Prawo Karne


  1. Pojęcie prawa karnego

Prawo karne podzielic możemy na dwie czesci - sensu largo oraz sensu stricte.

Sensu largo jest to zespół przepisów prawnych normujących kwestie odpowiedzialności karnej człowieka za czyny zabronione pod groźbą kary

Sensu stricte jest to konkretna dziedzina prawa (prawo karne materialne) która określa jakie czyny są przestępstwem, jakie kary grożą za te przestępstwa, oraz zasady odpowiedzialności karnej.

Ze względu na wagę zabronionych czynów prawo karne możemy podzielić na prawo wykroczeń, zajmujące się czynami o stosunkowo niewielkim stopniu szkodliwości społecznej oraz prawo karne sensu stricto, zajmujące się czynami o większym ładunku szkodliwości społecznej.

Z prawem karnym związane blisko jest prawo nieletnich, formułuje zasady postępowania z nieletnimi sprawcami czynów karalnych. Jednak nie należy ono do prawa karnego, ponieważ czyny popełniane przez nieletnich co do zasady nie stanowią przestępstw, a odpowiedzialność za nie nie ma charakteru odpowiedzialności karnej. Podobnie bliską prawu karnemu, jednak różną od niego gałęzią prawa jest prawo wykroczeń.


2. Podstawowe zasady i funkcje prawa karnego

1. Zasada odpowiedzialności karnej za czyn

Odpowiedzialność karna jest konsekwencją popełnienia przez człowieka czynu (działania lub zaniechania).

Odpowiedzialność karna może nastąpić, gdy czyjś pogląd uzewnętrzni się w czynie i gdy zamiar popełnienia przestępstwa jest realizowany.

2. Zasada winy

Sprawca czynu zabronionego ponosi odpowiedzialność karną tylko wtedy gdy z popełnienia czynu można mu zrobić zarzut. Warunkiem (winy) jest występowanie określonej więzi psychicznej między sprawcą a jego czynem.

Kodeks karny mówi, że nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu).

3. Zasada odpowiedzialności indywidualnej i osobistej

Wymierzanie kary za przestępstwa tj. udział w bójce lub pobiciu, z których wyniknął uszczerbek na zdrowiu lub śmierć człowieka

Zasada odpowiedzialności indywidualnej- KK formułuje przestępstwo jako własny czyn sprawcy.

Odpowiedzialność karna powinna mieć charakter nie tylko indywidualny, ale i osobisty, tzn. nie może jej przyjąć na siebie inna osoba niż sprawca przestępstwa.

4. Zasada humanitaryzmu

Wymaganie by w centrum uwagi stał człowiek- jednostka ludzka jako najwyższa wartość, a wszelkie uregulowania i instytucje uwzględniały nadrzędny charakter tej wartości

5. Zasada nullum crimen sine lege (nie ma przestępstwa bez ustawy)

Jest najważniejszą zasadą współczesnego prawa karnego, chroniącą jednostkę przed posługiwaniem się represją karną przez organy państwowe. Została sformułowana w Deklaracji Praw Człowieka.

W prawie polskim zasada ta została sformułowana w Konstytucji RP („odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto dopuścił się czynu zabronionego pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia”)

Wyróżnia się następujące funkcje prawa karnego:

* sprawiedliwościową - oznacza zaspokojenie poczucia sprawiedliwości i osoby pokrzywdzonej, i tzw. społecznego poczucia sprawiedliwości;

* ochronną - ma na celu ochronę dóbr, mających istotne znaczenie dla rozwoju jednostki i funkcjonowania społeczeństwa, przed atakami osób naruszających normy karne; realizowana jest na płaszczyźnie prewencyjnej, represyjnej i zabezpieczającej;

* gwarancyjną - ma zabezpieczać jednostkę przed ingerencją w jej prawa przez władzę pod pretekstem wykonywania funkcji ochronnej.


3. Działy prawa karnego

* prawo karne procesowe, określane także jako prawo karne formalne, będące zespołem przepisów prawnych normujących postępowanie w sprawach o czyny zabronione przez prawo karne materialne,

* prawo karne wykonawcze będące zespołem przepisów prawnych normujących wykonywanie:

* prawo karne skarbowe- reguluje ono zasady odpowiedzialności karnej za przestępstwa

i wykroczenia skarbowe są to takie czyny które naruszają interes skarbu państwa

* prawo karne wojskowe reguluje przestępstwa wojskowe są to przestępstwa popełnione w związku ze służbą wojskową lub dotyczące dyscypliny wojskowej.

* prawo o wykroczeniach - kodeks wykroczeń określa jakie czyny są wykroczeniami , jakie kary grożą za wykroczenia i zasady odpowiedzialności za wykroczenia. Wykroczenia nie są przestępstwami to nie jest odpowiedzialność karna.

4. Nauki pomocnicze prawa karnego

Kryminologia, nauka o przestępczości i przestępcy, bada przyczyny przestępczości

Kryminalistyka, jest nauka o metodach i środkach wykrywania przestępstw, wykrywania i ścigania sprawców oraz uzyskiwania i utrwalania dowodów. W ramach kryminalistyki wyróżnia się

- Taktykę kryminalistyczną

- Technikę kryminalistyczną

Wiktymologia jest nauka o ofierze przestępstwa.

Nauki o polityce kryminalnej ich przedmiotem badań jest działalność organów państwowych w zakresie wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych. Obejmuje ona politykę ustawodawczą państwa w zakresie tworzenia prawa karnego, politykę ścigania przestępstw, politykę wpływania na stosowanie przez sądy kar za poszczególne rodzaje przestępstw i politykę w zakresie wykonywania kar pozbawienia wolności

Nauki penitencjarne zajmują się różnymi aspektami wykonywania kary pozbawienia wolności.

Psychiatria sądowa - bada odchylenia od normy życia psychicznego

Psychologia kryminalna - analizująca elementy życia psychicznego, sferę motywacyjną i emocjonalną zachowań przestępczych

Medycyna sądowa


5. Źródła prawa karnego

Podstawowymi źródłami aktualnie obowiązującego w Polsce pisanego prawa karnego są ustawy: Kodeks karny, Kodeks postępowania karnego, Kodeks karny wykonawczy.

Z kolei najważniejszym aktem regulującym prawo karne skarbowe jest ustawa Kodeks karny skarbowy.


6. Budowa przepisu karnego

Według koncepcji trójelementowej przepis prawny dzielimy na:

Hipoteze - założenie, przypuszczenie, określa warunki, w jakich przypisywany jest komuś obowiązek lub uprawnienie, wskazuje adresata normy i jego cechy (np. zawód, wiek, stan zdrowia) i okoliczności (zjawiska, wydarzenia, miejsce działania np. w miejscu pracy)

Dyspozycje - wskazuje sposób (treść) zachowania adresata, określa jego obowiązki lub uprawnienia

Sankcje - określa konsekwencje prawne (dolegliwości, nieprzyjemności, kary) zachowania niezgodnego z obowiązkiem. Wyróżnia się sankcję karną (represyjną), egzekucyjną i nieważności (bezskuteczności)


7. Rodzaje dyspozycji

Rodzaje dyspozycji

1) ze względu na sposób określenia czynu zabronionego

- nazwowe (nazwy przestępstw)

- opisowe (opis znamion zabronionego zachowania)

= charakter prosty - zawierają jeden zespół znamion wyrażających jedną odmianę zabronionego czynu

= charakter złożony - kilka zespołów znamion, które tworzą wiele odmian przestępstwa

= charakter alternatywny - co najmniej dwa zespoły znamion co prowadzi do tworzenia odmian przestępstwa

2) na sposób opisu

- kazuistyczne - szczegółowe opisanie przypadku

- syntetyczne - opis za pomocą cech ogólnych


8. Rodzaje sankcji

- Bezwzględnie nieoznaczone - dowolność w stosowaniu kary

- Bezwzględnie oznaczona - określa rodzaj i wysokość kary

- Względnie nieoznaczone

- Względnie oznaczone - ustawa określa rodzaj I granice kary I w ich ramach sąd wymierza ściśle określoną karę

Ze względu na budowę: sankcje

- Proste - tylko jeden rodzaj sankcji

- Złożone - dwie lub więcej rodzajów kary

- Alternatywa - daje sędziemu możliwość wyboru


9. Rodzaje wykładni ze względu na podmiot

Wykładnia, czyli interpretacja prawa jest to zespół czynności zmierzających do ustalenia właściwej treści norm prawnych, zawartych w przepisach.

