Do najważniejszych zasad prowadzenia akcji gaśniczych i ratowniczychna kolei, pod kątem zadań stawianych straży pożarnej należą:
Ratowanie uwięzionych ofiar wypadku;
zapobieganie eskalacjiskutków wypadku przez gaszenie pożarów, usuwanie wycieków chemicznych i innych zagrożeń,
informowanie o zagrożeniach, współpraca z policją w przypadku konieczności ewakuacji ludzi z dużego obszaru,
współpraca z policją w zabezpieczaniu miejsca akcji,
zapewnienie bezpieczeństwa wszystkim osobom zaangażowanym w działania ratownicze, we współpracy ze służbami kolejowymi,
rozpoznanie skutków katastrofy dla środowiska i ich zminimalizowanie ,
współpraca ze służbami medycznymi,
współpraca z policją w ustaleniu listy ofiar,
zabezpieczenie pogożeliska.
Współdziałanie straży pożarnej i służb kolejowych
Jednostki ratowniczo-gaśnicze - w celu prowadzenia skutecznych działań - powinny posiadać możliwie dużo informacji technicznych dotyczących wielkości stacji, składów i magazynów dworcowych, stacji paliw, tuneli, mostów, wiaduktów, wykopów kolejowych, źródeł zasilania w wodę i przejazdów kolejowych. Informacje te powinny być uzupełniane i aktualizowane podczas działań kontrolno-rozpoznawczych i prowadzonych ćwiczeń.
Bardzo istotna jest analiza działań ratowniczych i przedstawienie informacji o katastrofie podczas szkolenia załug.
Po otrzymaniu informacji o zdażeniu, służy ratowniczo-gaśnicze nawiązują łączność ze służbami kolejowymi. Często kłopotliwym problemem jest określenie miejsca zdażenia. Podróżni wzywający pomocy nie potrafią określić, gdzie się znajdują, gdyż z reguły przebywają w nieznanym sobie terenie. Jedynie obsługa pociągu jest w stanie określić rodzaj i wielkość zagrożenia, użyć podręcznego sprzętu gaśniczego oraz wykorzystać dostępne środki łączności w celu poinformowania o zdarzeniu.
Bardzo ważne jest przekazanie przez dowódcę (po przybyciu na miejsce zdarzenia) do stanowiska kierowania informacji o miejscu wypadku oraz wszystkich z tym związanych szczegółów, które powinno ono przekazać służbą kolejowym. Jest to szczególnie istotne w przypadku konieczności ograniczenia ruchu kolejowego lub jego wstrzymania.
Wypadek może się zdarzyć w wielu nie typowych miejscach: na mostach, wiaduktach, w tunelach, naturalnych lub sztucznych nasypach i wykopach, gdzie dojazdy są bardzo utrudnione lub nie możliwe.
Szczególnie ważna jest znajomość miejsc przejazdu przez torowiska, mogą to być: przejazdy słuzbowe na stacjach i dworcach, wiadukty drogowe, czasmi kładki dla peszych oraz najczęściej spotykane przejazdy drogowe. Nie zawsze jednak przejazdy mogą być dstępne i wykorzystane ze względu na wysokość sieci trakcyjnejlub jej przerwanie i zaleganie w wyniku wypadku.
Zadania dowódcy akcji
Szczególne obowiązki ciążą na dowódcy akcji, który po przybyciu na miejsce wykonuje następujące zadania:
rozpoznaje sytację, decyduje o konieczności natychmisatowego rozpoczęcia akcji - jeżeli jest to niezbędne z powodu zagrożenia ludzi, wprowadza procedurę bezpieczeństwa (ograniczenie, zatrzymanie ruchu kolejowego), tak szybko jak to możliwe;
lokalizuje miejsce zdażenia i przekazuje informacje do stanowiska kierowania;
oczekuje na potwierdzenie ze stanowiska kierowania o realizacji zadań stawianych służbą kolejowym;
informuje stanowisko kierowania o przebiegu akcji;
kontroluje wszystkich ratowników znajdujących się wniebezpiecznej strefie.Jest gotowy wydać polecenie wycofania załóg, pojazdów i sprzętu w przypadku powstania zagrozenia.
