Treści kształcenia
Treść kształcenia - to materiał nauczania, zmiany jakie mają zajść w uczniu i czynności wykonywane na materialne nauczanie, dzięki którym zmiana zajdzie.
Treść kształcenia
to zbiór znaczeń wiadomości odebranych przez ucznia i wytworzonych przez niego w trakcie uczenia się.
jest zbiorem planowanych czynności ucznia i wyznaczonych przez materiał nauczania oraz zaplanowaną zmianę psychiczną.
jest układem dynamicznym, zmiennym w trakcie pracy ucznia nad nią i oddającym funkcjonowanie treści poznanych.
Wg Kupisiewicza:
Na treść kształcenia składa się całokształt podstawowych umiejętności i wiadomości dziedziny nauki, techniki, kultury, sztuki, praktyki przewidzianego do opanowania przez uczniów podczas ich pobytu w szkole.
Wg Bruner'a:
Treść nauczania - to zasób wiedzy ustrukturyzowanej tak, aby wiedza charakteryzowała się właściwością upraszczania informacji, tworzenia nowych twierdzeń oraz rozszerzania operatywności danego zasobu wiedzy ucznia o określonych zdolnościach w określonej sytuacji.
W każdej treści, zespole wiadomości znajdują się takie, których opanowanie pozwoli skuteczniej i w większym zakresie korzystać z myślenia produktywnego. Takie wiadomości należy znajdować i opanować dzięki metodzie problemowej. Wiadomości należy:
znaleźć,
ustrukturyzować,
opanować.
Układ treści w programie:
Liniowy
Treści są kolejno ułożone i nie pojawiają się ponownie.
To spotkanie ucznia z treściami tylko raz.
Części tworzą ciąg, są ze sobą powiązane, są nierozerwalne.
Koncentryczny
Te same treści powtarzają się co pewien czas.
Pogłębia się związki, zależności.
Przerwa może liczyć nawet kilka lat.
Spiralny
Uczniowie stopniowo wzbogacają zakres informacji, pogłębiają treść.
Nie ma przerw kilkuletnich.
Możliwość powtórnej ekspozycji poszczególnych tematów.
W piśmiennictwie pedagogicznym można znaleźć trzy dominujące znaczenia treści kształcenia:
Treść kształcenia jako uporządkowany zbiór wiadomości niezależnych od ucznia.
Ogół planowanych doświadczeń ucznia w szkole, obejmujących zarówno wiadomości jak i przeżycia.
Ogół sytuacji pedagogicznych nakierowanych na ogólnie pożądane i rozumiane zmiany w osobowości ucznia wypełnione planowymi i spontanicznymi doświadczeniami ucznia, które da się intuicyjnie określić jako zgodne z celami kształcenia.
Pedagogiczne teorie doboru treści kształcenia:
MATERIALIZM DYDAKTYCZNY
Komeński, J. Milton, J. B. Basedow.
Zwolennicy uważali, że zasadniczym celem pracy szkoły powinno być przekazanie uczniom jak największego zasobu wiadomości z możliwie różnych dziedzin nauki.
Pogląd, iż proporcjonalnie do ilości opanowywanego materiału kształtować się będzie stopień rozumienia przez uczniów określonego fragmentu rzeczywistości.
Umieszczenie w programie danego przedmiotu jak najwięcej materiału ze swojej dyscypliny, w ten sposób powstaje wiele programów nauczania. Są one niedostatecznie ze sobą skorelowane, obejmują materiał bardzo obszerny, czasami wykazują „przeładowanie wiadomościami”.
Praca uczniów jest mało efektywna; w szkole są biernymi odbiorcami przekazywanych im informacji; przyswajają je fragmentarycznie, powierzchownie i pamięciowo; w domu nie zawsze potrafią uporać się z postawionymi im zadaniami.
Kształcenie przede wszystkim od strony treści.
FORMALIZM
Schmid, A. H. Niemeyer, Heraklit, Cyceron, Kant, Pesstalozzi, Diesterweg, J. W. Dawid, A. B. Dobrowolski.