Rodzaje wykładni ze względu na podmiot:

- wykładnia autentyczna: tłumaczy wątpliwości powstające przy stosowaniu zarządzenia;

- wykładnia legalna : obowiązuje powszechnie;

- wykładnia sądowa: w trakcie postępowania sądowego;

- wykładnia naukowa: przy zmianie przepisów;


10. Rodzaje wykładni ze względu na sposób jej dokonywania

a. wykładnia językowa
Wykładnia językowa polega na ustaleniu znaczenia i zakresu wyrażeń tekstu prawnego ze względu na język, w którym zostały sformułowane. Z uwagi na to, że pozostałe sposoby wykładni odchodzą od ustalonego tekstu przepisu, wykładnię językową przeprowadza się w pierwszej kolejności.
Wykładnia językowa zawiera następujące dyrektywy:

b. wykładnia systemowa
Wykładnia systemowa polega na ustaleniu znaczenia interpretowanej normy w kontekście całego systemu prawa.
Podstawowe dyrektywy wykładni systemowej są następujące:

c. wykładnia funkcjonalna
Wykładnia funkcjonalna polega na ustaleniu znaczenia interpretowanej normy prawnej przez uwzględnienie całego kontekstu funkcjonalnego, jak ustrój ekonomiczny, społeczno-polityczny, kultura społeczna oraz ideologie etc. W tej interpretacji należy kierować się przede wszystkim celem, który przyświecał ogłoszeniu danej normy, koncentrując się na zbadaniu kontekstu, w jakim została ona wydana i celu jaki miała osiągnąć.

11. miejsce i czas popełnienia przestępstwa

Według tej zasady polskiej jurysdykcji podlega sprawca popełniający przestępstwo na terytorium RP bez względu na to, czy jest obywatelem polskim, czy cudzoziemcem.

Wyjątkiem od tej zasady są immunitety.

Miejsce popełnienia

Ustalenie miejsca popełnienia przestępstwa ma zasadnicze znaczenie dla rozstrzygnięcia: primo - czy zastosować polską czy obcą ustawę karną; secundo - przed jakim sądem ma odpowiadać sprawca (obcym/ polskim; reguluje prawo karne międzynarodowe).

Przestępstwo uważa się za popełnione w miejscu:

* gdzie sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był prawnie zobowiązany;

* gdzie nastąpił skutek przestępnego zachowania;

* gdzie skutek miał zdaniem sprawcy nastąpić.

12. początek i koniec obowiązywania ustawy karnej

Ustawa karna obowiązuje od chwili wejścia w życie. Datę wejścia w życie mogą określać przepisy samej ustawy, przy czym nie może być ona wcześniejsza niż data ogłoszenia. Derogacja- Ustawa karna traci moc, gdy zostaje uchylona przez późniejszą ustawę karną. Ustawy epizodyczne derogują się same.

Zasada nie retroaktywności- Ustawa karna nie działa wstecz. Odpowiedzialność karną rodzą tylko te czyny, które były zabronione przez ustawę karną w czasie ich popełnienia. Nie rodzą odpowiedzialności te, które stały się zabronione po ich popełnieniu.

13. kolizja ustaw karnych w czasie

Pprzestępstwo zostało popełnione pod rządami starej ustawy, a sądzone jest przy nowej ustawie.

Sąd będzie stosował ustawę „względniejszą”, czyli korzystniejszą dla sprawcy. Decyduje o tym wiele spraw, nie tylko sankcja, jest istotna, ale np. możliwość warunkowego umorzenia, czas przedawnienia itp. Jeżeli nowa i stara ustawa normują sytuację spraw-cy identycznie stosuje się nową ustawę.

14. zasada stabilności wyroków i wyjątki od niej (art. 4 § 2 k.k.)

Zasada stabilności polega na tym, że nowo wprowadzona ustawa (bedąca np. nowelizacja starej) nie jest stosowana do wyroków już zapadniętych, tzn. wyroki zapadnięte nie są rozpatrywane pod kątem nowej ustawy.

Istnieje jeden wyjątek od tej zasady, dotyczący zmiany ustawy, polegającej na tym, że czyn, za który zapadł wyrok skazujący, przestaje być zabroniony pod groźbą kary. W takim wypadku wyrok ten traci moc a więc następuje zatarcie skazania z mocy prawa.

15. zasady obowiązywania ustawy karnej co do miejsca i osób (zasada:, podmiotowa, zasada odpowiedzialności zastępczej/subsydiarnej)

Zasada terytorialności:

Stosuje się ją w przypadku przestępstw popełnionych:

* na terytorium RP;

* na polskim statku wodnym lub powietrznym; stosuje się polską ustawę karną chyba, że stosowna umowa międzynarodowa stanowi inaczej

Według tej zasady polskiej jurysdykcji podlega sprawca popełniający przestępstwo na terytorium RP bez względu na to, czy jest obywatelem polskim, czy cudzoziemcem.

Wyjątkiem od tej zasady są immunitety.

Zasada narodowości podmiotowej

Zgodnie z tą zasadą obywatel polski odpowiada za wszelkie czyny popełnione za granicą, które są przestępstwami wg prawa polskiego obowiązującego w miejscu popełnienia . wymagana jest tutaj podwójna przestępność czynu.
Warunek podwójnej przestępności nie musi być spełniony w dwojakiego rodzaju sytuacjach:
a) gdy polski funkcjonariusz publiczny, pełniąc służbę z granicą, popełnił tam przestępstwo w związku z wykonywaniem swoich funkcji
b) gdy przestępstwo popełniono w miejscu nie podlegającym żadnej władzy państwowej (np. na Antarktydzie)

Zasada narodowości przedmiotowej (ochronna) ograniczona

Czyny popełnione przez cudzoziemców za granicą podlegają ustawie karnej polskiej tylko, gdy są przestępstwami skierowanymi przeciwko interesom RP, obywatela polskiego, polskiej osoby prawnej lub polskiej jednostki organizacyjnej bez osobowości prawnej lub przestępstwem o charakterze terrorystycznym. Spełniony musi być warunek podwójnej przestępności.
Warunek podwójnej przestępności nie musi być spełniony w dwojakiego rodzaju sytuacjach:

Zasada narodowości przedmiotowej (ochronna) nieograniczona

Przewiduje ona w pewnych sytuacjach zastosowanie polskiej ustawy karnej bez względu na obywatelstwo sprawcy i bez ograniczenia warunkiem podwójnej przestępności. Jest tak w razie popełnienia:
a) przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu wewnętrznemu lub zewnętrznemu
b) przestępstwa przeciwko polskim urzędom lub funkcjonariuszom publicznym
c) przestępstwa przeciwko istotnym polskim interesom gospodarczym
d) przestępstwa fałszywych zeznań złożonych wobec urzędu polskiego

Zasada odpowiedzialności zastępczej

Reguluje ona sytuację polegającą na tym, że cudzoziemiec popełnia za granicą czyn zabroniony wg prawa miejscowego i wg prawa polskiego, nieobjęty zasadą ochronną ograniczoną ani zasadą ochronną nieograniczoną i jest on zagrożony w polskiej ustawie karą przekraczającą 2 lata pozbawienia wolności. Stosuje się wówczas ustawę karną polską, ale pod warunkiem ze sprawca przebywa w Polsce i nie postanowiono go wydać. Pierwszeństwo ma ekstradycja sprawcy za granicę.

Zasada represji wszechświatowej

Zasada ta przewiduje stosowanie polskiej ustawy karnej do cudzoziemców i obywateli polskich w razie popełnienia przez nich przestępstw ściganych na mocy zobowiązania wynikającego z umów międzynarodowych. Chodzi tu o przestępstwa w których ściganiu zainteresowana jest cała społeczność międzynarodowa. Do ścigania takich przestępstw zobowiązują się wszystkie państwa- strony odpowiednich konwencji międzynarodowych.

16. pojęcie przestępstwa

Przestępstwo na gruncie polskiego prawa karnego jest to czyn człowieka zabroniony pod groźbą kary jako zbrodnia lub występek, przez ustawę karną obowiązującą w czasie jego popełnienia, bezprawny, zawiniony i społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomym.

17. społeczna szkodliwość czynu jako element materialny definicji przestępstwa

Społeczna szkodliwość czynu oznacza, iż zachowanie sprawcy przynosi stratę, uszczerbek danej społeczności. Kodeks karny określa kryteria, które należy brać pod uwagę przy ocenianiu społecznej szkodliwości konkretnego czynu. Są to m.in.:

* rodzaj i charakter naruszonego dobra chronionego prawem,

* rozmiary wyrządzonej i grożącej szkody,

* sposób i okoliczności popełnienia czynu,

* motywację sprawcy,

18. ustawowe znamiona przestępstwa

Cechy charakterystyczne danego typu przestępstwa. Jest to sformalizowanie cechy społecznej szk. Typizacja czynu, czyli określenie go za pomocą ustawowych znamion jest cechą właściwą każdemu przestępstwu.

Szczególne ustawowe znamiona przestępstwa - cechy, które łącznie - jako zespół, składają się na pojęcie poszczególnego ustawowego typu przestępstwa (ułatwia to systematyzację)

Podział ustawowych znamion na dotyczące:

* podmiotu przestępstwa (osoba fizyczna, która ukończyła w chwili popełnienia czynu 17 lat)

* przedmiotu przestępstwa(przedmiot materialny, na którym dokonuje się danego przestępstwa)

* strony podmiotowej;(zamiar popełnienia przestępstwa, godzenie się na jego popełnienie, nieumyślność)

* strony przedmiotowej(czas, miejsce, sytuacja czynu; skutek; sposób popełnienia czynu)

19. przedmiot przestępstwa

Przedmiot przestępstwa. Przestępstwo godzi w istotne dla społeczeństwa dobra prawne, takie jak życie, własność, bezpieczeństwo, wolność itp. Mówimy, że dobra te są przedmiotem przestępstwa. Przestępstwo stanowi zamach na nie i dlatego patrząc od strony przestępstwa nazywamy je przedmiotem zamachu.