W przypadku, kiedy dowódca akcji stwierdzi konieczność natychmiastowego wprowadzenia ratowników do pracy, niezbędne staje się zachowanie podstawowych środków bezpieczeństwa. Ze względu na róznorodność zdarzeń, częst tródno jest określić rodzaj wymaganych środków. W takim przypadku należy:
rozważy wielkość zagrożenia i prawdopodobieństwo powodzenia akcji;
wprowadzić minimalną liczbę ratowników z niezbędnym wyposażeniem w pobliże trakcji;
powołać obserwatorów (ostrzegających o nadjeżdżających pociągach), dać wszystkim ratownikom jasne instrukcje odnośnie ich bezpieczeństwa i wycofania się przed nadjeżdżającym pociągiem;
natychmiast rozpocząć starania o wstrzymanie ruchu pociągów i wyłączenie napięcia.
Pożary taboru kolejowego
Wczsie pożarów taboru kolejowego może być narażone na niebezpieczeństwo setki osób. W przypadku katastrof, a szczególnie podczas wykolejeń transportów materiałów łatwopalnych, powierzchnia pożaru może być duża. Strażacy powinni zachować szczególną ostrożność podczas gaszenia pożarów w pobliżu urządzeń elektrycznych. Pożary wewnętrzne niszczą przewody elektryczne, rozlewiska wody powstałe podczas gaszenia mogą sprzyjać porażeniu prądem. W każdym wypadku rozpoczęcie działań gaśniczych może odbyć się po uprzednim odłączeniu zasilania elektrycznego. Wzdłuż torów ułożone są kable sygnałowe, których zniszczenie powoduje utrudnienia w ruchu kolejowym, a tym samym zwiększa zagrozenie dla ratowników biorących udział w akcji.
Zanim jednostki ratowniczo-gaśniczedotrą na miejsce akcji, obsługa pociągu podejmuje stosowne przedsięwzięcia, wykożystując podreczny sprzęt gaśniczy, unieruchamia skład, odłącza wagony itp.
Podczas pożarów możliwe jest wystąpienie wyładowania między siecią będącą pod napięciem a ziemią w zjonizowanej warstwie ciepłego powietrza. Dlatego ważne jest przeprowadzenie wczesnego rozpoznania cystern zawierających łatwo palne substancje i niebezpieczne chemikalia.
W sytuacjach, kiedy cysterny z paliwami są ogrzewane przez ciepło pożaru - pary cieczy pod ciśnieniem będą szukały ujścia przez zawory. Ciecze mogą zostać wyrzucone i tworzyć rozlewiska. Niezbędne w takiej sytuacji jest chłodzenie zbiorników cystern i pokrywanie rozlewisk pianą.
Pożary w tunelach stanowią szczególny problem. Zachodzi wówczas konieczność podziału wprowadzonych sił, działań ewakuacyjnych, zastosowania długich lini wężowych, utrzymania łączności, stosowania aparatów powietrznych. Występują utrudnienia w poruszaniu się (oświetlenie, przeszkody), wysoka temperatura i gęsty dym. Niektóre tunele mają urządzenia wentylacyjne, lecz najczęściej wymiana powietrza odbywa się przez otwory wjazdowe. W przypadkach pożarów pociągów osobowych, ewakuacja ludzi przebiega w kierunkach obu wyjazdów z tunelu. We wszystkich przypadkach należy liczyć się ze złm oświetleniem i paniką. Zazwyczaj straż przybywa na miejsce akcji podczas rozpoczętej już przez obsługę pociągu ewakuacji.
Podczas akcji ratowniczo-gaśniczych w tunelach należy w szczególności uwzględniać:
konieczność wstrzymania ruchu kolejowego i odłączenie zasilania sieci trakcyjnej przed wprowadzeniem ratowników;
konieczność kontroli ratowników wchodzących do tunelu;
włączenie urządzeń wentylacyjnych, oddymiających tunel;
kłopoty w łączności radiowej. Należy wówczas wykożystać łączność telefoniczną, jeżeli taka istnieje;
możliwość występowania zwarć w instalacjach elektrycznych. Instalacje mogą leżeć na ziemi, tam gdzie występują rozlewiska wody. W celu jej odprowadzenia należy udrożnić kanały ściekowe;
wydzielanie spalin przez przenośne pompy, generatoryprądu i piany lekkiej;
możliwość wypływu palnych cieczy z tunelu, razem z wodą, do lokalnych cieków. Nie należy budować obwałowań i tworzyć zbiorników z palnymi cieczami. Nie należy też odprowadzać cieczy daleko i stwarzać dodatkowych zagrożeń. Ciecze powinny być zbierane przez zastęp ekologiczny;
Możliwość zaistnienia potrzeby przeprowadzenia szybkiej ewakuacji. Dowódca powinien wprowadzać niezbędną liczbę ratowników w strefy niebezpieczne. Należy uzgodnić sygnał ewakuacji przed wprowadzeniem ratowników.