Zwolennicy uważają treść kształcenia za środek służący do rozwijania zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów.
Celem pracy szkoły - pogłębianie, rozszerzanie, uszlachetnianie zdolności i zainteresowań, uwagi, pamięci, wyobraźni i myślenia uczniów.
Kryterium doboru przedmiotów nauczania - wartość kształcąca danego przedmiotu, jego przydatność do kształcenia i rozwijania „sił poznawczych” uczniów.
Teoretyczna podstawę stanowiło przeświadczenie o istnieniu transferu dodatniego (przenoszeniu się wprawy, skutków jednego procesu uczenia się na inny, mając przy tym na uwadze skutki dodatnie).
W programach nauczania eksponowane głównie przedmioty instrumentalne (języki, matematyka).
UTYLITARYZM
J. Dewey, G. Kerschensteiner.
Czynnikiem w zakresie korelacji określonych przedmiotów szkolnych jest indywidualna i społeczna aktywność ucznia.
Konieczność korelowania przedmiotów szkolnych.
Przy doborze treści kształcenia koncentracja na zajęciach typu ekspresyjnego i konstrukcyjnego, wyznaczając miejsce: gotowaniu, szyciu, robotom ręcznym itp. Czynności te - zgodnie z idealnym programem, w którym nie ma żadnej kolejności i następstw przedmiotów.
Postęp to - wyzwalanie u ucznia nowych nastawień i zachowań.
Podstawowym kryterium dobory treści kształcenia jest rekonstrukcja społecznych doświadczeń.
Różnorakie zajęcia praktyczne - mają spełniać rolę czynnika aktywizującego myślenia i działanie uczniów.
Zapewnienie uczniom maksymalnej swobody (m. in. w zakresie doboru przedmiotów nauczania - fakultatywne i obowiązkowe).
Dostosowanie pracy dydaktyczno - wychowawczej do subiektywnych potrzeb uczniów.
Nadanie nauczaniu jak najbardziej „naturalny charakter”.
Uczynienie szkoły miejscem życia społecznego, a program wykładnikiem zainteresowań dzieci i młodzieży.
TEORIA PROBLEMOWO - KOMPLEKSOWA
Przedstawiciel - Suchodolski.
O treści kształcenia musi decydować jego funkcja.
Szkoła ogólnokształcąca powinna ułatwiać dzieciom i młodzieży poznawanie rzeczywistości.
Treści powinny dotyczyć problemów współczesnego świata (z zakresu techniki, socjologii, ekonomii, sztuki, kultury estetycznej itd.).
Układ treści w programach dla szkół podstawowych powinien być jednolity. Na poziomach ponadpodstawowych stopniowo zróżnicowany.
Wprowadzenie problemowo - kompleksowego układu materiału nauczania; można by uczyć przedmiotów nie oddzielnie, lecz kompleksowo, czyniąc przedmiotem działalności poznawczej uczniów problemy, których rozwiązanie wymaga posługiwania się wiedzą z różnych przedmiotów.
Kompleksowo - problemowy dobór i układ materiału nauczania jest warunkiem racjonalnej przebudowy zarówno programów i podręczników szkolnych, jak i dotychczasowych metod nauczania.
STRUKTURALIZM
K. Sośnicki.
Do programów treści trzeba włączać najważniejsze, stanowiące trwały dorobek danej nauki, nawiązujące i do jej historycznych źródeł, i do najnowszych osiągnięć.
Należy budować programy odzwierciedlające system wiedzy poszczególnych dyscyplin i całokształtu nauk.
Programy powinny umożliwić uczniom poznanie nie tylko „rzeczywistości teoretycznej” (obrazu świata rozdzielonego pomiędzy poszczególne nauki) lecz „rzeczywistości realnej” (tego co integruje ten rozdzielony obraz”.
Pomocne uwzględnianie zasad: strukturalności, nowoczesności, życiowości, kultury logicznej, łączenia teorii z praktyką.
Postulat, by treść przedmiotu nauczania dzielić na elementy podstawowe o trwałej wartości naukowej i kształcącej oraz na elementy wtórne.