20. strona przedmiotowa przestępstwa

Do strony przedmiotowej przestępstwa zaliczamy:

czas, miejsce, sytuacja czynu; skutek; sposób popełnienia czynu

Znaczenie poszczególnych z wymienionych tu elementów strony przedmiotowej nie jest jednakowe. Najważniejszym elementem jest tu niewątpliwie zachowanie się sprawcy, które jest niezbędnym elementem każdego przestępstwa. Pozostałe elementy strony przedmiotowej występują nie we wszystkich opisach przestępstw.

Zachowanie się sprawcy określonego typu przestępstwa opisane jest w ustawie przy pomocy tzw. znamienia czasownikowego (np. zabija, ujawnia, podrabia itp.). Znamię skutku występuje tylko przy przestępstwach materialnych. Przy niektórych typach przestępstw określa się miejsce czynu na terytorium RP, czas popełnienia (np. „po wyznaczeniu do służby”).

21. podziały przestępstw

Ze względu na stopień społecznej szkodliwości

Ze względu na sposób działania

Ze względu na skutek

Ze względu na stosunek do dobra prawem chronionego

Ze względu podmiot

Ze względu na rodzaj dóbr chronionych

Ze względu na tryb ścigania

22. podział przestępstw ze względu na ciężar gatunkowy

Według kryterium wysokości ustawowego zagrożenia karą, przestępstwa dzieli się na zbrodnie i występki.

Zbrodnią jest przestępstwo zagrożone pod groźbą kary pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 3 lat albo karą surowszą.

Występkiem jest przestępstwo zagrożone karą grzywny powyżej 30 stawek dziennych, karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc. Pozostałe czyny zabronione stanowią wykroczenia, które nie są przestępstwami i są uregulowane przede wszystkim w Kodeksie wykroczeń.

23. podziały przestępstw ze względu na formę czynu

Według kryterium sposobu zachowania się sprawcy: przestępstwa z działania (łac. delicta commissiva), przestępstwa z zaniechania (łac. delicta ommissiva) oraz przestępstwa z działania i zaniechania.

24. podział przestępstw ze względu na podmiot

Dzielimy co do zasady na przestępstwa umyślne i nieumyślne.

Możliwe są różne kombinacje strony podmiotowej, mianowicie wyróżniamy także przestępstwa umyślno - nieumyślne (czyn umyślny skutkujący nieumyślnie wywołanym następstwem), a także nieumyślno - nieumyślne (czyn nieumyślny skutkujący nieumyślnie wywołanym następstwem)

25. podział przestępstw ze względu na tryb ścigania

Dzielimy na publiczno-skargowe (w tym ścigane z urzędu i ścigane na wniosek) oraz z oskarżenia prywatnego (prywatno-skargowe).

26. związek przyczynowy w prawie karnym

W dziedzinie prawa karnego związek przyczynowy odpowiada na pytanie kto jest sprawcą poszczególnego czynu karalnego. Problemem jest wyjaśnienie czy wszystkie przyczyny mają być traktowane jednakowo czy też możemy wśród nich robić rozróżnienie. W doktrynie znajdujemy szereg teorii zajmujących się daniem odpowiedzi na to i inne pytania dotyczące związku przyczynowego.

* Na płaszczyźnie empirycznej skutek można przypisać za pomocą tzw. testu warunku właściwego: zdarzenie A jest przyczyną B, jeżeli na podstawie wiedzy i doświadczenia możemy stwierdzić, że ilekroć następuje zdarzenie A, to z empiryczną koniecznością pociąga za sobą zdarzenie B.

* Na płaszczyźnie normatywnej przypisanie skutku polega na zbadaniu, czy dane zachowanie sprawcy zwiększyło ryzyko powstania skutku w sposób znaczny

* Inaczej przypisuje się skutek przy zaniechaniu sprawcy, bo między zaniechaniem a skutkiem nie ma związku przyczynowego (zaniechanie polega na nie przerwaniu biegnącego związku przyczynowego).

27. podmiot przestępstwa

Podmiotem przestępstwa jest człowiek, który je popełnia, zwany sprawcą.

Sprawcą może być w zasadzie wyłącznie osoba fizyczna, ponieważ odpowiedzialność karna opiera się na indywidualnej winie jednostki. Chodzi o to, że w zasadzie każdego można winić za jego własne czyny. Od zasady jest jednak wyjątek.

Odpowiedzialność podmiotów zbiorowych. Przeciw podmiotom zbiorowym co do zasady stosuje się represyjne środki cywilno- i administracyjno-prawne (odszkodowania, pieniężne kary administracyjne etc.), ew. pociąga się do odpowiedzialności kierowników i właścicieli owych podmiotów. Same podmioty jednak, jak to już stwierdziliśmy, w zasadzie nie podlegają odpowiedzialności karnej.

Nieletni. Nieletni (tzn. osoby które nie ukończyły 17 roku życia w czasie popełniania czynu zabronionego) w zasadzie nie ponoszą odpowiedzialności karnej, ale za najcięższe przestępstwa (napaść na prezydenta , zabójstwo we wszystkich możliwych postaciach, ciężkie uszkodzenie ciała, sprowadzenie katastrofy, przejęcie kontroli na statku wodnym lub powietrznym, branie lub przetrzymywanie zakładnika) może odpowiadać nieletni, który w chwili popełnienia czynu miał ukończone 15 lat - jeśli przemawiają za tym okoliczności sprawy, stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste

Młodociani - osoby, które w czasie popełniania czynu zabronionego miały ukończone 17 lat, ale nie ukończyły 21 roku życia, a w czasie orzekania w pierwszej instancji nie miały ukończonych 24 lat.

28. strona podmiotowa przestępstwa

29. pojęcie winy w prawie karnym

Wina jest jednym z niezbędnych elementów przestępstwa. Nie jest więc przestępstwem taki czyn, który odpowiada wprawdzie opisowi zamieszczonemu w jednym z przepisów kodeksu karnego, ale popełniony został w sposób niezawiniony. Bez winy nie ma przestępstwa.

Na ogół przez winę rozumie się określony psychicznie stosunek sprawcy do popełnionego czynu.

30. wina umyślna

Wina umyślna ma miejsce wtedy, gdy sprawca chce popełnić czyn zabroniony. Ta forma winy występuje najczęściej. Charakteryzuje się świadomym dążeniem sprawcy do popełnienia przestępstwa. Wina złodzieja, który włamawszy się do sklepu kradnie z niego towary, to właśnie zamiar umyślny.


31. wina nieumyślna

Zamiar nieumyślny ma miejsce wówczas, gdy sprawca przewiduje możliwość popełnienia przestępstwa i godzi się na to. W przypadku zamiaru nieumyślnego sprawca nie dąży do przestępstwa, lecz do innego celu, legalnego lub nielegalnego - jednakże zdaje sobie sprawę, że osiągnięcie tego celu jest niemożliwe bez popełnienia przestępstwa i z góry na to przestępstwo się zgadza. Formę zamiaru nieumyślnego ma wina sprawców rozboju, którzy pozbawioną ubrania ofiarę pozostawiają na mrozie. Nie zamierzali oni jej pozbawić życia, lecz z takim skutkiem swego działania liczyli się i z góry go akceptowali.


32. wina kombinowana

Konstrukcja winy kombinowanej dotyczy czynów kwalifikowanych przez następstwo.

Odnosi się do przestępstw o mieszanej stronie podmiotowej. Część przestępstwa może być objęta winą umyślną a część winą nieumyślną.

Zachowanie sprawcy - umyślne, a następstwa tego zachowania - nieumyślnie.

Np. Ciężkie uszkodzenie ciała z którego wynikł skutek śmiertelny.

33. okoliczności wyłączające odpowiedzialność karną (okoliczności wyłączające bezprawność, okoliczności

wyłączające winę)

Okoliczności wyłączające bezprawność czynu

Niepoczytalność jest to określony stan psychiczny człowieka, polegający na tym, że nie rozpoznaje on swoich czynów lub nie może kierować swym postępowaniem. Przyczyną niepoczytalności może być niedorozwój umysłowy, choroba psychiczna bądź inne zakłucenia czynności psychicznych.

Błąd - Zgodnie z przepisami kodeksu karnego nie popełnia przestępstwa ten, kto dopuszcza się czynu pod wpływem błędu. Jest to tzw. błąd faktyczny. Np. mężczyzna, który wychodzi z zakładu fryzjerskiego i zabiera z wieszaka nie swój kapelusz, będąc przekonanym, że należy on do niego.

Obrona konieczna jest to takie działanie człowieka, które zmierza do odparcia bezpośredniego, bezprawnego zamachu na jakiekolwiek dobro społeczne lub jakiekolwiek dobro jednostki.

Stan wyższej konieczności jest wtedy gdy ktoś poświęca cudze dobro w celu zapobieżenia bezpośredniemu niebezpieczeństwu, grożącemu jakiemukolwiek dobru lub jednostce społecznej.