Katastrofy kolejowe
Katastrofy kolejowe powodują specyficzne trudności:
w dojeździe do miejsca akcji;
w stabilizacji wagonów;
w ratowaniu ludzi z wagonów leżących na dachach oraz jeden na drugim;
w występowaniu utrudnień topograficznych i przyrodniczych (bagna, lasy)
w występowaniu utrudnień budowlanych;
w uwalnianiu naprężeń sprężystych odkształceń elementów konstrukcyjnych.
Jako podstawową zasadę należ przyjąć, że każdy wagon pociągu, który uległ katastrofie, powinien stanowić osobny odcinek ratowniczy. W celu udzielenia pomocy rannym lub uwolnienia pasażerów z zamkniętych przestrzeni wagonów, ratownicy mogą próbować różnych sposobów i środków.
W zależności od sytuacji, w wagonach przewróconych wejści do każdego z nich może być wykonywane w podłodze (jeżeli nie ma innej możliwości). Pomimo występowania różnych urządzeń w podwoziu wagonu: baterii, akumulatorów, sprężarek, pomp, instalacji rurowych, kanałów z przewodami elektrycznymi - konstrukcja podłogi pozwala na łatwiejsze wykonanie wejścia , niż w jakichkolwiek innych miejscach.
Chociaż w wielu podmiejskich składach pasażerskich są stosowane drzwi rozsuwane automatycznie, to jednak jeszcze wiele wagonów posiada ręcznie otwierane drzwi. Ich miejsce i liczba są różne. Korytarze wagonów mają drzwi rozsuwane ręcznie dla każdego przedziału. Drzwi powinny być otwierane ostrożnie, jeżeli jest to możliwe - bez ich uszkodzenia. Jeżeli otwierane są drzwi pociągu stojącego lecz pochylonego, ratownicy powinni zachować szczególną ostrożność (drzwi mogą się otworzyć z dużym impetem). Rozsuwanie drzwi przedziałów i wagonów, zależnie od kąta pochylenia wagonu, będzie sprawiało problemy ratownikom. Rozsuwanie głónych drzwi wyjściowych odbywa się pneumatycznie, ale jest również otwarcie w sytuacji, kiedy układ pneumatyczny jest uszkodzony. W składach podmiejskich cała instalacja pneumatyczna drzwi podłączona jest w jeden układ.
Okna wydają się dobrą drogą wejść do wagonu. Ratownicy powinni jednak wykorzystywać je ostrożnie. Spotyka się wiele rodzajów okien: otwierające się całkowicie, częściowo lub też nieotwieralne. Szyby mogą mieć postać dużych klejonych taflilub być wykonane z grubego szkła walcowanego, czy też z szkła chartowanego. W porze nocnej lub warunkach złej widoczności trudno rozróżnić rodzaje szyb. Jeżeli ratownicy będą próbowali stłuc szybę, to mogą się spodziewać dodatkowych zagrożeń. Szkło walcowane jest roztrzaskiwane i rozpada się w dużych kawałkach, podczas gdy szyba klejona będzie zrywana warstwami. Jeżeli jest to możliwe, ratownicy usuwający szyby powinni ostrzec o tej operacji pasażerów znajdujących się wewnątrz wagonu oraz innych ratowników na zewnątrz. Ratownicy powinni zawsze pozostawać powyżej rozbijanych szyb.
Podczas wykonywania otworów do wagonu można napotkać zespoły instalacji (pneumatycznej, elektrycznej, wodnej). Nie sprawia to zazwyczaj kłopotów, gdyż instalacje są wykonane w formie lekkich konstrukcji. W pierwszej kolejności powinno się rozpocząć przeszukiwania wagonów sypialnych i z miejscami do leżenia. Po przeszukaniu wagonów należy wyraźnie je oznakować.
Ratownicy udzielają pomocy przedmedycznej i ostrożnie, nie narażając na ból i na pogorszenie stanu zdrowia przenoszą poszkodowanych w bezpieczne miejsce. Przenoszenie rannych ofiar katastrofy jest możliwe przy wystarczających siłach i wyposażeniu. W niektórych sytuacjach można żyjące ofiary katastrofy pozostawić wewnątrz pociągu, zapewniając im stałą opiekę i bezpieczeństwo.