Zalecanie dla wyższych klas, aby nie rezygnować z systematycznego układu treści kształcenia.
EGZEMPLARYZM
M. Wagenschein, H. Scheuerl.
Konieczna jest redukcja materiału nauczania przewidzianego w dotychczasowych programach dla różnych typów szkół.
Koncepcja tzw. nauczania paradygmatycznego:
- materiał nauczania należy układać w programy nauczania nie w sposób systematyczny (jak obecnie), ale „ogniskowy”, wzorcowy.
- uczeń powinien poznawać tyle, ile jest mu bezwzględni potrzebne
- porządek chronologiczny nie musi być rygorystycznie przestrzegany
- nauczyciel powinien mieć swobodę wyboru określonych tematów spośród wielu innych, zawartych w programie
Zasada egzemplarycznego układu treści
- zamiast dotychczasowego przekazywania uczniom wiedzy w sposób ciągły, należy operować jej „egzemplarzami tematycznymi”, gdzie każdy taki egzemplarz powinien byc reprezentatywny dla danego tematu.
MATERIALIZM FUNKCJONALNY
W. Okoń.
Teoria, która zapewniłaby uczniom zarówno wiedzę i umiejętność posługiwania się nią.
U podstaw tej teorii - założenie o integralnym związku poznania z działaniem.
Podstawowym kryterium dobory treści powinny być względy światopoglądowe.
W materiale nauczania poszczególnych przedmiotów należy eksponować ich „idee przewodnie”.
Umożliwienie uczniom wykorzystania zdobytej wiedzy w szkole do przekształcania dostępnych im fragmentów rzeczywistości przyrodniczej, społecznej, kulturalnej i technicznej.
Treści i metody - powinny wspomagać rozwój zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów; powinny sprzyjać kształtowaniu samodzielnego myślenia i działania oraz skłaniać do samokształcenia.
TEORIA PROGRAMOWANIA DYDAKTYCZNEGO
Teoria strukturyzacji operatywnej - stanowi próbę formułowania odpowiedzi nie tyle na pytanie czego uczyć na określonym szczeblu pracy dydaktyczno - wychowawczej, ale jak to czynić w sposób optymalny.
Zwolennicy przywiązują dużą wagę do starannej analizy treści, składających się na tę treść wiadomości oraz zachodzących między nimi związków.
Metoda tzw. macierzy dydaktycznych i grafów:
- macierz - jest konstrukcja teoretyczną, z której korzysta dydaktyka, w celu analizy treści kształcenia, struktury organizacyjnej szkolnictwa itp. To tablica z określoną liczba kolumn i wierszy, a elementami są zwykle zera i jedynki. Zero - wskazuje brak związku między treścią informacji , a jedynka wskazuje związek.
- grafy - są to proste figury geometryczne, złożone z punktów (wierzchołków) i krawędzi. Punkty oznaczają poszczególne informacje, a krawędzie - związki zachodzące między informacjami.
Najważniejsze zasady analizy i układu treści kształcenia:
- Jasne i wyraźne określenie celów tekstu programowego.
- Materiał będący przedmiotem programowani należy podzielić na powiązane ze sobą czynności i wyniki.
- Wszystkie czynności typu „odpowiedź” powinny być obserwowalne tzn. dostępne obserwacji z zewnątrz.
- Skojarzenia, które uczniowie tworzą w toku uczenia się, powinny być odwracalne.
- Przy charakterystyce danego przedmiotu, zjawiska, procesu lub zdarzenia trzeba najpierw opisać klasę, której ów przedmiot jest składnikiem.
- Materiał nauczania należy utrwalać w różnorodny sposób.
- Trzeba posługiwać się dedukcyjnym lub indukcyjnym tokiem prezentacji materiału.
- Z materiału nauczania, który uczniowie mają przestudiować, należy wydzielić zagadnienia najistotniejsze.
- Każdy nowy termin, prawo, zasadę trzeba eksponować parokrotnie w różnych kontekstach , aby uczniowie mogli dobrze zrozumieć ich treść i trwale ją sobie przyswoić.
1