Rozkaz przełożonego ma szczególne znaczenie w wojsku czy policji.

" Nie popełnia przestępstwa żołnierz, który dopuszcza się czynu zabronionego, będącego wykonaniem rozkazu, chyba że wykonujący rozkaz umyślnie popełnia przestępstwo".

Działanie w granicach uprawnień lub obowiązku prawnego - jest to wykonanie obowiązku jaki ciąży nad konkretna osobę z racji tego, że jest uprawniony do określonych działań, np. policjant stosujący siłę w celu doprowadzenia przestępcy do komisariatu

Ryzyko nowatorstwa - Nie popełnia przestępstwa, ten kto podejmuje decyzję o przeprowadzeniu eksperymentu poznawczego, medycznego itd., jeśli oczekuje się po nim istotnych korzyści.

Okoliczności wyłączające winę
1) stan wyższej konieczności;
2) niepoczytalność;
3) błąd co do faktu;( ozbieżność między rzeczywistością a jej odbiciem w świadomości człowieka, co powoduje, że podejmowane przez niego procesy decyzyjne są wadliwe).
4) nieświadomość bezprawności czynu; (nieświadomość co do bezprawności tego czynu)
5) rozkaz przełożonego

34. kontratypy ustawowe

a) obrona konieczna
b) stan wyższej konieczności
c) działanie w obronie społecznie uzasadnionego interesu oraz prawdziwość zarzutu
d) samopomoc legalna
e) dozwolone ryzyko
f) działanie w ramach swoich praw i obowiązków
g) czynności lecznicze
h) przerwanie ciąży

35. obrona konieczna

Obrona konieczna - okoliczność wyłączająca bezprawność czynu zabronionego. Jest jednym z kontratypów. Dokonanie czynu w sytuacji obrony koniecznej oznacza, że sprawca nie będzie zań ścigany - czyn nie był bowiem bezprawny.

Obrona konieczna wyłącza również bezprawność czynu niedozwolonego w prawie cywilnym.

Nie każdy zamach na dobro własne lub innej osoby uprawnia jednak do podjęcia obrony. Podjęcie obrony koniecznej uzasadnia tylko zamach, który jest:
- bezprawny: polega na tym, iż czyn ten jest sprzeczny z obowiązującym prawem

- rzeczywisty- zamach musi istnieć w rzeczywistości, a nie w wyobraźni rzekomo napadniętego.

-bezpośredni- to znaczy, aby powodował bezpośrednie niebezpieczeństwo dla zagrożonego dobra.

Jest to prawo gwarantowane przez obowiązujący w Polsce kodeks karny.

Prawo to jest natomiast jednym z podstawowych praw podmiotowych człowieka.

36. stan wyższej konieczności

Poświęceniu jednego dobra w celu ratowania drugiego dobra w momencie bezpośredniego niebezpieczeństwa, a dobro ratowane przedstawia wartość wyższą niż dobro poświęcone.

37. kontratypy pozaustawowe

i) zgoda uprawnionego (pokrzywdzonego)
j) prawo karcenia
k) zwyczaj
l) ryzyko w sporcie (patrz dozwolone ryzyko)

38. zasady odpowiedzialności nieletniego według kodeksu karnego

Ustawa stanowi, że przewidziane w niej środki podejmuje się w wypadkach, gdy nieletni wykaże przejawy demoralizacji lub dopuści się czynu karalnego.

W postępowaniu z nieletnimi bierze się pod uwagę osobowość nieletniego, a w szczególności wiek, stan zdrowia, stopień rozwoju psychicznego i fizycznego, cechy charakteru a także zachowanie się oraz przyczyny i stopień demoralizacji charakter środowiska oraz warunki wychowania nieletniego.

Wobec nieletniego mogą być zastosowane środki wychowawcze.

W szczególności sąd rodzinny może:

1. udzielić upomnienia

2. ustanowić nadzór odpowiedzialny rodziców lub opiekunów

3. zastosować nadzór kuratora

4. orzec zakaz prowadzenia pojazdów

5. orzec przepadek rzeczy uzyskanych w związku z popełnieniem czynu karalnego

Sąd rodzinny może także zobowiązać rodziców lub opiekunów do poprawy warunków wychowawczych, bytowych lub zdrowotnych nieletniego , a także do ścisłej współpracy ze szkołą, poradnia, zakładem pracy w którym nieletni jest zatrudniony, lekarzem lub zakładem leczniczym.

Jeżeli nieletni jest upośledzony umysłowo, chory psychicznie, bądź nałogowe używanie alkoholu i innych środków odurzających, sąd rodziny może orzec umieszczenie nieletniego w szpitalu psychiatrycznym lub innym odpowiednim zakładzie leczniczym

Jeżeli zachodzi potrzeba zapewnienia nieletniemu jedynie opieki wychowawczej sąd może umieścić go w odpowiedniej placówce opiekuńczo - wychowawczej a w przypadku gdy nieletni jest upośledzony umysłowo w stopniu głębokim i wymaga jedynie opieki - w domu pomocy społecznej

39. pojęcie nieletniego w k.k. i u.p.n.

  1. Nieletni to osoba, która miedzy 13 a 17 rokiem życia dopuściła się popełnienia czynu karalnego o znamionach przestępstw.

  2. Nieletni to osoby które nie ukończyły 18 lat a w stosunku do których stosuje się środki wychowawcze w związku z występującą demoralizacją.

  3. Nieletni to osoba do lat 21, względem której zostały orzeczone środki wychowawcze lub środek poprawczy, za czyn karalny, który popełniła w okresie od 13 do 17 roku życia.

Sąd może wobec nieletniego orzec środek wychowawczy lub poprawczy

Czynów popełnionych prze osoby nieletnie nie nazywa się przestępstwami i osoby takie nie podlegają odpowiedzialności karnej- stosuje się wobec nich środki przewidziane w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich.

Od zasady, że granicą wiekowa odpowiedzialności karnej jest 17 rok życia przewidziano w kodeksie karnym wyjątki. Odpowiedzialność karną może ponieść osoba która ukończyła 15 lat, jeżeli dopuściła się czynów szczególnie penalizowanych np. zamach na życie Prezydenta; zabójstwo człowieka; umyślne spowodowanie uszczerbku na zdrowiu etc.

40. najważniejsze pojęcia ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich

41. niepoczytalność

Niepoczytalność, oznacza niemożność odpowiadania za swoje czyny z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub in. zakłóceń stanu psychicznego. Człowiek niepoczytalny nie popełnia przestępstwa i nie może być karany. W mniejszym nasileniu tych zaburzeń można mieć do czynienia z poczytalnością ograniczoną.

Sąd może, ale nie musi, w tym wypadku zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

Niepoczytalność jest stwierdzana orzeczeniem sądowym wydanym na podstawie opinii biegłych lekarzy psychiatrów oraz psychologa.

42. błąd co do faktu

Błąd co do faktu

Nieznajomość stanu faktycznego nie wywoływała negatywnych skutków dla oświadczającego i mógł on wystąpić z wnioskiem o unieważnienie czynności

Rodzaje błędów:

Błędy o istotnym znaczeniu

- strony miały różne wyobrażenie co do cechy przedmiotu czynności prawnej

czynność nieważna np. przedmiot z ołowiu zamiast umówionego złota

Błędy o nieistotnym znaczeniu

a) Error in qualitate

- błędne wyobrażenie o jakości przedmiotu np. przedmiot ze złota gorszej próby

43. błąd co do kontratypu

Jest to okoliczność wyłączająca winę - kiedy sprawca jest przekonany że odbywa się na nim zamach i jest przekonany, że może zastosować obronę konieczną, ale zamachu tak naprawdę nie ma. Jeżeli ta nieświadomość jest usprawiedliwiona to wyłącza to winę, ale jeżeli błąd jest nieusprawiedliwiony to jest on podstawą do złagodzenia kary.

44. błąd co do prawa

Nieświadomość bezprawności czynu (błąd co do prawa) to nieznajomość przepisów prawa. Nieświadomość bezprawności czynu nie wyłącza odpowiedzialności jeżeli sprawca mógł błędu uniknąć, ale ustawa w konkretnych wypadkach pozwala na nadzwyczajne złagodzenie kary.

45. działanie na rozkaz i ostateczna potrzeba wojskowa

W prawie międzynarodowym przyjęto, iż działanie na rozkaz nie zwalnia z odpowiedzialności, a jedynie może wpłynąć na zmniejszenie wymiaru kary, jeśli wymaga tego sprawiedliwość. W statucie Międzynarodowego Trybunału Karnego przyjęto, iż działanie na rozkaz może stanowić okoliczność zwalniającą z odpowiedzialności, jeśli zostaną kumulatywnie spełnione trzy przesłanki: 1. sprawca miał prawny obowiązek wykonania rozkazu; 2. sprawca nie wiedział, że rozkaz był bezprawny; 3. rozkaz nie był oczywiście bezprawny.

