości i wsparcia- polega na przesuwaniu uprawnień i decyzji możliwe blisko dziejących się sytuacji, wymagających interwencji od zewnątrz. Nie powinno to osłabiać idei państwa opiekuńczego, lecz zmienić organizację struktur samopomocowych na poziomie samorządów lokalnych i wspólnot mieszkaniowych. Jest to zasada maksymalnej aktywności wszystkich partnerów w toku inspirowania indywidualnego rozwoju i samorealizacji każdej niepełnosprawnej jednostki według najlepszych i akceptowanych społecznie wzorów.

5. Zasada poszerzania autonomii- kierowanie się w działaniu- podejmowaniu decyzji czy współdecydowaniu-osobistym doświadczeniem, wiedzą, ogólnie własnym interesem życiowym w osiąganiu samodzielności. Własna odrębność, indywidualność oraz swobodne i skuteczne działanie znajduje swój wyraz w poczuciu podmiotowości. Kształtowanie samodzielności rozumianej jako zdolność do samoobsługi i wykonywania prostych czynności dnia codziennego, jest często podnoszona do rangi najważniejszego zadania rehabilitacyjnego. Autonomia jednostki niepełnosprawnej może mieć wymiar: edukacyjny, fizyczny, moralny i prawny. W tych wymiarach może być traktowana jako doświadczanie swego człowieczeństwa.

6. Zasada indywidualizacji- oznacza określenie indywidualnych celów, metod, treści i form działań terapeutyczno-korekcyjnych lub resocjalizacyjnych. To również indywidualne podejście do podmiotu i manifestowanie pozytywnych postaw(życzliwości). Wymaga też pobudzenia jednostki niepełnosprawnej do pozytywnego sposobu myślenia optymistycznego nastawienia podmiotu do rzeczywistości oraz dostosowania postaw do otoczenia (życzliwości i akceptacji) do właściwości jednostki.

W procesie rehabilitacji przygotowuje się wychowanków do czynnego udziału w życiu zawodowym i społecznym oraz kształtuje dojrzałą osobowość człowieka obarczonego niepełnosprawnością przez wyzwolenie go ze stanów frustracji i niepokoju, co prowadzi do samorealizacji i afirmacji życia.

We wszystkich odmianach procesu rehabilitacji obowiązują:

• Zasada dokładnej znajomości ucznia i jego środowiska oraz dostosowania do możliwości i potrzeb dziecka niepełnosprawnego całego procesu nauczania

• Zasada dominacji wychowania nad nauczaniem

• Zasada nie przekraczania zdolności wysiłkowej osób poddawanych rehabilitacji

• w realizacji zadań- zasada poglądowości, stopniowania trudności oraz wiązania teorii z praktyką
  

7

Rzeczywistość zastana (jednostka odchylona od normy niepełnosprawna)

Kierunki oddziaływania

Kierunki oddziaływania

Rzeczywistość postulowana (warianty na tle procesu rehabilitacji)

Program rehabilitacji

Diagnoza funkcjonowania

Pedagog Specjalny

(rehabilitant)

Kierunki oddziaływania

Kierunki oddziaływania

---