W celu zapewnienia przestrzegania dyscypliny w wojsku prawo karne przewiduje możliwość stosowania przez przełożonych w stosunku do podwładnych środków, które gdyby nie zawarte w przepisach upoważnienie, miałyby charakter przestępny.

Przykład:

Żołnierz oświadcza przełożonemu, że nie zamierza wykonać rozkazu wejścia do ciężarówki i powrotu do koszar. Przełożony przy pomocy pozostałych żołnierzy zmusza przemocą tego żołnierza. Działanie przełożonego nie jest przestępstwem

46. formy stadialne popełnienia przestępstwa

Formy stadialne

Formy popełnienia przestępstwa wyróżniane z uwagi na etap realizacji czynu zabronionego i naruszenia dobra chronionego prawem. Formy stadialne stanowią mniej lub bardziej zaawansowane stadia realizacji ustawowych znamion czynu zabronionego.

Przygotowanie / usiłowanie / dokonanie

47. przygotowanie

Przygotowanie zachodzi tylko wtedy, gdy sprawca w celu popełnienia czynu zabronionego podejmuje czynności mające stworzyć warunki do przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio do jego dokonania, w szczególności w tymże celu:

* wchodzi w porozumienie z inną osobą

* uzyskuje lub przysposabia środki

* zbiera informacje (wywiad przestępczy)

* sporządza plan działania

Przez tak ustawowo określone przygotowanie należy rozumieć tylko określone działania celowe.

Przygotowanie jest karalne tylko wtedy, gdy ustawa tak stanowi.

Dotyczy to kilkunastu najcięższych przestępstw, np. wszczynanie wojny napastniczej, ludobójstwo, zamach terrorystyczny, fałszerstwo pieniędzy i papierów wartościowych.

Przygotowanie jest objęte klauzulą niekaralności - nie podlega karze, kto dobrowolnie odstąpił od przygotowania, w szczególności zniszczył przygotowane środki lub zapobiegł skorzystaniu z nich przyszłości.

48. usiłowanie

Usiłowanie jest zawsze karalne. Odpowiedzialność karna za usiłowanie wymaga wystąpienia jednego elementu podmiotowego (zamiaru popełnienia przestępstwa) oraz dwóch przedmiotowych (zachowania które zmierza bezpośrednio do dokonania; braku dokonania).

W polskim kodeksie karnym wyróżnia się dwie postacie usiłowania: usiłowanie udolne i usiłowanie nieudolne.

Znamiona usiłowania udolnego:

* zamiar popełnienia czynu zabronionego;

* zachowanie bezpośrednio zmierzające do popełnienia czynu zabronionego;

* brak popełnienia czynu zabronionego - brak dokonania ma miejsce, gdy sprawca nie ukończył czynności prowadzącej bezpośrednio do dokonania albo mimo ukończenia tej czynności nie nastąpił zamierzony skutek.

Usiłowanie nieudolne nie stanowi obiektywnego zagrożenia dla dobra prawnego. Karalne jest tylko w dwóch wypadkach, gdy ma miejsce:

* użycie środka nie nadającego się do popełnienia zamierzonego czynu,

* braku przedmiotu nadającego się do popełnienia nim zamierzonego czynu zabronionego.

49. formy zjawiskowe popełnienia przestępstwa

Formy popełnienia przestępstwa wyróżniane z uwagi na współdziałanie sprawcy przestępstwa z innymi osobami.

W polskim prawie karnym wyróżnia się:

* sprawcze postacie współdziałania - sprawstwo

* nie sprawcze postacie zjawiskowe - podżeganie i pomocnictwo.

50. sprawstwo i współsprawstwo

Sprawstwo pojedyncze (jednosprawstwo)

Kodeksowe określenie "kto wykonuje czyn zabroniony sam" oznacza wypełnienie przez zachowanie konkretnej osoby wszystkich znamion czynu zabronionego. Musi mieć miejsce:

* zgodność z ustawowym opisem czynu zabronionego

* sprawstwo to jedność elementów subiektywnych i obiektywnych

* o sprawstwie decyduje istotność wkładu konkretnej osoby w popełnienie przestępstwa

* samodzielność w zakresie podejmowania decyzji o popełnieniu czynu zabronionego i samodzielność realizacji tej decyzji.

Współsprawstwo (współdziałanie sprawcze)

Dla przyjęcia współsprawstwa konieczne jest wykonanie czynu zabronionego wspólnie i w porozumieniu z inną osobą

Co do porozumienia z inną osobą, to:

* musi być zawarte przed wykonaniem lub w trakcie wykonywania czynu,

* musi istnieć świadomości wspólnego wykonywania czynu.

Porozumienie obejmuje:

* przy przestępstwach umyślnych - zamiar wspólnego popełnienia czynu zabronionego,

* przy przestępstwach nieumyślnych - dokonanie czynu naruszającego reguły ostrożności.

Porozumienie nie oznacza wspólnego zamiaru sprawców. Współsprawca nie będzie odpowiadał ze ekscesy drugiej osoby nieobjęte porozumieniem.

Instytucja "współsprawstwa" przewiduje:

* poszerzenie zakresu odpowiedzialności karnej,

* przypisanie każdemu ze współsprawców całości przestępstwa popełnionego wspólnie przez co najmniej 2 osoby,

Jeżeli jeden ze współsprawców osiągnął etap usiłowania, to pozostali również ponoszą odpowiedzialność za usiłowanie. Analogicznie przedstawia się sytuacja przy przygotowaniu.

51. sprawstwo kierownicze i polecające

Sprawstwo kierownicze

Cechy charakterystyczne:

* kierowanie wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę,

* poszerzenie odpowiedzialności za sprawstwo,

* konieczność współdziałania dwóch osób, precyzyjne określenie ról prowadzące

Płaszczyzny kierowania wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę:

* subiektywna - wola wykonania czyny zabronionego poprzez zachowanie innej osoby oraz świadomość kierującego panowania nad przebiegiem akcji przestępczej,

* obiektywna - wypełnienie przez kierującego znamienia czynnościowego oraz panowanie nad zachowaniem osoby kierowanej i realizacją przez nią znamion czynu zabronionego.

Kierowanie jest to sterowanie zachowaniem innej osoby - podjęcie decyzji o:

* rozpoczęciu akcji przestępczej,

* zmianie sposobu jej realizacji,

* przerwaniu podjętej akcji.

Sprawstwo polecające

Polega na wykorzystaniu uzależnienia innej osoby od siebie i polecenia jej wykonania czynu zabronionego.

Cechy charakterystyczne:

* brak władztwa nad realizacją znamion czynu zabronionego

* stosunek zależności,

* świadomość, że osoba, której wydaje polecenie, czuje się zobowiązana do posłuszeństwa.

Cechy charakterystyczne - w wypadku sprawcy wykonującego:

* działanie pod wpływem przymusu psychicznego,

* konieczność zrozumienia polecenia wykonania czynu zabronionego jako woli wyrażanej przez sprawcę polecającego.

52. pomocnictwo i podżeganie

Pomocnictwo - jest to jedna z form popełnienia przestępstwa lub wykroczenia. Polega na ułatwieniu innej osobie popełnienia czynu zabronionego. Pomocnictwo jest zawsze zachowaniem umyślnym. Możliwe jest pomocnictwo w formie działania, a także w formie zaniechania.

Pomocnictwa można się dopuścić zarówno przed popełnieniem czynu przez bezpośredniego sprawcę, jak w trakcie jego popełniania.

Forma udzielenia pomocy jest bez znaczenia, istotne jest tylko, czy pomocnictwo zmierzało do ułatwienia bezpośredniemu sprawcy popełnienia czynu.

Wyróżnia sie pomocnictwo fizyczne (np. udzielenie sprawcy narzędzia lub środka transportu) oraz psychiczne (np. udzielenie rady lub informacji).

Dokonanie pomocnictwa zachodzi wtedy, kiedy zachowanie pomocnika ułatwiło bezpośredniemu sprawcy popełnienie czynu zabronionego.

Jeżeli nie ułatwiło go, lecz potencjalnie mogło ułatwić, zachodzi usiłowanie pomocnictwa. Jeżeli zachowanie pomocnika zmierzało do ułatwienia innej osobie popełnienia czynu zabronionego, lecz nie ułatwiło go, ani potencjalnie nie mogło go ułatwić, pomocnik może odpowiadać za usiłowanie nieudolne pomocnictwa.

Podżeganie - jedna z form popełnienia przestępstwa (forma zjawiskowa). Podżeganie polega na nakłanianiu innej osoby do dokonania czynu zabronionego (art. 18 § 2 KK). Podżeganie jest zawsze zachowaniem umyślnym, popełnić je można jedynie w zamiarze bezpośrednim, w formie działania (niemożliwe jest podżeganie w formie zaniechania).

Podżeganie polega na nakłanianiu do popełnienia czynu zabronionego osoby indywidualnie oznaczonej (zwracanie się np. do grupy osób nie będzie podżeganiem a publicznym nawoływaniem do popełnienia przestępstwa). Obojętna jest forma nakłaniania. Podżegać można słowem bądź gestem.

53. podżegacz a prowokator

Podżeganiem jest umyślne nakłanianie konkretnej osoby do popełnienia przestępstwa.

Podżegacz odpowiada za przestępstwo do którego nakłaniał, tak jak sprawca.

Prowokator - jest to osoba, która nakłania inną osobę do popełnienia czynu zabronionego, nie po to, aby ten został popełniony, ale po to, by skierować postępowanie karne przeciwko nakłanianej osobie.

Prowokator ponosi odpowiedzialność karną, która przewidziana jest za dane przestępstwo do, którego nakłaniał inną osobę. Tak więc, jeśli prowokator nakłaniał drugą osobę do popełnienia zabójstwa, to wg obowiązujących przepisów, jego postępowanie będzie zagrożone sankcją kary pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż 8 lat, karą 25 lat pozbawienia wolności, albo karą dożywotniego pozbawienia wolności.

Nie ma znaczenia, czy osoba, którą prowokował, w ogóle przystąpiła do popełnienia czynu.

54. rzeczywisty i pozorny zbieg przestępstw

Sytuacje, w których zachowanie się sprawcy wyczerpuje znamiona więcej niż jednego typu czynu zabronionego określane są w prawie karnym jako zbieg przepisów.

Zbieg przepisów może mieć charakter faktyczny i jest wtedy określany jako rzeczywisty zbieg przepisów albo charakter pozorny

Rzeczywisty zbieg występuje w sytuacji, gdy w celu oddania przez kwalifikację prawną czynu jego całej treści kryminalnej konieczne jest posłużenie się kilkoma znamionami czynów zabronionych.

Przykładowo wskazać można na zachowanie się zamachowca, który jednym czynem zabija zarówno Prezydenta RP, jak i osobę z jego ochrony; czyn taki wyczerpuje znamiona czynów zabronionych określonych w różnych przepisach części szczegółowej kodeksu karnego. W sytuacji takiej sąd skazuje sprawcę na podstawie wszystkich przepisów i wymierza karę na podstawie przepisu przewidującego karę najsurowszą.

Pozorny zbieg przestępstw

Gdy początkowo wydaje się, że zaistniały stan faktyczny wyczerpuje przesłanki potrzebne do zaistnienia rzeczywistego zbiegu przestępstw, jednak po przeprowadzeniu dokładnej analizy okazuje się, że zbieg ten nie występuje. Do sytuacji takich należy:

- przestępstwo ciągłe (w krotkich odstępach czasu, podobne przestępstwa)

- czynności współ ukarane

- przestępstwo wieloszynowe (kilkakrotne naruszenie określonego przepisu, który jednorazowo jest niekaralny)

- przestępstwo wielo odmianowe (kilka odmian wskazanych w jednym przepisie ustawy karnej)

55. zasady wymiaru kary łącznej

Kara łączna, przynajmniej w teorii, ma stanowić ostrzeżenie dla oskarżonego przed prawno-karnymi konsekwencjami jego postępowania. Nadmierna represja karna wobec nie zdemoralizowanego jeszcze sprawcy zazwyczaj prowadzi do celów odwrotnych niż zamierzone. Zwłaszcza w przypadku, gdy prosta suma kar jednostkowych wyklucza stosowanie środków probacyjnych i skutkuje bezwzględnym pozbawieniem wolności dotychczas nie karanego sprawcy. Z tych względów niekiedy bardziej celowe jest orzeczenie kary łagodniejszej.

Kodeks karny poza określeniem dolnej i górnej granicy nie zawiera innych zasad wymiaru kary łącznej, dlatego praktyka sądów wypracowała trzy kryteria pomocne przy jej orzekaniu. Sąd obowiązany jest badać, czy pomiędzy zbiegającymi się przestępstwami występuje:

* związek podmiotowy polegający na tożsamości osób pokrzywdzonych zbiegającymi się przestępstwami,

* związek czasowy polegający na bliskości czasowej zbiegających się przestępstw,

* związek rodzajowy polegający na podobieństwie zbiegających się przestępstw.

56. przestępstwo ciągłe a ciąg przestępstw

XXX

57. rzeczywisty zbieg przepisów ustawy

Zbieg przepisów ustawy zachodzi wtedy, gdy jeden czyn wypełnia znamiona dwóch lub więcej przestępstw, np. zgwałcenie osoby poniżej lat 15

W kodeksie podkreślono, że ten sam czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo. Skazanie w takiej sytuacji następuje więc za jedno przestępstwo, ale w kwalifikacji prawnej czynu wymienia się wszystkie naruszone przepisy (tzw. kumulatywna kwalifikacja czynu)

Karę wymierza się na podstawie przepisu przewidującego karę najsurowszą.

58. pozorny zbieg przepisów ustawy

Zbieg przepisów ustawy zachodzi wtedy, gdy jeden czyn wypełnia znamiona dwóch lub więcej przestępstw, np. zgwałcenie osoby poniżej lat 15

Konieczne jest posłużenie się pewnymi regułami wyłączania zbiegu przepisów:
Reguły te są następujące:
a) wyłączenie przepisu ogólnego przez przepis szczególny- jeżeli jakiś przepis karny ma w stosunku do innego przepisu karnego charakter przepisu szczególnego, tj. określa typ przestępstwa odznaczający się pewnymi cechami specyficznymi w porównaniu z typem sformułowanym ogólne, to ma ono pierwszeństwo przed przepisem ogólnym, a więc w rezultacie do zbiegu przepisów nie dochodzi
b) wyłączenie przepisu pochłoniętego przez przepis pochłaniający- w przypadku tej reguły chodzi o sytuację, gdy konkretny czyn wyczerpuje znamiona jednego przestępstwa, a jednocześnie fragment tego czynu wyczerpuje znamiona innego przestępstwa
c) wyłączenie przepisu posiłkowego (subsydiarnego) przez przepis główny- gdy ustawodawca traktuje jakiś przepis karny jako rezerwowy i posiłkowy. Przepis ten pozostaje w tym sensie „w rezerwie”, że stosuje się go tylko gdy czyn nie może być zakwalifikowany z innego przepisu. Ten drugi przepis nazywamy przepisem głównym.

59. systematyka kar w k.k.

Systematyka kar nie jest przypadkowa. Ustawodawca dokonał tej systematyki względem dolegliwości jaka dana kara przysparza. Pomaga to w wymierzaniu kar. Mianowicie chodzi o to, że sąd ma swobodną drogę ustalania czy dana kara jest odpowiednia za dany czyn, tzn. przesuwa się od najłagodniejszej do najsurowszej analizując jej dobór względem przestępstwa.

Systematyka:

1 Grzywna

2 Ograniczenie wolności

3 Pozbawienie wolności

4 25 lat pozbawienia wolności

5. Dożywotnie pozbawienie wolności.

60. zasady wymiaru kary grzywny

Grzywnę wymierza się w stawkach dziennych, określając liczbę stawek oraz wysokość jednej stawki; jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, najniższa liczba stawek wynosi 10, zaś najwyższa 360. Sąd może wymierzyć grzywnę także obok kary pozbawienia wolności w przypadku, jeżeli sprawca dopuścił się czynu w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub gdy korzyść majątkową osiągnął. Ustalając stawkę dzienną, sąd bierze pod uwagę dochody sprawcy, jego warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe; stawka dzienna nie może być niższa od 10 złotych, ani też przekraczać 2 000 złotych.

61. zasady wymiaru kary ograniczenia wolności

Kara ograniczenia wolności stanowi polską odmianę znanej porządkom prawnym wielu państw kary pracy na cele społecznie. Stanowi nie izolacyjną alternatywę dla krótkoterminowego pozbawienia wolności.

Stosowana jest wyłącznie za stosunkowo drobne występki. Jej zaletą jest to, że sprawca drobnego przestępstwa nie trafia do zakładu karnego, gdzie mógłby ulec dalszej demoralizacji, natomiast wynikający z niej obowiązek pracy, lub potrącanie części wynagrodzenia za pracę stanowi dla niego realną dolegliwość.

W polskim prawie karnym, kara ograniczenia wolności trwa najkrócej miesiąc, najdłużej 12 miesięcy, wymierza się ją w miesiącach. W wypadku nadzwyczajnego obostrzenia kary lub wymierzenia kary łącznej wymiar jej nie może przekroczyć 18 miesięcy. W czasie odbywania kary ograniczenia wolności skazany nie może bez zgody sądu zmieniać miejsca stałego pobytu. Skazany w tym czasie jest zobowiązany do wykonywania pracy wskazanej przez sąd. Jest ona nieodpłatna, kontrolowana i wykonywana na cele społeczne.

W przypadku skazanego zatrudnionego można w miejsce obowiązku pracy orzec potrącanie od 10 do 25 % wynagrodzenia miesięcznego na rzecz Skarbu Państwa lub na inny wskazany przez sąd cel społeczny.

Sąd może nałożyć na niego inne obowiązki, w postaci obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby, przeproszenia pokrzywdzonego, powstrzymywania się od nadużywania alkoholu lub używania środków odurzających, naprawienia szkody lub uiszczenia świadczenia pieniężnego.

62. zasady wymiaru kary pozbawienia wolności

Polega na przymusowym umieszczeniu skazanej osoby na określony czas zakładzie karnym. Oprócz konieczności przebywania w zakładzie karnym, dalsze dolegliwości dla osoby skazanej polegają na poddaniu jej rygorom regulaminu więziennego, ograniczeniom w dostępie do niej osób spoza zakładu karnego oraz w kontaktach z takimi osobami.

W polskim prawie karnym, kara pozbawienia wolności może być wymierzona na okres od jednego miesiąca do 15 lat wymierza się ją w miesiącach i latach.

Odrębnymi karami w polskim prawie karnym, o charakterze szczególnym, są kara 25 lat pozbawienia wolności i dożywotniego pozbawienia wolności.

Odrębną karą, polegającą na tym samym, co kara pozbawienia wolności, jest kara aresztu, wymierzana w Polsce w wymiarze od 5 do 30 dni za niektóre wykroczenia.

63. środki karne w k.k.

Kodeks karny obok kar przewiduje środki karne (dawne kary dodatkowe)

określonej działalności publicznej (gospodarczej)


Dodatkowo wobec żołnierzy:
1) obniżenie stopnia wojskowego,
2) wydalenie z zawodowej służby wojskowej,
3) degradacja

64. pozbawienie praw publicznych

Pozbawienie praw publicznych- jeden ze środków karnych orzekany przez sądy wobec sprawców przestępstw. Ma na celu spotęgowanie kary.

Czas trwania pozbawienia praw publicznych określany jest przez sąd w granicach od roku do 10 lat.

Pozbawienie praw obejmuje utratę:

1. prawa wyborczego do organów władzy publicznej, organu samorządu zawodowego lub gospodarczego

2. prawa do udziału w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości

3. prawa pełnienia funkcji w organach i instytucjach państwowych i samorządu terytorialnego i zawodowego

4. posiadanego stopnia wojskowego i powrót do stopnia szeregowego

5. orderów, odznaczeń i tytułów honorowych oraz utrata zdolności do ich uzyskania w okresie trwania pozbawienia praw publicznych

65. zakaz wykonywania zawodu, zajmowania stanowiska lub prowadzenia działalności itp.

Zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej sąd może orzec w razie skazania za przestępstwo popełnione w związku z prowadzeniem takiej działalności, jeżeli jej dalsze prowadzenie zagraża istotnym dobrom chronionym przez prawo.

66. zakaz prowadzenia pojazdów

To środek karny orzekany wobec sprawców przestępstw lub wykroczeń skierowanych przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji.

Tymi czynami zabronionymi są: spowodowanie wypadku drogowego lub katastrofy w komunikacji albo sprowadzenie jej bezpośredniego niebezpieczeństwa, prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, pełnienie w takim stanie czynności związanych z bezpieczeństwem ruchu, a także dopuszczenie do ruchu pojazdu w stanie bezpośrednio zagrażającym bezpieczeństwu ruchu.

Zakazem mogą być objęte wszystkie pojazdy lub poszczególne ich rodzaje. Naruszenie zakazu prowadzenia pojazdów stanowi przestępstwo. Zakaz orzeka się na okres od roku do 10 lat bądź dożywotnio.

Stan nietrzeźwości - zgodnie z art. 155 § 16 zachodzi gdy:

1) zawartość alkoholu we krwi przekracza 0,5 promila albo prowadzi do stężenia przekraczającego tę wartość lub

2) zawartość alkoholu w 1 dm3 wydychanego powietrza przekracza 0,25 mg albo prowadzi do stężenia przekraczającego tę wartość.

Stan po użyciu alkoholu - gdy zawartość alkoholu we krwi jest pomiędzy 0,2% a 0,5%

Zawartość alkoholu we krwi do 0,2% uważa się za mieszczącą się w normie.

67. przepadek przedmiotów

Przepadek- to środek karny o charakterze represyjno-prewencyjnym polegający na przejściu własności określonych przedmiotów powiązanych w pewien sposób z popełnionym przestępstwem na Skarb Państwa

Przepaść mogą przedmioty pochodzące bezpośrednio z przestępstwa lub przedmioty, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia przestępstwa.

Nadto sąd może orzec przepadek przedmiotów, których wytwarzanie, posiadanie, obrót, przewóz jest zakazany.

W razie niemożności orzeczenia przepadku np. wskutek ich ukrycia lub zniszczenia, sąd może orzec przepadek równowartości pieniężnej tych przedmiotów. Przepadek można orzec także tytułem środka zabezpieczającego.

68. dyrektywy wymiaru kary

Wymienione przesłanki wymiaru kary stanowią tzw. ogólne dyrektywy wymiaru kary.

1) według swego uznania,

2) w granicach przewidzianych w ustawie (poza dozwolonymi wypadkami nadzwyczajnego wymiaru kary),

3) bacząc by dolegliwość kary nie przekraczała stopnia winy,

4) uwzględniając stopień społecznej szkodliwości czynu (dyrektywa stopnia społecznej szkodliwości czynu), 5) uwzględniając cele zapobiegawcze i wychowawcze, które kara ma osiągnąć w stosunku do skazanego (prewencja szczególna), 6) uwzględniając potrzeby w zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa (pozytywna prewencja ogólna).

69. sądowy i ustawowy wymiar kary

1. Ustawowy wymiar kary - ustanawia granice kary, które ustawa określa dla danego sprawcy za popełnienie zarzucanego mu przestępstwa. Granice te wynikają głównie z sankcji przepisu określające to przestępstwo, ale wpływają na nie i inne przepisy, np. przepisy o recydywie.

2. Sądowy wymiar kary - nazywany niekiedy także sędziowskim wymiarem kary, rozumiemy orzeczenie kary przez sąd konkretnemu sprawcy w konkretnej sprawie karnej. Kara orzeczona za konkretny czyn.

Do zasad sądowego wymiaru kary możemy zaliczyć:

- zasadę swobodnego uznania sędziowskiego w ramach zapisu „sąd wymierza karę według swojego uznania, w granicach przewidzianych przez ustawę...”

- zasadę indywidualizacji kary - „okoliczności wpływające na wymiar kary uwzględnia się tylko co do osoby, której dotyczą”

- zasadę oznaczoności kary, kara wymierzana przez sąd musi być oznaczona co do rodzaju i wysokości.

Sąd wymierzający karę powinien kierować się nie tylko omówionymi zasadami, ale również wskazówkami bardziej sprecyzowanymi, określanymi jako dyrektywy sądowego wymiaru kary:

- stopień winy sprawcy, dolegliwość kary nie może przekraczać stopnia winy.

- humanitaryzm kary, kary oraz środki stosuje się z uwzględnieniem zasad humanitaryzmu

- stopień społecznej szkodliwości czynu,

- cele zapobiegawcze i wychowawcze w stosunku do skazanego

70. nadzwyczajny wymiar kary

To modyfikacja granic ustawowego wymiaru kary albo w kierunku obniżenia granic (nadzwyczajne złagodzenie kary) albo w kierunku zaostrzenia granic (obostrzenia kary).

Podstawy do zaostrzenia wymiaru kary:

- przestępstwo ciągłe,

- wobec sprawców działających w zorganizowanej grupie przestępczej

- wobec przestępców zawodowych

- recydywa szczególna zwykła,

- recydywa szczególna wielokrotna, przy czwartym skazaniu zaostrzenie wyroku o 200%

Nadzwyczajne złagodzenie kary

Według tych przepisów:

- jeżeli czyn stanowi zbrodnię, sąd wymierza karę pozbawienia wolności nie niższą od 1/3 dolnej granicy

- jeżeli czyn stanowi występek, przy czym dolną granicą ustawowego zagrożenia jest kara pozbawienia wolności nie niższa od roku, sąd wymierza grzywnę, karę ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności

- jeżeli czyn stanowi występek,

- jeżeli czyn zagrożony jest alternatywnie grzywną,

71. recydywa i jej rodzaje

Recydywa jest to ponowne lub wielokrotne popełnienie przestępstw przez tego samego sprawcę.

Wyróżnia się recydywę ogólną i szczególną.

Recydywa ogólna oznacza powrót do przestępstwa po uprzednim skazaniu za przestępstwo umyślne.

Recydywa ogólna jest okolicznością obciążającą przy wymiarze kary, a ponadto

wyłącza stosowanie instytucji łagodzących odpowiedzialność, mianowicie warunkowego umorzenia postępowania i zamiany kary na łagodniejszą.

Recydywa szczególna

- Recydywę podstawową

* podstawowa - zachodzi gdy sprawca skazany, za przestępstwo umyślne, na karę pozbawienia wolności popełnia w ciągu 5 lat, po odbyciu co najmniej 6 miesięcy kary, umyślne przestępstwo podobne do przestępstwa, za które już był skazany;

- Recydywę wielokrotną

* wielokrotna - zachodzi gdy sprawca uprzednio skazany w warunkach recydywy podstawowej, który odbył łącznie co najmniej rok kary pozbawienia wolności, w ciągu 5 lat po odbyciu w całości lub części ostatniej kary popełnia ponownie umyślne przeciwko mieniu popełnione z użyciem przemocy lub groźby jej użycia;

W stosunku do recydywy szczególnej ustawodawca wprowadza nadzwyczajne zaostrzenie kary.

72. przesłanki stosowania nadzwyczajnego złagodzenia kary

Podstawy nadzwyczajnego złagodzenia kary mogą być zastosowane:

- przekroczenie granic obrony koniecznej

- brak całkowitej świadomości swojego postępowania

- w stosunku do młodocianego, jeżeli przemawiają za tym względy wychowawczego oddziaływania kary

- jeżeli pokrzywdzony pojednał się że sprawcą, szkoda została naprawiona albo sprawca i pokrzywdzony uzgodnili sposób naprawienia szkody

- ze względu na postawę sprawcy, zwłaszcza gdy czynił starania o naprawienie szkody lub jej zapobieżenie

73. warunkowe umorzenie postępowania karnego

Jest to warunkowe wstrzymanie reakcji karnej na przestępstwo.

Polega na warunkowym uwolnieniu sprawcy od odpowiedzialności karnej. Wiąże się z przypisaniem oskarżonemu popełnienia przestępstwa, lecz przypisanie to ma charakter prowizoryczny. Jest warunkowym zwolnieniem od ponoszenia przez sprawcę kary.

Warunki

* Sprawca nie był wcześniej karany za przestępstwo umyślne, a także umyślno-nieumyślne.

* Wina i szkodliwość czynu nie są znaczne.

* Okoliczności jego popełnienia nie budzą wątpliwości.

Granice zastosowania

* W stosunku do sprawcy przestępstwa zagrożonego karą nie przekraczającą 3 lat pozbawienia wolności.

* W stosunku do sprawcy zagrożonego karą nie przekraczającą 5 lat pozbawienia wolności, jeżeli pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą, sprawca naprawił szkodę lub pokrzywdzony i sprawca uzgodnili sposób naprawy szkody.

74. warunkowe zawieszenie wykonania kary

Jest to jeden z przewidzianych w prawie karnym środków, polegający na wstrzymaniu realizacji orzeczonej represji prawno-karnej na ściśle oznaczony okres próby, którego przebieg decyduje, czy represja ta zostanie ostatecznie zastosowana.

Podstawową przesłanka do warunkowego zawieszenia kary jest przekonanie sądu, że kara w takiej postaci osiągnie cele oczekiwane wobec sprawcy.

Granice zastosowania

Orzeczona kara pozbawienia wolności nie przekracza 2 lat, kara ograniczenia wolności lub grzywny orzeczonej jako kara samoistna.

Warunki

Jeżeli jest to wystarczające do osiągnięcia wobec sprawcy celów kary, a w szczególności zapobieżenia powrotowi do przestępstwa. Sąd bierze pod uwagę przede wszystkim postawę sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste, dotychczasowy sposób życia oraz zachowanie się po popełnieniu przestępstwa.

75. warunkowe przedterminowe zwolnienie

Jest to nadzorowane więźnia przed ukończeniem kary w celu jego zwolnienia. Różni się od amnestii tym, że wyrok nadal jest ważny i możliwy jest powrót do więzienia w przypadku nieodpowiedniego zachowania w społeczeństwie.

Skazany może zostać zwolniony najwcześniej po odbyciu co najmniej połowy kary, lecz nie wcześniej niż po 6 miesiącach. W przypadku skazania w warunkach recydywy wymagany okres wydłuża się do 2/3 długości kary, a w razie multirecydywy do 3/4 długości kary. W obu ostatnich przypadkach zwolnienie nie może nastąpić wcześniej niż po upływie roku od rozpoczęcia odbywania kary. Skazany na karę 25 lat pozbawienia wolności może uzyskać warunkowe przedterminowe zwolnienie po upływie 15 lat, a skazany na karę dożywotniego pozbawienia wolności po 25 latach.

76. środki zabezpieczające

Środek zabezpieczający stosuje się zamiast kary wobec sprawcy czynu zabronionego, który nie podlega odpowiedzialności karnej z powodu niepoczytalności lub znikomej społecznej szkodliwości czynu.

Celem środków zabezpieczających jest ochrona społeczeństwa przed zachowaniami osób, które w sposób niezawiniony zagrażają porządkowi prawnemu.

Orzekając środek zabezpieczający sąd nie określa terminu jego obowiązywania.

Środki izolacyjno-lecznicze

* umieszczenie w zamkniętym zakładzie psychiatrycznym,

* umieszczenie w zakładzie karnym, w którym stosuje się szczególne środki lecznicze lub rehabilitacyjne,

* umieszczenie w zakładzie zamkniętym lub skierowanie

* umieszczenie w zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego,

* skierowanie na leczenie ambulatoryjne lub na rehabilitację

Środki administracyjne

* zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej,

* zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub opieką nad nimi,

* obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach,

* zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu,

* zakaz prowadzenia pojazdów,

77. ułaskawienie, amnestia, abolicja

Ułaskawienie

Jest to akt łaski odnoszący się do indywidualnie oznaczonych osób. Prawo łaski przysługuje prezydentowi.

Abolicja

Polega na zakazie wszczęcia postępowania karnego lub nakazie jego umorzenia wskutek uchylenia karalności pewnych czynów. Z reguły norma abolicyjna zawarta jest w ustawie amnestyjnej i oznacza przeszkodę w orzekaniu kary.

Amnestia - jednorazowe darowanie lub złagodzenie prawomocnie orzeczonych kar lub środków karnych za popełnione przestępstwa lub wykroczenia określonego rodzaju poprzez wydanie aktu prawnego.

W odróżnieniu od ułaskawienia amnestia ma charakter zbiorowy, co wynika z istoty ustawy jako aktu generalnego i abstrakcyjnego. Amnestia zazwyczaj łączy się z abolicją.

Amnestia dotyczy kary orzeczonej, a abolicja stanowi przeszkodę do jej orzeczenia.

78. przedawnienie i zatarcie skazania

• Przedawnienie

Przedawnienie w prawie karnym polega na tym, że po upływie określonego czasu nie można zrealizować odpowiedzialności karnej za popełnione przestępstwo, tzn. w zależności od rodzaju przedawnienia nie można wszcząć postępowania, wydać wyroku skazującego lub wykonać orzeczonej kary.

Są trzy sposoby przedawnienia: przedawnienie ścigania, orzeczenia kary oraz wykonania kary.

1. Nie można kontynuować ściągania jeśli upłynęło:

- 30 lat - gdy czyn stanowił zbrodnię zabójstwa

- 20 lat - gdy czyn stanowi inną zbrodnię

- 15 lat - gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 5 lat,

- 10 lat - gdy czyn stanowił występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 3 lata

- 5 lat - gdy czyn jest zagrożony karą pozbawienia wolności nie przekraczającą 3 lat

- 3 lata - gdy czyn jest zagrożony karą ograniczenia wolności lub grzywną

Przedawnienie liczy się od dnia popełnienia czynu lub nastąpienia skutku

2. Termin przedawnienia orzeczenia kary jest odpowiednio o 5 lat dłuższy od ustalonego dla przedawnienia ścigania

3. Przedawnienie wykonywania wyroku biegnie od uprawomocnienia się wyroku skazującego. Wynosi ono:

- 30 lat w razie skazania na karę pozbawienia wolności powyżej 5 lat

- 15 lat w razie skazania na karę pozbawienia wolności do 5 lat

- 10 lat w razie skazania na inną karę

• Zatarcie skazania

Zatarcie jest uznaniem skazania za niebyłe.

Z tą chwilą skazany uważany jest w obliczu prawa za osobę dotąd nie karaną, a wpis o jego ukaraniu zostaje usunięty z rejestru skazanych.

Rodzaje zatarcia skazania:

- z mocy ustawy; automatycznie z upływem określonego czasu. Zatarcie następuje z upływem 10 lat od wykonania lub darowania kary pozbawienia wolności albo od przedawnienia jej wykonania. W razie skazania na karę ograniczenia wolności, na grzywnę lub na karę dodatkową zatarcie następuje po 5 latach od wykonania kary lub od przedawnienia jej wykonania.

- Na wniosek skazanego; sąd może zarządzić zatarcie po upływie 5 lat jeżeli skazany w tym czasie przestrzegał porządku prawnego, a wymierzona kara pozbawienia wolności nie przekroczyła 2 lat


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Prawo karne 1
DYD 9 PRAWO KARNE Folie
Prawo karne i prawo wykroczeń
PRAWO KARNE wykad 1, Prawo Karne
4. budowa k.k.- do wyslania, Prawo karne
material, Prawo Karne(10)
STAN WYŻSZEJ KONIECZNOŚCI, prawo karne
Test apl. adw, Prawo, prawo karne
3.funkcja gwarancyjna konstytucyjbe żrodła prawa, Prawo karne
Prawo karne, prawa człowieka(2)
prawo karne i prawo wykroczeń-w1, prawo
18 kazusy, Prawo karne
PRAWO KARNE
PRAWO KARNE I PRAWO WYKROCZEŃ wykład 4 TEMAT 5
Prawo karne wykład nr 3 z dn ) 10 2011
Prawo karne ćwiczenia nr 3 z dn 0 10 2011r

więcej podobnych podstron